Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Published in

Diễn đàn

29/07/2020

Hoa Kỳ bênh vực 60 triệu dân sinh trú trong lưu vực sông Mekong

Thanh Trúc - Phạm Phú Khải

Dòng Mekong : mặt trận đối đầu mới Trung- Mỹ ?

Thanh Trúc, RFA, 29/07/2020

Dòng Mekong, nguồn sống quan trọng của hơn 60 triệu dân Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam, được nói đang là mặt trận mới trong thế đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc. Thực tế bắt nguồn từ việc Trung Quốc cho thâu tóm phần lớn nguồn nước trên thượng nguồn dòng sông.

mekong1

Hình vệ tinh chụp dòng sông Mekong ở Sangkhom, thuộc tỉnh Nong Khai ở Thái Lan hôm 31/10/2019 - AFP

Đây là "cuộc chiến nước" theo cách nói của 2 cây viết Kay Johnson và Panu Wongcha-um, được Reuters dẫn trong bài liên quan hôm 24/7 vừa qua.

Bài viết nêu quan điểm của chính khách và chuyên gia môi trường rằng sông Mekong có thể là một mặt trận khác trong bối cảnh đối đầu Mỹ Trung hiện nay. Reuters dẫn lời một vị đại sứ Mỹ trong khu vực hồi tháng 4/2020 cho hay vị này đã chỉ đích danh Trung Quốc kiểm soát nguồn nước của sông Mekong bằng 11 đập thủy điện, đe dọa trực tiếp đến đời sống của hàng chục triệu nông dân và ngư dân ở Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam.

Ông Patrick Murphy, đại sứ Mỹ tại Campuchia, bày tỏ quan ngại trước kết quả khảo sát do tổ chức nghiên cứu và tư vấn Eyes On Earth ở Hoa Kỳ tháng 4/2020, khẳng định 11 con đập thường xuyên tích nước ở Trung Quốc không chỉ gây hạn hán nghiêm trọng cho hạ nguồn Mekong năm 2019 mà còn phá hủy hệ sinh thái truyền thống, đa dạng tại tiểu vùng Mekong này.

Đại sứ quán Trung Quốc tại Thái Lan ngay lập tức phản bác thông tin của viên chức ngoại giao Mỹ, và gọi thông tin này là vô căn cứ, yêu cầu các nước ngoài khu vực đừng tìm cách làm tình hình rối rắm bằng những chuyện không đâu như vậy.

Chuyên gia Witoon Permpongsacharoen thuộc tổ chức bảo vệ môi trường Mekong Energy and Ecology Network, trụ sở tại Bangkok, thì cảnh báo Trung Quốc đang phá hỏng các dự án phát triển mà Hoa Kỳ dành cho sông Mekong bấy lâu nay. Đây là vấn đề địa chính trị, chuyên gia này nhấn mạnh, xem ra còn quan trọng hơn cả vấn đề Biển Đông mà Trung Quốc và Mỹ đang đối đầu.

Việc tích nước từ dòng Mekong mà có thể dẫn đến "cuộc chiến nước", dẫn đến một mặt trận khác giữa 2 đối thủ Mỹ Trung, cần được nhìn rõ qua lăng kính thực tế, là ý kiến của tiến sĩ Vũ Quang Việt, cựu chuyên viên Cục Thống Kê Liên Hiệp Quốc :

"Thượng nguồn sông Mekong, tức là khu vực sông Lan Thương của Trung Quốc đổ vào sông Mekong, nói chung một năm 20% nước, và 80% là đổ vào khu vực. Bây giờ nếu thiếu nước thì cũng nên đặt câu hỏi tại sao thiếu, thiếu ở chỗ nào, cái đó phải xác định cho rõ"

"Trong thời gian vừa rồi như tôi hiểu thì những nước ở hạ nguồn cũng làm nhiều điều hạn chế đến vấn đề nước đi vào sông Mekong. Chẳng hạn Việt Nam phá rừng nên không thể giữ nước ở sông Mekong, như Lào và cả Việt Nam làm nhiều đập thủy điện, hay là Campuchia cũng chuyển nước dùng cho nông nghiệp… Dĩ nhiên làm thủy điện thì chỉ có thể giữ nước một thời gian, xong thì đa phần sau đó chảy xuống hạ nguồn thôi chứ có sạch bách đi đâu được. Cái đó phải có sự điều tra hợp tác làm rõ".

mekong2

Dân làng phải sơ tán vì đập thủy điện ở tỉnh Attapeu, Lào bị sập hôm 24/7/2018 Reuters

Nhìn rõ như vậy để thấy, ông Vũ Quang Việt nói tiếp, điều gọi là cuộc chiến nước giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trên sông Mekong thực chất chỉ là lời qua tiếng lại mà thôi :

"Trên nguyên tắc luật pháp giữa Trung Quốc và 4 nước ở khu vực Mekong là Thái, Việt Nam, Lào, Campuchia, còn Myanmar và Trung Quốc là 2 nước đối thoại. Trung Quốc đã lập Nhóm Hợp Tác Mekong-Lan Thương , ý đồ là làm việc với Ủy Hội Sông Mekong do Liên Hiệp Quốc tài trợ, làm việc với từng nước một. Đó là vấn đề mà mấy nước phải giải quyết với nhau chứ không liên quan gì tới Mỹ".

