Những tượng đài, cổng chào và giọt nước mắt miền Trung
RFA, 14/10/2020
Ít nhất hàng chục người chết và mất tích
Trong mấy ngày qua, thêm một lần nữa hình ảnh khu vực miền Trung bị ngập trắng được loan tải khắp các phương tiện truyền thông ở Việt Nam.
Thành phố Huế bị ngập lụt. Hình chụp ngày 12/10/2020. AFP
Những con số thiệt hại về nhân mạng và tài sản được cập nhật liên tục. Tính đến chiều ngày 14/10, đã có ít nhất gần 50 người chết và mất tích. Riêng tại Thừa Thiên-Huế, có 4 người chết và 29 người vẫn mất tích sau vụ sạt lở đất do mưa lũ ở thủy điện Rào Trăng 3.
Thông tin từ Uỷ ban Tìm kiếm Cứu nạn Quốc gia cho biết sạt lở đất ở thủy điện Rào Trăng 3, tại huyện Phong Điền, vào hôm 12/10, khiến 10 công nhân nhà máy bị chôn vùi và 40 công nhân khác đã được di chuyển tới gần thủy điện Rào Trăng 4 an toàn hơn nhưng hoàn toàn không thể ra bên ngoài do sạt lở đất.
Một diễn biến đáng chú ý là đoàn cứu hộ, cứu nạn gồm 21 cán bộ và chiến sĩ đến huyện Phong Điền để hỗ trợ trong vụ sạt lở đất ở thủy điện Rào Trăng 3. Thế nhưng, vào nửa đêm tối hôm 12/10, đoàn lại bị tai nạn do núi và đất đá sạt lở khiến 13 người mất tích, gồm 11 cán bộ quân đội và 2 cán bộ địa phương.
Ý kiến của dư luận
Đài RFA ghi nhận tình trạng thiên tai, lũ lụt xảy ra hàng năm luôn đe dọa đất nước và người dân Việt Nam. Đặc biệt, khu vực miền Trung mỗi khi bị bão lụt thường rất nghiêm trọng, bởi do ảnh hưởng của nạn phá rừng và việc xả nước từ các đập thủy điện.
Nhà hoạt động xã hội-blogger Nguyễn Lân Thắng, từng rất xông xáo trong công việc giúp đỡ cho các nạn nhân trong những đợt bão lụt trước đây, vào tối ngày 14/10 lên tiếng với RFA về ghi nhận của ông trong lần bão lụt miền Trung năm 2020.
"Điều đáng nói trong năm nay là trong bối cảnh lũ lụt như vậy thì ở các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh lại đang diễn ra các hoạt động rất rầm rộ trong việc tổ chức Đại hội Đảng các cấp. Dân chúng đang rất bức xúc bởi vì trong khi người dân ở khắp nơi bị tình hình lũ lụt đe dọa như vậy mà Đại hội Đảng các cấp tổ chức rất là xa hoa và rất lãng phí. Điều đó càng làm cho tình hình lũ lụt càng thêm trầm trọng và làm ray rứt rất nhiều người có suy nghĩ về đất nước".
Điều mà blogger Nguyễn Lân Thắng vừa chia sẻ cũng được cộng đồng cư dân mạng đồng loạt chỉ trích Chính quyền Việt Nam, sau khi được xem hình ảnh của một người chồng-người cha ở Huế khóc ròng và quỳ lạy con nước dữ đã cuốn trôi vợ mình trong lúc ngồi xuồng đi sinh con.
Nhà báo độc lập Huỳnh Ngọc Chênh giải thích với RFA về sự phẫn nộ của cộng đồng :
"Thật ra khi nhà nước thu thuế thì trong đó phải có quỹ phúc lợi cho xã hội và cái quỹ phúc lợi đó để làm đường xá ở vùng xa, làm nhà cửa cho người nghèo và đặc biệt về chính sách y tế và cứu hộ. Bão lụt thì năm nào cũng có cho nên phao cứu hộ cho người dân ở vùng cao hay ở vùng bị bão lũ và những đội cứu hộ chuyên nghiệp mà nếu như không hoang phí vào việc xây dựng cổng chào, tượng đài hay chào mừng Đại hội Đảng thì tiền ngân sách dư khả năng để làm những chuyện đó. Mỗi huyện, mỗi tỉnh có đội cứu hộ chuyên nghiệp thì rất dễ và điều đó thì không ai không nghĩ tới. Bởi vì người ta không lo cho dân nên người ta không nghĩ ra điều đó".
