Tổng thống Trump sẽ chuyển giao cho ông Joseph R. Biden Jr. một công việc dọn dẹp khó khăn trong quan hệ của Mỹ với nhiều quốc gia. Nhưng có thể không mất nhiều thời gian để cải thiện điều đó.

Tổng thống đắc cử Joseph R. Biden Jr. đang thừa hưởng một bối cảnh đầy thách thức và cái nhìn xấu về Hoa Kỳ ở nhiều nơi trên thế giới.

Mối quan hệ của Hoa Kỳ với Trung Quốc trở nên tồi tệ nhất kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ bốn thập kỷ trước. Các đồng minh của Mỹ ở Châu Âu xa lánh. Hiệp ước chống phổ biến vũ khí hạt nhân quan trọng nhất sắp hết hạn với Nga. Iran đang tích lũy nhiên liệu hạt nhân trở lại, và Triều Tiên đang nâng cao kho vũ khí nguyên tử.

Chưa kể đến hiện tượng biến đổi khí hậu toàn cầu, khủng hoảng người tị nạn và nạn đói hoành hành ở một số nơi nghèo nhất trên trái đất, tất cả đều được khuếch đại bởi đại dịch.

Tổng thống đắc cử Joseph R. Biden Jr đang thừa hưởng một bối cảnh thách thức và khó khăn đối với Hoa Kỳ ở các quốc gia thù địch với thông điệp "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Trump, sự khó đoán của Trump, sự bao bọc của các nhà lãnh đạo chuyên quyền và sự phản đối hợp tác quốc tế. Ông Biden cũng có thể gặp khó khăn trong việc đối phó với các chính phủ đã hy vọng ông Trump tái đắc cử – đặc biệt là Israel và Ả Rập Xê-út, những quốc gia có mối ác cảm sâu sắc với Iran.

Nhưng quá khứ của ông Biden là người đứng đầu Ủy ban Đối ngoại Thượng viện và là phó tổng thống trong chính quyền Obama, ông Biden quen với các vấn đề quốc tế có thể có lợi cho mình, các chuyên gia chính sách đối ngoại quen biết với ông nói.

Robert Malley, giám đốc điều hành của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế và là cựu cố vấn tại Nhà Trắng của Obama, cho biết : "Tổng thống Trump đã hạ thấp mức tiêu cực đến mức Biden sẽ không mất nhiều thời gian để thay đổi nhận thức một cách đáng kể. Nói một vài điều Trump chưa nói – như lặp lại về chủ nghĩa đa phương, biến đổi khí hậu, nhân quyền – sẽ có vẻ to tát và đầy ý nghĩa".

Dưới đây là những lĩnh vực chính sách đối ngoại cấp bách nhất mà chính quyền Biden sẽ phải đối mặt :

Thách thức của quan hệ Mỹ – Trung

Trong mắt nhiều chuyên gia, không gì cấp bách hơn việc đảo ngược quỹ đạo đi xuống của quan hệ với Trung Quốc, siêu cường kinh tế và đối thủ địa chính trị mà ông Trump đã tham gia một "cuộc Chiến tranh Lạnh mới". Những người chỉ trích ông cho biết những tranh chấp về thương mại, Biển Đông, Hồng Kông, Đài Loan và công nghệ đã lan rộng trong nhiệm kỳ của ông Trump, trở nên tồi tệ hơn vì những tuyên bố phân biệt chủng tộc của tổng thống rằng Trung Quốc đã lây nhiễm vi rút corona cho thế giới và cần phải chịu trách nhiệm.

Orville Schell, Giám đốc Trung tâm Quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc của Hiệp hội Châu Á cho biết : "Trung Quốc là điểm cốt lõi trong các vấn đề chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.

Ông Biden không nhất thiết phải tự khắc họa những điểm tiêu cực về Trung Quốc và lãnh đạo độc tài Tập Cận Bình, trong chiến dịch năm 2020. Hai người từng được coi là đã phát triển mối quan hệ thân thiện trong những năm dưới thời Obama. Nhưng ông Biden gần đây đã gọi ông Tập là một "tên côn đồ", có lẽ một phần để chống lại những cáo buộc của ông Trump rằng ông Biden sẽ khoan dung với Trung Quốc.

Trung Đông : Thay đổi đối với Israel, Ả Rập Saudi và Iran ?

Ông Biden đã tuyên bố sẽ đảo ngược điều mà ông gọi là "thất bại nguy hiểm" trong chính sách Iran của ông Trump, vốn từ chối thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và thay thế bằng việc thắt chặt các biện pháp trừng phạt đã gây ra thiệt hại kinh tế sâu sắc ở Iran và khiến Mỹ phần lớn bị cô lập trong vấn đề này. Ông Biden đã đề nghị tái gia nhập thỏa thuận, điều này sẽ hạn chế khả năng hạt nhân của Iran nếu Tehran tuân thủ các điều khoản của mình và cam kết đàm phán thêm. Ông cũng đã cam kết hủy bỏ lệnh cấm đi lại ngay lập tức của ông Trump ảnh hưởng đến Iran và một số quốc gia Hồi khác.

