Với sự ủng hộ của chính phủ, đám đông giận dữ trên mạng bóp nghiến mọi hành vi được coi là bất trung với tổ quốc.
Làn sóng chủ nghĩa dân tộc tràn ngập Trung Quốc, được khuếch đại bởi hệ thống tuyên truyền của Đảng cộng sản Trung Quốc, tham vọng chính trị của Tập Cận Bình và thành công trong việc kiềm chế Covid-19, giờ lại đang chuyển sang một chiều hướng đen tối hơn, mang âm hưởng của quá khứ thời Mao Trạch Đông.
Bất kỳ sự chỉ trích nào đối với các nhà lãnh đạo Trung Quốc hoặc sự thiếu trung thành với tổ quốc cũng bị tấn công tập thể. Những người chỉ trích sẽ bị quấy rối và buộc phải im lặng, có người còn mất việc làm.
Những người đã bị tấn công năm nay có cả những người nổi tiếng. Họ là những người đã đặt ra câu hỏi về cách các quan chức xử lý virus corona trong giai đoạn đầu như nhà văn người Vũ Hán là Phương Phương. Bà Phương Phương đã viết trên mạng về sự vật lộng người dân của địa phương và cáo buộc các quan chức chính phủ chậm chạp trong việc đối phó với dịch bệnh.
Hàng nghìn người Trung Quốc trên mạng đã gọi bà là kẻ phản bội. Một tấm áp phích nặc danh được treo tại một bến xe buýt Vũ Hán yêu cầu bà phải "cạo đầu hoặc tự sát để chuộc tội với nhân dân" — và một bức ảnh chụp tấm áp phích này đã được lan truyền rộng rãi trên mạng. Một sư phụ Thái cực quyền nổi tiếng đã kêu gọi các đồng môn tấn công bà bằng "nắm đấm công lý".
Bà Phương Phương sau đó đã kêu gọi đồng bào mình trên Weibo rằng : "Trung Quốc không thể quay trở lại thời Cách mạng Văn hóa".
Các nhà nghiên cứu chính trị Trung Quốc cho biết sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc một phần là phản ứng tự nhiên đối với sự vươn lên của nước này trên toàn thế giới. Một số người Trung Quốc cho biết cảm xúc của họ bắt nguồn từ niềm tự hào thực sự đối với đất nước.
Chính phủ cũng đã rất tích cực trong việc khơi dậy tình cảm này. Thảo luận trực tuyến thường bị kiểm duyệt và — thông qua các quy tắc internet và hàng trăm nghìn tài khoản mạng xã hội do nhà nước điều hành — đã tạo nên một môi trường trực tuyến ủng hộ nội dung quảng bá cho đất nước và Đảng cộng sản Trung Quốc.
Ông Tập, nhà lãnh đạo mạnh nhất của Trung Quốc trong nhiều thập kỷ, là một trong những người có tinh thần dân tộc cao nhất. Thề đạt được "Giấc mộng Trung Hoa" nhằm phục hưng đất nước, Tập Cận Bình đã kêu gọi lòng tự hào yêu nước trong mọi khía cạnh của cuộc sống, để tăng cường sự ủng hộ Đảng cộng sản Trung Quốc khi đang phải đối mặt với tốc độ tăng trưởng kinh tế đang chậm lại và xung đột gia tăng với Hoa Kỳ.
Ông Tập đang xây dựng một Trung Quốc theo một kiểu cường quốc mới kết hợp giữa chính quyền độc tài và kiểm soát xã hội bằng công nghệ duy trì tình cảm dân tộc ở mức độ cao để dập tắt bất đồng chính kiến.
Trước đây, các nhà kiểm duyệt internet của Trung Quốc cho phép tranh luận xung quanh các vấn đề xã hội có giới hạn. Trong 8 năm ông Tập cầm quyền, người Trung Quốc có tư tưởng tự do đã ngày càng lo lắng trước nguy cơ nền chính trị độc hại thời Cách mạng Văn hóa quay trở lại.
Hồi đó, hơn một triệu người chết. Mặc dù tình hình hiện nay ít tuyệt vọng hơn, nhưng ông Geremie R. Barmé, một nhà sử học lâu năm về Trung Quốc hiện sống ở New Zealand, cho biết Trung Quốc hiện kết hợp "sự cuồng nhiệt, đả kích và ý định bạo lực thời Mao với các thông tin do khả năng giám sát kỹ thuật số cung cấp".
Nhật ký virus corona
Bà Phương Phương, tên thật là Vương Phương, bắt đầu viết nhật ký vào tháng Giêng, ngay sau khi chính quyền Trung Quốc phong tỏa Vũ Hán để ngăn chặn Covid-19. Bà là một nhà văn chính thống, từng là chủ tịch của Hiệp hội Nhà văn ở tỉnh Hồ Bắc với thủ phủ là thành phố Vũ Hán.
