Đảng cộng sản Việt Nam chuẩn bị cho 5 năm kế tiếp

Tomoya Onishi

Các nhà lãnh đạo của Việt Nam là một trong số ít những lãnh đạo có thể gọi năm 2020 là một thành công.

Bây giờ họ đặt mục tiêu thúc đẩy đất nước vào năm 2021, khi một Hội nghị chính trị quan trọng sẽ đề ra kế hoạch cho năm năm tới – và có khả năng củng cố hơn nữa quyền lực của đảng đối với quốc gia trẻ, đang phát triển và sôi động về kinh tế với gần 100 triệu dân.

Đảng liệu có kiểm soát được Covid, đại kỹ nghệ và bất đồng chính kiến ; giữ cho nền kinh tế phát triển không ?

Việt Nam có rất nhiều thứ để ăn mừng trong năm nay. Phản ứng đối với Covid-19 đã hạn chế tổng số ca nhiễm được ghi nhận là khoảng 1.400, khiến thế giới phải ghen tị. Viêt Nam nhận chức chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á lần đầu tiên sau một thập kỷ, tổ chức hội nghị thượng đỉnh ảo của khối 10 nước ASEAN vào tháng 11. Và ngay sau đó, Hà Nội đã tổ chức một buổi lễ ký kết trực tuyến lịch sử cho Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, hay RCEP – hiệp định thương mại lớn nhất thế giới.

Nhưng sự phấn khích tạo từ những sự kiện đình đám này đã qua đi, và Đảng cộng sản Việt Nam tập trung vào chính trị trong nước – và bất kỳ ai cũng có thể gây xáo trộn – khi Đại hội toàn quốc lần thứ 13 sắp diễn ra, có thể vào tháng Giêng.

Đại hội đảng là sự kiện quan trọng nhất của đất nước, được tổ chức 5 năm một lần để chọn ra ban lãnh đạo mới và đặt ra các mục tiêu kinh tế.

"Năm nay đóng một vai trò quan trọng trong việc đạt được tiến độ của các mục tiêu 5 năm đặt ra tại Đại hội 12", Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tuyên bố trong một hội nghị quân chính toàn quân vào ngày 7 tháng 12 tại Hà Nội khi đề cập đến cuộc họp cuối cùng ở Tháng 1 năm 2016.

"Trong khi nền kinh tế Việt Nam về cơ bản ổn định, đảng đã được người dân tin tưởng hơn nhờ những kết quả tích cực từ chiến dịch chống tham nhũng và cải tổ đảng", ông Trọng, 76 tuổi, là Tổng bí thư kiêm Chủ tịch nước và là Bí thư Quân ủy Trung ương nắm quyền kiểm soát các lực lượng vũ trang.

Tại Đại hội năm 2016, ông Trọng đã thăng chức cho Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khi đó lên làm Thủ tướng, buộc Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phải từ giã chính trường. Ông Dũng đã làm thủ tướng 10 năm, được coi là một trong những nhà lãnh đạo quan trọng nhất kể từ khi Lê Duẩn, người kế tục trực tiếp của Hồ Chí Minh người sáng lập Đảng năm 1930 và vẫn được tôn kính là "Bác Hồ".

Sau khi Chủ tịch nước Trần Đại Quang qua đời vào năm 2018, ông Trọng đảm nhận chức vụ của ông Quang và cùng ông Phúc điều hành chính trị, kinh tế và ngoại giao.

Ông Trọng và ban lãnh đạo hiện đang tuyên bố chiến thắng trên ba mặt trận – một cuộc đàn áp trực tuyến nhắm vào công chúng ngày càng hiểu biết về mạng xã hội, một cuộc đấu tranh nội bộ đảng chống lại bất đồng chính kiến và ngăn chặn virus corona.

Khi nói đến trận chiến đầu tiên, Đảng cộng sản Việt Nam ; từ lâu đã nỗ lực để trấn áp những lời nói và hành động có thể làm lung lay chế độ độc đảng, và các nhà chức trách đã tăng cường giám sát internet trong năm nay.