Một ví dụ điển hình, hồi tháng 7/2020, dư luận trong nước đón nhận thông tin Chính quyền thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang trích ngân sách số tiền gần 7 tỷ đồng để xây dựng cổng chào cao 13 mét. Và truyền thông trong nước cho biết đây không phải là trường hợp hiếm hoi mà nhiều địa phương xây dựng cổng chào tiền tỷ, mặc dù ngân sách bị hạn hẹp. Hay vào cuối tháng 8, Đảng ủy tỉnh Quảng Bình thông báo chi ngân sách hơn 2 tỷ đồng để mua cặp đựng tài liệu cho khách mời và đại biểu tham dự Đại hội Đảng của tỉnh lần thứ XVII.
Quang cảnh Hội nghị trực tuyến toàn quốc về Công tác Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn năm 2019, do Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì, diễn ra chiều ngày 15/5/2020. Courtesy : VGP News
Công tác cứu hộ, cứu nạn không hiệu quả ?
Tại hội nghị trực tuyến toàn quốc về Công tác Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn năm 2019, diễn ra hồi trung tuần tháng 5 vừa qua, thiệt hại do thiên tai năm ngoái ở Việt Nam được báo cáo có 133 người chết và mất tích, về kinh tế bị thiệt hại trên 7.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, số liệu được ghi nhận là giảm thiểu nhiều so với năm 2018, ước tính lên đến 20.000 tỷ đồng.
Tính đến tháng 5/2020, tổng thiệt hại kinh tế do thiên tai gây ra ở Việt Nam được ước tính xấp xỉ 3.200 tỷ đồng.
Và, cũng tại hội nghị này, báo cáo đưa ra kết quả cho thấy trung bình mỗi năm Việt Nam có trên 300 người chết và mất tích, thiệt hại về kinh tế từ 1 đến 1,5% GDP. Riêng trong năm 2019, Chính phủ Hà Nội đã chi ra trên 10.300 tỷ đồng để khắc phục hậu quả thiên tai và xử lý hệ thống đê điều, hồ đập, sạt lở, di dời dân.
Đối với tình trạng bão lụt đang diễn ra nghiêm trọng ở khu vực miền Trung hiện tại, một số cơ quan báo chí nhà nước, như Báo Thanh Niên Online kêu gọi sự giúp đỡ của cộng đồng dành cho bà con miền Trung. Thế nhưng, một vài ý kiến trên trang fanpage chia sẻ rằng trong tình hình chung khó khăn do dịch bệnh Covid-19 nên có thể sự giúp đỡ sẽ bị hạn chế so với những năm trước đây.
Chúng tôi đặt câu hỏi với nhà hoạt động xã hội Nguyễn Lân Thắng về những sự kêu gọi hảo tâm với tinh thần "lá lành đùm lá rách" trong đợt bão lụt miền Trung năm nay, theo ghi nhận của ông sẽ như thế nào cũng như bản thân ông sẽ tiếp tục công việc thiện nguyện đi giúp đỡ bà con miền Trung lần này hay không. Blogger Nguyễn Lân Thắng bày tỏ với RFA :
"Trước bối cảnh đó, thực ra trong suy nghĩ thì tôi cũng rất muốn góp sức bằng công việc cụ thể nào đó trong việc trợ giúp bà con. Nhưng quả thật là những thiên tai mà chúng ta nhìn thấy thì thật ra là nhân tai, là do sự quản lý yếu kém của hệ thống nhà nước này đối với thiên nhiên, đối với môi trường ; đặc biệt trong việc xây dựng ồ ạt thủy điện. Do đó, trong bối cảnh cấp bách này thì việc cứu người thì tôi cũng không phản đối nhưng tôi cho rằng có những việc quan trọng hơn là việc phải làm sao phải để cho xã hội thay đổi và nhận thức của người dân thay đổi, mong muốn một nền chính trị thật sự ‘vì dân-do dân’ chứ không phải chỉ là những câu khẩu hiệu ở ngoài đường. Đấy mới là việc quan trọng. Tôi nghĩ hôm nay giúp được người này, ngày mai giúp được người kia nhưng nguyên nhân gốc rễ của tất cả những thảm họa đó mà không xử lý thì đất nước vẫn cứ ngập lụt như vậy thôi".