Các phương tiện truyền thông Trung Quốc đưa tin virus corona được kiểm soát chặt chẽ, nhưng các bài viết của bà đã đưa giúp chia sẻ thông tin về đại dịch đang bùng phát. B chủ yếu tập trung vào trải nghiệm hàng ngày khi bị nhốt, nhưng đôi khi chỉ trích các quan chức cả việc che giấu sự thật. Những dòng nhật ký của bà thu hút hàng triệu lượt xem.
Các cuộc tấn công bà gia tăng sau khi có tin vào tháng 4 rằng bản dịch tiếng Anh của cuốn nhật ký sẽ được xuất bản ở Mỹ. Người dùng Internet đã đặt câu hỏi về động cơ của Phương Phương và cáo buộc bà "đưa dao" cho người nước ngoài đâm người Trung Quốc.
Tấm áp phích ở trạm xe buýt buộc tội bà "ăn bánh bao nhúng máu người" lan truyền nhanh trên mạng — trước đây dùng để tấn công những người không trung thành với quần chúng. Tác giả của tám áp phích là một nông dân Trung Quốc.
Người ta ném đá vào nhà bà. Cuối cùng, bị quấy rối nhiều đến nỗi bà phải đóng bình luận của các bài đăng trên Weibo. Bà nói rằng các nhà xuất bản ở Trung Quốc đại lục và ở Hồng Kông đã từ chối xuất bản tác phẩm của bà, kể cả phiên bản nhật ký tiếng Trung.
Những lời nói cay độc trên mạng đã được cả những người có quan hệ với chính phủ ủng hộ như Hồ Tích Tiến, tổng biên tập của Thời báo Hoàn cầu. Hồ Tích Tiến đã tuyên bố rằng bà Phương Phương sẽ phải gánh chịu hậu quả vì sự nổi tiếng của bà ở phương Tây. Ông viết rằng công chúng Trung Quốc có "đầy đủ quyền đạo đức" để bày tỏ sự không hài lòng.
Trong một bài thuyết trình vào tháng 5, Zhang Boli, một thành viên của Học viện Kỹ thuật Trung Quốc, đã lên án bà Phương Phương cùng với hai nhà phê bình khác về phản ứng của đại dịch.
Ông nói : "Yêu nước, yêu quê hương" là điều bắt buộc. Video này đã được xem trực tuyến hơn hai triệu lần.
Tuyên truyền
Uớc tính có hàng triệu người dùng internet Trung Quốc đăng nội dung ủng hộ Bắc Kinh là người do chính phủ thuê hoặc là quan chức nhà nước. Theo dữ liệu năm 2019 của Trung tâm Thông tin Mạng Internet Trung Quốc, thuộc Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin, các bộ và cơ quan chính phủ điều hành gần 240.000 tài khoản mạng xã hội.
Quân đội Giải Phóng Nhân Dân, Uỷ ban nhân dân nhà nước và Uỷ Ban Trung Ương Đảng đều tham gia vào điều hành thông tin trên các nền tảng trong nước và quốc tế.
Mặc dù phần lớn nội dung đó có thể là tuyên truyền tương đối vô hại, nhưng lại khơi dậy tình cảm dân tộc vốn có thể bùng phát thành các chiến dịch quấy rối. Trong một số trường hợp các tài khoản chính phủ hoặc robot tham gia tấn công, mặc dù khó mà xác định chính xác được sự tham gia của họ.
Khi tổng giám đốc Houston Rockets, Daryl Morey đăng tweet ủng hộ những người biểu tình vì dân chủ ở Hồng Kông vào năm ngoái, ông đã gặp phải một chiến dịch tấn công phối hợp từ hàng nghìn người với tài khoản Twitter mới đăng ký.
Ở Trung Quốc, dư luận viên yêu nước có vẻ thống nhất và phối hợp với nhau tốt hơn, theo Yinxian Zhang, giáo sư xã hội học tại Queens College, City University of New York. Cô quan sát thấy các nhóm trên Weibo hợp tác chặt chẽ với nhau để quảng bá thông điệp của nhau.
Tài khoản Weibo của Phương Phương đã bị tạm ngưng vào tháng 2, sau đó được khôi phục lại. Xiao Qiang, một nhà khoa học nghiên cứu về Internet Trung Quốc tại Đại học California, Berkeley, cho biết điều đó, cộng với quy mô của các cuộc tấn công trực tuyến, cho thấy một chiến dịch được chính phủ chấp thuận nhằm nhấn chìm Phương Phương, mà không khiến bà im lặng hoàn toàn và có nguy cơ bị phản ứng dữ dội.
Trên Douyin, một ứng dụng video ngắn, các tại khoản của nhà nước và đảng đã đăng một số video chỉ trích Phương Phương, thu hút hơn 42 triệu lượt xem. Các tài khoản này là của một chi nhánh thuộc Đoàn Thanh niên Cộng sản Trung Quốc, Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc và các cơ quan chính quyền địa phương.