"Tài khoản Facebook của tôi có thể bị đình chỉ, có thể là do đại hội đảng sắp đến gần", Bùi Thanh Hiếu, một blogger được biết đến rộng rãi ở Việt Nam là người chỉ trích lãnh đạo cấp cao, cho biết trong một bài đăng hôm 4/9. Mặc dù ông Hiếu đã viết ít thông điệp chống Đảng cộng sản Việt Nam hơn, nhưng Facebook hiện đã hiển thị cảnh báo bằng tiếng Việt trên tài khoản của ông rằng tài khoản của ông sẽ bị hạn chế nếu tiếp tục các hoạt động bị cấm đoán.

"Các nền tảng nước ngoài, đặc biệt là Facebook và YouTube, là điểm nóng của tin giả ở Việt Nam", Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu trước Quốc hội ngày 6/11.

Ông Hùng cho biết trung tâm giám sát an ninh mạng được tăng cường hiện có khả năng xử lý 300 triệu tin nhắn được đăng trên mạng xã hội mỗi ngày.

Sau nhiều lần đàm phán, Facebook đã đồng ý tuân thủ 95% yêu cầu chính thức về việc xóa tin nhắn "độc hại", tăng lên từ 10%, ông cho biết thêm rằng YouTube đã nâng tỷ lệ từ 50% lên 90%.

Các tỷ lệ mà ông Hùng đề cập khớp với các tỷ lệ trong báo cáo minh bạch do hai công ty Mỹ công bố.

Không giống như Trung Quốc, Việt Nam đã không chặn mạng xã hội của Mỹ. Số người dùng Facebook nói tiếng Việt đạt 61 triệu người vào tháng 1 năm 2020, theo cơ quan truyền thông xã hội "We are Social", có trụ sở tại London cơ quan truyền thông xã hội. Trên thực tế, Facebook và Google đã lan truyền nhanh chóng đến mức Việt Nam cho rằng vô cùng khó làm theo mô hình của Bắc Kinh để ngăn chặn họ nhằm ủng hộ các dịch vụ trong nước.

Nhưng ông Hùng khẳng định các nền tảng này tuân thủ luật pháp Việt Nam. Ông nói : "Facebook, Google và Apple không đóng thuế tại Việt Nam, mặc dù họ đạt doanh thu hàng tỷ đô la.

Mặt trận thứ hai, Đảng cộng sản Việt Nam của ông Trọng đã trấn áp tham nhũng từ năm 2016, nhưng nhiều người coi nỗ lực này như một phương tiện để trấn áp bất đồng chính kiến trong hàng ngũ đảng.

Ông Dũng, cựu thủ tướng, được cho là có công với những cải cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nhưng các nhà phê bình cho rằng tình trạng tham nhũng tràn lan trong nhiệm kỳ của ông đã dẫn đến sự bất bình của dân chúng đối với đảng đang ngày càng tăng. Và mặc dù ông Trọng đã loại được ông Dũng đi, những người trung thành với ông Dũng vẫn ở trong các doanh nghiệp nhà nước và các tổ chức khác.

Ông Trọng cũng đã cách chức Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Đinh La Thăng vào năm 2017 và cuối cùng ông Thăng đã bị bắt. Các khoản lỗ lớn tại các công ty liên kết của PetroVietnam – phát sinh khi ông Thăng làm chủ tịch công ty dầu khí quốc gia – là lý do chính thức, mặc dù việc ông bị tạm giam được cho là liên quan đến cáo buộc tham nhũng. Dù thế nào, ông cũng là cựu ủy viên Bộ Chính trị đầu tiên bị bỏ tù và hiện đang thụ án 30 năm tù.

Các cuộc tấn công về các hành vi sai trái bị cáo buộc đã gia tăng khi đại hội tiếp theo đến gần.

"Tham nhũng đã dần được kiểm soát, góp phần ổn định chính trị", ông Trọng phát biểu tại cuộc họp của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng vào ngày 12 tháng 12 trước khoảng 700 quan chức chính phủ và 5.000 người khác theo dõi từ xa.

Một báo cáo chi tiết tại cuộc họp cho thấy 131.000 đảng viên Đảng cộng sản Việt Nam và quan chức chính phủ đã bị kỷ luật kể từ khi ủy ban được thành lập vào năm 2013. Trong số đó, 87.000 người đã bị trừng phạt sau đại hội đảng năm 2016.

