Chính phủ Mỹ tìm cách ngăn không cho chiến tranh lan rộng, chưa biết kết quả sẽ ra sao. Những vận động ngoại giao của ông Biden và ông Blinken chỉ có thể tạm dập tắt đám cháy trong ngắn hạn.

Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Tel Aviv ngày 18/0/2023 © Miriam Alster / Pool / AFP

Trung Đông là nơi các cường quốc đều muốn tạo ảnh hưởng. Vladimir Putin đã đặt chân lên vùng này, đưa quân đội, máy bay chiến đấu, và lính đánh thuê sang bảo trợ chính quyền Syria. Putin nói chuyện trực tiếp với thủ tướng Israel, Benjamin Netanyahu, và cả các giáo sĩ Shia Hồi giáo lãnh đạo Iran. Các lãnh tụ cộng sản thời Xô Viết chưa làm được như vậy. Tập Cận Bình cũng góp mặt và đạt được một thắng lợi ngoại giao lớn. Tập môi giới cho hai nước đối nghịch Iran và Saudi Arabia cùng tới Bắc Kinh, ngồi xuống nói chuyện rồi thiết lập bang giao. Trong mấy năm qua Mỹ đã tìm cách cho Israel và Saudi hòa giải nhưng vẫn chưa thành.

Nhưng khi cuộc khủng hoảng lớn nhất bùng nổ ở Trung Đông, Putin và Tập không làm được gì cả : Không tìm cách ngăn chiến tranh khỏi lan rộng ; không mở các đường dây ngoại giao để giải hòa ; cũng không đưa thực phẩm, thuốc men tới giúp các nạn nhân ở Gaza. Cả hai chỉ ngỏ lời kêu gọi ngưng chiến, tức là bắt Israel phải chịu thua không được đánh quân Hamas để phục thù vụ tàn sát ngày 7 tháng 10. Cuối cùng, nước Israel, dân Palestine, cả hai phe đối nghịch và thế giới Á rập chỉ trông đợi coi nước Mỹ sẽ làm gì.

Gần đây, nhiều người Mỹ đã mệt mỏi vì đã can dự quá nhiều vào chuyện thế giới ; chỉ muốn quay về lo cho chính nước mình. Họ hô hào : "Nước Mỹ trước hết" (America First), không muốn đóng vai trò "cảnh sát thế giới" như trong thế kỷ trước.

Nhưng bây giờ nước Mỹ không thể từ chối, đứng ngoài, bỏ mặc cho giải Gaza bốc cháy và lửa có thể sẽ lan rộng khắp vùng Trung Đông.

Chính phủ Mỹ cũng không ngờ phải đóng lại vai trò "cảnh sát quốc tế". Từ khi nhậm chức năm 2021, ông Joe Biden đã chọn mối lo lớn nhất là ngăn chặn tham vọng bành trướng của Trung Quốc. Ông công khai gọi Tập Cận Bình là một "nhà độc tài", bị Bắc Kinh gay gắt phản đối cũng không cải chính hoặc nói chữa lại cho nhẹ nhàng hơn. Nhưng thế giới bất ngờ biến chuyển, đành phải đối phó. Đầu tiên là vụ Nga tấn công Ukraine năm 2022. Giờ đến vụ ông Netanyahu đánh bom và chuẩn bị tấn công giải Gaza, thề tiêu diệt đạo quân Hamas mới đột kích tàn sát dân Israel.

Nhưng nước Mỹ không thể chỉ làm cảnh sát, một vai trò ít người yêu mà nhiều người ghét. Ông Joe Biden đang làm công việc lính cứu hỏa, cố sao cho cuộc tranh chấp không lan rộng. Ông sẽ phải đóng vai trọng tài trong một trận banh không có luật giao đấu rõ ràng. Ông phải hòa giải các phe, không phải chỉ có hai phe mà rất nhiều, quyền lợi xung khắc với nhau từ thế kỷ trước. Ông Biden vốn không phải là một nhà ngoại giao, nhưng may mắn, đã từng đứng đầu Ủy ban Ngoại giao Thượng viện trong 30 năm làm nghị sĩ, đã rút được nhiều kinh nghiệm để bây giờ áp dụng.

Trước hết, muốn chiến cuộc không gây thêm máu lửa, chết chóc, từ Gaza lan qua Lebanon, đến Syria, Jordan và vùng Tây Ngạn, thì phải kiềm chế nỗi căm hờn của chính phủ và dân Israel – nhất là cơn tức giận của quân đội Israel nổi tiếng "bách chiến bách thắng" bị mất mặt vì bị hơn một ngàn quân khủng bố qua mặt. Làm sao để làm nguôi cơn giận dữ của họ, sau khi 1.400 thường dân bị tàn sát, hơn 200 người bị bắt cóc ?

Muốn người Israel nghe lời khuyên giải, trước hết phải chứng tỏ mình đứng về phía họ. Chính phủ Mỹ lập tức kết tội quân Hamas dã man và cam kết sẽ bảo vệ Israel đến cùng. Ông Biden bay qua Israel ôm Netanyahu, và cụ thể nhất, đề nghị quốc hội Mỹ biểu quyết viện trợ $40 tỷ mỹ kim vũ khí, kèm theo $50 tỷ cho Ukraine để dễ được thông qua hơn.

Ngoại trưởng Antony Blinken đi cùng ông tổng thống rồi bay qua các nước đồng minh Á rập để giải thích tại sao chính phủ Mỹ có vẻ thiên vị về một bên, ủng hộ Israel triệt để như vậy. Ông Biden phải công khai khuyến cáo ông Netanyahu chớ hành động vội vàng, như chính phủ Mỹ sau vụ 11/9/2001. Các chính phủ Á rập cũng thấy nước Mỹ thực tình muốn tháo gỡ cơn khủng hoảng, và lời khuyên này sẽ có hiệu quả vì phù hợp với chính quyền lợi của Israel. Họ phải công nhận nếu nước Mỹ can thiệp vào thì hy vọng sẽ giảm bớt máu lửa, chết chóc. Phần lớn các chính phủ Á rập vốn không ưa gì đạo quân Hamas. Khi bảo vệ quyền lợi của dân Palestine, họ muốn nói đến chính quyền Mahmoud Abbas ở vùng Tây Ngạn.

Các chính phủ Á rập gần đây cũng không thiết tha nhắc lại đề nghị xây dựng một nước Palestine nữa. Nhưng dân chúng của họ không bao giờ quên. Vụ tàn sát ngày ngày 7/10 chỉ mở một trang mới trong lịch sử cuộc tranh chấp 75 năm, đã nhiều lần đẫm máu, giữa Israel và dân Palestine. Người Á rập muốn biện hộ cho nhóm Hamas, cho rằng họ lâm vào cảnh "tức nước vỡ bờ". Dân Palestine ở giải Gaza đã bị Israel kiềm chế, vây bọc, chỉ cho vài cửa ngõ ra vào, không đường tiến thủ mà cũng không hy vọng, suốt bao nhiêu năm qua. Tại sao các nước Tây Phương kịch liệt phản đối quân Nga chiếm đóng lãnh thổ Ukraine mà không nói gì đến cảnh quân Israel chiếm đóng đất của dân Palestine từ năm 1967, nếu không nói từ năm 1948 ?

Muốn đáp lại những lời biện hộ đó, cả hai ông Biden và Blinken đều phải hứa hẹn : Sẽ làm sống lại "Giải pháp Hai Quốc gia" song song, Israel và Palestine. Đó là cách duy nhất để Israel và dân Palestine có thể sống chung hòa bình lâu dài.

Nhưng đó là một chủ trương lâu dài chưa biết bao giờ thành sự thật. Nỗ lực ngoại giao khó khăn nhất của chính phủ Mỹ là làm sao trì hoãn một cuộc tấn công trả thù của Israel. Chính phủ Israel đã thả truyền đơn xuống miền Bắc giải Gaza, yêu cầu dân chúng di tản về phía Nam trong 24 giờ. Nhưng phần lớn dân Palestine không theo lệnh. Sau ba tuần lễ, quân Israel vẫn chưa tổng tấn công, nhờ các vận động ngoại giao của Mỹ.

Bên ngoài, Mỹ nêu lý do : Phải chờ thương thuyết để quân Hamas trả tự do cho các con tin bị bắt cóc, trong đó có nhiều người Mỹ cũng mang quốc tịch Israel và các công dân Mỹ gốc Palestine. Ông Biden giữ thể diện cho ông Netanyahu, nói rằng ông chỉ đề nghị khoan đánh, chứ không đòi hỏi Israel dừng tấn công. Nhưng lý do sâu xa hơn, là cần thời gian chuẩn bị cho quân đội Mỹ sẵn sàng, để can thiệp không cho chiến cuộc lan rộng.

Chiến tranh sẽ lan rộng nếu Iran ra lệnh các đám quân do họ tài trợ và cung cấp vũ khí, ở Syria, Iraq, Yemen và Lebanon, đồng loạt đánh vào các cứ điểm của quân đội Mỹ rải rác trong vùng. Mỹ đã gửi hai hàng không mẫu hạm tới bờ phía Đông Địa Trung Hải, nhưng chưa đủ. Bộ Quốc phòng Mỹ cần thời gian đưa bom đạn, máy bay không người lái và hỏa tiễn tới các mẫu hạm để đánh trừng phạt nếu cần. Mỹ đã bắn hỏa tiễn lên các nhóm dân quân ở Iraq và Syria do Vệ binh Cách mạng do Iran chỉ huy, sau khi họ đánh vào các căn cứ Mỹ. Bộ trưởng Lloyd Austin mô tả đó là hai vụ "tập kích chính xác", chỉ để trả đũa.

Các biện pháp quân sự trên đi song song với các chuyến đi của Ngoại trưởng Blinken để thuyết phục các quốc gia Á rập cùng đề phòng một đối thủ chung là chế độ thần quyền ở Iran. Với hai hàng không mẫu hạm được tăng cường vũ khí, chính phủ Mỹ lặng lẽ cảnh báo Iran và lực lượng Hezbollah của họ trong nước Lebanon không nên manh động. Cả Mỹ và Israel đều chứng tỏ đang sẵn sàng nghênh chiến. Israel đã di tản 130,000 dân chúng sống gần biên giới Lebanon xuống phía Nam. Bộ Ngoại giao Mỹ đã khuyến cáo các công dân Mỹ rời khỏi Iraq và Lebanon, yêu cầu các tòa đại sứ cho những nhân viên không thiết yếu về nước.

Chính phủ Mỹ tìm cách ngăn không cho chiến tranh lan rộng, chưa biết kết quả sẽ ra sao. Những vận động ngoại giao của ông Biden và ông Blinken chỉ có thể tạm dập tắt đám cháy trong ngắn hạn. Trong dài hạn, muốn ngọn lửa âm ỷ trong vùng Trung Đông khỏi lâu lâu lại bốc cháy, phải giải quyết vấn đề mấu chốt : Bao giờ dân Palestine có một quốc gia tự do, độc lập và đầy đủ chủ quyền ? Các ông Vladimir Putin và Tập Cận Bình đều đề cao giải pháp này, nhưng hiện giờ họ chỉ có thể đứng ngoài vỗ tay cổ võ mà không thể làm gì hơn.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 30/10/2023

1. Chú trọng kinh tế hơn an ninh quốc phòng ?

Chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden đến Việt Nam vừa kết thúc vào chiều ngày 11/9. Đây được coi là một cột mốc quan trọng mang ý nghĩa lịch sử khi mối quan hệ hai nước đã được nâng cấp lên thẳng mức Đối tác Chiến lược Toàn diện. Chương mới đó sẽ mở ra những cơ hội hợp tác trong các nhiều lĩnh vực nào ? và có thách thức nào phía trước cho cả hai bên ?

Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tuyên bố nâng cấp mối quan hệ - Reuters

Bước ngoặc lịch sử

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp của Viện nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS), đánh giá chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Biden đã thành công tốt đẹp, hai bên đã đạt được những mục tiêu chính đã đặt ra. Trong đó, mục tiêu lớn nhất là nâng cấp mối quan hệ song phương nên mức cao nhất là Đối tác Chiến lược Toàn diện : 

"Đây là một cột mốc lịch sử trong quan hệ song phương, đánh dấu một đỉnh cao của quá trình hòa giải giữa hai cựu thù thời chiến tranh lạnh. Trải qua gần 50 năm kể từ khi chiến tranh Việt Nam kết thúc, hai bên đã vượt qua rất nhiều sóng gió và thử thách để đi từ việc bình thường hóa tới việc phát triển quan hệ song phương.

Kể từ nay, tôi tin rằng mối quan hệ song phương sẽ ngày càng chín muồi và thực chất, hai bên sẽ thoải mái hơn trong mối quan hệ song phương".

Theo ông Hiệp, việc nâng cấp mối quan hệ song phương lên mức cao nhất sẽ tạo khuôn khổ, nền tảng mới, mang lại những thỏa thuận, những cam kết hợp tác trong nhiều lĩnh vực khác nhau như kinh tế, khoa học giáo dục, y tế, môi trường, an ninh quốc phòng… Điều này đã được làm nổi bật trong Tuyên bố chung của hai nước sau chuyến thăm của ông Biden.

Ông Nguyễn Thế Phương, chuyên gia về an ninh quốc phòng, nhận định rằng cái cách mà Việt Nam gọi tên mối quan hệ mới với Mỹ là "Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững", cho thấy Việt Nam muốn nhấn mạnh rằng quan hệ Đối tác Chiến lược của Việt Nam và Mỹ sẽ tập trung vào yếu tố kinh tế, thương mại và phát triển bền vững, chứ không phải giống như là Đối tác Chiến lược của Việt Nam-Trung Quốc chú trọng vào chính trị và tư tưởng nhiều hơn :

"Nó cũng là một cách để thể hiện cho Trung Quốc biết là tôi chơi với Mỹ, dù cùng là Đối tác Chiến lược Toàn diện, nhưng cái "toàn diện" của tôi là toàn diện về kinh tế, về công nghệ và làm ăn chứ không phải là chúng tôi liên kết về mặt chính trị để chống lại anh.

Nó cũng là một dạng thông điệp, Việt Nam vốn nổi tiếng với việc chơi chữ như vậy. Ví dụ như đối với Nhật Bản là "Đối tác chiến lược sâu rộng"…

Ít đề cập đến an ninh quốc phòng

Trong phần về An ninh và Quốc phòng trong Tuyên bố chung, hai nước nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật ; tăng cường hợp tác về thực thi pháp luật và tình báo an ninh ; trao đổi thông tin nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác hàng hải… 

Ông Thế Phương cho rằng vấn đề an ninh quốc được đề cập rất ít trong trong Tuyên bố chung. Mặc dù, một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu khiến Việt Nam xích lại gần hơn với Mỹ là để cân bằng với Trung Quốc trong mối quan hệ ngoại giao, và nếu Trung Quốc không ngày càng hung hăng trên Biển Đông thì có lẽ Việt Nam và Mỹ sẽ không tiến nhanh như hiện giờ : 

"Cái mảng về an ninh quốc phòng không nổi bật bằng những mảng khác như là đầu tư công nghệ chất bán dẫn, giáo dục y tế…

Nó thể hiện rằng Việt Nam xích lại gần Mỹ cái Đối tác Chiến lược Toàn diện này nó chỉ tập trung vào một mảng mà đang rất cần cho sự phát triển của Việt Nam trong tương lai, đó là kinh tế, công nghệ và những yếu tố mang tính thực dụng".

Về quan điểm này, tiến sĩ Lê Hồng Hiệp lý giải, đối với phía Việt Nam thì các lợi ích kinh tế là mối quan tâm lớn nhất bởi vì nó phù hợp với các mục tiêu trong nước của Việt Nam và nó cũng là vấn đề cấp bách để Việt Nam phát triển kinh tế và tận dụng các cơ hội mà Mỹ có thể mang lại để giúp việt nam phát triển để trở thành một nước có nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045 - 2050 : 

"Điều đấy giải thích cho việc tại sao trong các văn bản tuyên bố chung công bố thì cũng làm nổi bật hơn các vấn đề về mặt hợp tác kinh tế và các lĩnh vực liên quan thay vì an ninh quốc phòng".

Theo ông Hiệp, các biện pháp hợp tác cụ thể về an ninh quốc phòng có thể được bàn thảo nhiều hơn sau khi Việt Nam và Mỹ đã nâng cấp được mối quan hệ :

"Theo tôi nghĩ đó là một cách tiếp cận hợp lý và nó cũng là một cách để Việt Nam tự tin nâng cấp mối quan hệ song phương mà không phải lo ngại về các phản ứng của các nước khác, đặc biệt là từ phía Trung Quốc.

Khi nhìn vào các hành động thực chất thì người ta sẽ hiểu rõ hơn là tuyên bố. Bởi vì, Việt Nam rất là kỹ lưỡng và nhạy cảm với các tuyên bố mà có thể gây ra bất lợi về mặt ngoại giao cho Việt Nam và quan hệ đối tác với các nước khác".

Đảng chủ trì chuyến thăm

Ông Lê Hồng Hiệp cho biết, có một điều mà ông cho là khá thú vị của chuyến thăm lần này đó là việc Mỹ làm việc và trao đổi trực tiếp với kênh Đảng nhiều hơn là Chính phủ. Việc này lâu nay chỉ thường xảy ra khi Việt Nam trao đổi với các nước có thể chế chính trị tương đồng như Trung Quốc :

"Trong chuyến thăm này thì phía Mỹ đã quyết định làm việc trực tiếp với Tổng Bí Thư. Về mặt lễ tân thì nó không phải là điều gì đó chính thống và bình thường lắm, cũng hơi đặc biệt.