"Nếu có ủng hộ và kêu gọi Trung Quốc phải có thái độ hợp tác đàng hoàng thì Mỹ có thể nói, nhưng Mỹ không có quyền tự do đi lại nào trên sông Mekong cả, cho nên vấn đề không phải là Mỹ với Trung Quốc mà là giữa Trung Quốc và các nước ở khu vực Đông Nam Á cùng chia sẻ dòng Mekong".

Đối với ông Brian Eyler, giám đốc Chương Trình Đông Nam Á trong Trung Tâm Stimson ở Washington DC, tác giả cuốn The Last Days Of Mighty Mekong, đã được dịch ra tiếng Việt là Những Ngày Cuối Của Dòng Mekong Hùng Vĩ, "cuộc chiến nước" không phải là từ thích hợp đối với hiện tình sông Mekong :

"Thế nhưng tôi đồng ý là Mỹ và Trung Quốc đang tranh nhau để gây ảnh hưởng về những chính sách ngoại giao liên quan đến dòng Mekong hùng vĩ này".

"Hoa Kỳ đang chứng tỏ sự quan tâm ngày càng nhiều vào những gì đang xảy ra trên dòng Mekong. Tôi nghĩ Hoa Kỳ muốn đẫy mạnh phát triển khu vực Mekong theo hướng môi trường phải được bảo vệ cũng như sự minh bạch phải được cải thiện. Đó là lý do từ năm ngoái đến giờ các viên chức chính phủ Mỹ đã lên tiếng công khai hơn và mạnh mẽ hơn về những hành động bất chấp của Trung Quốc khi sử dụng dòng Mekong".

Trong một lần phỏng vấn trước đây với RFA, Giám đốc Brian Eyler của Chương trình Đông Nam Á, Trung tâm Stimson, từng nhận định tình trạng khô hạn nặng nề tại đồng bằng sông Cửu Long từ năm 2016 là tai họa thế kỷ, rằng Việt Nam nằm cuối hạ lưu phải đòi hỏi sự công bằng trong việc chia sẻ và sử dụng tài nguyên nước trên sông Mekong bất kể đó là quốc gia nào.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái đồng bằng sông Cửu Long, cho rằng điểm đáng ngại từ các đập Trung Quốc đối với Việt Nam chính là làm giảm lượng phù sa và cát, gây sạt lở nhiều nơi tại đồng bằng sông Cửu Long.

Về lượng nước, ông giải thích tiếp, các đập ở Trung Quốc chỉ ảnh hưởng tới Việt Nam khi nào hiện tượng thời tiết cực đoan El Nino xảy ra và các đập ở Trung Quốc làm trầm trọng vấn đề hơn thôi.

Do đó ông khẳng định, xét về lượng nước đối với đồng bằng sông Cửu Long thì các đập thủy điện ở Lào và Campuchia mới đáng lo ngại hơn.

Được hỏi ông nghĩ sao về ý kiến của chuyên gia Witoon Permsacharoen thuộc Mạng lưới Mekong Energy and Ecology Network, cho rằng dòng Mekong là vấn đề địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc, tức có thể trở thành một mặt trận khác giữa 2 nước, thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện cho biết :

"Việc sông Mekong có trở thành một mặt trận khác nữa không là tùy vào sự suy tính của Hoa Kỳ, nhưng tôi đoán Mỹ không thể làm ngơ chuyện sông Mekong bởi đây là vấn đề an ninh phi truyền thống (Non Traditional Security Issue) có nghĩa nó là vấn đề ảnh hưởng đến an ninh khu vực nhưng lại không có yếu tố quân sự. Cụ thể tác động của thủy điện làm suy thoái môi trường, cạn kiệt nguồn sống của hàng chục triệu người, có thể dẫn tới bất ổn xã hội, thậm chí dẫn tới xung đột giữa các quốc gia rồi ảnh hưởng đến an ninh khu vực . Thành ra Mỹ trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng đối với khu vực này thì không thể bỏ qua chuyện Mekong được".