Trả lời câu hỏi liệu rằng Chính phủ Hà Nội sẽ lắng nghe hay không, nhà báo Huỳnh Ngọc Chênh trình bày quan điểm cá nhân của ông :
"Trước hết không phải là chuyện giúp đỡ cho người dân, mà chính quyền phải có trách nhiệm là phải có ngân sách dành cho chuyện này. Nhưng họ lại vô trách nhiệm rồi. Và bây giờ, tiếng nói của người dân và áp lực của dư luận thì tôi nghĩ cũng chẳng thay đổi gì hết. Phòng, chống bão lũ, thiên tai thì nhà nước chỉ hô hào, tuyên truyền là chính còn đi vào phòng, chống thực sự thì không có. Chưa nói là chính họ cho phép làm thủy điện, làm mọi thứ như phá rừng…dẫn đến hậu quả gây ra lũ lụt, thiên tai. Cho nên, không hy vọng chi vào việc cải thiện bởi vì họ không có cái tâm. Họ làm chỉ để tuyên truyền và không thực tâm lo cho dân".
Báo giới quốc nội, hồi năm 2019, dẫn lời của Phó Giáo sư Tiến sĩ Lê Bắc Huỳnh, thuộc Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường, cho biết ước tính năm 2010, diện tích đất-rừng bị mất do xây dựng công trình thủy điện ở Việt Nam vào khoảng 2.760km2 ; đến năm 2015, diện tích rừng bị mất lên đến hơn 5.300km2 ; và đến năm 2020 sẽ là trên 6.520km2. Và, theo thống kê cho thấy rừng bị tàn phá dẫn đến lũ lụt, lũ quét và ảnh hưởng nghiêm trọng tới đời sống của người dân.
Tiến sĩ Lê Bắc Huỳnh nói rằng "các thủy điện khi lấn chiếm đất rừng thì phải trồng bù rừng. Nhưng, đất đâu mà trồng nữa ?"
Nguồn : RFA, 14/10/2020
*********************
Từ sự cố thủy điện Rào Trăng, nhìn lại vấn đề phá rừng, xây dựng thủy điện vừa và nhỏ ở Việt Nam
RFA, 14/10/2020
Vào ngày 12/10/200, đã xảy ra sạt lở đất ở thủy điện Rào Trăng 3 thuộc địa bàn huyện Phong Điền ở tỉnh Thừa Thiên - Huế, khiến 10 công nhân nhà máy bị chôn vùi, theo thông tin từ Uỷ ban Tìm kiếm Cứu nạn Quốc gia.
Hiện trường vụ sạt lở đất do mưa lũ ở thủy điện Rào Trăng 3 nhìn từ trên cao. Courtesy thuathienhue.gov.vn
Theo truyền thông nhà nước Việt Nam, tính đến chiều ngày 14 tháng 10, giới chức tỉnh Thừa Thiên - Huế đã xác định được 4 người chết và 29 người vẫn mất tích sau vụ sạt lở đất do mưa lũ ở thủy điện Rào Trăng 3.
Thực trạng
Thủy điện Rào Trăng 3 do Công ty tư nhân Trường Sơn làm chủ đầu tư và được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cấp phép xây dựng trên sông Rào Trăng, ở khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế.
Dự án Thủy điện Rào Trăng 3 có công suất lắp máy 11 MW, tổng số vốn đầu tư là 290 tỉ đồng. Diện tích đất dự kiến sử dụng là 11,1 ha đất rừng, gồm khu vực lòng hồ là 8,8 ha, còn lại là nhà máy và công trình phụ trợ.
Từ năm 2011, Bộ Tài nguyên & Môi trường đã cảnh báo về những bất cập trong xây dựng và vận hành các nhà máy thủy điện ở Thừa Thiên Huế. Thủy điện Rào Trăng 3 là dự án thủy điện thứ 13 được tỉnh Thừa Thiên Huế cấp phép. Khi đó, các nhà khoa học đã đưa ra cảnh báo, các công trình thủy điện nằm trong khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, đã gây ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống sinh thái, nhiều diện tích rừng buộc phải chuyển đổi mục đích, khiến cho việc bảo vệ rừng gặp khó khăn…
Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền có diện tích hơn 41.500ha. Có 4 thủy điện, gồm : Rào Trăng 3, Rào Trăng 4, Alin B1 và Alin B2, nằm trong vùng lõi và khu phục hồi sinh thái của khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền.