Tuy nhiên về hiệu quả thì mình nghĩ là đây là một cách tiếp cận khôn ngoan, bởi vì nó giúp nâng cao niềm tin chiến lược giữa hai bên.

Mỹ hiểu được rằng trong hệ thống chính trị Việt Nam thì Tổng Bí thư là người có vai trò quan trọng nhất, và họ cũng hiểu được là về chính sách đối ngoại thì Tổng Bí thư hay bên kênh Đảng thường có quan điểm là đề phòng hơn trong quan hệ với Mỹ.

Khi Mỹ tiếp cận trực tiếp như vậy có thể giúp xóa nhòa, thu hẹp khoảng cách về nhận thức, cũng như phối hợp chính sách giữa phía Đảng và phía Nhà nước, cũng như phía Đảng với phía Chính phủ. Từ ấy có thể nâng cao được niềm tin chiến lược và kể từ nay thì có thể là phía Việt Nam cũng như là phía Mỹ sẽ thoải mái hơn trong quá trình làm việc với nhau và sẽ không có nhiều sự nghi kỵ như trước đây nữa".

Diễn biến bất ngờ

Ngoài ra, ông Thế Phương nhận thấy có hai sự kiện bất ngờ diễn ra liên quan đến chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Biden. Thứ nhất là ông Tập Cận Bình đã không đến Việt Nam trước Biden như lời đồn đoán :

"Bác Tập (Tập Cận Bình - PV) không tới trước mà bác Tập sẽ tới sau. Lúc đầu, ai cũng nghĩ là bác Tập sẽ phải tới trước nhưng mà lần này là Tập sẽ đến sau.

Việt Nam và Trung Quốc sẽ trao đổi lại một lần nữa kết quả của mối quan hệ với Mỹ và phương hướng trong tương lai, cần phải xác định lại một lần nữa về quan hệ Đối tác chiến lược Việt - Trung…"

Và thứ hai là việc Việt Nam được cho là bí mật mua vũ khí từ Nga. Theo ông Phương, có thông tin cho biết Tổng thống Nga Putin cũng sắp sửa qua Việt Nam để ký kết một hiệp định, trong đó Nga sẽ cung cấp tín dụng cho Việt Nam mua vũ khí của Nga :

"Nó cho thấy một số điều. Thứ nhất là giới lãnh đạo Việt Nam đặc biệt là bác Trọng vẫn muốn duy trì mối quan hệ quốc phòng khăng khít với Nga, mặc cho những gì đang xảy ra ở Ukraine. Cái thứ hai là hiện nay Việt Nam không thể ngay lập tức chuyển từ hệ vũ khí Nga sang phương Tây được, Việt Nam cần phải có một thời gian chuyển giao giữa hệ này sang hệ khác và khi đó vẫn cần phải mua đồ của Nga.

Tôi nghĩ là Việt Nam và Mỹ đã nói chuyện với nhau về vấn đề này rồi, và trong một bài viết trên Reuters thì một ông phụ trách đối ngoại thư ký ổng nói rằng Việt Nam sẽ không mua vũ khí của Mỹ ở thời điểm hiện tại".

2. Cơ hội & thách thức

Dựa trên kết quả chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Joe Biden, các chuyên gia nhận định, trong thời gian tới, mối quan hệ hai nước sẽ phát triển cao và xa hơn nữa trên nhiều lĩnh vực, phục vụ tốt hơn cho lợi ích của hai bên.

Tổng thống Joe Biden nâng ly chúc mừng trong buổi quốc yến trưa ngày 11/9 – Reuters

Cơ hội 

Giáo sư Carl Thayer, từ Học viện Quốc phòng Úc, cho biết, dựa theo Tuyên bố chung Việt – Mỹ, cơ hội dành cho Việt Nam là rất lớn, rất đa dạng, ở mức độ sâu rộng, đặc biệt là ở lĩnh vực kinh tế, công nghệ :

"Đầu tư của Hoa Kỳ vào các lĩnh vực điện tử, bao gồm chất bán dẫn và xe điện, chuyển tiếp năng lượng xanh, giáo dục và đào tạo sẽ tăng cường cho sự phát triển của Việt Nam. 

Điều này sẽ được thực hiện bằng cách chuyển giao công nghệ và hợp tác với nhau để phát triển các ngành công nghệ mới nổi này".

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp của Viện nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) nhận định phía Mỹ sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam phát triển các ngành công nghệ, bởi nó sẽ làm giảm sự phụ thuộc của Mỹ vào Đài Loan trong lĩnh vực bán dẫn, đề phòng rủi ro có chuyện gì xảy ra với Đài Loan.

Ngoài ra, theo ông Hiệp, khi nâng cấp quan hệ hai bên, Mỹ có nhiều cơ hội hơn để thực hiện chiến lược của mình ở khu vực Thái Bình Dương - Ấn Độ Dương :

"Về phía Mỹ, có thể họ muốn biến Việt Nam thành đối tác trong khu vực để phục vụ các chiến lược về đối ngoại và kinh tế của họ. Đặc biệt là trong việc khai thác quan hệ với Việt Nam để cân bằng lại với Trung Quốc về mặt chiến lược cũng như về mặt kinh tế trong bối cảnh và cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng gia tăng. 

Về mặt kinh tế, Mỹ cũng muốn có một Việt Nam thân thiện và hỗ trợ cho Mỹ trong việc xây dựng các chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, còn có các cơ hội khác như là về an ninh quốc phòng thì họ cũng muốn nâng tầm, phát triển quan hệ an ninh quốc phòng với Việt Nam, đặc biệt là cung cấp cho Việt Nam các hợp đồng vũ khí.

Có thể là Mỹ nhìn thấy ở Việt Nam một thị trường tiềm năng về mặt trang thiết bị vũ khí thì Mỹ có thể muốn tận dụng".

Thách thức 

Theo Giáo sư Carl Thayer, đi đôi với các cơ hội rộng mở là nhiều thách thức ở phía trước mà hai bên phải giải quyết :

"Một thách thức lớn đối với Việt Nam làm sao đào tạo đủ số lượng kỹ sư phần mềm và nhân viên dịch vụ khác để hỗ trợ sự phát triển nhanh chóng của lĩnh vực điện tử".

Ngoài ra, về mặt ngoại giao, tiến sĩ Lê Hồng Hiệp cho rằng Việt Nam phải đối mặt với những thách thức trong việc cân bằng mối quan hệ đối tác với các quốc gia lớn như Mỹ, Trung Quốc và Nga, phải làm sao để những "người bạn lớn" không thấy lợi ích của mình bị xâm hại khi Việt Nam "chơi" với nước khác :

"Còn nhìn xa hơn thì đặc biệt là phía Việt Nam thì phải làm sao để vừa phát triển quan hệ với Mỹ nhưng vừa giữ được quan hệ cân bằng với các đối tác khác, trong đó đặc biệt là phải kể tới Trung Quốc, thứ hai là Nga, là các đối tác truyền thống mà Việt Nam vẫn muốn duy trì quan hệ nhưng mà lại đang có các mâu thuẫn chiến lược với Mỹ.

Trong mấy hôm vừa rồi, ngay trước thềm chuyến thăm thì tờ The New York Times có đưa bài về việc Việt Nam được cho là theo đuổi một số thỏa thuận quốc phòng mới với Nga. Câu chuyện đó nó cũng cho thấy sự phức tạp đằng sau mối quan hệ giữa Việt Nam và các nước lớn".

Chuyên gia quan hệ quốc tế, thạc sĩ Nguyễn Thế Phương, đánh giá nhân quyền vẫn luôn là một vấn đề nhạy cảm, gây khó chịu cho Việt Nam mỗi khi muốn xích gần với Mỹ hơn :

"Vấn đề ngắt ngứ từ trước tới nay giữa Việt Nam và Mỹ đó là nhân quyền. Mặc dù vấn đề đó hiện nay đã bị đặt xuống rất là thấp rồi. 

Bởi vì Mỹ cần Việt Nam trong vấn đề an ninh, xây dựng hệ thống trật tự khu vực và Việt Nam thì cần Mỹ trong vấn đề kinh tế, công nghệ, giáo dục.

Hai bên cùng nhau rất nhiều thứ nhưng vấn đề nhân quyền vẫn như là "cái gai", lâu lâu nó bị nhức lên một cái, lâu lâu Mỹ lại ra báo cáo nhân quyền, lại quan ngại về chuyện bắt người này người nọ…"

Ngoài ra, còn có một yếu tố, mà ông Phương cho rằng có thể làm cho mối quan hệ Việt - Mỹ trở nên bất định, đó là chuyện chính trị nội bộ của Hoa Kỳ :

"Mỹ đang rất mong muốn có được mạng lưới đồng minh và đối tác để tạm gọi là ngăn chặn Trung Quốc, họ muốn lôi Việt Nam gần tới họ từ lâu rồi, nhưng cái thách thức là năm tới là ông nào của Mỹ sẽ nên làm Tổng thống".

Theo ông Thế Phương, Mỹ sẽ bầu cử tổng thống nhiệm kỳ mới vào cuối năm 2024. Khi đó, nếu một chính quyền lập trường về chính trị khác với chính quyền Biden hiện tại về vấn đề ở Châu Á - Thái Bình Dương, thì mối quan hệ Việt - Mỹ có khả năng sẽ bị ảnh hưởng theo. Và đó là một rủi ro mà Việt Nam đã nhìn thấy trước nên đã xúc tiến nhanh việc nâng cấp quan hệ với Mỹ.

Nguồn : RFA, 13/09/2023

Sau tám năm gặp lại nhau, nên chăng ông Trọng tặng cụ Biden câu Kiều này "Được rày tái thế tương phùng/ Khát khao đã thỏa tấm lòng bấy lâu…" Bởi lẽ, chuyến thăm của Tổng thống Biden không chỉ nâng cấp bang giao mà còn mở ra không gian đa chiều về địa-chính trị tại khu vực Ấn Thái Dương.

Lần đầu tiên có một Tổng thống Mỹ thăm Hà Nội theo lời mời của Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam.

Vênh nhau về văn hóa truyền thông

Lần đầu tiên có một Tổng thống Mỹ thăm Hà Nội theo lời mời của Tổng bí thư Đảng Cộng Sản Việt Nam (Đảng cộng sản Việt Nam). Phải chăng, vì thế mà đã có đến vài lần Tổng thống Mỹ đề cập với cử tri trong nước về chuyến đi lịch sử của ông? Biden công khai trước bàn dân thiên hạ về một nghị trình quan trọng: Việt Nam muốn nâng tầm quan hệ với Mỹ "lên thành một đối tác chủ chốt, cùng với Nga và Trung Quốc." Chuyện động trời là nội dung điện đàm giữa ông với tổng bí thư (Tổng bí thư) cũng được tiết lộ. Về phía Việt Nam, ngoài dòng tin ngắn ngủi trích thông cáo Nhà Trắng, cho đến nay truyền thông chưa có tin, bài chính thức về chuyến thăm của Biden. Như một ngoài lẽ thường, tờ "Tuổi trẻ" hôm 31/8 rón rén "giới thiệu nhận định của ông Nguyễn Quốc Cường, nguyên đại sứ Việt Nam ở Mỹ, về ý nghĩa của chuyến thăm chưa có tiền lệ". Nhưng ông Cường cũng không khẳng định điều gì. Ông chỉ bày tỏ "hy vọng trong chuyến thăm của Biden, lãnh đạo hai nước sẽ có những biện pháp mới để tăng cường và làm sâu sắc hơn mối quan hệ Việt – Mỹ trong nhiều năm tới" (1).

Trong khi đó, truyền thông Việt Nam rầm rộ đưa tin về chuyến thăm làm việc của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại cửa khẩu Lạng Sơn giáp Trung Quốc. Theo TTXVN, ông Trọng quan tâm đến cửa khẩu này, vì đây là cửa ngõ "phên giậu" của tổ quốc, vùng đất có nhiều địa danh ghi dấu những trang sử hào hùng của dân tộc (chống phong kiến phương Bắc). Lạng Sơn là "phên giậu quốc gia" về quốc phòng, an ninh, đồng thời cũng là "phên giậu về kinh tế", bảo vệ vững chắc thị trường nội địa cũng chính là bảo vệ chủ quyền và an ninh kinh tế. Bài tường thuật trích phát biểu của Tổng bí thư : "Lạng Sơn cần xác định, phát triển kinh tế cửa khẩu không chỉ để phát triển kinh tế của tỉnh mà quan trọng hơn là góp phần phát triển kinh tế của cả nước…" Dịp này, Tổng bí thư đã trồng cây lưu niệm tại cửa khẩu quốc tế, có đại sứ Trung Quốc Hùng Ba từ Hà Nội lên cùng tham gia. Ông Trọng nói với ông Hùng Ba : "Việt Nam luôn coi trọng và ưu tiên hàng đầu việc xây dựng, phát triển quan hệ tốt đẹp với Đảng, Nhà nước và nhân dân Trung Quốc" (2).

Động thái nói trên của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng được giới phân tích cho là vừa nội trị, vừa ngoại giao. Nhưng có lẽ ngoại giao là chính? Chưa rõ, từ nay đến khi chuyên cơ ông Biden đáp xuống Nội Bài, có đoàn cấp cao nào của Trung Quốc sang Hà Nội hay không ? Nhớ lại tháng 8/2021, trước khi Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp Phó Tổng thống Harris, đại sứ Hùng Ba đã "chặn" xe ông Chính và Thủ tướng buộc phải tiếp Hùng Ba, thề thốt việc Hà Nội không để nước nào chia rẽ tình hữu nghị "vĩ đại và cảm động Trung – Việt" (3). Rút kinh nghiệm "chuyện lạ mà quen" ấy, với động thái bố trí để đại sứ Hùng Ba lên tận xứ Lạng "trồng cây lưu niệm" cùng Tổng bí thư Trọng, lần này chắc Bắc kinh không còn lý do để chỉ thị đại sứ xin hội kiến Tổng bí thư. Nhấn mạnh ý nghĩa đặc biệt trong chuyến thăm Tổng thống Biden, đại sứ Cường cho rằng, ông Biden không phải là Tổng thống Mỹ đầu tiên thăm Việt Nam, nhưng ông là Tổng thống Mỹ đầu tiên tới thăm chính thức theo lời mời của Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam.

Nhưng điều gì đã san bằng khác biệt ?

Tổng thống thứ 46 của Hoa kỳ Joe Biden đã hóa giải những khác biệt trong văn hóa chính trị giữa hai quốc gia bằng nhiều cách. Một trong biện pháp hàng đầu là kiên trì đề xuất các sáng kiến hợp tác kinh tế với Hà Nội. Thỏa thuận với Hà Nội tới đây do chính quyền Biden đề xuất trong thời gian qua xuất phát từ chiến lược của Hoa Kỳ nhằm xây dựng quan hệ đối tác kinh tế và an ninh trong không gian Ấn Thái Dương tự do và rộng mở. FOIP đóng vai trò như bức tường thành chống lại sự ép buộc kinh tế và quân sự của Trung Quốc đối với các nước trong khu vực. Lần này, một phần do Trung Quốc quá đà với "ngoại giao chiến lang" nên Hà Nội cuối cùng đã chấp nhận đề xuất của Mỹ. Hoạt động kinh tế ngày càng tăng cường giữa hai nước hỗ trợ quá trình đa dạng hóa chuỗi cung ứng sản xuất và đáp ứng mong muốn của Việt Nam phát triển các công nghệ tiên tiến. Các công ty bán dẫn của Mỹ đã bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ mong đợi này của Hà Nội. Hoa Kỳ hiện là điểm đến hàng đầu cho hàng xuất khẩu của Việt Nam, quốc gia đã có sự chuyển đổi kinh tế mạnh mẽ trong hai thập kỷ qua (4).

Phương pháp tiếp theo là nâng cấp mạng lưới quốc phòng và an ninh giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Các quan chức cho biết Hà Nội và Washington dự kiến sẽ tăng cường các chuyến thăm của các tàu sân bay Mỹ, có thể sẽ kèm theo các cuộc tập trận hỗn hợp cùng với các thương vụ vũ khí. Trong số những khách hàng mua vũ khí từ Nga, Việt Nam đã công khai bày tỏ mong muốn đa dạng hóa kho vũ khí quân sự của mình. Năm ngoái, Việt Nam đã tổ chức hội chợ quốc phòng quốc tế đầu tiên và các nhà thầu quốc phòng Hoa Kỳ Raytheon và Lockheed Martin đã tài trợ cho hai gian hàng lớn nhất. Tuy không phải là đồng minh hiệp ước, nhưng từ nay, Việt Nam có thể sẽ nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ lên tầm đầu bảng, tức là Washington sẽ được hưởng quy chế "Đối tác chiến lược toàn diện" (CSP). Quy chế này trong những điều kiện thông thường, phải mất nhiều năm quốc gia có quan hệ với Hà Nội mới được nâng lên một tầm vóc mới, với hàng loạt các nhân tố chiến lược. Theo giới quan sát, trong quá trình thúc đẩy các quan hệ này với Mỹ, Hà Nội đã phải cùng lúc tiến hành nhiều bảo đảm với Bắc kinh, những thỏa thuận này không phải là bước đệm cho một liên minh quốc phòng chính thức (5).