Về quan điểm cho rằng vấn đề Mekong đối với 4 quốc gia tiểu vùng, trong đó có Việt Nam, còn quan trong hơn vấn đề Biển Đông, nhà nghiên cứu độc lập Nguyễn Hữu Thiện bày tỏ sự đồng ý :

"Từ hồi tôi tham gia đánh giá Môi Trường Chiến Lược 11 đập thủy điện trên dòng chính Mekong thì bản thân tôi đã thấy chuyện Mekong nếu suy xét kỹ thì không hề kém chuyện Biển Đông. Dĩ nhiên là khó thấy vì nó không có yếu tố quân sự, thông thường nhiều khi vài chục năm mới nhận biết được".

Được hỏi Việt Nam thích ứng ra sao trong vấn đề các con đập từ Trung Quốc cũng như từ các nước láng giềng ? Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện :

"Việt Nam chỉ có công cụ duy nhất là Hiệp Định Mekong năm 1995. Nhưng Hiệp Định này lại có nhiều lổ hổng, cụ thể Lào vẫn tiến hành xây dụng các đập Xayabury và Don Sahong. Lào đã thông báo cũng như tiến hành thủ tục tham vấn đối với các đập mới như Luang Prabang và Xanakhảm".

"Tuy nhiên tình hình đang có sự thay đổi, Campuchia đã hoãn 2 đập dòng chính Sambor và Stung Treng trong 10 năm. Các đập dòng chính ở Lào dù đã tham vấn nhưng có vẻ khó thực hiện vì 2 lý do, một là không có nguồn tiền đầu tư, hai là nhu cầu điện đang suy giảm mạnh do khuynh hướng năng lượng mới từ gió và mặt trời và do dịch Covid-19 nữa".

Từ năm 2009, Mỹ đã chi 120 triệu đô la cho Sáng kiến Hạ Lưu Mekong, Lower Mekong Initiative. Năm 2016 Trung Quốc chi trội hơn với 300 triệu USD cho các quỹ nghiên cứu thuộc Cơ Chế Hợp Tác Mekong- Lan Thương LMC do Bắc Kinh lập nên.

Đại sứ Mỹ tại Thái Lan, ông Michael DeSombre, từng chỉ trích LMC Cơ chế Hợp tác Mekong-Lan Thương chỉ là tổ chức song hành cùng MRC Ủy hội Sông Mekong, vì thế Trung Quốc nên làm việc chặt chẽ hơn với Ủy hội Sông Mekong thay vì nghiêng hẳn về một phía LMC do Bắc Kinh nắm quyền kiểm soát.

Bất kể khuyến cáo từ phía Mỹ, đại diện các nước trong Ủy hội Sông Mekong khi đó đã lên tiếng ủng hộ sự hợp tác của LMC .

Cũng từ năm 2002, Trung Quốc khởi sự loan báo với các quốc gia hạ lưu về lịch trình xả đập mà có thể gây lũ lụt.

Thế nhưng theo Reuters thì thông tin liên quan được Trung Quốc công bố rất ít, các quốc gia hạ nguồn khó mà xoay sở cũng như đề kế hoạch ứng phó kịp thời.

Tại một cuộc họp về hợp tác LMC tháng Hai vừa qua, một viên chức Việt Nam không tiết lộ danh tính đã nói riêng với Reuters rằng Trung Quốc không chia sẻ thông tin và số liệu đích thực về vấn đề vận hành cũng như xả đập của họ với các nước trong tiểu vùng Mekong.

Thanh Trúc

Nguồn : RFA, 29/07/2020

************************

Ý tưởng v qun lý và gii quyết nước

Phạm Phú Khải, VOA, 29/07/2020

mekong3

Tr lý Ngoi trưởng Hoa K David Stilwell và các đi tác Vit Nam, Campuchia, Thái Lan tham gia tho lun trc tuyến v Sáng kiến H vùng Mekong. Photo Twitter EAP Bureau.

Các bài viết va qua v nước, v sông Mekong, đã trình bày những th thách ln sau đây :

1) Tình trng Đng bng Sông Cu Long đang b nhim mn có nguy cơ không th cu vãn mà ch yếu là do các đp, và gi nước, thượng ngun ;

2) Nn st đt do khai thác nước ngm dung tích cc ln đã làm nhng đa đim thp có nguy cơ chìm dưới nước vào cui thế k này ;

3) Nước mn hin nay có th đi sâu vào sông đến 40km nhng khi hn hán cùng với sự thay đi khí hu và hâm nóng đa cu s là thường trc, làm trm trng thêm vn đ ;

4) Thêm vi ch trương ca Trung Quc mun vũ khí hóa nước và chính sách ngoi giao vi các quc gia h ngun Mekong bng việc xây dng nhiu đp nước cc ln và ym tr các quc gia khác cùng làm, sau đó lại ngăn chn phù sa chy xung h ngun, và thi hành bin pháp gi nước thượng ngun vào mùa h và x nước vào mùa mưa [1].