Đối với mặt trận thứ ba – cuộc chiến chống lại virus corona – Việt Nam rõ ràng đã thành công. Covid-19 đã cướp đi sinh mạng của 35 người Việt Nam, ít hơn rất nhiều so với nhiều quốc gia khác. Và nền kinh tế đã tiếp tục tăng trưởng vào thời điểm mà các công ty cùng ngành trong khu vực đang thu hẹp lại. Quỹ Tiền tệ Quốc tế kỳ vọng tổng sản phẩm quốc nội của Việt Nam sẽ tăng 2,4% vào năm 2020.

Chính phủ đã thực hiện các biện pháp triệt để, thậm chí khắc nghiệt, để ngăn chặn virus – từ truy tìm liên lạc đến tiết lộ địa chỉ của những người bị nhiễm và phong toả các khu vực bị ảnh hưởng. Do đó, giới lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam ; đã biến cuộc khủng hoảng Covid-19 thành một điểm thuận lợi.

Việt Nam đã có những bước đi thuận lợi trong bối cảnh những thay đổi lớn về địa chính trị, kinh tế và điều kiện kinh doanh kể từ năm 2016, cả cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung. Việt Nam đạt mức tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á và thu hút sự chú ý là một điểm đến đầu tư hấp dẫn thay cho Trung Quốc và các thị trường khác.

Trong lịch sử, Quốc Hội đã dẫn đến những bước ngoặt lớn.

Tại đại hội lần thứ sáu năm 1986, đảng đã thông qua chính sách đổi mới nhằm cải cách và mở cửa với thế giới – khơi mào cho sự tăng trưởng của Việt Nam.

Năm năm sau đại hội lần thứ bảy vào năm 1991 cũng rất quan trọng. Năm đó, Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc đã bị cắt đứt do hậu quả của cuộc chiến tranh biên giới năm 1979 ngắn ngủi nhưng đẫm máu. Việt Nam tiếp tục thiết lập quan hệ với một cựu thù khác là Mỹ vào năm 1995, cùng năm Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN.

Sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 10 năm 2006, Hà Nội đã đạt được mục tiêu mong muốn là gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2007. Samsung Electronics đã mở một nhà máy điện thoại di động tại Việt Nam vào năm 2009 và hiện sản xuất một nửa sản lượng điện thoại thông minh toàn cầu tại nước này.

Đại hội năm 2006 cũng đáng chú ý với việc ông Dũng lên làm thủ tướng.

Dũng thúc đẩy tự do hóa thương mại – bao gồm cả hiệp định đối tác kinh tế với Nhật Bản – và chấp nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài. Một thỏa thuận thương mại với Liên Hiệp Châu Âu, vốn đã được đặt nền móng trong nhiệm kỳ của ông Dũng, đã có hiệu lực vào tháng 8 vừa qua.

Nhưng Nguyễn Tấn Dũng đã phải trả giá cho những cải cách của mình và rõ ràng là không có khả năng kiểm soát tham nhũng. Ông đã được nhiều người kỳ vọng sẽ làm tổng bí thư kế nhiệm ông Trọng tại Đại hội năm 2016. Thay vào đó, người thủ cựu trong đảng phản đối việc thăng chức của ông Dũng, ông Trọng ở lại và ông Dũng từ chức.

Các nhà phân tích tự hỏi liệu đại hội tới có thể thúc đẩy Việt Nam bước vào giai đoạn tăng trưởng tiếp theo hay không.

IMF dự báo Việt Nam sẽ vượt Singapore và Malaysia về GDP danh nghĩa vào năm 2020 để trở thành nền kinh tế lớn thứ tư của ASEAN. Việc các công ty toàn cầu chuyển hoạt động sản xuất từ Trung Quốc để tránh thuế quan trừng phạt của Mỹ đang bơm thêm nhiên liệu vào nền kinh tế Việt Nam.

Nhưng việc tận dụng tối đa những xu hướng này và tiếp tục thành công trong 5 năm qua – đều phụ thuộc vào sự ổn định chính trị – có thể không dễ dàng.

Thứ nhất, áp lực từ Washington đang tăng lên. Thặng dư của Việt Nam với Hoa Kỳ đã tăng lên 58 tỷ USD trong 12 tháng tính đến tháng Sáu. Trong 10 tháng đầu năm 2020, thặng dư của Việt Nam chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Điều đó khiến Bộ Tài chính Mỹ chỉ định Việt Nam là nước thao túng tiền tệ vào thứ Năm tuần trước, trong giai đoạn cuối cùng của nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump.