Bảo đảm dư địa hành động cho Hà Nội cũng quan trọng không kém. Vấn đề không phải là Việt Nam bị động đến với Mỹ. Vấn đề là "cây tre Việt Nam" cần giữ được thăng bằng giữa hai cường quốc Trung Quốc và Hoa Kỳ để có thể duy trì quyền tự chủ của riêng mình. Có chung đường biên giới với Trung Quốc, từ lâu Hà Nội đã phản đối các yêu sách lãnh thổ của Bắc Kinh đối với quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa ở Biển Đông. Cảnh sát biển Trung Quốc liên tục quấy rối các hoạt động khoan dầu khí của Việt Nam và thường xuyên tấn công các tàu cá của ngư dân Việt. Chỗ riêng tư, Việt Nam đã bày tỏ với Hoa Kỳ về sự quan tâm đến việc tăng cường hợp tác về công nghệ và giám sát hàng hải. Với mối quan hệ sẽ được nâng cấp lên tầm chiến lược, tất cả những điều này sẽ được đặt lên bàn đàm phán với một trường hấp dẫn đặc biệt. Theo giới phân tích, Hà Nội vẫn thận trọng không muốn làm mất lòng Bắc Kinh, nước đang không ngừng hiện đại hóa quân đội. Nhưng mặt khác, Hà Nội hiểu được sự nguy hiểm của dàn vũ khí Nga trong kho hiện nay đã trở nên kém hiệu quả sau các chiến dịch của Putin ở Ukraine (6).

*

"Còn duyên nay (may?) lại còn người

Còn vầng trăng cũ (bạc?) còn lời nguyền xưa".

Mượn tứ thơ này từ "Đoạn trường tân thanh" (Tiếng kêu đứt ruột) hơn 200 năm tuổi để kết thúc khúc nguyện cầu cho bang giao đầy duyên nợ Việt – Mỹ. Những ngày tới đây, sau phút trùng phùng là chương trình nghị sự bận rộn. Sự hợp tác song phương trên các vấn đề dân chủ, nhân quyền và tôn giao vẫn còn đó... Nhắc lại lời tâm giao của Phó Tổng thống Biden trong buổi tiễn Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trước khi rời Washington cách đây tám năm. "Trời còn để có hôm nay" cho Việt Nam, cho khu vực và cho cả thế giới vừa thoát khỏi một đại dịch kinh hoàng mà tại đó hơn 43 ngàn vong linh người Việt đã giã từ cuộc đời tuy chưa phong lưu nhưng vẫn đáng sống. Gánh nặng của mối bang giang đang vẫy gọi những thế hệ có trách nhiệm ở mỗi nước hãy làm nhiều hơn nữa, hãy hành động khẩn trương hơn nữa, cho tương lai của người dân Hoa Kỳ và tương lai người dân Việt Nam. Lịch sử không bao giờ quên và sẽ vinh danh các thế hệ đi trước đã miệt mài vất vả, làm những phiến đá lót đường cho mối bang giao mới, từ hôm nay và ngay bây giờ !

Đinh Hoàng Thắng

Nguồn : VOA, 03/09/2023

(1) https://tuoitre.vn/tong-thong-my-joe-biden-den-viet-nam-chuyen-tham-chua-co-tien-le-20230831075622361.htm

(2) https://banqlktck.langson.gov.vn/vi/tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tham-cua-khau-quoc-te-huu-nghi

(3) https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/old-story-on-the-occasion-of-harris-trip-08252021105746.html

(4) https://www.voatiengviet.com/a/su-chu-dong-cua-tong-thong-biden-se-thanh-tuu-/7222284.html

(5) https://www.rfi.fr/vi/vi%E1%BB%87t-nam/20230406-kh%E1%BA%A3-n%C4%83ng-h%E1%BB%A3p-t%C3%A1c-qu%E1%BB%91c-ph%C3%B2ng-vi%E1%BB%87t-m%E1%BB%B9-v%C3%A0-vai-tr%C3%B2-c%E1%BB%A7a-h%C3%A0n-qu%E1%BB%91c

(6) https://www.washingtonpost.com/national-security/2023/09/01/vietnam-biden-partnership-china/ ?

Đến thăm Kiev, "thành công ngoại giao" của Biden

Chuyến thăm của Biden đến thủ đô Ukraine hôm 20/02/2023 là chủ đề bao trùm khắp các mặt báo Pháp lớn số ra hôm nay.

Tổng thống Mỹ Joe Biden đặt vòng hoa tại bức tường tưởng niệm bên ngoài Tu viện Mái vòm Vàng Thánh Michael, Kiev, Ukraine, ngày 20/02/2023. via Reuters - Pool

Vì lý do an ninh nên tất cả thông tin đều được bảo mật đến giờ chót. Libération mô tả chuyến thăm "đầy nắng" của Biden tại thủ đô Ukraine, đầy chủ ý. Hôm qua, 20/02 không phải là một ngày mà Biden tình cờ chọn đến Ukraine. Đầu tiên là vì cận kề ngày đánh dấu một năm Nga xâm lược Ukraine 24/02/2022, và trên hết, đó cũng là ngày cao trào của cuộc cách mạng Maidan vào năm 2014, khiến hàng trăm người thiệt mạng dưới lệnh đàn áp của cựu tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych và cũng là thời điểm mà cựu lãnh đạo thân Nga bị lật đổ. 

Hành động của Biden không chỉ là để tái khẳng định sự ủng hộ người dân Ukraine trong cuộc chiến chống lại Moskva, "nếu tấn công Ukraine thì chẳng khác nào tấn công vào Hoa Kỳ". Theo Libération, chuyến thăm của Biden có thể tác động đến tinh thần chiến đấu của Ukraine nhưng cũng có thể là hành động khiêu khích Nga, như là "cái tát vào mặt Putin", trong lúc mà cuộc giao tranh rất căng thẳng diễn ra tại Bakhmut và nguy cơ các cuộc tấn công mới. Thêm vào đó, chuyến thăm này diễn ra một ngày trước khi tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu về những mục tiêu của cuộc chiến bước sang năm thứ hai. 

Trang nhất nhật báo thiên hữu Le Figaro chạy tựa "Tại Kiev, Biden bày tỏ sự ủng hộ không thể lay chuyển". Nhân đây, tổng thống Hoa Kỳ cũng đã thông báo khoản hỗ trợ quân sự mới lên đến 500 triệu đô la, gồm các loại vũ khí đạn được, tên lửa Javelin hay radar "để bảo vệ người dân Ukraine khỏi các vụ oanh tạc", nhưng lại không đề cập đến các loại tên lửa tầm xa và máy bay chiến đấu mà Kiev xin viện trợ. Nhật báo thiên hữu cho biết, an ninh được siết chặt ở Kiev, hầu hết các tuyến đường đều bị cấm lưu thông. Các đường dây điện thoại được kiểm tra cẩn thận.

Theo nhật báo thiên tả, đây là lần thứ bảy Joe Biden đến Ukraine, những lần trước đó, ông đến trên cương vị là phó tổng thống dưới thời Barack Obama. Thế nhưng lần này, chỉ trong vòng 5 giờ đồng hồ, được bảo vệ nghiêm ngặt bởi nhân viên an ninh cùng chiếc xe chống đạn, tổng thống Hoa Kỳ không thể nhìn thấy cuộc sống thường nhật với tiếng còi báo động, những lần mất điện, mất nước những cảnh sống trong thời chiến của người dân Kiev. 

Les Echos gọi đây là chuyến đi mang tính lịch sử và chưa từng có tiền lệ. Le Figaro trong một bài đăng khác, thì nhận định rằng tổng thống Hoa Kỳ đến một nước có chiến tranh mà ở đó không có đơn vị quân đội nào của Hoa Kỳ được triển khai thì quả là một hành động hiếm hoi. Phải nói rằng từ một năm qua, những ủng hộ của Hoa Kỳ và đồng minh đối với Ukraine là rất lớn, từ quân sự, kinh tế đến ngoại giao. Theo nhật báo thiên hữu, chuyến thăm đến Kiev được ví như là một thành công về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, nhất là đối với vị tổng thống 80 tuổi, thường xuyên bị đánh giá thấp. Còn về đối nội, đây cũng là dịp để Joe Biden thể hiện rằng mình không bị các cố vấn dắt mũi theo như chỉ trích của cựu tổng thống Donald Trump. Vào năm 2024, có khả năng Joe Biden sẽ tái ứng cử tổng thống và đối đầu với ông Trump, một người luôn bày tỏ ái mộ với Vladimir Putin và coi thường Vododymyr Zelensky.

Nhiều báo cũng quan tâm đến lập trường của Trung Quốc về cuộc chiến từ một năm qua ở Ukraine. Le Figaro nhắc lại vào cuối tuần trước, ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cho biết có thể đề xuất một con đường dẫn đến hòa bình trong khi mà Hoa Kỳ và các nước phương Tây không ngừng gia tăng áp lực với Bắc Kinh. Trong mục tranh luận trên báo La Croix, nhà nghiên cứu Antoine Bondaz, tại Quỹ Nghiên cứu Chiến lược cho rằng Trung Quốc "thực dụng và cơ hội". Trung Quốc chưa từng lên án cuộc chiến xâm lược của Nga, bỏ phiếu ủng hộ Nga ở Liên Hiệp Quốc nhưng không hỗ trợ điện Kremlin vũ khí. Trên thực tế Trung Quốc muốn tạo hình ảnh mình là một cường quốc có trách nhiệm nhưng lại không tách rời khỏi Moskva.

Vẫn về chiến tranh Ukraine, Les Echos đưa ra tổng kết về những hậu quả của chiến tranh đối với nền kinh tế thế giới, như là lạm phát phi mã, các ngân hàng trung ương buộc phải thay đổi chính sách lãi suất, khủng hoảng năng lượng do lệnh cấm vận dầu khí Nga… Thế nhưng, bức tranh về kinh tế Nga một năm qua lại không quá đen tối bất chấp các lệnh trừng phạt từ phương Tây. Le Figaro có tựa "nghệ thuật xoay sở ngoạn mục của Nga sau một năm bị trừng phạt". Quỹ Tiền Tệ Thế Giới đưa ra dự báo rằng kinh tế Nga vào năm 2023 có thể còn năng động hơn Châu Âu.

Theo Les Echos, Moskva đã đưa ra những chính sách hỗ trợ sản xuất trong nước để thay thế các sản phẩm nhập khẩu, giữ tỷ lệ lạm phát ở mức 12%. Lệnh cấm vận dầu hỏa Nga của Châu Âu và khối G7 chỉ chính thức có hiệu lực từ tháng 12/2022. Với lệnh cấm xuất khẩu, Nga vẫn có thể trông cậy vào các "nước bạn" như Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Quốc, hay Iran và Ấn Độ. Trước việc bị loại bỏ bởi hệ thống thanh toán quốc tế Swift, Moskva thiết lập các thỏa thuận liên ngân hàng với Trung Quốc hay Iran. Xã luận Les Echos kết luận rằng điều này không có nghĩa là các trừng phạt không có hiệu lực và Nga không phải trả giá khi nhìn vào số liệu thâm hụt ngân sách của Nga vào tháng Giêng vừa qua.

Le Monde cũng dành hồ sơ lớn về chiến tranh Ukraine với tựa lớn trang nhất "Những gì đã thay đổi từ một năm qua". Về lĩnh vực kinh tế, theo nhật báo Pháp, chiến tranh là một cú sốc lớn đối với kinh tế Châu Âu vì các hậu quả, nhưng cũng là một bước ngoặt lịch sử đối với Lục địa già khi đã tìm cách thoát khỏi sự phụ thuộc vào dầu khí Nga và chú ý nhiều hơn đến quá trình chuyển đổi năng lượng tái tạo.

Le Figaro và Libération dành sự chú ý tới Ba Lan, một nước từ lâu đã có quan hệ căng thẳng với Liên Hiệp Châu Âu vì vấn đề liên quan tới Nhà nước pháp quyền thì nay trở thành một đồng minh thân thiết của Liên Âu và Hoa Kỳ do chiến tranh Ukraine. Từ một năm qua, Ba Lan là nước tiếp nhận nhiều người tị nạn Ukraine nhất, là nơi trung chuyển vũ khí đến Ukraine, và cũng là điểm đến mà tổng thống Hoa Kỳ chọn lựa để đánh dấu ngày một năm Nga xâm lược Ukraine. Warszawa cũng là bên mạnh mẽ thúc đẩy Liên Âu đưa ra các lệnh trừng phạt Nga. Libération cho rằng nỗi lo về Moskva đã hằn sâu khiến Warszawa nhanh chóng bày tỏ ủng hộ Kiev, dù cho nước này có bị chia rẽ, nhưng đứng trước vấn đề Nga, thì cả tầng lớp chính trị và xã hội đều chung lập trường. Le Figaro nhắc lại cuộc xâm lược của Liên Xô vào Ba Lan năm 1939, một nửa lãnh thổ Ba Lan đã bị chiếm đóng đến năm 1941, nhiều người Ba Lan đã bị hành quyết hoặc bị lưu đày. 

Ba Lan cũng là đồng minh hàng đầu của Hoa Kỳ. Theo nhật báo thiên hữu, một căn cứ quân sự gồm 10 000 binh lính Mỹ được đặt gần biên giới chung với Ukraine, như là lực lượng răn đe đối với Nga.

Về thời sự quốc tế, tại Israel, theo Libération, hàng ngàn người xuống đường biểu tình ngày 20/02 phản đối cải cách tư pháp của chính phủ mới của tổng thống Benyamin Nétanyahou, "chính phủ độc tài". Theo cải cách, quyền hạn của các thẩm phán tại Tòa án tối cao Israel sẽ bị hạn chế đối với các luật cũng như quyết định của chính phủ cực hữu hiện hành. Về chủ đề này, Le Monde đề cập đến một viện tư vấn – think tank Kohelet Policy Forum gây tranh cãi tại Israel. Viện tư vấn này được cho là đứng đằng sau các cải cách khiến dân tình phẫn nộ. Tổ chức này hoạt động gồm 25 người với ngân sách hàng năm lên đến 6,8 triệu euro. Một trong những nhà tài trợ hào phóng của thinh tank này là Arthur Dantzig và Jeffrey S.Jass, các nhà tỷ phú người Mỹ, nhà sáng lập công ty Susquehena và cũng là nhà tài trợ quan trọng của đảng Cộng hòa Hoa Kỳ.

Nhìn sang Châu Á, La Croix có tựa "Bắc Triều Tiên gia tăng các đợt phóng tên lửa gây hấn". Trong vòng 48 giờ Bình Nhưỡng đã cho bắn thử một tên lửa đạn đạo tầm ngắn, và một tên lửa liên lục địa (ICBM). La Croix trích dẫn phát biểu của Kim Jo-jong, chị gái lãnh đạo Kim Jong-un, nhấn mạnh rằng tần suất sử dụng Thái Bình Dương như là một trường bắn phụ thuộc vào hành động của lực lượng Hoa Kỳ. Hành động gân hấn này của Bình Nhưỡng diễn ra vài ngày trước thông báo Hàn Quốc và Hoa Kỳ tổ chức tập trận chung. Trước tình hình này, Nhật Bản đã yêu cầu Hội đồng Bảo an của Liên Hiệp Quốc họp khẩn cấp ngay ngày hôm nay, tại New York, Hoa Kỳ.

Về thời sự nước Pháp, vấn đề sức mua và khủng hoảng kinh tế bao trùm khắp các mặt báo Pháp. Trong khi La Croix nói đến bất cập trong việc tiếp cận các hỗ trợ xã hội, lên đến hàng tỷ euro, đôi khi đơn giản chỉ là vì thiếu thông tin thì Les Echos đặt câu hỏi "người Pháp có phải đang chết đói ?" khi mà từ một năm qua, gỷ lệ tiêu dùng thực phẩm đã giảm xuống 9%. Một trong những nguyên nhân là lạm phát giá thực phẩm lên đến 13%. Tuy nhiên thực tế thì không phải vì vậy mà người dân Pháp thắt lưng buộc bụng. Thay vào đó, người tiêu dùng chọn các mặt hàng tương tự nhưng giá thành rẻ hơn, hoặc giảm những thứ không cần thiết. Ví dụ như thay vì uống rượu Champagne thì uống rượu sủi bọt Crémant, thay vì ăn gan ngỗng thì ăn các loại paté.

Theo La Croix, gần đây, nhiều thương hiệu thời trang của Pháp đã phải đóng cửa. Hôm qua, Tòa thương mại Marseille đã ra quyết định thanh lý đối với thương hiệu giày San Marina. 163 cửa hàng của hãng này tại Pháp đã chính thức đóng cửa. San Marina không phải là thương hiệu đầu tiên cũng như cuối cùng phải đối mặt với phá sản thời hậu Covid. Vào tháng 10 năm ngoái, thương hiệu thời trang may sẵn của Pháp Camaieu cũng đã phải đóng cửa hơn 500 cửa hàng. Sắp tới, các thương hiệu như Go Sport, Pimkie hay Kookai cũng phải đối mặt với nguy cơ thanh lý. Không chỉ vì lạm phát khiến sức mua giảm, nhiều doanh nghiệp thời trang nhanh với mức giá tầm trung ở Pháp, đang gặp phải cạnh tranh từ các doanh nghiệp bán hàng qua mạng như Shein, với giá thành rẻ và mẫu mã đa dạng. Bên cạnh đó là sự phát triển của thị trường đồ cũ, trị giá 7 tỷ euro, tăng nhiều so với năm 2018, chỉ khoảng 1 tỷ euro. 