Tt c các th thách này không đc lp vi nhau. Nó ph thuc và tương tác nhau, làm cho th thách, đi vi Vit Nam, vn đã khó khăn, nay càng thêm khó khăn hơn.

Lãnh đo quc gia l ra phi biết và làm nhng gì tt nht cho quc gia mình. Đó là điu mong đi ti thiu và căn bn t mi người dân đi vi chính quyn ca mình. Vai trò ca h là gì, ngoài điu này ? Lãnh đo quc gia phi biết cân nhc và quyết đoán đ chn ly nhng gii pháp khó khăn, thay vì d dàng, hầu để có th mang li kết qu lâu dài vng bền, hơn là chp vá ngn hn.

Nhưng thc tế thường thì phũ phàng. Nhng gì tt nht cho quc gia không nht thiết tt nht cho gii cm quyn. nhiu nơi, không riêng gì Vit Nam. Cách qun lý và gii quyết sông Mekong trên 25 năm qua ca y hi Sông Mekong (MRC) cho thy s vô hiu qu và bt lc ca nó. Nhưng nó xy ra được bi vì tt c các th chế chính tr ti đây đu đc tài hoc không dân ch.

Theo bn đánh giá mi nht cat chc Freedom House, v quyn chính tr và t do dân s, thì trong 6 nước liên quan đến sông Mekong, ngoi tr Thái có ch s 32/100, mt phn t do, thì 5 nước còn li đu không t do. Trung Quc, t nht, ch được 10 trên 100 đim ; Lào ch có 14/100 ; Vit Nam 20/100 ; Campuchia 25/100 ; Miến Đin 30/100 [2]. Ba nước được toàn đim 100/100 đu t Bc Âu, bao gm Phn Lan, Na Uy và Thu Đin.

Vy thì người Vit trong và ngoài nước có th mong đi gì t chính quyn Vit Nam, và mi chúng ta có th làm được gì trước him ha to ln nh hưởng lên đi sng ca mt phn năm dân s hin nay cũng như mt h sinh thái vô cùng quan trng cho bao thế h ti ?

Hơn bn mươi lăm năm qua cũng đ đ người dân Vit Nam, nếu tìm hiu thông tin đa chiu, thì rõ ràng thy rng bt c s mong đi nào t phía chính quyn rt cuc cũng ch là s tht vng não n. Người dân ch là th yếu trong các mc tiêu ưu tiên ca h. Ba mc tiêu hàng đu ca gii cm quyn Vit Nam by lâu này, đi t dưới lên trên, là phát trin kinh tế, n đnh xã hi, và duy trì quyn lc. Nếu nhìn k hành đng ca chế đ, thì an ninh quc gia chưa hn đã nm trên ba ưu tiên này. Duy trì quyn lc bng mi giá, k c vic hy sinh phát trin kinh tế, đ n đnh chính tr ; k c vic mang tiếng nhu nhược vi Trung Quc, hèn vi gic ác vi dân ; k c vic mua quan bán chc và thông đng vi ngoi bang. B ngoi giao Vit Nam cũng ch có tiếng nói gii hn nào đó trong chính quyn hay quc hi, và ch phc v các mc tiêu hàng đu ca đng, chứ không phi li ích ca đa s người dân.

Chúng ta còn mong đi vào các t chc như MRC chăng ? Như đã trình bày trong các bài qua, nó s chẳng mang li kết qu tích cc nào. Lancang-Mekong Cooperation (LMC) framework thì ch mun vô hiu hóa hay đy MRC sang bên l. Sáng kiến H lưu Mekong (LMI-Lower Mekong Initiative) có thêm Miến Đin, và nht là Hoa K, tham gia tích cc vi bn nước thành viên ca MRC [3]. Hoa K đang n lc ng h năm quc gia này có nhng chính sách thích hp hiu qu đ cùng qun lý sông Mekong h ngun. Ngoi trưởng Mike Pompeo và các viên chc hàng đu ca Hoa K v ngoi giao đã mnh m lên tiếng phê bình các chính sách ca Trung Quc đi vi Bin Đông và sông Mekong [4]. Vào đu tháng By va qua, Hoa K đã công b sm rng s tham gia vào chiến lược chung ca các quc gia h ngun hu nâng tm mc tiêu ca LMI, tăng cường sc mnh chung ca nhóm. Có Hoa K đàng sau thì Trung Quc không d gì bt nt được. Đây là cơ hi tt cho Vit Nam và bn quc gia còn li. Nhưng h có mun và có th cam kết cùng nhau gii quyết các vn đ tn đng quá lâu ca sông Mekong, nht là s nh hưởng quá ln và tai hi ca Trung Quc by lâu nay, thì thi gian mi tr li được.