Liệu Iran có chấp nhận cách tiếp cận của ông Biden hay không vẫn chưa rõ ràng. Ayatollah Ali Khamenei, nhà lãnh đạo tối cao của Iran, đã nói rằng Hoa Kỳ là không đáng tin cậy dù là ai ở trong Nhà Trắng. Đồng thời, "Iran cũng đang rất cần một thỏa thuận", Cliff Kupchan, chủ tịch của Eurasia Group, một công ty tư vấn về rủi ro chính trị cho biết.

Tuy nhiên, ông Kupchan cho biết, ông Biden sẽ phải đối mặt với những khó khăn lớn trong bất kỳ cuộc đàm phán nào với Iran nhằm tăng cường các hạn chế đối với các hoạt động hạt nhân của nước này – những điểm yếu mà ông Trump đã viện dẫn để biện minh cho việc từ bỏ thỏa thuận hạt nhân.

Chính sách Iran của ông Biden có thể khiến Thủ tướng Benjamin Netanyahu của Israel xa lánh, người đã tận dụng cách tiếp cận đối đầu của ông Trump để giúp tăng cường quan hệ của Israel với các nước Ả Rập vùng Vịnh, đặc biệt là bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Bahrain. Việc ông Biden xử lý quan hệ với Ả Rập Xê-út, quốc gia coi Iran là kẻ thù, cũng sẽ là một thách thức.

Ông Kupchan nói : "Đây là một việc đầy khó khăn".

Cách đối xử cực kỳ thiên vị của ông Trump đối với Israel trong cuộc xung đột kéo dài với người Palestine cũng có thể chứng tỏ sự tốt đẹp khi ông Biden định hướng một con đường khác ở Trung Đông. Ông đã chỉ trích việc xây dựng khu định cư của Israel tại những vùng đất bị chiếm đóng ở nơi mà người Palestine muốn có một nhà nước tương lai. Và nhiều khả năng ông sẽ khôi phục liên lạc với giới lãnh đạo Palestine.

"Benjamin Netanyahu có thể mong đợi một giai đoạn điều chỉnh không thoải mái", một nhà báo người Israel, Yossi Verter, đã viết hôm thứ Sáu trên tờ báo Haaretz.

Đồng thời, ông Biden cũng từng có mối quan hệ thân tình với ông Netanyahu. Ông Biden đã nói rằng ông sẽ không đảo ngược việc ông Trump chuyển Đại sứ quán Mỹ tại Israel từ Tel Aviv đến Jerusalem – việc di dời khiến người Palestine vô cùng tức giận.

Sửa chữa quan hệ với Châu Âu và điều hướng Brexit

Trong khi Tổng thống Trump thường xuyên chê bai Liên Hiệp Châu Âu và khuyến khích mạnh mẽ việc Anh rút khỏi EU, ông Biden đã bày tỏ quan điểm ngược lại. Giống như ông Obama, ông ủng hộ mối quan hệ thân thiết của Mỹ với các nhà lãnh đạo EU và phản đối Brexit. Việc ông Biden đắc cử có thể có vẻ đặc biệt khó xử đối với Thủ tướng Anh Boris Johnson. Thủ tướng Boris Johnson thân thiện với ông Trump và đã tính đến việc đạt một thỏa thuận thương mại với Hoa Kỳ trước khi việc Anh tách khỏi EU có hiệu lực. Ông Biden có thể không vội vàng để hoàn thành một thỏa thuận như vậy.

Trong khi nhiều người Châu Âu sẽ vui mừng khi thấy ông Trump ra đi, những thiệt hại mà họ nói rằng ông Trump đã gây ra đối với sự tin cậy của Mỹ sẽ không dễ dàng bị xóa bỏ.

Gro Harlem Brundtland, cựu thủ tướng Na Uy, nói với The New York Times vào tháng trước : "Chúng tôi có những khác biệt, nhưng không bao giờ có sự ngờ vực cơ bản về việc có những quan điểm chung về thế giới. Bà nói trong 4 năm qua, các nhà lãnh đạo Châu Âu đã học được rằng họ "không còn có thể nghiễm nhiên cho rằng họ có thể tin tưởng Mỹ, ngay cả với những điều cơ bản".

Đối mặt với mối đe dọa hạt nhân của Triều Tiên

Ông Trump gọi tình bạn của ông và ba cuộc gặp với Kim Jong-un, nhà lãnh đạo Triều Tiên, là một thành công trong việc ngăn chặn chiến tranh với quốc gia vũ trang hạt nhân. Nhưng các nhà phê bình cho rằng cách tiếp cận của ông Trump không những không thuyết phục được ông Kim từ bỏ kho vũ khí hạt nhân và tên lửa mà còn khiến ông Kim có thời gian để củng cố chúng. Tháng trước, Triều Tiên đã tiết lộ tên lửa đạn đạo xuyên lục địa lớn nhất từ ​​trước đến nay của họ.