Chi Phương

Nếu ông Joe Biden tuyên bố rút lui, chắc đảng Dân chủ sẽ mừng lắm. Ông sẽ làm gương cho các ứng cử viên tổng thống sau này và có thể tạo ra một tập tục.

Hiến pháp Mỹ từ đầu không giới hạn một vị tổng thống có thể làm mấy nhiệm kỳ. Đó là một tập tục.

Chuyện khó tin nhưng có thật 100% : Tổng thống Joe Biden đã tới tiểu bang Florida hỗ trợ cựu Tổng thống Donald Trump ! Ngày Thứ năm 9/2, ông Biden phê bình Thống đốc Ron DeSantis, khi làm dân biểu từ năm 2013 đến 2018, đã ủng hộ kế hoạch cắt giảm tiền hưu bổng của người già ; nếu đúng sẽ làm mất phiếu của rất nhiều cử tri. Ông DeSantis có thể giành đóng vai ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng hòa trong năm tới ! Chính ông Trump đã đả kích ông DeSantis nhiều lần, còn dọa nhiều bí mật sẽ được tung ra sau.

Đối với ông Biden, nếu sang năm phải giành chức tổng thống với ông Trump một lần nữa thì sẽ nhẹ nhàng hơn là đối đầu với DeSantis. Một điều hầu hết mọi người đồng ý là cả hai ông Trump và Biden đều có thể thua nếu tranh cử với bất cứ người nào khác.

Phía đảng Cộng hòa, có rất nhiều người đang chuẩn bị tranh cử tổng thống : ngoài DeSantis, còn cựu phó tổng thống Mike Pence, thống đốc Kristi Noem ở South Dakota, nghị sĩ Tom Cotton của Arkansas, cựu ngoại trưởng Mike Pompeo, vân vân. Chỉ có ông Trump chính thức nói sang năm sẽ tranh cử ; ông có sẵn một số cử tri ủng hộ vững chắc. Nếu hai hoặc ba người khác nhập cuộc thì họ sẽ chia phiếu của nhau và ông Trump sẽ thắng thế, sang năm tranh cử cho đảng Cộng hòa, giống như năm 2016.

Trong đảng Dân chủ thì chưa có ai chính thức nói muốn thay thế ông Biden. Nhưng nhiều người nói thẳng nếu ông Biden rút lui thì đảng có hy vọng giữ được Tòa Bạch Ốc hơn. Ông Biden vẫn không bỏ ý định tranh cử năm 2024. Nhưng đến sang năm ông tuyên bố cũng không muộn.

Ông Joe Biden có một lý do để rút lui mà không mất mặt, là tuổi đã già. Hiện nay ông đã chiếm kỷ lục là vị tổng thống già nhất, năm 2025 sẽ về hưu khi 82 tuổi. Ông Ronald Reagan 77 tuổi khi rời Tòa Bạch Ốc. Nếu sang năm ông Trump đắc cử thì năm 2029 về hưu cũng mới có 82 tuổi.

Nhưng dân Mỹ không kỳ thị tuổi tác vì số người số người cao tuổi ngày càng đông và nhiều người vẫn làm việc. Năm 2018 có 52 triệu người Mỹ 65 tuổi trở lên, tới năm 2060 sẽ lên tới 95 triệu. Một phần tư những người trong lớp tuổi đó hiện nay vẫn đang làm việc. Quốc hội Mỹ, cho tới năm ngoái có nhiều đại biểu già nhất trong lịch sử ; hơn một nửa ở Hạ Viện và hai phần ba Thượng Viện sanh từ 1946 đến 1964, theo thống kê của Pew Research. Bà chủ tịch Nancy Pelosi 82, ông trưởng khối thiểu số Mitch McConnell 80, Nghị sĩ Chuck Grassley của Iowa 89, đã đắc cử thêm nhiệm kỳ 6 năm nữa !

Ông Joe Biden sẽ không sợ dân Mỹ chê người già ! Trong số các cử tri Dân chủ, 71% vẫn tin rằng ông còn rất minh mẫn, đủ sức làm tổng thống. Nhưng cũng có 46% lo rằng nếu sang năm đắc cử lần nữa thì ông sẽ không điều hành được công việc, theo nghiên cứu của Reuters/Ipsos. Một điều mà họ lo lắng là cách ông nói năng không được "bình thường", đối thủ của ông sẽ khai thác để chứng tỏ ông thiếu khả năng suy nghĩ !

Ông Biden nói nhiều lời khó hiểu, hoặc nói sai, vì ông không may mắn đã sinh ra với tật "nói lắp", như những em bé mở miệng nói một tiếng rồi lập lại tiếng đó nhiều lần trước khi nói tiếp. Một người bạn của tôi cũng bị tật nói lắp, ông đã tự tập luyện, khi ngoài 20 tuổi đã chữa được. Bây giờ 80 tuổi lâu lâu ông lại "nói nhịu", gọi người này bằng tên người khác. Ông Biden cũng tự chữa được tật nói lắp nên mới làm chính trị được hơn 50 năm nay.

Nhưng làm tổng thống mà nói nhịu thì hơi khó. Tuần trước, ông Biden tiếp đón cựu tổng thống Bill Clinton ở Tòa Bạch Ốc nhân kỷ niệm 30 năm một đạo luật cho phép nghỉ làm việc để lo chăm sóc người bệnh trong gia đình. Ông Biden tuyên bố, "Tôi rất vui mừng được đón vị tổng thống của tôi trở lại Quốc hội Mỹ, trở lại điện Capitol của nước Mỹ, và ông đã hứa cho phép tôi ngày mai được ngồi trên cái ghế bàn giấy của tôi".

Trong một câu, ông Biden đã nói lầm mấy điều. Ông Bill Clinton không còn là tổng thống nữa, không thể gọi là "vị tổng thống của tôi" (my president). Ông Clinton trở lại Tòa Bạch Ốc, chứ không phải trở lại "Quốc hội" (Congress) hay "điện Capitol" tức trụ sở quốc hội. Không ai hiểu tại sao ông Biden lại nghĩ cần được ông "Clinton cho phép" thì mới ngồi trên chiếc ghế của tổng thống Mỹ trong Phòng Bầu Dục ?

Ông Biden đã nhiều lần nói khó hiểu như vậy. Có lúc ông gọi bà Kamala Harris là "tổng thống", và tự gọi mình là "nghị sĩ" hay "phó tổng thống", những chức vụ cũ của ông. Một lần ông họp báo, nói về một dự luật quan trọng, đã ca ngợi vị dân biểu Cộng Hòa tiểu bang Indiana hỗ trợ dự luật đó. Ông cất tiếng hỏi, "Dân biểu Jackie Walorski có đây không, mời bà đứng lên". Nhưng bà Walorski đã qua đời từ mấy tháng trước, chính ông đã chia buồn với gia đình bà.

Lầm lẫn đó không thể coi là "nói nhịu" được. Lý do chính là trí nhớ không còn tinh tường. Ở tuổi 80 người ta hay quên, dễ quên nhất là những chuyện mới xảy ra gần gần. Một ông tổng thống hay quên thì có hại gì không ? Tổng thống Ronald Reagan, nhiều lần ông đã ngủ gật trong lúc họp với các bộ trưởng ; nhưng mọi người vẫn tiếp tục làm việc. Nhưng chuyện đó xảy ra vào cuối nhiệm kỳ thứ nhì của ông Reagan và các bộ trưởng đã làm nhiều năm biết rằng họ không cần hỏi ý kiến của ông cũng vẫn được việc.

Nếu ông Biden tranh cử tổng thống lần nữa, đảng Dân chủ sẽ lo. Vì tất cả những lời nói lầm, nói nhịu và trí nhớ mỏng manh của ông sẽ được đối thủ khai thác. Đa số 86% dân Mỹ nghĩ rằng trong hai năm nữa ông Biden sẽ già quá không thể đảm nhiệm vai trò tổng thống, chỉ có 49% nghĩ về ông Trump như vậy. Trong đảng Cộng hòa, chỉ có 26% cũng nghĩ ông Trump sẽ già quá, không nên tái ứng cử.

Hai phần ba dân Mỹ ủng hộ ý kiến nên giới hạn tuổi cho các chức vụ, như tổng thống, phó tổng thống, đại biểu quốc hội, thẩm phán Tối cao Pháp viện, theo nghiên cứu dư luận của Reuters. Khoảng 86% người Mỹ nghĩ rằng một vị tổng thống không nên già quá 75 tuổi.

Nếu ông Joe Biden tuyên bố rút lui, chắc đảng Dân chủ sẽ mừng lắm. Ông sẽ làm gương cho các ứng cử viên tổng thống sau này và có thể tạo ra một tập tục. Hiến pháp Mỹ từ đầu không giới hạn một vị tổng thống có thể làm mấy nhiệm kỳ. Đó là một tập tục, trước khi làm luật, vì ông Washington, vị tổng thống đầu tiên đã từ chối không tranh cử lần thứ ba, mặc dù ông sẽ thắng dễ dàng khi được nhiều người yêu cầu. Tri túc tiện túc, ông Joe Biden nên theo bài học đó.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 13/02/2023

Hoa Kỳ : Tổng kết năm đầu tiên nhiệm kỳ tổng thống Biden

Phan Minh, RFI, 20/01/2022

Thống nhất một nước Mỹ bị rạn nứt sau 4 năm cầm quyền của tổng thống Donald Trump, đối đầu với đại dịch Covid-19, đưa Hoa Kỳ trở lại vai trò "anh cả" thế giới. Việc Joe Biden đắc cử đã làm dấy lên nhiều hy vọng. Tuy nhiên, một năm sau khi Joe Biden vào Nhà Trắng, uy tín của ông đang ở mức thấp nhất với 42% số người được hỏi ủng hộ, trong cuộc thăm dò dư luận mới nhất và ông sẽ phải đối mặt với rất nhiều thử thách ở phía trước.

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden phát biểu tại Nhà Trắng ở Washington DC, Hoa Kỳ, ngày 14/01/2022. Reuters – Kevin Lamarque

Ngày 6 tháng Giêng năm 2021, hàng ngàn người ủng hộ Donald Trump đã xông vào điện Capitol để ngăn cản việc xác nhận kết quả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Tân tổng thống Joe Biden, thuộc đảng Dân chủ, đã đắc cử hai tháng trước đó, nhưng tổng thống mãn nhiệm Trump từ chối công nhận kết quả và cho rằng đã có gian lận trong cuộc bầu cử này. Cho đến bây giờ, 68% đảng viên đảng Cộng Hòa vẫn tiếp tục ủng hộ giả thuyết về một chiến thắng bị đánh cắp trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020. Trong một năm qua, đảng Cộng Hòa đã không ngừng "thọc gậy bánh xe", gây khó khăn cho Joe Biden và đảng Dân chủ.

Những cải cách do chính phe Dân chủ ngăn chặn ?

Joe Biden muốn tiến hành một kế hoạch cải cách xã hội và môi trường, với ngân sách 1,750 tỷ đô la mang tên "Tái thiết tốt hơn". Kế hoạch này bao gồm hàng trăm tỷ đô la đầu tư để giảm phát thải khí nhà kính, nghỉ sinh con, mẫu giáo miễn phí cho tất cả mọi người, giảm thuế cho hầu hết các hộ gia đình có con nhỏ, mở rộng bảo hiểm y tế cho thêm 3,4 triệu người Mỹ, giảm giá thuốc. Dự luật này được Hạ Viện thông qua vào tháng 11/2021, nhưng bị chặn lại ở Thượng Viện vì thượng nghị sĩ đảng Dân chủ từ bang Tây Virginia, Joe Manchin, đã từ chối ủng hộ. Do vậy, đảng Dân chủ không có đủ đa số (49/100) trong Thượng viện, để thông qua dự luật. Một vố đau đối với tổng thống Biden. Và đây sẽ là một trong những hồ sơ chính trong năm 2022.

Dự luật cải cách hệ thống bầu cử thì sao ?

Theo Joe Biden, một số bang "tiếp tục thay đổi luật, không phải để biết ai có thể đi bầu mà để xem ai có thể kiểm phiếu."...

Đảng Dân chủ đang tìm cách chống lại những luật lệ của các bang do đảng Cộng Hòa cầm quyền về việc thắt chặt các điều kiện tổ chức bầu cử. Sau khi dự luật cải cách xã hội và môi trường bị chặn tại Thượng Viện, Joe Biden dường như hết sức bi quan về các dự luật cải cách hệ thống bầu cử. Sau thất bại trong cuộc bỏ phiếu năm 2020, các bang thuộc đảng Cộng Hòa cầm quyền, trong nhiều tháng qua, có các động thái muốn sửa đổi hệ thống tổ chức bầu cử. Để chống lại điều này, đảng Dân chủ muốn thông qua hai dự luật tại Quốc hội lưỡng viện và tất cả các bang sẽ phải tuân thủ. Văn bản đầu tiên, Luật về quyền tự do đi bầu – Le Freedom to Vote Act - quy định rằng ngày bầu cử (thứ Ba sau ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 11) sẽ là ngày nghỉ, nhằm tạo điều kiện cho mọi công dân đi bầu. Dự luật cũng cho phép người dân được bỏ phiếu trước 15 ngày ở tất cả các bang và bỏ phiếu qua bưu điện. Dự luật thứ hai, Luật John Lewis về cải thiện quyền bầu cử - John Lewis Voting Rights Advancement Act – (John Lewis là dân biểu đảng Dân chủ, qua đời hồi tháng 07/2020, gương mặt đấu tranh cho các quyền công dân), đề xuất tăng cường quyền kiểm soát của liên bang và đặc biệt nghiêm cấm bất cứ điều gì có thể làm suy yếu quyền bỏ phiếu của người thiểu số. Tuy nhiên, tại Thượng Viện, để hai dự luật này được thông qua thì cần phải được 60 trong tổng số 100 thượng nghị sĩ chấp thuận. Phe Dân chủ có 50 thượng nghị sĩ và như vậy phải cần có thêm 10 phiếu thuận bên phe Cộng Hòa. Đây là điều không tưởng. Để thoát khỏi bế tắc này, hôm 11/01, trong một bài phát biểu tại Atlanta (Georgia), quê hương của cố mục sư Martin Luther King, thủ lĩnh tinh thần của cuộc tranh đấu vì các quyền công dân của người Mỹ, tổng thống Biden đã bật đèn xanh cho việc cải cách các quy định cho phép gây trì hoãn "Filibuster", chiến thuật thường được sử dụng để chôn vùi các dự luật của Thượng Viện. Ông tuyên bố : "Để bảo vệ nền dân chủ, tôi ủng hộ bất kỳ thay đổi nào đối với các quy định của Thượng Viện, không để cho một thiểu số thượng nghị sĩ ngăn cản tiến bộ trong tiến trình tiếp cận quyền bầu cử".

Việc thay đổi quy định này đòi hỏi phải có đa số chấp thuận tại Thượng Viện, tức là sự đồng thuận của tất cả 50 thượng nghị sĩ đảng Dân chủ, cộng với lá phiếu quyết định của phó tổng thống Kamala Harris, trong tư cách là chủ tịch Thượng Viện.

Cập nhật thời sự, trong cuộc bỏ phiếu hôm qua, 19/01, hai thượng nghị sĩ bên đảng Dân chủ là ông Joe Manchin và bà Kristen Sinema, đã bỏ phiếu theo các thượng nghị sĩ bên đảng Cộng Hòa, phản đối việc sửa đổi. Như vậy, dự luật cải cách bầu cử của tổng thống Biden coi như bị chôn vùi. Nguyên thủ Mỹ tuyên bố "rất thất vọng" nhưng "không nản chí".

Tổng thống Biden đối phó lạm phát và dịch Covid-19 như thế nào ?

Năm 2021, giá cả đã tăng 7%, mức lạm phát cao nhất kể từ năm 1982. Đây là một vấn đề chính trị lớn đối với tổng thống Biden. Ông bị phe đối lập cáo buộc là đã thúc đẩy lạm phát bằng cách áp dụng chính sách chấn hưng để đối phó với hậu quả kinh tế của đại dịch. Chỉ riêng giá năng lượng đã tăng 29,3% và giá thực phẩm là 6,3% theo chỉ số giá tiêu dùng do bộ Lao Động công bố hôm 12/01. Hoa Kỳ cũng phải gồng mình đối phó với đại dịch Covid-19. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh, 61,7% người dân Mỹ đã được chủng ngừa đầy đủ. Mặc dù vậy, số ca lây nhiễm hàng ngày vẫn lên đến gần 500.000 (thậm chí vượt quá 1 triệu vào ngày 03/01) và 146.000 người hiện đang phải được điều trị trong viện.

Tổng thống Biden đã làm được những gì trên bình diện quốc tế ?

Trên bình diện quốc tế, mọi việc cũng không khả quan hơn đối với tổng thống Biden. Việc ông cho rút quân đội Mỹ r a khỏi Afghanistan đã khiến đất nước này rơi vào tình trạng hỗn loạn với việc lực lượng Taliban quay lại nắm quyền. Một số nhà quan sát thậm chí còn so sánh hình ảnh cuộc rút quân khỏi Afghanistan với cuộc tháo chạy khỏi Sài Gòn năm 1975. Tổng thống Biden mặc dù không hối hận về quyết định của mình, nhưng tỏ ra mất phương hướng trong cuộc rút quân này. Đa số người Mỹ ủng hộ quyết định của ông, nhưng nhiều người đã chỉ trích việc rút quân được tiến hành một cách hỗn loạn. Nhiều người đã nói về sự sụp đổ, và sau đó, chính quyền Biden cũng không thể hiện được sự khéo léo gì hơn trong chính sách đối ngoại.