Điu đáng nói là s mong đi t mi t chc hay chính quyn, k c các chính quyn dân ch, là điu không nên. Mong đi không có gì sai, nhưng nó th đng và thường vô hiu, nht là khi đi tác ù lì và vô trách nhim. Mun thay đi, người dân phi liên tc ch đng đ bo v quyn hn và li ích ca mình. Trong th chế dân ch, các t chc xã hi dân s cũng như các cá nhân trong toàn xã hi luôn tìm cách vn đng chính gii và chính quyn v mi vn đ liên quan đến đi sng ca h. Giáo dc, môi trường, kinh tế, thương mi cho đến th thao, văn hóa, ngh thut, du lch v.v… Mi cp chính quyn, t đa phương, tiu bang đến liên bang, đu có s tham gia tích cc ca người dân, qua các din đàn khác nhau, đ bày t tiếng nói. Nht là qua các phương tin truyn thông t do. Mi dân biu hay thượng ngh sĩ đu phi th hin s quan tâm ca người h đi din, và nêu lên nhng quan tâm chính đáng này trong c ác din đàn quc hi khác nhau. Tóm li, người dân nhng nước dân ch luôn ch đng tranh đu cho quyn li ca mình ch không ch ai c, và h có kh năng t gii quyết vn đ, và rt sáng to.

Trong bn mươi lăm năm qua, ch có mt đng ti Vit Nam được cho phép hot đng, trong đó tư pháp hành pháp lp pháp đu thuc về đng. Truyn thông hay các t chc xã hi dân s l ra đc lp, như thanh niên, sinh viên, công đoàn v.v… nhưng đu do đng nm toàn phn hoc bán phn. Qua thi gian, mi suy nghĩ đc lp hay tư duy phn bin khó mà hin hu hay phát trin. Nếu đ người dân Vit Nam có t do chn la, đi đa s chc s không chn chế đ này. Nhưng vi tình trng hin nay, tt c đu bt lc vì mi cá nhân trong đó cm thy nh nhoi trước nhng vn đ vô cùng to tát. Kết qu thì ch có mt thiu s rt nh dn thân hot đng mong to s thay đi. Phn ln hoc không tham gia, hay ch biết chi bi hoc than trách. Chi không thay đi được gì, ngoi tr làm cho người nói, và nhng người đng điu nghe, bt cơn gin. Than th hay than trách ri tr thành thói quen, nhưng li tiêu cc và nguy him. Than xong ri quên. Tưởng vn đ được gi i quyết nhưng không phi. Khi nh hay gp li tình hung tương t thì than tiếp. Chi và than, ti mt lúc nào đó, dn nén và bùng n tr thành bo lc. Điu này cũng chng gii quyết được gì.

Trong các k năng cn thiết nht đ gii quyết các vn đ sông Mekong nói riêng, bao nhiêu vn nn khác ti Vit Nam hôm nay nói chung (nht là nn giáo dc nh hưởng đến bao thế h hôm nay và mai sau mà tương lai ca h cho đến tương lai ca đt nước ph thuc vào đó), thì tôi cho rng ba k năng quan trng nht sau đây có th giúp được cho đt nước trên đường dài. Đó là suy nghĩ phê phán/trit đ (critical thinking), qun lý quan h (relationship management) và gii quyết vn đ (problem solving).

Suy nghĩ phê phán là đ phân bit tht hay gi, trong thi đi thông tin tràn ngp và đy tin gi. Nó giúp mi người nhìn ra được cái gc thay vì ch cái ngn ca vn đ. Gii quyết vn đ là k năng phi có ca người lãnh đo và mi công chc ca quc gia. Đây là k năng cao nht và cn thiết nht cho các vn đ ca đt nước [5]. Nhưng tt c hai k năng quan trng này s không gii quyết được gì hết nếu con người không th làm vic vi nhau ; nếu không biết qun lý quan h.

Các t chc và cá nhân Vit Nam trong và ngoài nước đu gp phi vn đ này, nên rt cuc sut 45 năm qua, thay vì phát trin thì li đ v, phn ln ch vì vn đ con người. Không hiu tâm lý, không biết qun lý quan h, không biết kim chế hay qun lý cm xúc ca mình và người khác, nên bt đng tr thành bt hòa, chuyn nh thành chuyn ln v.v

Không th ch đng thay đi được gì khi chưa th ngi li làm vic vi nhau. Cái "Tôi" ai cũng ln thì cái "Chung" đ đâu ?

Đi vi vn đ sông Mekong, 20 triu người đang b nh hưởng nng n, có nguy cơ tàn phá h sinh thái ca h hoàn toàn trong các thp niên ti.