Theo thông tin truyền thông nhà nước Việt Nam, đã có hơn 50.000 hecta rừng bị tàn phá để nhường chỗ cho 824 nhà máy thủy điện. Trung bình để xây một thủy điện mất hết 59 hecta rừng.
Theo Tổng cục Phòng chống thiên tại, phá rừng, xây thủy điện là nguyên nhân của lũ quét, sạt lở đất... Từ năm 2010 đến 2019 đã xảy ra 260 trận lũ quét, sạt lở đất ảnh hưởng tới các vùng dân cư, làm chết và mất tích 910 người, thiệt hại về kinh tế ước tính hàng chục nghìn tỉ đồng.
Tai nạn ở Thủy điện Rào Trăng 3 một lần nữa dấy lên lo ngại về thực trạng phá rừng, xây thủy điện vừa và nhỏ tại Việt Nam hiện nay.
Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên thứ trưởng Bộ Tài Nguyên - Môi trường, khi trao đổi với RFA hôm 14/10 nhận định :
"Tôi cho rằng thời gian vừa qua Việt Nam cho phát triển thủy điện vừa và nhỏ hơi nhiều, và cũng chưa có những giải pháp về những trường hợp nếu tất cả thủy điện cần xả lũ, có thể gây lụt lội vượt mức chịu đựng của nền đất nơi đó, nhưng trường hợp vừa rồi ở Rào Trăng chẳng hạn. Sự thật thì bình thưởng không sao, nhưng đến khi vào hoàn cảnh thời tiết thay đổi, mưa lụt nhiều, nước dâng cao... thì phải xả lũ. Và nếu xả lũ không đồng bộ, không tính toán trước những tình huống khó khăn, thì có thể dẫn tới sạt lở đất đá, như ở Rào Trăng vừa rồi".
Theo nguyên thứ trưởng Bộ Tài Nguyên - Môi trường, Đặng Hùng Võ, trong khoảng 10 năm qua tại Việt Nam đã động viên sức đầu tư của tư nhân vào các thủy điện vừa và nhỏ, để tăng sản lượng điện quốc gia. Nhưng bên cạnh đó, những giải pháp để có thể ngăn rủi ro trong trường hợp xấu nhất, theo ông là chưa đảm bảo. Chính vì vậy, đã xảy ra những tai nạn như tại Rào Trăng 3 Rào Trăng 4...
Hình của TTXVN hôm 14/10/2020 : đội cứu hộ ở dự án thủy điện Hương Điền, Hương Khê. AFP
Từ Hà Nội hôm 14/10, Giáo sư, Viện sĩ, Tiến sĩ khoa học Trần Đình Long, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty Điện lực Việt Nam, hiện là Phó chủ tịch Hội điện lực Việt Nam nhiệm kỳ 2018 - 2022, khi trả lời Đài Á Châu Tự Do, nhận định :
"Nói chung những sự cố ở những thủy điện nhỏ cũng có xảy ra nhưng mà tương đối ít so với số lượng đang hoạt động hiện nay. Có rất nhiều địa phương mà mình khó đoán trước được tình hình thủy văn của nó như thế nào. Bởi vì ở những con sông suối nhỏ thì việc khảo sát, số liệu theo dõi lịch sử thủy văn cũng ít, có thể xảy ra mưa lũ bất thường, khác những năm mà đã được theo dõi trước đây, cho nên cũng có thể có trường hợp xảy ra sự cố như vậy".
Tai nạn ở Thủy điện Rào Trăng 3 không phải là sự cố đầu tiên đối với thủy điện vừa và nhỏ ở Việt Nam. Trước đây một loạt thủy điện nhỏ bị sự cố nghiêm trọng như Đak Men 3 tỉnh Kontum, Đak Rông 3 tỉnh Quảng Trị, Đạm Bol tỉnh Lâm Đồng, Hố Hô ở hai tỉnh Hà Tĩnh-Quảng Bình, cho thấy cơ chế phân cấp giám sát quản lý an toàn công trình bộc lộ nhiều bất cập.
Thiệt hại đáng chú ý nhất xẩy ra vào tháng 6/2013, khi Đập thủy điện Ya Krel 2, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai bị vỡ do chất lượng kém, khiến hai 2 người bị nước cuốn trôi, gần 30 hecta hoa màu ở phần hạ du bị ngập trong nước, bị thiệt hại gần như hoàn toàn.
Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, chuyên gia năng lượng độc lập thuộc Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam ; nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, khi trao đổi với RFA hôm 14/10 cho rằng :
"Thủy điện nhỏ phần lớn là do tư nhân làm, chứ không phải là của nhà nước. Trong đó, thủy điện nhỏ là giao cho địa phương mạnh tỉnh nào tỉnh đó thẩm tra, thiết kế, giao đất... nên trung ương không quản lý được cái đó. Cách đây 3, 4 năm từng đình chỉ để kiểm tra lại, đóng cửa một số, nhưng sau đó lại vẫn cho phép làm".
Bộ Công Thương cho biết vào cuối năm 2018, đã loại khỏi quy hoạch 463 dự án thủy điện kém hiệu quả, là những dự án thủy điện có công suất dưới 30MW, ở địa bàn có điều kiện kinh tế khó khăn và điều kiện khảo sát thực địa không thuận lợi.
Nhưng với 818 dự án thủy điện còn lại, trong đó đã đưa vào khai thác sử dụng 385 dự án thủy điện, đang xây dựng 143 dự án và đang nghiên cứu đầu tư 290 dự án, thì liệu Việt Nam sẽ làm làm gì để bảo đảm an toàn cho thủy điện vừa và nhỏ trong tương lai ?
Biện pháp khắc phục với các thủy điện hiện có và trong tương lai
Phó chủ tịch Hội điện lực Việt Nam, Trần Đình Long cho biết ý kiến của mình :
"Theo tôi nên điều tra lại tất cả các thủy điện đang hoạt động, xem tình hình đê đập như thế nào, hồ chứa ra sao... Thứ hai phải có liên hệ chặt chẽ giữa chủ đầu tư nhà máy thủy điện với tình hình dự báo khí tượng thủy văn, để chuẩn bị phương án an toàn đê đập. Rút kinh nghiệm những sự cố đã xảy ra, nên làm kỹ hơn những điều tra thủy văn, tăng cường độ an toàn đê đập, thậm chí ở một số nơi cần tăng cường đập cầu chì, để có thể bảo vệ thủy điện trong những trường hợp bất thường, khẩn cấp".
Theo Giáo sư Trần Đình Long, cần xem xét lại quy hoạch rằng nhà nước chỉ quản lý các công trình thủy điện từ 30 MW trở lên, còn các công trình thủy điện nhỏ giao về cho địa phương quản lý. Vì theo ông, đội ngũ chuyên gia ở địa phương không thể bằng trung ương quản lý được.
Còn theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, với hiện trạng thủy điện vừa và nhỏ hiện nay, muốn hạn chế rủi ro, thì quy trình xả lũ phải nghiêm ngặt, nếu không khi có mưa to, thủy điện lại phải tiếp tục xả lũ, thì sẽ xảy ra lũ chồng lũ, gây thiệt hại cho người dân. Ông cho biết chính phủ đã bắt buộc xây dựng quy trình nguyên tắc xả lũ. Tuy nhiên với số lượng quá nhiều thủy điện vừa và nhỏ, chưa kể có những thủy điện nhỏ ở những nơi có địa hình hiểm trở, thì khó có thể kiểm soát liệu doanh nghiệp đó có tuân theo quy trình nguyên tắc xả lũ hay không.
Tiến sĩ Ngô Đức Lâm nhận định tiếp :
"Về tương lai thì thủy điện sẽ không phát triển nhiều nữa, theo nghị quyết 55 thì đến năm 2030, 2040 thủy điện chỉ còn chiếm từ 10 đến 15%, còn chủ yếu là năng lượng từ khí và khí hóa lỏng, cái đó sẽ phát triển nhiều".
Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng, cách tốt nhất là phải dựa vào địa hình và phải phác họa được những kịch bản xấu nhất có thể xảy ra, để từ đó trong tình huống xấu nhất thì có sẵn giải pháp để bảo vệ thủy điện. Ví dụ như tiến độ xả lũ như thế nào, để tránh tình trạng tất cả thủy điện cùng xả lũ có thể gây lụt lội... Theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, cần nghiên cứu kỹ để tránh xảy ra những kịch bản xấu nhất như vừa rồi tại Thủy điện Rào Trăng.
Nguồn : RFA, 14/10/2020