Ngoài ra còn phải kể đến cuộc khủng hoảng ngoại giao với Pháp khi Hoa Kỳ cùng với Úc, Anh Quốc, lập liên minh, dẫn đến việc Úc phá vỡ hợp đồng mua tàu ngầm của Pháp. Hoa Kỳ có vẻ ngạc nhiên trước phản ứng rất mạnh của Pháp, nhưng trên thực tế, trong trường hợp này cũng như trong nhiều trường hợp khác, lợi ích của Hoa Kỳ vẫn phải được đặt lên trên hết. Suy ra cho cùng, dưới thời Joe Biden, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ vẫn là "Nước Mỹ trước tiên".

Về quan hệ với Nga, tổng thống Biden tỏ ra cứng rắn với đồng nhiệm Vladimir Putin trong nhiều vấn đề khác nhau như căng thẳng ở Ukraine, số phận của nhà đấu tranh đối lập Nga Alexey Navalny hay thậm chí là sự thù địch trên không gian mạng của Nga đối với Hoa Kỳ. Hai bên đã áp dụng đủ các loại hình thức trừng phạt, thậm chí tới mức trục xuất các nhà ngoại giao của nhau. Nhưng cho đến nay, xung đột giữa Ukraine và Nga vẫn chưa được giải quyết, mặc dù hai bên đã có những cuộc đàm phán trong tuần vừa qua.

Về phía Trung Quốc, tổng thống Biden nói về đồng nhiệm Tập Cận Bình như sau : "Không có một chút dân chủ nào trong ông ấy". Tổng thống Biden cũng đã tăng cường các động thái nhằm hỗ trợ Đài Loan trong các tranh chấp với Bắc Kinh trong khi vẫn duy trì quan điểm cứng rắn đối với Trung Quốc, đặc biệt là về vấn đề nhân quyền. Tổng thống Biden cũng đã tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ tẩy chay Thế Vận Hội Bắc Kinh về mặt ngoại giao vào tháng 2 sau khi nữ tay vợt Bành Súy bị "mất tích" trong vòng nhiều tuần.

Sự kiện báo động đối với tổng thống Biden và đảng Dân chủ : trong cuộc bầu cử thống đốc hồi tháng 11/2021, ứng viên đảng Cộng Hòa đã thắng đối thủ đảng Dân chủ tại bang Virginia, nơi mà đảng Dân chủ vẫn nắm quyền lãnh đạo từ một thập niên qua và trong cuộc bầu cử tổng thống tháng 11/2020, Joe Biden có số phiếu bầu cao hơn 10% so với Donald Trump.

>Ngày 13/01, tổ chức Human Rights Watch cho rằng tổng thống Biden đã hứa coi nhân quyền là trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, trong năm qua, nguyên thủ Mỹ đã "mất tiếng, khản giọng" mỗi khi cần công khai lên án nhữn

Phan Minh

************************

Tổng thống Mỹ Joe Biden công nhận những khó khăn trong năm đầu tiên của nhiệm kỳ

Trọng Nghĩa, RFI, 20/01/2022

Thống nhất một nước Mỹ bị rạn nứt sau 4 năm cầm quyền của tổng thống Donald Trump, đối đầu với đại dịch Covid-19, đưa Hoa Kỳ trở lại vai trò "anh cả" thế giới. Việc Joe Biden đắc cử đã làm dấy lên nhiều hy vọng. Tuy nhiên, một năm sau khi Joe Biden vào Nhà Trắng, uy tín của ông đang ở mức thấp nhất với 42% số người được hỏi ủng hộ, trong cuộc thăm dò dư luận mới nhất và ông sẽ phải đối mặt với rất nhiều thử thách ở phía trước.

Tổng thống Joe Biden phát biểu trong một cuộc họp báo tại Nhà Trắng ở Washington DC, Thứ Tư, ngày 19 tháng 1 năm 2022.  AP - Susan Walsh

Từ Washington, thông tín viên RFI Guillaume Naudin tường thuật : 

Joe Biden đặc biệt không thích họp báo, nhưng trong gần hai tiếng đồng hồ, ông đã tuân theo thủ tục này, thậm chí còn giải thích rằng mình vẫn còn đủ sức để kéo dài cuộc họp. Ông đã bảo vệ kết quả của năm đầu tiên làm tổng thống, nhưng cũng phải thừa nhận những khó khăn khi khẳng định : "Tôi hiểu nỗi ấm ức, sợ hãi và sự lo lắng rất lớn về lạm phát và Covid. Tôi rất hiểu". 

Điều mà Joe Biden cũng thừa nhận là hai cuộc cải cách lớn bị chặn lại ở Thượng Viện, mà lại do đa số của chính ông, đặc biệt là kế hoạch chi tiêu cho xã hội và khí hậu, ông không bi quan : "Tôi hy vọng rằng chúng ta có thể nhận được các phần, các phần lớn rất lớn trong kế hoạch chi tiêu. Tôi cũng biết rằng có khá ít điều có thể được thực hiện cùng một lúc. Tôi nghĩ chúng ta có thể các khoản đó thành nhiều phần, lấy được những gì có thể lấy bây giờ và sau đó quay lại để lấy phần còn lại".

Ông Biden cũng công nhận khó khăn đối với các dự luật bảo vệ quyền bỏ phiếu. Phe Cộng Hòa hoàn toàn không muốn điều đó và tổng thống Mỹ đã không ngần ngại công kích : "Tôi thực sự không ngờ rằng đã có một nỗ lực mạnh mẽ như vậy để đảm bảo rằng điều quan trọng nhất là không cho tổng thống Biden làm gì được". 

Đây chính là điều ông Biden tiếc nuối nhất trong năm đầu tiên làm tổng thống của mình. Trong năm kế tiếp, Joe Biden cho biết ông muốn ra khỏi Nhà Trắng nhiều hơn để nói chuyện trực tiếp và kết nối lại với người dân trong nước. 

Thượng Viện chôn vùi cuộc cải cách bầu cử của Biden 

Như để minh họa cho các khó khăn mà tổng thống Mỹ Biden đang gặp phải, tối hôm qua, 19/01/2022, Thượng Viện đã giáng một đòn cuối cùng vào công cuộc cải cách bầu cử lớn mà ông Biden bảo vệ. Hai thượng nghị sĩ đảng Dân chủ đã cùng với các đồng nhiệm trong đảng Cộng Hòa bỏ phiếu bảo vệ quy tắc yêu cầu phải có đa số 60 trong số 100 thượng nghị sĩ để thông qua phần chủ yếu các dự luật.

Với việc duy trì quy tắc này, dự luật cải cách bầu cử mà tổng thống Mỹ và đảng Dân chủ muốn thông qua sẽ không thể nào qua được cửa ải Thượng Viện, vì ở đó Đảng Dân chủ chỉ có 50 trên tổng số 100 thượng nghị sĩ. 

Trọng Nghĩa

Một năm lãnh đạo Hoa Kỳ, Biden sa lầy, dân Mỹ thất vọng

Ngày 20/01, đánh dấu đúng 1 năm Joe Biden nhậm chức tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ, trang nhất nhật báo La Croix đăng tấm hình tổng thống Mỹ, mắt nhìn suy tư vào xa xăm với hàng tựa đánh giá kết quả năm đầu nhiệm kỳ : "Joe Biden bị sa lầy". 

Tổng thống Joe Biden phát biểu trong một cuộc họp báo tại Nhà Trắng ở Washington DC, Thứ Tư, ngày 19 tháng 1 năm 2022.  AP - Susan Walsh

La Croix ghi nhận, "cách đây một năm, tại Washington, Joe Biden tuyên thệ nhậm chức tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ. Sau những năm dưới thời Trump đầy bão táp và đúng hai tuần sau vụ tấn công vào đồi Capitol, ông Joe Biden đã hứa sẽ làm nước Mỹ hòa hợp và chiến thắng đại dịch Covid-19. Một năm sau, đó là nỗi thất vọng lớn, kể cả ở những người ủng hộ ông".

Bài phóng sự dài của đặc phái viên La Croix mang tiêu đề : "Ngày kỷ niệm đầu tiên ảm đạm của Biden" cho thấy một năm sau khi bước vào căn phòng Bầu dục trong Nhà trắng, vị tổng thống thuộc đảng Dân chủ đang ở trong hoàn cảnh xấu. Đại dịch và giá cả sinh hoạt tăng đang tác động đến tinh thần người dân Mỹ và ông Joe Biden dường như bất lực. Uy tín của lãnh đạo nước Mỹ ngày càng xuống thấp trong lúc mà năm nay là năm cực kỳ quan trọng với nhiệm kỳ tổng thống của ông, tháng 11 tới sẽ diễn ra cuộc bầu cử giữa kỳ hai viện Quốc hội. Nếu tình hình tiếp tục diễn biến như hiện này, cán cân quyền lực của ông Joe Biden có thể sẽ bị đe dọa.

Tuy nhiên tờ báo cũng hy vọng Joe Biden là người trong quá khứ chính trị của mình vẫn thường có những cú đột phá ngoạn mục. Như năm 2020, có ai ngờ từ một ứng cử viên ban đầu đứng ở cuối nhóm đua tranh trong đảng Dân chủ, ông Biden sẽ đắc cử tổng thống Mỹ. Nhưng năm 2022 này để có được cú đột phá, ông Biden phải tìm được bàn đạp mà đến giờ chưa ai thấy cái bàn đạp đó ở đâu.

Nhật báo Le Figaro có chung nhận định qua bài viết mang tựa đề : "Joe Biden trong ngõ cụt". 

Bài viết đưa ra hàng loạt dẫn chứng cho thấy cả về đối nội cũng như đối ngoại tổng thống Joe Biden đều đang bị sa lầy, trong cách lãnh đạo cũng như chủ trương chính sách quan trọng. Trong nước thì khó khăn chồng chất, uy tín giảm sút, xã hội chia rẽ. Bên ngoài nước Mỹ, tổng thống Joe Bden đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng lớn ở Châu Âu, như thời chiến tranh lạnh. 

Theo Le Figaro, "trước những mưu đồ của Putin, cho đến giờ Joe Biden không hề tạo được cảm giác ông biết làm gì hay tóm tắt rõ lập trường của Hoa Kỳ để đối phó với những thách thức trực tiếp trật tự mà Mỹ áp đặt sau thời kỳ chiến tranh lạnh". 

Le Figaro cho rằng kỳ bầu cử lập pháp giữa kỳ tới đây khả năng hành động của tổng thống Biden sẽ còn bị co lại nhiều, khi mà khả năng đảng Dân chủ của ông thất bại đã thấy rõ. 

Dân chủ xuống cấp dẫn đến xung đột xã hội 

Vẫn trong chủ đề một năm cầm quyền của ông Joe Biden, Le Figaro có bài nhận định "nền dân chủ Mỹ đang chìm vào khủng hoảng". Theo tờ báo, cách đây một năm việc ông Biden đắc cử tổng thống đã không mang lại yên bình cho nước Mỹ. Đất nước ngày càng chia rẽ, thậm chí một số học giả còn cho rằng nước Mỹ có thể còn đến gần một cuộc nội chiến. Tờ báo nhận xét : "các rạn nứt lớn dần trong xã hội Mỹ giờ đây có thể thấy trong hầu hết các vấn đề. Đại dịch càng làm cho không khí chia rẽ sâu sắc hơn. Trong một nước Mỹ mà người dân sở hữu súng nhiều hơn bất kỳ nước phát triển nào thì không khí nghi kỵ thù hằng nhau trong xã hội quả là đáng lo ngại". 

Tờ báo trích dẫn nhiều học giả nghiên cứu tình hình xã hội Mỹ hiện nay đều có chung nhận định những rạn nứt xã hội Mỹ ngày nay có thể dẫn đến các xung đột, hay một kiểu nội chiến dưới hình thức khác.

Bầu cử tổng thống Pháp tràn vào nghị trường Châu Âu 

Hôm qua trên cương vị chủ tịch luân phiên Liên Hiệp Châu Âu, tổng thống Pháp Emmanuel Macron ra trước Nghị Viện Châu Âu tại Strasbourg, trình bày quan điểm chủ đạo trong nhiệm kỳ lãnh đạo luân phiên Liên Âu.

Diễn văn của tổng thống Emmanuel Macron chỉ là thủ tục hình thức ra mắt nước Pháp chính thức đảm nhiệm vai trò chủ tịch luân phiên Châu Âu. Nhưng các báo Pháp đều ghi nhận một điểm chung là Nghị Viện Châu Âu đã trở thành diễn đàn cho cuộc vận động tranh cử tổng thống Pháp. Nghị trường Châu Âu hôm qua giống một cuộc điều trần chất vấn trước Quốc hội Pháp nhiều hơn. Còn ba tháng nữa, nước Pháp bước vào bầu cử tổng thống mới, ông Macron chưa chính thức tuyên bố ra tái tranh cử, nhưng ai cũng hiểu ông Macron cũng muốn nhân diễn đàn Châu Âu để đưa ra những thông điệp của một ứng viên tổng thống sắp tới. Những ưu tiên chính sách của Châu Âu mà ông Macron nêu ra ít nhiều gần với các chủ đề đang được đặt ra trong chiến dịch tranh cử tổng thống ở trong nước.

Bài diễn văn về các vấn đề lớn của Liên Hiệp chỉ dài chưa đầy 30 phút nhưng cuộc chất vấn tổng thống Pháp kéo dài đến hơn 2 giờ rưỡi. Các nghị sĩ Châu Âu của Pháp, tả cũng như hữu, đã lần lượt lên diễn đàn chỉ trích ông Emmanuel Macron về mọi phương diện. Nhật báo Le Figaro chạy tựa lớn trang nhất : Bầu cử tổng thống : "Macron đánh cược vào Châu Âu" cùng với bài viết dài cho thấy nguyên thủ Pháp hôm qua trước nghị trường Strasbourg đã trình bày các tham vọng của mình trên cương vị nước Pháp là chủ tịch Liên Hiệp Châu Âu, nhưng ông đã bị các đối thủ trong nước tấn công dữ dội về nhiệm kỳ 5 năm lãnh đạo nước Pháp vừa qua. Les Echos ghi nhận : "Châu Âu : Macron đối mặt với đối lập ở nghị trường Strasbourg". Các nghị sĩ Pháp chỉ trích ông Macron lợi dụng diễn đàn Châu Âu để vẫn động tranh cử tổng thống Pháp. Tất nhiên ông Macron không bỏ lỡ cơ hội này để thể hiện vai trò vị thế của một lãnh đạo có tầm nhìn lớn, một hình ảnh rất cần thiết cho bất kỳ ứng viên tổng thống Pháp nào. 

Thế nhưng chính cách thức và nội dung chất vấn của các nghị sĩ Pháp đã tạo thành không khí của một buổi tranh luận tranh cử tổng thống.

Trung Quốc – Iran : mối quan hệ nguy hiểm ? 

Về chủ đề Châu Á, trang quốc tế nhật báo La Croix chú ý đến Trung Quốc trong mối quan hệ với Iran, trở lại sự kiện hôm 14/01 hai nước chính thức triển khai thỏa thuận hợp tác chiến lược trong 25 năm. 

Thỏa thuận hợp tác này bao trùm lên nhiều lĩnh vực từ năng lượng, an ninh, hạ tầng cơ sở và viễn thông, nhưng La Croix tập trung chủ yếu phân tích vào khía cạnh hợp tác quân sự trong đó bao gồm tập trận chung, phát triển hệ thống vũ khí và chia sẻ tin tức tình báo.

La Croix, trích dẫn các chuyên gia quốc phòng Mỹ mới đây cho rằng việc củng cố trục quan hệ Trung Quốc-Iran là một mối đe dọa trực tiếp tới ảnh hưởng của Mỹ ở Trung Đông. Tờ báo cho biết, đến năm 2014, Iran đã trở thành khách hàng lớn thứ 3 của công nghiệp quân sự Trung Quốc. Bắc kinh vẫn còn lưỡng lự chưa bán cho Tehran một số thiết bị nhạy cảm như máy bay chiến đấu vì sợ ảnh hưởng đến quan hệ với những nước khác trong vùng như Saudi Arabia, nhưng chủ yếu tránh dính vào các trừng phạt của Mỹ.

Các chuyên gia được La Croix trích dẫn cho rằng Trung Quốc vẫn nói ủng hộ mục tiêu không phổ biến vũ khí hạt nhân, nhưng trong việc làm, Trung Quốc vẫn tăng cường kho vũ khí hạt nhân của mình và ủng hộ một phần chương trình hạt nhân Iran, theo cách kín đáo, ở phạm vi kỹ thuật. Chính chiến lược mập mờ này giúp Bắc Kinh đóng vai trò như là nhân tố không thể thiếu ở Trung Đông.

Vẫn theo La Croix, bất chấp trừng phạt Mỹ, Trung Quốc đã tăng lượng dầu mua của Iran lên tới 700 nghìn thùng mỗi ngày trong những tháng vừa qua. Lượng dầu này vẫn được nhập qua trung gian một số nước như Oman, Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất hay Malaysia. 

Về phía Iran, chính quyền nước này tính toán rằng quan hệ với Trung Quốc sẽ giúp họ thoát khỏi thế cô lập về ngoại giao và kinh tế hiện nay, làm đối trọng trong các cuộc thương lượng với Mỹ. Còn Trung Quốc bảo đảm đa dạng hóa nguồn dầu mỏ mà họ đang rất khát cho phát triển kinh tế.