Đây là mt th thách vô cùng to ln cho toàn đt nước Vit Nam. Nhưng cũng là cơ hi đ nhiu cá nhân và t chc chng minh tài lãnh đo và vin kiến cho các vn đ tm quc gia. Đây là cơ hi đ các t chc đu tranh chng minh h có kh năng thay thế đng cm quyn hin nay, không phi bng hn thù hay tranh dành quyn lc, mà vì tương lai và vn mnh ca quc gia. Đây là cơ hi đ giúp cho mt phn năm dân s Vit Nam nuôi hy vng rng tương lai h cũng có người quan tâm, và vn có nhng người tài đc có gii pháp tht s cho h, ch không hoàn toàn bế tc hết hy vng.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 29/07/2020

Tài liu tham kho :

1. Phm Phú Khi, "Trung Quc xiết c bng nước", VOA tiếng Việt, 14 July 2020 ; Phm Phú Khi, "Nhìn t Úc : Nhng vn đ an ninh quc gia", VOA tiếng Việt, 17 July 2020 ; Phm Phú Khi, "Nước bn ly gì ra ?", VOA tiếng Việt, 20 July 2020 ; Phm Phú Khi, "Nước, nng và quyn lc", VOA tiếng Việt, 27 July 2020.

2. "Countries and Territories", Freedom House ; accessed on 25 July 2020. Trang Freedom House cho biết "Freedom House rates peoples access to political rights and civil liberties in 210 countries and territories through its annual Freedom in the World report. Individual freedomsranging from the right to vote to freedom of expression and equality before the law—can be affected by state or nonstate actors".

3. "Lower Mekong Initiative FAQ's", US Department of State ; accessed on 25 July 2020.

4. "Chuyên gia : M s cng rn hơn sau khi bác yêu sách Bin Đông ca TQ", VOA tiếng Việt, 14 July 2020 ; "Hoa Kỳ nâng tm mc tiêu cho Sáng kiến H lưu sông Mekong", VOA tiếng Việt, 2 July 2020 ;

5. Trong bài nói chuyn ca Th tướng Úc Scott Morrison vi các lãnh đo công chc hàng đu ca Úc năm ngoái, và 150 ngàn viên chc chính ph Úc, ông nhn mnh rng trong thi đi mà mi vn đ đu phc tp, gii quyết vn đ là k năng phi được đ cao đ làm tiêu chun ca người lãnh đo. Xin đc bài Rod Glover and Beth Noveck, "To restore trust in government, we need to reinvent how the public service works", The Conversation, 13 August 2019 ; Michell Gratton, "Grattan on Friday : Morrison can learn a lot from the public servants, but will he listen ?", The Conversation, 8 August 2019.

*************************

Nước, nng và quyn lc

Phạm Phú Khải, VOA, 27/07/2020

Nước và nng, cái nào s cho ra năng lượng tái to cn thiết và bn vng cho con người hôm nay và mai sau ?

mekong4

Đp Tam Hp, ngày 19 tháng By, 2020.

Câu tr li là nng, ánh nng mt tri [1]. Năng lượng tái to do ánh nng mt tri không cho ra khí thi CO2, không làm ô nhim môi trường hay làm nóng đa cu. Trong khi đó, các thy đp có th phá v h sinh thái sông và cng đng xung quanh, gây hi cho đng vt hoang dã và làm cho người dân phi di nơi .

Đc bit đúng cho lưu vc sông Mekong.

Mt nghiên cu quy mô vào năm 2017 ca cơ quanStockholm Environment Institute vi s h tr ca UNESCO đưa ra một số kết lun đáng chú ý : mt, nếu tt c các đp h lưu sông Mekong được xây thì 96% phù sa s b mc kt, ch còn li 4% so vi hin nay xung vùng đng bng ; hai, nếu tt c các đp này xây thì Vit Nam có th mt đi 203.300 tn lúa trong 10 năm ti ; ba, mt phù sa và dinh dưỡng do các đp, và mt môi trường sng, thì s làm gim 12 đến 27 phn trăm năng sut chính ca thc vt thuc khu vc đng bng [2].

Điu đáng lo hơn na là năm quc gia h ngun, bao gm Thái Lan, Miến Đin, Lào, Campuchia và Vit Nam, đu đc tài, tuy hình thc khác nhau. Thái Lan và Miến Đin thì quân đi vn nm quá nhiu quyn lc trong tay. Campuchia, Lào và Vit Nam thì do mt cá nhân hay mt nhóm người thuc đng cng sn hay tng là đng viên cng sn nm quyn hành trong tay.