Evans J.R. Revere, cựu quan chức Bộ Ngoại giao và chuyên gia về Triều Tiên cho biết : "Trong nhiệm kỳ của ông Trump, chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên đã phát triển vượt bậc, khả năng tên lửa của nước này đã được mở rộng và Bình Nhưỡng hiện có thể nhắm mục tiêu vào Hoa Kỳ bằng ICBM". "Đó là di sản mà Trump sẽ chẳng mấy chốc truyền lại cho Biden, và đó sẽ là một gánh rất nặng".

Ông Biden, người được hãng thông tấn chính thức của Triều Tiên mô tả là con chó dại "phải dùng gậy đánh cho chết", đã chỉ trích cách tiếp cận của ông Trump là sự xoa dịu một nhà độc tài. Ông Biden đã nói rằng ông sẽ thúc đẩy phi hạt nhân hóa và "đứng về phía Hàn Quốc", nhưng không nêu rõ ông sẽ đối phó như thế nào với sự hiếu chiến của Triều Tiên.

Có thể cứng rắn hơn với Nga và Putin

Ông Biden từ lâu đã khẳng định rằng ông sẽ có quan điểm cứng rắn hơn với Nga so với ông Trump. Tổng thống Trump đặt câu hỏi về tính hữu ích của NATO, nghi ngờ cảnh báo tình báo về việc Nga can thiệp bầu cử Mỹ, ngưỡng mộ Tổng thống Vladimir Putin và nói rằng việc cải thiện quan hệ của Mỹ với Điện Kremlin sẽ có lợi cho tất cả.

Khi là phó tổng thống, ông Biden đã thúc đẩy các lệnh trừng phạt chống lại Nga vì sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine vào năm 2014 – vụ chiếm giữ đất bất hợp pháp lớn nhất ở Châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai – ông Biden có thể tìm cách gia hạn các lệnh trừng phạt đó và thực hiện các bước trừng phạt khác.

Trong khi căng thẳng với Nga có thể sẽ gia tăng, kiểm soát vũ khí là một lĩnh vực mà ông Biden và ông Putin có chung mong muốn tiến bộ. Ông Biden sẽ tuyên thệ chỉ trong vài tuần trước khi Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược Mới 2010 dự kiến ​​hết hạn. Ông nói rằng ông muốn đàm phán gia hạn hiệp ước mà không cần điều kiện tiên quyết.

Trở lại Hiệp định Paris và các cam kết quốc tế

Ông Biden cho biết một trong những hành động đầu tiên của ông trên cương vị tổng thống là sẽ tái gia nhập Hiệp định Khí hậu Paris nhằm hạn chế biến đổi khí hậu toàn cầu mà Hoa Kỳ đã chính thức rời bỏ dưới thời ông Trump hôm thứ Tư. Ông Biden cũng đã nói rằng ông sẽ khôi phục tư cách thành viên của Hoa Kỳ trong Tổ chức Y tế Thế giới, tổ chức mà ông Trump đã từ chối giữa đại dịch corona, gọi WHO là tay sai của Trung Quốc.

Nói rộng hơn, ông Biden dự kiến ​​sẽ đảo ngược nhiều bước đi của chủ nghĩa biệt lập và chống người nhập cư được thực hiện thời chính quyền Trump, vốn bị nhiều người chỉ trích ông Trump coi là vết nhơ đáng xấu hổ đối với vị thế của người Mỹ trên thế giới. Ông Biden đã nói rằng ông sẽ giải tán các hạn chế nhập cư của ông Trump, ngừng xây dựng bức tường biên giới của ông với Mexico, mở rộng nguồn lực cho người nhập cư và cung cấp con đường trở thành công dân cho những người sống ở Hoa Kỳ bất hợp pháp.

Tuy nhiên, nhiều chính sách của ông Trump đã nhận được sự ủng hộ đáng kể ở Hoa Kỳ và vẫn còn phải xem ông Biden có thể thay đổi chúng nhanh chóng hoặc hiệu quả như thế nào. Nền dân chủ Mỹ đã bị rung chuyển và cuộc bầu cử gây chia rẽ cũng đã gieo rắc nghi ngờ về khả năng thực hiện các cam kết của ông Biden.

Jean-Marie Guehenno, một nhà ngoại giao Pháp, là thành viên của Chương trình Chính sách Đối ngoại của Viện Brookings và là cựu thư ký của lực lượng gìn giữ hoà bình Liên Hiệp Quốc cho biết : "Thật nhẹ nhõm khi trở lại một số điều bình thường, nhưng đồng thời, lịch sử không thể bị xóa nhòa. Loại quyền lực mềm mà Hoa Kỳ có được trong quá khứ đã bốc hơi phần lớn".

Rick Gladstone

Nguyên tác : Biden to Face Long List of Foreign Challenges, With China No. 1, The New York Times, 07/11/2020

Khánh An dịch

Nguồn : VNTB, 08/11/2020