La Croix nhận thấy, trái với chính sách gây áp lực tối đa của Donald Trump, chính quyền Biden hiện giờ chọn cách nhắm mắt làm ngơ cho việc mua bán dầu thô của Iran vì Washingon muốn trông cậy vào sự hợp tác của Bắc Kinh trong các cuộc đàm phán về hồ sơ hạt nhân Iran. Trong trường hợp các cuộc đàm phán ở Vienna bế tắc, Hoa Kỳ sẽ trở lại áp dụng chặt các trừng phạt nhằm vào các vụ mua bán lậu của Trung Quốc. 

Hệ lụy của chính sách zero Covid 

Vẫn liên quan đến Trung Quốc, báo Le Monde chạy tựa trang nhất : "Trung Quốc bị tê liệt vì Omicron, trước Thế Vận Hội Mùa Đông". Nguyên do là từ chính sách zero Covid của nước này. Chỉ cần một vài ca nhiễm được phát hiện là cả khu dân cư, hay thậm chí cả thành phố hàng triệu dân bị phong tỏa ngày lập tức. Tất cả vì mục tiêu lớn tổ chức thành công kỳ Thế Vận Hội mùa đông Bắc Kinh 2022. Thế nhưng đến sát ngày khai mạc sự kiện, biến thể Omicron xuất hiện khiến chính quyền lúng túng chống đỡ. Vì theo đuổi chính sách zero Covid, Thế Vận Hội Bắc Kinh 2022 sẽ diễn ra không có khán giả. Le Monde nhận thấy cuộc chiến chống đại dịch ở Trung Quốc mang tính chất chính trị không kém gì y tế.

Anh Vũ

Chính quyền Joe Biden liệu có tác động mới nào tích cực đến tình hình dân chủ hóa Việt Nam ?

Đồ họa : The Vietnamese. Tom Brenner (ảnh)/ Thinh Nguyen, Luat Khoa Magazine/ Kao Nguyen, AFP. Nguồn : Na Kim (minh họa),

Đã hơn một năm từ khi ông Joe Biden đắc cử vào vị trí tổng thống Mỹ. Đến thời điểm này, từ khóa đã trở nên nổi bật trong chính sách ngoại giao của ông là "quyền lực mềm" (soft power), được nhắc đến hầu như ở mọi diễn đàn ngoại giao có sự góp mặt của Mỹ : từ việc kết thúc "cuộc chiến vĩnh viễn" (forever war) ở Afghanistan đến việc tái tổ chức các mối quan hệ ngoại giao xuyên Đại Tây Dương, cũng như việc dịch chuyển trọng tâm ngoại giao chiến lược sang khu vực Á Châu.

Người Việt có thể yên tâm về sự nghiêm túc của nước Mỹ trong việc dịch chuyển trọng tâm ngoại giao sang Á Châu. Các bước đi đầu tiên của ông Biden – bổ nhiệm ông Kurt Campbell , một chuyên gia "chắc tay" cho chiến lược này, vào đội ngũ Nhà Trắng ; [1] ủng hộ Đài Loan và liên minh với Nhật để đối đầu Trung Quốc ; ngoại giao vaccine ; và gần đây nhất là chuyến thăm của Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris đến khu vực, trong đó có Việt Nam – là các minh chứng.

Vậy với chiến lược "ngoại giao công chúng" để tăng cường "quyền lực mềm" của nước Mỹ, cùng trọng tâm đặt ở Á Châu, Mỹ nên tiếp cận vấn đề dân chủ hóa mà cụ thể là phong trào dân chủ ở Việt Nam như thế nào ?

Ngoại giao công chúng và quyền lực mềm là gì ?

Thuật ngữ "ngoại giao công chúng" (public diplomacy) lần đầu tiên được Edmund Gullion, người sáng lập trung tâm Edward R. Murrow Center of Public Diplomacy tại Đại học Tufts, đặt ra vào năm 1965. [2] Một cách ngắn gọn, đây là công tác xây dựng hình ảnh và thương hiệu quốc gia đối với công chúng ngoại quốc, là một hướng làm ngoại giao khác hẳn với ngoại giao truyền thống cấp nhà nước.

Theo nhà sử học Nicholas J. Cull, các hoạt động được coi là ngoại giao công chúng bao gồm (1) trình bày các ý tưởng chính sách mới với công chúng nước ngoài (vận động chính sách), (2) xuất khẩu văn hóa ra nước ngoài và giao lưu văn hóa hai chiều, và (3) truyền thông quốc tế (tiếp cận công chúng nước ngoài thông qua các phương tiện thông tin đại chúng). [3]

Lễ tiếp nhận một lô vaccine phòng Covid-19 do Hoa Kỳ viện trợ Việt Nam thông qua cơ chế COVAX. Ảnh chụp tháng 7/2021. Nguồn : Mạnh Hùng/ Đảng Cộng sản Việt Nam.

Trong khi ngoại giao công chúng có thể được hiểu là kênh hay phương cách truyền thông để thuyết phục, thì quyền lực mềm nằm ở nội dung được truyền thông mà có thể mang lại cho một quốc gia sức thuyết phục đối với công chúng nước ngoài. Học giả nổi tiếng về quyền lực mềm, Joseph S. Nye Jr., định nghĩa quyền lực mềm là sức hấp dẫn của một quốc gia dựa trên tài nguyên văn hóa của quốc gia đó, bao gồm ngôn ngữ, nghệ thuật, ẩm thực, các thể chế, các thương hiệu, và các giá trị đạo đức (Nye, 2008) [4].

Quyền lực mềm đi đôi với ngoại giao công chúng, vì "ngoại giao công chúng thu hút sự chú ý [của người dân] đến các tài nguyên này thông qua việc phát sóng, xuất khẩu văn hóa, trao đổi giao lưu, v.v". (Nye, 2008, tr. 95) [5].

Quyền lực mềm cũng có thể đạt được qua quyền lực cứng. Sự hiện diện của lực lượng quân sự Mỹ ở biển Đông để hỗ trợ các nước bị Trung Quốc ức hiếp chuyển tải thông điệp về những giá trị hay quan điểm có tính đạo đức (làm điều đúng đắn) của Mỹ trong căng thẳng biển Đông, cho dù thực tế việc hiện diện của Mỹ có những động cơ thực dụng chứ không chỉ đơn giản là một lập trường hay chuẩn mực đạo đức.

Dựa trên những lý thuyết về ngoại giao công chúng và quyền lực mềm như trên, ta có thể đánh giá gì về mức độ hiệu quả của cách tiếp cận "quyền lực mềm" của tổng thống Biden trong bối cảnh chính trị Việt Nam ?

Chính sách ngoại giao của Biden trong bối cảnh chính trị Việt Nam

Những lời của ông Biden hứa hẹn một kỷ nguyên ngoại giao mới của Hoa Kỳ tập trung vào ngoại giao công chúng và quyền lực mềm. Tuy nhiên, những hành động của ông cho đến nay dường như vẫn chưa có gì đột phá so với cách làm ngoại giao truyền thống cấp nhà nước và can thiệp quân sự.

Hơn nữa, cần nhớ rằng ngoại giao công chúng trước nay vẫn luôn là một thành phần trong chính sách đối ngoại của Mỹ trong các thời tổng thống trước, bao gồm việc hỗ trợ các tổ chức xã hội dân sự có đăng ký và những nhân vật bất đồng chính kiến.

Do đó, với sự nhấn mạnh của tổng thống Biden về "quyền lực mềm", Mỹ sẽ không tránh khỏi gây thất vọng cho cộng đồng quốc tế nếu trong vài năm tới đây chính quyền Biden chỉ lặp lại các món trong "menu" cũ. Chính "menu" cũ này đã được thực tế chứng minh là không hiệu quả và bị bất hoạt bởi thực trạng đối đầu giữa nhà cầm quyền Việt Nam và người dân, cũng như các làn sóng đàn áp xã hội dân sự ngày một tăng cao trong nước.

Tuy nhiên, tin tốt cho tổng thống Biden là mặc dù nhiệm kỳ tổng thống của ông Donald Trump mang lại khá nhiều thiệt hại cho hình ảnh quốc gia và các biến động chính trị cũng như xã hội trong lòng nước Mỹ, dư luận Việt Nam vẫn dành nhiều ưu ái cho xứ "cờ hoa", nhất là khi so sánh với Trung Quốc. [6] Quyền lực mềm của nước Mỹ ở một mức độ nào đó đã tồn tại sẵn trong lòng Việt Nam.

Người dân Hà Nội biểu tình chống Trung Quốc vào tháng 1/2017. Ảnh : AFP/ Hoang Dinh Nam.

Trong hiện tại và tới đây, khi người Việt quan tâm nhiều hơn đến Hong Kong và Đài Loan, quan điểm của họ cũng sẽ được định hình bởi cách chính quyền ông Biden can thiệp vào căng thẳng Đài Loan – Trung Quốc.

Sự sụp đổ của Hong Kong dưới tay Trung Quốc đã gây tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của phương Tây trong bối cảnh chủ nghĩa độc tài, chuyên chế có xu thế bành trướng. Tuy nhiên, trên mặt trận Đài Loan thì phương Tây nói chung và Mỹ nói riêng vẫn đang duy trì được hình ảnh tốt. Ngoài ra, câu chuyện của Đài Loan không chỉ là về một đối trọng với Trung Quốc, mà nó còn là câu chuyện về một dân tộc trong quá trình kiến quốc với lòng tự tôn cũng như với lựa chọn đúng đắn đứng về những giá trị dân chủ.

Tóm lại, trong bối cảnh chính trị Việt Nam, quyền lực mềm của Hoa Kỳ sẽ phải dựa vào những câu chuyện về nhân quyền, dân chủ của chính Hoa Kỳ như một tấm gương, và đồng thời dựa vào việc ủng hộ Đài Loan trước mũi dùi của Trung Quốc.

Sức mạnh của quyền lực mềm này sẽ còn được củng cố hơn nữa nếu Hoa Kỳ tạo điều kiện, thúc đẩy để xây dựng vị thế Đài Loan như một nhân vật "chính diện" trong bối cảnh chính trị của khu vực, đối nghịch lại với hình ảnh "phản diện" của Trung Quốc, cũng như truyền tải câu chuyện dân chủ hóa đầy cảm hứng của Đài Loan đến với công chúng Việt.

Những câu chuyện này sẽ càng đẩy người Việt ra xa hơn khỏi Trung Quốc, đồng thời khơi dậy khát vọng dân chủ hóa trong lòng Việt Nam.

Khi làm như vậy, Mỹ cũng sẽ tránh được việc truyền thông nhà nước Việt Nam dán nhãn mình là "thế lực thù địch" và bôi nhọ phong trào dân chủ trong nước mà Mỹ muốn ủng hộ. Truyền thông nhà nước sẽ không thể cáo buộc Mỹ là áp đặt các lý tưởng và giá trị chính trị của phương Tây lên Việt Nam, hay là đạo đức giả ở Việt Nam trong khi chính "sân nhà" của Mỹ thì hỗn loạn.

Mỹ nên tiếp cận phong trào dân chủ Việt Nam như thế nào ?

Trong bối cảnh chính phủ Việt Nam không quan tâm mấy đến tâm ý người dân đối với vấn đề Trung Quốc và không ngần ngại sử dụng vũ lực chống lại các nhà hoạt động nhân quyền và dân chủ, thì việc nâng khát vọng dân chủ hóa và tinh thần chống Trung trong người dân liệu có ích gì ?

Với câu hỏi này, cần xác định là chiến lược ngoại giao công chúng phải lấy mục đích trọng yếu là xây dựng nhận thức của đại chúng và cảm hứng hành động trong người dân – những tiền đề để dẫn đến tinh thần tự chủ chính trị trong công dân và các hành động đối lập tập thể.

Các chương trình ngoại giao công chúng của những tổng thống Mỹ tiền nhiệm đã bỏ ngỏ đường hướng này, cũng như đã không thành công trong việc giúp phong trào dân chủ Việt Nam đạt được sự quan tâm, đồng cảm, và ủng hộ của quần chúng.

Thông qua các cuộc trò chuyện với những nhà hoạt động chủ chốt trong phong trào nhân quyền và dân chủ ở Việt Nam, tôi thấy rằng sức mạnh thoạt trông có vẻ bất khả chiến bại của chính phủ Việt Nam trong việc đàn áp những người bất đồng chính kiến, các cuộc biểu tình, và khăng khăng theo đuổi các chính sách bị quần chúng chỉ trích, xuất phát từ thực tế là phong trào nhân quyền và dân chủ còn nhỏ về số lượng và còn yếu về độ bám rễ trong dân.

Đồng thời, nó cũng xuất phát từ thực trạng là đại bộ phận quần chúng dù có dư sự phẫn nộ và bất mãn với nhà cầm quyền và các bất công trong xã hội, họ lại thiếu sự hỗ trợ về tư duy chính trị để có thể biến những bất mãn và phẫn nộ đó thành các yêu cầu dân chủ hóa chặt chẽ về lý luận và mạnh mẽ về cơ cấu tổ chức trước nhà cầm quyền.

Vì vậy mà việc hun đúc tinh thần tự chủ chính trị trong công dân và thúc đẩy các hành động phản kháng tập thể là một mũi nhọn mà Mỹ không nên bỏ lỡ trong chính sách ngoại giao công chúng và nâng cao quyền lực mềm, qua đó cũng tạo được những đột phá quan trọng trong tiến trình dân chủ hóa ở Việt Nam.

Đăng Nguyễn

Nguồn : Luật Khoa, 08/11/2021

Phiên bản tiếng Anh của bài viết này đã được đăng tải trên The Vietnamese vào ngày 9/10/2021 với tiêu đề "Biden’s Emphasis On Soft Power And What It Means For Vietnam’s Democracy Movement ".

Chú thích :

1. Green, M., J. (2021, 13 Jan). Biden makes his first bold move on Asia. The Guardian.

2. Cull, N. (2009). Public Diplomacy Before Gullion : the Evolution of a Phrase. In : Snow, N. and Taylor, P. (eds). Routledge Handbook of Public Diplomacy (pp. 19/23). Tayler & Francis.

3. Cull, N. (2008). The Cold War and the United States Information Agency. Cambridge :Cambridge University Press.

4. Nye, J. (2008). Public diplomacy and soft power. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 616, pp. 94/109.

5. Cf. [4]

6. Seah, S. et al., (2021). The state of Southeast Asia : 2021. Singapore : ISEAS Yusof Ishak Institute.

Trong bài Học thuyết Biden có gì mới ? tôi đã đề cập đến Học thuyết Biden đang định hình. Trong bài này, tôi đề cập đến chiến lược mới của Mỹ tại Đông Nam Á, qua diễn ngôn của Kurt Campbell (điều phối viên chính sách Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương), và quan hệ Mỹ – Việt, qua báo cáo mới của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS).

Tổng thống Joe Biden nói về chiến lược mới của Mỹ tại Đông Nam Á - Ảnh minh họa

Quan điểm của Kurt Campbell

Kurt Campbell từng làm trợ lý ngoại trưởng phụ trách Đông Á-Thái Bình Dương dưới thời Obama. Ông chính là kiến trúc sư của chủ trương "Chuyển trục sang Châu Á". Nay trong team Biden, ông là điều phối viên chính sách Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tại Hội đồng An ninh Quốc gia. Phát biểu tại Asia Society (ngày 6/7/2021), Campbell nói rằng Chính quyền Biden đã nhận thấy "muốn có một chính sách Châu Á hiệu quả, và muốn chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương hiệu quả, chúng ta phải làm việc nhiều hơn nữa tại Đông Nam Á".

Theo Campbell, kế hoạch của Chính quyền Biden bị cản trở bởi việc hoãn Đối thoại Shangri-La năm nay, cũng như các hội nghị cấp cao khu vực được tổ chức trực tuyến vào cuối năm. Ông nói "qua kế hoạch tài trợ vaccine và tài trợ hạ tầng, Mỹ muốn kết nối lâu bền hơn. Chúng ta triển khai chương trình vaccine của Mỹ và phối hợp với "Bộ Tứ" để đảm bảo cung cấp vaccine năm 2022 cho Đông Nam Á và Thái Bình Dương, như một đóng góp quan trọng".

Campbell nói rằng vào cuối năm nay khi Tổng thống Biden chủ tọa hội nghị cấp cao "Bộ Tứ" gồm nguyên thủ các nước Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Úc tại Washington, "hy vọng chúng ta sẽ thấy một số cam kết đầy phấn khích và quyết đoán mang tính quyết định không chỉ liên quan đến việc tiếp tục "ngoại giao vaccine" mà còn về "phát triển hạ tầng". Có thể nói, đó là hai mặt trận có ý nghĩa chiến lược đang được Mỹ và đồng minh triển khai.

Về hạ tầng, Campbell nói "Chúng ta sẽ xem xét thận trọng việc áp dụng các yếu tố của một thế giới được "Tái thiết Tốt hơn" (Build Back Better) gồm các cam kết vào tháng trước". Đó là sáng kiến phát triển hạ tầng mà Tổng thống Biden và lãnh đạo nhóm G7 đã công bố tại hội nghị cấp cao Cornwall (Anh), với đòn bẩy tài chính được dàn xếp qua cơ chế Công ty Tài chính Phát triển Quốc tế (IDFC).