Bn chính ph này, không k Miến Đin, thành lpy hi Sông Mekong (Mekong River Commission/MRC) năm 1995. 25 năm qua, MRC đã thc hin đượcnhiu nghiên cu hu ích, nhưngnh hưởng ca MRC đi vi các quc gia thành viên rt gii hn, khoan nói đến nh hưởng lên Trung Quc [3]. Mt phn là vì MRC ch trương không can thip vào chuyn ni b và quyết đnh phi da trên đng thun chung. MRC cũng không th đng thun ngay c trên các vn đ sng còn ca các nước trc tiếp nh hưởng. Chng hn như các đ ngh da trên mt nghiên cu kéo dài 5 năm, vPhát trin và Qun lý Bn vng Sông Mekong t năm 2012 đến 2017, k c các nh hưởng ca đp nước thượng ngun, thì không được hưởng ng [4]. Ch có Vit Nam mi ng h các bin pháp đ ngh t nghiên cu này ; còn Lào, Thái Lan và Campuchia thì không [5]. Trong khi đó, tng giá tr thy sn t sông Mekong lượng giá là 11 t M kim (có ngun khác ước tính 17 t M kim), và nghiên cu này phng đoán s có 35%- 40% gim sinh khi cá vào năm 2020. Tuy biết vy nhưng mt s quc gia thành viên không chp nhn.

Vì sao lại có chuyện như trên ? Tt c vì li ích ca nước mình thay vì xem ngun lc sông Mekong là li ích chung. Nhưng lý do chính là do có bàn tay Trung Quc đng đàng sau.

Ngoài nhng th đon ca Trung Quc được trình bày trong ba bài trước, t Bin Đông đến sông Mekong, t gi nước hay x nước qua các đp và ngăn cn phù sa chy xung h ngun, Trung Quc còn s dng tuyt chiêu khác. Khuyến khích các nước Lào và Campuchiatăng cường xây dng các đp trên giòng sông này [6]. Cách này chng khác gì cung cp/np đn đ các nước này bn vào nhau. Chng hn, d án xây đp cc ln Xayaburi, 1,3GW, ti Lào, và h còn d tính rt nhiu đp như thế dc sông Mekong, d trù xut cng hai phn ba năng lượng thy đp này. D án này được Trung Quc tài tr và ng h. Công ty đin lc Thái Lan d trù mua đin thu hoch t đp Xayaburi này. Nhưng hai quc gia này tr nên quan ngi khi mc nước sông Mekong tt xung thp nht vào tháng 7 năm 2019. Mc nước Vientiane ti Lào xung ch còn 3,2 mét, thp hơn trung bình 4,5 mét [7]. Ngoài vì hn hán năm 2019, còn là do các đp được xây quá nhiu trên con sông Mekong này (Tp chí the Economist cho biết Lào d tính xây 301 đp trong tng s 374 đp trong kế hoch).

Lancang-Mekong Cooperation framework (LMC), mt t chc do Trung Quc thành lp mà mc tiêu là vô hiu hóa MRC, ha s chi và cp 12 t đô la năm 2018 cho các d án, t tuyến đường xe la cao tc ni hai nước Lào Trung Quc, ri ni vi thành ph Côn Minh ca Trung Quc đến tn Singapore. Trung Quc đã gi người ca h đi khp năm quc gia h ngun tìm cách thuyết phc các nước này ký kết vào các d án ln thuc Sáng kiến Vành đai Con đường (BRI). Hu như tt c năm nước này, ít hay nhiu, đu dn dp chun b nghênh đón các nhà đu tư t Trung Quc sang. Vit Nam tha biết các chiến lược bao vây ca Trung Quc, nhưng ri vì li ích bè nhóm, không phi vì đt nước, mà thông qua d lut Đc Khu đ chào đón Trung Quc cách đây hai năm. Cũng may người dân phn đi quá nên chưa thông qua. Nhng người đu tranh ti Vit Nam hay các nước khác chng các đc khu hay bo v môi trường đu b các chính quyn ca h đàn áp thng tay. Không nhng thế, khi mc nước sông Mekong xung thp nht vào gia năm 2019, làm hàng triu ng ười dân sng dc b sông Mekong hoang mang tt đ, thì các chính ph Lào và Campuchiavn gi im lng, thay vì đưa thông tin đ người dân hiu biết [8]. Trong nhng năm qua, mi năm có đến 300 ngàn trong s 20 triu người Vit sng nh vào Đng bng Sông Cu Long phi di đi nơi khác làm ăn sinh sống. Nếu các đp nước tiếp tc được xây (Trung Quc d tính 8 đp na, Lào 7), thì lưu vc sông Mekong được tn ti hàng ngàn năm qua, skhông còn như thế nữa trong tương lai [9].

Trung Quc mun kim soát toàn din các ngun lc, t sông Mekong đến Bin Đông, đ giúp h thi hành kế hochVành đai Con đường BRI. Đến khi h thc hin được gic mng này ri, thì h đã bao vây được phn ln Châu Á, Châu Âu, Châu Phi, và phn nào đó Thái Bình Dương. Ch có Châu M và Úc h chưa đng đến, mc du chính quyn Victoria đã ký kếtBn Ghi nh MOU vi Bc Kinh.