Theo Dương Quốc Chính, nhà phân tích chính trị tại Hà Nội, Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden có thể "đặt ra thách thức" cho các nhà lãnh đạo Việt Nam theo một cách khác. Ông nói : "Donald Trump không tỏ ra quan tâm nhiều đến phong trào dân chủ ở Việt Nam và Hà Nội cũng không phải đối mặt với nhiều áp lực ngoại giao từ Washington. "Tình hình có thể thay đổi dưới thời tổng thống Biden".

Nhiệm vụ quản lý mối quan hệ sẽ thuộc về đội hình lãnh đạo tiếp theo của Việt Nam.

Thứ hai, trên thực tế, tổng bí thư nắm nhiều quyền lực nhất, sau đó là thủ tướng, chủ tịch nước và chủ tịch quốc hội. Với độ tuổi của mình, nhiều đồn đoán về tương lai của Trọng, nhưng chắc chắn ông Trọng sẽ ảnh hưởng đến việc lựa chọn.

"Lo ngại chủ yếu nảy sinh từ khả năng thay đổi chức vụ tổng bí thư", ông Chính nói. "Nguyễn Phú Trọng… là một người trung thành tuyệt đối với chế độ cộng sản, giữ vững lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản và được coi là khá trong sạch".

Ông Chinh lập luận, nếu đảng chọn ra một tổng bí thư ít bảo thủ hơn và có thể dễ dàng chấp nhận tham nhũng hơn, thì ban lãnh đạo chung có thể mất ổn định.

Thứ ba, có những câu hỏi lớn hơn về sự ổn định chính trị cũng cần xem xét.

Dân số Việt Nam đạt gần 100 triệu người với độ tuổi trung bình chỉ trên 30. Hàng trăm nghìn công dân đã làm việc hoặc đang làm việc ở nước ngoài, cho họ và gia đình cơ hội tiếp xúc với một thế giới thông tin. Nhiều nhà quan sát nước ngoài tự hỏi liệu có thể duy trì chế độ độc đảng và mở rộng kinh tế khi các giá trị của công dân ngày càng đa dạng hơn hay không.

"Đảng cộng sản Việt Nam và ban lãnh đạo tiếp theo trong 5 năm tới phải đưa ra các chính sách mới nhằm đảm bảo mô hình ‘nhà nước pháp quyền’ và quyền tự do thực sự cho người dân", Đặng Tâm Chánh, một nhà phân tích chính trị tại Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết về mối quan tâm như vậy. "Ít nhất, đảng phải có tầm nhìn, mục tiêu và hành động thực sự để dẫn dắt thế hệ trẻ Việt Nam phát triển và nâng cao tài năng cá nhân".

Về mặt công khai, các nhà lãnh đạo đảng vẽ lên một bức tranh về sự tự tin tột độ.

"Các đồng chí ơi, không khí vui mừng và phấn khởi đang lan tỏa khắp đất nước chúng ta", ông Trọng phát biểu tại hội nghị quân đội ngày 7/12. "Chúng ta hãy làm cho năm 2021 tốt hơn năm nay, xứng danh đời đời Bộ đội Cụ Hồ và sự tin yêu, tín nhiệm của Đảng, Nhà nước và nhân dân".

Nhưng những luận điệu cao cả lại đi đôi với những biện pháp cứng rắn.

Thứ Tư tuần trước, Công an Thành phố Hồ Chí Minh đã bắt giữ Tất Thành Cang, một cựu đảng viên cộng sản ủy viên ban chấp hành do vi phạm quy định của quốc gia về tài sản công gây thất thoát.

Ngày hôm sau, Trương Châu Hữu Danh, 38 tuổi, một người dùng Facebook nổi tiếng ở tỉnh Long An, bị bắt vì bị cáo buộc đăng các bài viết chống lại nhà nước. Việc ông Danh bị ba tháng giam giữ được coi là nỗ lực mới nhất của nhà chức trách nhằm ngăn chặn bất đồng chính kiến và đảm bảo một đại hội suôn sẻ.

Tomoya Onishi