Về mối đe dọa của Trung Quốc, Campbell nói "Khi trở lại làm việc, tôi rất kinh ngạc trước một số sự việc mà tôi đã đọc, đã thấy, và trải nghiệm qua các hoạt động ngoại giao gần đây. Trong đó có một thực tế không thể nào bác bỏ. Đó là một nước Trung Quốc quyết đoán và quyết tâm muốn có vai trò dẫn đầu trên thế giới, nhìn nhận về nước Mỹ một cách rất thiếu thiện cảm, và họ thực sự muốn thay đổi toàn bộ hệ điều hành ở Châu Á".

Theo Campbell, để đối phó với thách thức đó, Chính quyền Biden coi Châu Á là trọng tâm khi đề cập đến khu vực. "Xu thế chuyển dịch khỏi Trung Đông có thể đầy trở ngại. Chúng ta thấy những thách thức thực sự tại Afghanistan, nhưng trọng tâm lớn hơn nhiều là Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Ông cho rằng thách thức đối với Mỹ là phải có một chiến lược đưa ra cho Trung Quốc cả cơ hội lẫn sự trừng phạt, nếu họ có những bước đi ngược với hòa bình và ổn định.

Về Đài Loan, Campbell nói rõ là Chính quyền Biden không có ý định thay đổi nguyên trạng. "Chúng ta ủng hộ quan hệ không chính thức mạnh mẽ với Đài Loan, nhưng không ủng hộ Đài Loan độc lập. Chúng ta nhận thấy và hiểu rõ sự nhạy cảm đó. Chúng ta tin rằng Đài Loan có quyền sống trong hòa bình. Chúng ta muốn thấy vai trò quốc tế của Đài Loan, nhất là trong vấn để vaccine và đại dịch, không được tách họ ra khỏi cộng đồng quốc tế".

Báo cáo mới của CSIS

CSIS là một viện nghiên cứu chính sách tại Washington, có quan hệ tốt với chính quyền Dân chủ thời Biden hiện nay cũng như thời Obama trước đây. Trong một báo cáo vừa ra của CSIS về quan hệ Mỹ – Việt, Greg Polling và các tác giả đề cập đến các vấn đề : 1) Tranh chấp thương mại ; 2) Thu hút đầu tư ; 3) Hợp tác năng lượng ; 4) Khắc phục hậu quả chiến tranh ; 5) Việt Nam và "Bộ Tứ" ; 6) Đối tác tại Biển Đông ; 7) Thách thức về chính trị ; 8) Đối tác chiến lược ; và 9) Các khuyến nghị.

Trong khi Việt Nam xử lý khá tốt đại dịch Covid-19, thì những vấn đề tranh chấp từ thời Trump về thâm hụt thương mại và cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ đang được tháo gỡ. Trong khi quan hệ kinh tế và chiến lược với Mỹ phát triển theo chiều hướng tốt, thì Chính phủ Việt Nam muốn kiểm soát chặt hệ sinh thái số làm trì trệ đầu tư, và Chính quyền Biden không muốn đàm phán về thương mại tự do với khu vực, bao gồm hiệp định CPTPP.

Việt Nam là một trong hai nước Đông Nam Á được nhắc đến trong "Hướng dẫn tạm thời về Chiến lược An ninh Quốc gia" của Chính quyền Biden. Xu thế tích cực trong quan hệ hiện nay là do những nỗ lực của hai phía nhằm hợp tác giải quyết hậu quả chiến tranh và nhận thức chung về mối đe dọa từ Trung Quốc. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều rào cản phía trước, như quan ngại của Mỹ về nhân quyền và nguy cơ Mỹ trừng phạt Việt Nam vì mua nhiều vũ khí Nga. Nhưng quan hệ Mỹ-Việt rất quan trọng đối với tầm nhìn của Chính quyền Biden về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương "tự do, rộng mở, dẻo dai, và bao trùm".

Tranh chấp thương mại

Trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung (thời Trump), tranh chấp thương mại Mỹ-Việt đã nổi lên thành một vấn đề song phương. Đến tháng 9/2020, thâm hụt thương mại Mỹ-Việt là 49,5 tỷ đô la (chỉ sau Trung Quốc và Mexico). Tháng 10/2020, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ đã tiến hành điều tra Việt Nam (theo điều 301) về phá giá đồng tiền, và đánh thuế lốp xe khách và xe tải nhập từ Việt Nam. Trước đó, Bộ Tài chính Mỹ đã cáo buộc Việt Nam phá giá đồng tiền.

Tuy cuối thời Trump, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ nói rằng cách hành xử của Việt Nam là "vô lý", nhưng Mỹ đã không trả đũa. Sau đó, Chính quyền Biden cũng không đả động đến vấn đề này, mà lặng lẽ làm việc với Việt Nam để giảm thâm hụt thương mại và gia tăng hội nhập kinh tế. Trong những tháng qua, Việt Nam đã tăng cường nhập hàng hóa của Mỹ, đặc biệt là nông sản và dịch vụ. Vào tháng 4/2021, Bộ Tài Chính Mỹ đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách thao túng tiền tệ, tuy để ngỏ khả năng điều tra (theo Điều 301) như một quả mìn tiềm ẩn trong quan hệ song phương. Đại diện Thương mại Hoa Kỳ sẽ thông báo kết luận mới vào tháng 7/2021.

Một điểm gây tranh cãi khác là vào đầu năm 2017, Tổng thống Trump đã rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (nay là CPTPP). Team Biden không muốn theo đuổi các hiệp định tự do thương mại vì lý do chính trị trong đảng Dân chủ. Vì vậy, chính quyền Biden không sẵn sàng tham gia CPTPP hoặc đàm phán các hiêp định thương mại tự do mới. Nhưng Mỹ cần làm gì đó để chứng tỏ có một chương trình nghị sự về khu vực. Mỹ có thể lựa chọn đàm phán một hiệp định đa phương về thương mại số với các nước khu vực, bao gồm Việt Nam, dựa trên những quy định được ghi nhận trong CPTPP, hiệp định Mỹ-Mexico-Canada, và hiệp định Mỹ – Nhật.

Lãnh đạo Việt Nam vẫn hy vọng Chính quyền Biden cuối cùng sẽ tham gia CPTPP. Nếu Mỹ tham gia CPTPP thì Việt Nam sẽ có lợi nhiều hơn về kinh tế, còn nếu không thì Hà Nội sẵn sàng đàm phán với Mỹ về một hiệp định thương mại tự do song phương, tuy điều đó cũng khó khăn về chính trị không kém việc Mỹ tham gia CPTPP. Gần đây, Việt Nam đã kết thúc đàm phán với Anh và EU, tạo thêm động lực cho Mỹ tham gia, hoặc song phương hoặc đa phương.

Thu hút đầu tư

Sau khi hai nước bình thường hóa quan hệ năm 1995, Việt Nam ngày càng hấp dẫn các nhà đầu tư Mỹ. Đầu tư trực tiếp tăng từ 1 tỷ đô la năm 2011 lên 2,6 tỷ đô la năm 2019. Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung từ 2017 đã làm nhiều doanh nghiệp Mỹ phải rời Trung Quốc và chuyển sang Việt Nam để đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Việt Nam gần Trung Quốc, với môi trường kinh doanh được cải thiện, lực lượng lao động trẻ được đào tạo tốt, có tinh thần khởi nghiệp, đã giúp Việt Nam hưởng lợi nhiều hơn từ chiến tranh thương mại Mỹ-Trung.

Tuy nhiên, vẫn còn khá nhiều trở ngại cho đầu tư của Mỹ, bao gồm vấn nạn tham nhũng đã ăn sâu bám rễ, một hệ thống pháp lý yếu kém, không sẵn sàng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, thiếu một lực lượng lao động lành nghề, các quy định lạc hậu về lao động, các trở ngại cho đầu tư vào hạ tầng, và quy trình quyết sách chậm chạp của chính phủ. Nói chung, Việt Nam đã có những biện pháp tích cực và cụ thể để thúc đẩy đầu tư của Mỹ. Tuyên bố của Bộ Ngoại Giao Mỹ (năm 2020) về môi trường đầu tư ở Việt Nam, có đoạn viết :

Đặc biệt, chính phủ Việt Nam đã có Nghị quyết 55 nhằm thu hút 50 tỷ đô la đầu tư nước ngoài vào năm 2030 bằng cách sửa đổi các quy định cản trở đầu tư nước ngoài, và luật hóa các tiêu chí về chất lượng, hiệu quả, công nghệ tiên tiến, và bảo vệ môi trường. Ngoài ra, Việt Nam đã thông qua Luật Chứng khoán 2019, làm rõ ý định của chính phủ sẽ bỏ hạn chế về sở hữu của nước ngoài (tuy chưa cụ thể), và bộ Luật Lao động 2019, linh hoạt hơn cho các hợp đồng lao động.

Việt Nam đã sớm kiểm soát được đại dịch Covid-19, một thành tích đáng kể vì là một nước đang phát triển, lại ở gần Trung Quốc. Chiến lược của Việt Nam rất đơn giản : rửa sạch tay, đeo khẩu trang, ở trong nhà. Lãnh đạo Việt Nam coi "chống dịch như chống giặc", đã nhanh chóng đưa ra cho công chúng một thông điệp rõ ràng. Chính phủ huy động nhân viên y tế và xã hội dân sự tham gia cuộc chiến. Tuy kinh tế bị ảnh hưởng, nhưng Việt Nam là một trong vài nước trên thế giới tránh được suy thoái năm 2020 (tăng trưởng GDP 2,9%). Kết quả chống dịch chứng tỏ sức bật của nền kinh tế, làm gia tăng sự hấp dẫn của thị trường đầu tư.

Một lĩnh vực mà các nhà đầu tư tiềm năng của Mỹ rất quan tâm là luật an ninh mạng được thông qua năm 2019, cho phép nhà cầm quyền theo dõi các hoạt động trực tuyến, khoanh vùng dữ liệu, và xóa các nội dung không mong muốn. Luật mới này sẽ làm ảnh hưởng không chỉ các công ty công nghệ, mà còn tất cả các doanh nghiệp dựa vào việc tiếp cận và sử dụng không hạn chế internet. Hơn 2/3 dân số Việt Nam dùng Facebook. Kết nối trực tuyến sẽ dẫn đến đổi mới và sáng tạo. Luật này nếu được áp dụng sẽ làm trì trệ đầu tư nước ngoài.

Hợp tác về năng lượng

Tháng 10/2019, Mỹ và Việt Nam đã ký bản ghi nhớ thiết lập quan hệ hợp tác toàn diện về năng lượng. Tuy Việt Nam vẫn có kế hoạch tăng cường dùng than để chạy các nhà máy nhiệt điện, nhưng các quan chức Việt Nam đã bày tỏ nguyện vọng muốn sử dụng các loại năng lượng sạch và có thể tái tạo, bao gồm gió và mặt trời, mà Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi. Trong khi chờ đợi, Việt Nam sẽ nhập khẩu khí hóa lỏng (LNG) từ Mỹ. Với mục tiêu đó, gần đây Việt Nam đã xây dựng một kho nhập khẩu khí hóa lỏng đầu tiên tại Vũng Tàu, để có thể nhập khẩu LNG từ năm 2022. Các nhà đầu tư nước ngoài đang lên kế hoạch xây dựng các kho chứa khí hóa lỏng lớn hơn để nâng cao năng lực nhập khẩu LNG cho Việt Nam.

Khắc phục hậu quả chiến tranh

Mỹ và Việt Nam tiếp tục triển khai các bước quan trọng để khắc phục hậu quả chiến tranh, bao gồm thống kê số quân nhân Mỹ và Việt Nam bị mất tích trong chiến tranh, khắc phục bom mìn chưa nổ và tẩy rửa chất độc da cam. Tiếp tục công việc tẩy rửa thành công chất độc da cam tại Đà Nẵng, Mỹ và Việt Nam từ tháng 12/2019 đã tẩy rửa tiếp tại Sân bay Biên Hòa. Các sáng kiến này được tiến hành song song với nỗ lực của USAID nhằm nâng cao năng lực của các đối tác Việt Nam trong việc nhận dạng hài cốt bị mất tích trong chiến tranh.

Các nỗ lực nhằm khắc phục hậu quả chiến tranh, bắt nguồn từ hỗ trợ mạnh mẽ của các nhân vật trong Quốc hội Mỹ như Thượng nghị sĩ Patrick Leahy và cố Thượng Nghị sĩ John McCain, có vai trò lớn trong việc huy động sự ủng hộ cho quan hệ đối tác Mỹ-Việt. Các nỗ lực đó đã nuôi dưỡng sự tin cậy lẫn nhau và thắt chặt mối quan hệ Mỹ-Việt hiện nay, đồng thời thúc đẩy những tiến bộ quan trọng đã đạt được trong quan hệ hai nước kể từ khi bình thường hóa.

Việt Nam và Bộ Tứ

So với các nước láng giềng Đông Nam Á, Việt Nam ủng hộ sự ra đời của "Bộ Tứ" gồm Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Úc. Theo một khảo sát của CSIS (cuối năm 2019), đa số người Việt coi "Bộ Tứ" là một khuôn khổ tổ chức quan trọng nhất khu vực, vượt xa các tổ chức khác như ASEAN (mà Việt Nam vừa làm chủ tịch). Một khảo sát khác do Viện Chính sách Chiến lược Australia thực hiện (năm 2018) cho biết 77% người Việt ủng hộ "Bộ Tứ", cao hơn bất kỳ nước nào khác ở khu vực.

Việt Nam ủng hộ "Bộ Tứ" không chỉ do quan hệ ngày càng gần với Mỹ, mà còn do hợp tác song phương ngày càng nhiều với ba nước thành viên khác của "Bộ Tứ". Trong khi hầu hết các chiến lược gia của Việt Nam đều ủng hộ "Bộ Tứ", tình cảm tích cực đó không nhất thiết biến thành sự ủng hộ hay sự tham gia tích cực vào mọi hoạt động của "Bộ Tứ". Tuy lãnh đạo Hà Nôi có thể tham gia các hoạt động chọn lọc của "Bộ Tứ Mở rộng", nhưng các bước này được Hà Nội cân nhắc thận trọng để tránh làm ảnh hưởng tới quan hệ tế nhị Trung-Việt.

Đối tác ở Đông Nam Á

Quan hệ đối tác toàn diện Mỹ-Việt phát triển nhanh chóng là do nhận thức chung về mối đe dọa từ Trung Quốc, đặc biệt là do Trung Quốc đã vi phạm tại Biển Đông. Là một bên tranh chấp, Việt Nam đã công bố Sách Trắng Quốc Phòng năm 2019, đề cập đến các hành động ứng xử đơn phương của Trung Quốc, ang sức mạnh áp đặt, vi phạm luật quốc tế, quân sự hóa, thay đổi nguyên trạng, xâm phạm chủ quyền và quyền tài phán ở Biển Đông.

Lực lượng dân quân biển và hải giám của Trung Quốc đã ngăn cản Việt Nam khai thác tài nguyên thiên nhiên trong vùng đặc quyền kinh tế của mình. Dưới sức ép của Bắc Kinh, năm 2020 Việt Nam phải dừng kế hoạch khoan thăm dò của Rosneft tại lô dầu khí gần bãi Tư Chính, tiếp theo việc Trung Quốc quấy rối Rosneft tại lô dầu khí đó từ năm trước. Năm 2021, Rosneft phải bán lại cho Zarubezhneft quyền khai thác lô dầu khí đó và mọi quyền khác ngoài khơi Việt Nam. Trước đó, Việt Nam phải rút khỏi thỏa thuận thăm dò dầu khí với Repsol và Mubadala, do sức ép tương tự, phải đền bù hơn 1 tỷ đô la cho hai công ty nói trên.

Việt Nam đã đáp trả sức ép ngày càng ang của Trung Quốc với lực lượng hải quân và không quân được hiện đại hóa và cải thiện vị thế ở khu vực. Việt Nam đã mua của Nga sáu tàu ngầm lớp Kilo cùng với các tàu hộ vệ lớp Gepard và máy bay chiến đầu Su-30 MK, để ang cường răn đe đối với Trung Quốc. Trong khi đó, việc chuyển giao vũ khí của Mỹ còn rất khiêm tốn. Nhưng từ tháng 6/2021, Hà Nội đã nhận chiếc tàu tuần duyên lớp Hamilton thứ hai của Mỹ, và được phép mua máy bay huấn luyện T-6 của Mỹ. Việt Nam cũng ang cường đáng kể lực lượng không quân, hải quân, pháo binh, và các thiết bị cảm ứng tại các căn cứ của mình ở Trường Sa, để có khả năng tự vệ trước sức mạnh của Trung Quốc.

Mỹ có vai trò then chốt nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận "tự do và rộng mở" tại Biển Đông, và khi cần Việt Nam sẽ là một "đối tác không thể thiếu" trong nỗ lực đó. Điều đó được thể hiện một phần qua sự kiện tàu sân bay USS Carl Vinson đến thăm cảng Đà Nẵng năm 2018. Sau chuyến thăm đầu tiên đó, USS Theodore Roosevelt đến thăm Đà Nẵng năm 2020. Ngoài ý nghĩa tượng trưng để "bóng ma Việt Nam yên nghỉ", các chuyến thăm này là biểu tượng cho vị trí tâm điểm của Việt Nam trong chiến lược ang hải của Mỹ ở khu vực.