Nhà nghiên cu Alan Basist, thuc cơ quanEyes on Earth, sau nhiu năm nghiên cu đã kết lun rng, nhìn hình v tinh thì thy màu xanh đm Trung Quc, tc nhiu nước, nhưng li màu đ Thái Lan và Campuchia, tc thiếu nước ; rõ ràng Trung Quc đang mun điu hòa dòng nước chy, và h tht s đang làm như thế. Ông Chainarong thuc Đi hc Mahasarakham thì cho rng Trung Quc dùng nước như chính tr : H to ra thit hi, nhưng li yêu cu người khác biết ơn [10].

Lòng tham và sự đc đa ca Trung Quc không th đo lường được. Trung Quc là nơi sn xut ranhiu tm năng lượng mt tri nht, chiếm 70 phn trăm [11]. Nhng đp nước này đu không tt cho môi trường và nht là cho các nước h ngun. H tha biết điu đó. Năng lượng mt tri là con đường tương lai, không ch tt cho môi trường hôm nay mà còn bo v các ngun lc thiên nhiên cho các thế h mai sau. Mt nghiên cu được y nhim bi t chc World Wildlife Fund kết lun rng,100% năng lượng ti lưu vc sông Mekong có th được to ra bi các công ngh năng lượng tái to và bn vng như gió, mt tri, khí sinh hc, đa nhit và sinh khi vào năm 2050 [12]. Không cn đến các đp nước này. Nhưng Trung Quc vn tìm cách thuyết phc các nước h ngun đng ý xây đp và h sn sàng cho mượn tin, vi bao nhiêu ha hn xut cng năng lượng, nhưng li đi sn xut, s dng và xut cng các tm năng lượng mt tri trong nước đi nhiu nơi khác trên thế gii.

Tóm li, lãnh đo bt tài li thất đc thì quc gia thit thòi. Vì thế, không th trách mt Trung Quc có mng bành trướng bá quyn vi bao th đon thâm đc trong tay đi cám d lãnh đo quc gia ca các nước h lưu sông Mekong. Cũng không th trách lãnh đo quc gia ca các nước h lưu sông Mekong vì tht ra h cũng tha biết nhng âm mưu thâm đc ca Trung Quc. Rt cuc thì ch là trò buôn bán quyn li và quyn lc vi nhau thôi. Chuyn này có th xy ra bi vì tt c các th chế chính tr ti đây đu đc tài hoc không dân ch. Người dân không có tiếng nói bao nhiêu trong các vn đ quan trng mang tm quc gia. Các quyết đnh chính tr sau cùng ch do mt thiu s thao túng gn như toàn b da trên quyn li và quyn lc ca k cm quyn.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 27/07/2020

Tài liu tham kho :

1. Christina Nunez, "Renewable energy, explained", National Geographic, 30 January 2019.

2. Piman, T. and Shrestha, M. (2017). Case Study on Sediment in the Mekong River Basin : Current State and Future Trends. UNESCO and Stockholm Environment Institute (SEI).

3. Gabriella Neusner, "Why the Mekong River Commission Matters", The Diplomat, 7 December 2016.

4. "Reporting Findings and Results from the Council Study to Member Countries", Mekong River Commission, Vientiane, Lao PDR, 12 February 2018.

5. Tom Fawthrop, "Something Is Very Wrong on the Mekong River", The Diplomat, 26 August 201 .

6. Sam Geall, "Troubles on the Mekong", Foreign Affairs, 7 November 2019.

7. "Why are water levels of the Mekong at a 100-year low ?", The Economist, 7 August 2019.

8. Hannah Beech, "Damming the Lower Mekong, Devastating the Ways and Means of Life", The New York Times, 15 February 2020.

9. "South-East Asia’s biggest river is drying up", The Economist, 14 May 2020.

10. Hannah Beech, "China Limited the Mekong’s Flow. Other Countries Suffered a Drought", The New York Times, 13 April 2020.

11. Chris Baranuik, "How China's giant solar farms are transforming world energy", BBC, 4 September 2018 ; Theo EnergySage thì có đến 70 phn trăm tm năng lượng mt tri làm ti Trung Quc. Luke Richardson, "Are Chinese solar panels good quality ?", EnergySage, 18 May 2017.

12. "Greater Mekong Region Can Reach 100 Percent Renewable and Sustainable Energy by 2050, According to New WWF Study", WWF, 24 May 2016.

Quay lại trang chủ

Additional Info

  • Author: Thanh Trúc, Phạm Phú Khải
Read 795 times

Viết bình luận

Phải xác tín nội dung bài viết đáp ứng tất cả những yêu cầu của thông tin được đánh dấu bằng ký hiệu (*)