Vào cuối năm 2019, cơ quan quản lý internet của Trung Quốc đã thông qua các quy tắc mới khuyến khích các bài đăng quảng bá "Tư tưởng Tập Cận Bình" và yêu cầu các nền tảng điều chỉnh thuật toán để hỗ trợ tuyên truyền của đảng trên các phương tiện truyền thông nhà nước và các cơ quan chính phủ khác. Một số công ty đẩy tài liệu lên trang chủ của người dùng hoặc thêm vào danh sách phổ biến nhất. Nội dung bôi nhọ tiếng tăm các tổ chức chính phủ phải bị xóa bỏ.
Nhân viên tại ByteDance Ltd., công ty điều hành Douyin, cho biết chính phủ thường yêu cầu họ phát một số nội dung nhất định hoặc khuấy động "bầu không khí phù hợp" giữa các công dân Trung Quốc trước các sự kiện quốc gia.
‘Năng lượng tích cực’
Chính phủ Trung Quốc và truyền thông xã hội đã thúc đẩy ý tưởng về "năng lượng tích cực" – một thuật ngữ ám chỉ những phản ánh tốt về sự lãnh đạo của Đảng.
Shang Zijian, một giám đốc nhà hát 37 tuổi ở Bắc Kinh, với tên đăng ký là "chàng trai năng lượng tích cực vô biên" là một trong số những người chỉ trích Phương Phương. "Bà thậm chí có thể gọi mình là con người không ?" ông đã viết.
Ông Shang, người có 3,6 triệu người theo dõi trên Douyin, coi mình là một người yêu nước chứ không phải một người theo chủ nghĩa dân tộc. Ông nói : "Khi các quốc gia khác đang cố gắng đổ lỗi cho Trung Quốc về virus corona, bà Phương Phương đã đưa ấn tượng tiêu cực này ra nước ngoài".
Một cửa hàng trang sức trực tuyến do Lao Lishi, vô địch môn lặn tại Thế vận hội năm 2004, đã bị tấn công sau khi cô đăng lại trên Weibo một bài báo nhà nước vào tháng 5 về một y tá Vũ Hán đã chết vì Covid -19. Bài báo này được cô đăng lại từ tài khoản của Phương Phương.
Người ta cáo buộc cô bán hàng giả. Có người lại bình luận : "Làm thế nào mà một nhà vô địch Thế vận hội lại biến thành một kẻ ghét đảng ?"
Vào mùa hè, cô Lao thông báo rằng Weibo đã đình chỉ tài khoản chính của cô một năm vì các bài đăng vi phạm các quy định không rõ ràng. Cô Lao đã từ chối yêu cầu phỏng vấn vì "Nói bất cứ điều gì ngay bây giờ sẽ không đúng, xin hãy hiểu cho tôi".
Xiong Qingzhen, một kỹ sư máy bay không người lái 39 tuổi người Vũ Hán, đã tự trở thành mục tiêu sau khi anh bị nhiễm Covid-19 và nằm viện ở một bệnh biện y học cổ truyền Trung Quốc vào tháng Hai.
Khi rời bệnh viện, một nhân viên từ đài truyền hình nhà nước đã hỏi về cách điều trị bệnh vì nhà nước đề cao y học cổ truyền vốn cũng một nguồn gốc của niềm tự hào dân tộc.
"Tôi là không tin tưởng y học cổ truyền", anh ấy nói trong cuộc phỏng vấn của mình, được phát trực tuyến trực tuyến. "Tôi không uống thuốc bắc".
Trong vài ngày sau đó, Xiong bị săn lùng trên Weibo, bị gọi là kẻ ngu dốt và vô ơn. Nhiều tuần sau, đài truyền hình địa phương mà anh làm việc cho biết họ được báo tin anh ăn hối lộ, nhưng Xiong đã phủ nhận. Xiong cho biết người ta phát hiện một đoạn video tự quay trước một ngôi nhà lớn ở ngoại ô của gia đình. Họ đặt câu hỏi làm sao anh ta có thể mua được một căn nhà như vậy.
Xiong là một đảng viên Đảng cộng sản. Theo dư âm của Cách mạng Văn hóa, đảng viên bị bắt phải nhận lỗi chính trị, nhà đài đã yêu cầu ông Xiong tự kiểm điểm hành vi của mình.
Xiong đã xuống nước nhưng vẫn không thay đổi ý kiến về thuốc bắc.
"Người ta đã mất khả năng suy nghĩ độc lập", Xiong nói trong một cuộc phỏng vấn. "Nếu một người vô danh như tôi không thể lên tiếng, thì những người như Phương Phương sẽ chiến đấu một mình".
Chao Deng & Liza Lin
Nguyên tác : In Xi Jinping’s China, Nationalism Takes a Dark Turn, The Wall Street Journal, 22/10/2020
Anh Khoa dịch
Nguồn : VNTB, 30/10/2020