Thách thức về chính trị

Tuy xu hướng hợp tác an ninh Mỹ-Việt là tích cực, nhưng vẫn còn mấy vấn đề tồn đọng có thể làm hỏng cơ hội phát triển. Ví dụ, từ lâu Việt Nam đã mua sắm nhiều vũ khí của Nga. Sự phụ thuộc vào các hệ thống vũ khí của Nga làm Việt Nam khó bố trí các vũ khí mua của Mỹ vào hệ thống hiện hành. Hơn nữa, vũ khí của Mỹ thường có giá cao hơn, nên các nhà hoạch định chính sách quốc phòng ở Hà Nội vẫn có xu hướng chọn vũ khí của Nga.

Nhưng quan điểm cứng rắn hơn của Tổng thống Biden đối với Nga có thể đẩy Hà Nội vào thế khó xử, nếu chính quyền Mỹ áp đặt biện pháp trừng phạt theo luật CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Tuy luật này trừng phạt các nước mua khí tài quân sự của Nga, nhưng một số nước thường tìm kiếm miễn trừ để tránh bị trừng phạt. Chừng nào Việt Nam vẫn tiếp tục mua vũ khí của Nga và không có miễn trừ, thì đây là một đe dọa tiềm ẩn gây căng thẳng giữa Hà Nội và Washington. Vì vậy, hai bên phải cộng tác chặt chẽ hơn, cả công khai và kín đáo, để tránh cho Việt Nam bị trừng phạt, trong khi tìm kiếm giải pháp khác thực tế hơn và có lợi hơn là mua các hệ thống vũ khí của Nga.

Trong khi đó, mối lo ngại về nhân quyền vẫn là một thách thức. Các tổ chức bảo vệ nhân quyền thường chỉ trích Việt Nam không có tiến bộ về vấn đề này, như ang cường hạn chế tự do ngôn luận, lập hội, tụ tập đông người, và tôn giáo. Trong khi Chính quyền Trump không coi nhân quyền là vấn đề được ưu tiên, thì chính quyền Biden coi trọng vấn đề này hơn. Lãnh đạo Hà Nội cần điều chỉnh theo thực tế mới khi bị soi kỹ hơn, trong khi Chính quyền Biden cần khéo léo, vừa lên án các vi phạm nhân quyền khi cần, vừa trao đổi qua đường ngoại giao để tìm một một giải pháp xây dựng với Việt Nam.

Đối tác chiến lược

Việt Nam và Mỹ đã nâng quan hệ hai nước lên thành đối tác toàn diện vào năm 2013, và ang cường hợp tác trong các năm sau đó, với tin đồn sẽ nâng cấp quan hệ lên thành đối tác chiến lược. Nỗ lực nâng cấp quan hệ thời Trump đã bị hoãn do thách thức về kinh tế và chính trị. Ngoài những vấn đề đó, một số quan chức Việt Nam mô tả quan hệ Mỹ-Việt như đối tác chiến lược, nhờ vào bề sâu và bề dầy trong hợp tác song phương. Nâng cấp quan hệ lên thành đối tác chiến lược phục vụ nguyện vọng của cả hai bên, báo hiệu "ang tin cao hơn", cung cấp một khuôn khổ tốt hơn cho việc thu xếp các hoạt động bảo vệ nhân quyền.

Khuyến nghị

Nói chung, việc khắc phục các thách thức và nắm bắt các cơ hội nói trên là một vấn đề cơ bản liên quan đến chiến lược lâu dài của các chính quyền Mỹ. Nhưng có một số biện pháp khá rõ ang trong những tháng tới đây, có thể chứng tỏ là Mỹ nghiêm túc và sẵn sàng ang cường cơ sở vững chắc cho quan hệ đối tác song phương giữa Mỹ và Việt Nam :

Một là Chính quyền Biden cần công khai tuyên bố ý định nâng cấp đối tác toàn diện Mỹ-Việt thành đối tác chiến lược, tốt nhất là Tổng thống Biden sẽ tuyên bố trong chuyến thăm Châu Á trùng với dịp họp cấp cao ASEAN. Tuyên bố này sẽ đánh dấu một cột mốc lớn, tạo động lực cho cả hai phía tìm giải pháp tích cực cho các vấn đề còn tồn đọng, như đối thoại về nhân quyền và tìm kiếm miễn trừ cho việc áp dụng luật CAATSA.

Hai là Washington cần thôi đe dọa trừng phạt Việt Nam qua điều tra của Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (theo Điều 301). Sau khi Bộ Tài chính đưa Việt Nam ra khỏi danh sách thao túng tiền tệ (tháng 4/2021), hai bên cần thương lượng để giải quyết nốt các tranh chấp còn tồn đọng, tránh việc đe dọa trừng phạt như một đám mây đen.

Ba là Mỹ cần triển khai ngoại giao vaccine. Cuộc họp cấp cao "Bộ Tứ" (ngày 12/3/2021) đã tuyên bố sẽ viện trợ một tỷ liều vaccines cho khu vực Indo-Pacific. Tuy tuyên bố này được dư luận hoan nghênh, nhưng do đại dịch bùng phát mạnh tại Ấn Độ nên kế hoạch phân phối của Covax bị chậm lại, gây tâm lý hoang mang về sáng kiến này. Tổng thống Biden tuyên bố đến cuối tháng 6/2021, Mỹ sẽ chuyển 80 triệu liều caccines cho khu vực, như một bước hỗ trợ cho sáng kiến của "Bộ Tứ" thông qua Covax. Việt Nam có tỷ lệ tiêm vaccine thấp nhất khu vực, nên trong mấy tháng tới sẽ được hưởng lợi từ kế hoạch này.

Bốn là Mỹ cần dừng kế hoạch trục xuất những người Việt tỵ nạn bị kết án ở Mỹ. Sau chiến tranh Việt Nam, nhiều trẻ em đã đến Mỹ, có thẻ xanh, nhưng đã phạm tội. Hệ thống pháp lý của Mỹ thừa sức đối phó với những người Việt phạm tội, mà không cần đến biện pháp trừng phạt đúp, bị trục xuất sau khi ngồi tù. Việc trục xuất họ về Việt Nam sẽ làm dư luận bất bình, coi hành động đó của Chính quyền Biden là vô nhân đạo, không cần thiết.

Năm là xúc tiến đàm phán đa phương với các nước ở khu vực, bao gồm Việt Nam, về một hiệp định thương mại số. Mỹ cần chứng tỏ là có yếu tố kinh tế trong tầm nhìn "Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở". Vì chính trị nội bộ làm cho việc Mỹ tham gia CPTPP hay các hiệp định thương mại tự do song phương ở khu vực là bất khả thi, nên một hiệp định phỏng theo các điều khoản về thương mại số trong các hiệp định hiện có là một hướng quan trọng và khả thi.

Sáu là có một kế hoạch đa phương để theo dõi và phát hiện những tàu dân quân biển của Trung Quốc ở Biển Đông. Sau khi Philippines phát hiện hơn 200 tàu dân quân biển của Trung Quốc tập trung tại khu vực đá Ba Đầu ở Biển Đông vào tháng 3/2021, cả Manila và Hà Nội đã lập hồ sơ và công bố vị trí cùng số đăng ký của các tàu dân quân biển đó. Mỹ và các đối tác có chung quan điểm như Nhật, Úc, Anh, Pháp… cần có sáng kiến đa phương để giúp Việt Nam và Philippines thu thập và công bố các số liệu này tại Biển Đông, để xây dựng một kho dữ liệu về các vi phạm, và trừng phạt Bắc Kinh về ngoại giao.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 11/07/2021

Tổng thống Biden : Nước Mỹ lại tiến bước

Thanh Hà, RFI, 29/04/2021

Phát biểu lần đầu tiên trướcQuốc hội Lưỡng Viện, hôm qua 28/04/2021, đánh dấu 100 ngày đầu nhiệm kỳ,tổng thống Mỹ Joe Biden chủ yếu tập trung vào chương trình phục hưng kinh tế cho nước Mỹ.Về đối ngoại, Nhà Trắng nói rõ ý định"tránh gây thêm căng thẳng với Nga và xung đột với Trung Quốc".

Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Quốc hội lưỡng viện, Điện Captitol, Washington, ngày 28/04/2021. Melina Mara

Lần đầu tiên trong lịch sử, người ta trông thấy hình ảnh một vị tổng thống Mỹ phát biểu trước Quốc hội Lưỡng Viện, sau lưng ông là hai phụ nữ, đó là phó tổng thống Kamala Harris và chủ tịch Hạ Viện Nancy Pelosi. Nguyên thủ Mỹ khẳng định"sau 100 ngày cầm quyền, Hoa Kỳ lại tiến bước" và đưa ra hình ảnh một đất nước đang vượt qua rất nhiều khủng hoảng để thoát khỏi đại dịch Covid-19.

Bên cạnh những thông báo được đánh giá là mang tính lịch sử về chương trình phục hồi kinh tế Mỹ, Joe Biden nhắc lại : Trong quan hệ với Trung Quốc, Hoa Kỳ không gây sự để dẫn đến"xung đột", nhưng Washington luôn sẵn sàng bảo vệ quyền lợi của nước Mỹ, bảo vệ các"hoạt động mậu dịch công bằng". Ông Biden cảnh báo : Washington"bảo vệ mô hình mậu dịch công bằng, bảo vệ quyền lợi của người lao động Mỹ, bảo vệ nền công nghiệp của Hoa Kỳ trước những hành vi đánh cắp công nghệ và quyền sở hữu trí tuệ của Mỹ".

Về chiến lược, nước Mỹ dưới chính quyền Biden cũng sẽ"duy trì sự hiện diện quân sự trong vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương, tương tự như tại châu Âu trong khuôn khổ khối NATO", không "t ừ bỏ công cuộc đấu tranh bảo vệ nhân quyền" và "M ỹ cạnh tranh với Trung Quốc và nhiều quốc gia khác để giành phần thắng trong thế kỷ 21".Tổng thống thứ 46 của Hoa Kỳ, phát biểu trước Quốc hội Lưỡng Viện, cũng đã nhắc lại rằng các chế độ toàn trị đã sai lầm khi cho rằng các nền dân chủ không có khả năng cạnh tranh nhưng"cạnh tranhkhông có nghĩa là Hoa Kỳ muốn lao vào một cuộc xung đột".

Với nước Nga của tổng thống Putin, nguyên thủ Mỹ nhấn mạnh Washington tránh để căng thẳng"leo thang" nhưng Moskva sẽ phải"trả lời" về những hành động đã can thiệp vào bầu cử Mỹ, và về trách nhiệm của nước Nga trong các vụ tấn công tin học nhắm vào các cơ quan Nhà nước vào các doanh nghiệp Hoa Kỳ. Tuy nhiên, lãnh đạo Nhà Trắng không loại trừ khả năng hợptác "vì quyền lợi của cả đôi bên".

Thanh Hà

*********************

Tổng thống Mỹ Biden khẳng định chủ trương chống bất bình đẳng xã hội

Thụy My, RFI, 29/04/2021

Trong bài diễn văn đầu tiên trước Quốc hội nhân 100 ngày nhậm chức, hôm qua 28/04/2021 tổng thống Mỹ Joe Biden khẳng định chủ trương chống bất bình đẳng xã hội trong kế hoạch đầy tham vọng của mình.

Phó tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris và Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi nghe Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden phát biểu trước một phiên họp chung của Quốc hội tại Hạ viện Quốc hội Hoa Kỳ ở Washington, Hoa Kỳ, ngày 28 tháng 4 năm 2021 – Reuters - Pool

Từ San Francisco, thông tín viên Eric de Salve tường trình :

"Có hai người phụ nữ ở phía sau Joe Biden khi ông đọc bài diễn văn trước Quốc hội, đó là bà Kamala Harris và Nancy Pelosi. "Thưa bà phó tổng thống, thưa bà chủ tịch Hạ Viện…". Chưa có tổng thống nào nói những lời này, nhưng theo Joe Biden thì đã đến lúc.

Sự kiện mang tính lịch sử khác là kế hoạch tái thúc đẩy khổng lồ để đối phó với đại dịch Covid-19 mà tổng thống vừa ca ngợi trước Quốc hội, với quy mô chưa từng thấy kể từ New Deal thời Roosevelt. Nhà nước chi ra đến 6.000 tỉ đô la để kích thích nền kinh tế, và 220 triệu liều vac-xin đã được phân phối. Tổng thống Biden hứa hẹn với Quốc hội về sự phục hưng của Hoa Kỳ.

Ông nói : "Nước Mỹ luôn trỗi dậy. Đó là điều mà chúng ta làm hôm nay, hy vọng thay vì sợ hãi, sự thật thay cho dối trá và ánh sáng thay cho bóng tối. Sau 100 ngày của kế hoạch cứu vãn, nước Mỹ sẵn sàng cất cánh".

Và Joe Biden xác nhận chiến lược rất thiên tả để chống lại bất bình đẳng. Ông hứa sẽ giảm nạn nghèo khó còn phân nửa và phúc lợi y tế tốt hơn cho những người đau yếu, đòi hỏi Quốc hội thông qua việc cải cách ngành cảnh sát.

Còn về kế hoạch cơ sở hạ tầng và khí hậu đầy tham vọng, Biden muốn tài trợ bằng cách tăng thuế, nhưng không áp dụng cho giai cấp trung lưu. Không chỉ có thuế dành cho số người giàu nhất vốn dĩ chiếm 1% dân số và các đại công ty mới tăng lên, tổng thống Mỹ nói rằng đã đến lúc họ cũng phải đóng góp phần của mình".

Riêng về nỗ lực giảm nghèo, một ngân khoản 200 tỉ đô la được dành cho các trường mẫu giáo miễn phí đối với trẻ 3 và 4 tuổi, 109 tỉ đô la cho các trường trung học cộng đồng, 225 tỉ đô la trợ cấp giữ trẻ, 45 tỉ đô la tài trợ bữa ăn miễn phí tại trường đối với con em các gia đình thu nhập thấp.

Thụy My

Nguồn : RFI, 29/04/2021

******************

Tổng thống Mỹ Biden phát biểu trước Quốc hội, đánh dấu 100 ngày đầu của nhiệm kỳ

Mai Vân, RFI, 28/04/2021

Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 28/4/2021 có bài phát biểu đầu tiên trước Quốc hội lưỡng viện. Theo giới quan sát, một hôm trước mốc 100 ngày đầu tiên của nhiệm kỳ, ông Biden sẽ cho thấy quyết tâm cải cách, đặc biệt là trong vấn đề thuế.

Tổng thống Mỹ Joe Biden trình bày kế hoạch đầu tư vào cơ sở hạ tầng tại Pittsburgh, bang Pennsylvania, Hoa Kỳ, ngày 31/03/2021  © Reuters – Jonathan Ernst

Theo hãng tin Pháp AFP, tổng thống Mỹ sẽ nêu bật "Dự án dành cho các gia đình Mỹ", được Nhà Trắng trình bày như một nỗ lực "đầu tư lịch sử" cho giáo dục và trẻ em. Mọi người háo hức chờ đợi ông trên vấn đề tìm nguồn tài chính cho các dự án đầy tham vọng : Ông sẽ đặc biệt đề xuất việc tăng thuế đánh vào lợi tức đầu tư đối với 0,3% số người Mỹ giàu nhất. Theo một số phương tiện truyền thông, mức thuế này sẽ tăng gần gấp đôi, từ 20% lên 39,6%.

Phát biểu hôm nay cũng sẽ đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc chiến gay gắt tại Quốc hội : Nếu kế hoạch hỗ trợ kinh tế trị giá 1.900 tỷ đô la đã được thông qua tương đối dễ dàng, thì các cuộc thảo luận về kế hoạch đầu tư khổng lồ vào cơ sở hạ tầng và giáo dục hứa hẹn nhiều bão tố.

Từ trên bục phát biểu, tổng thống thuộc Dân Chủ sẽ ca ngợi "tiến bộ phi thường", theo cách nói của ông, đạt được ở Hoa Kỳ trong những tháng gần đây khi đối mặt với Covid-19, đặc biệt là tốc độ tiêm chủng tăng nhanh một cách chóng mặt. Hơn 96 triệu người, tức gần 30% dân số, đã được chích ngừa đầy đủ.

Riêng trong lãnh vực ngoại giao, theo phát ngôn viên Nhà Trắng Jen Psaki, ông Biden "đã làm việc, soạn thảo bài phát biểu này từ mấy tuần qua" và "sẽ nhắc lại quyết tâm của Mỹ trong việc tham gia trở lại một cách hoàn toàn vào các vấn đề thế giới", đặc biệt là về quan hệ với Trung Quốc.

Theo giới quan sát, việc tổng thống phát biểu tại Quốc hội lưỡng viện - Đồi Capitol - là một nghi thức thường lệ của nền chính trị Mỹ, nhưng bài phát biểu năm nay sẽ diễn ra trong một bầu không khí đặc biệt vì dịch Covid-19.

Cử tọa sẽ chỉ gồm khoảng 200 người, so với hơn 1.600 người như thường lệ. Ông John Roberts là thẩm phán Tòa án Tối cao duy nhất có mặt, cũng như ngoại trưởng Antony Blinken và lãnh đạo Lầu Năm Góc Lloyd Austin. Những người còn lại trong chính phủ sẽ theo dõi bài phát biểu của tổng thống trên truyền hình.

Lần đầu tiên trong lịch sử, hai phụ nữ sẽ ngồi phía sau tổng thống Biden : bà Nancy Pelosi, chủ tịch Hạ Viện và bà Kamala Harris, nữ phó tổng thống đầu tiên.

Mai Vân

Nguồn : RFI, 28/04/2021