Con vật có lý trí

Chu Văn

Tuần qua, ghé thăm một ông bạn chí cốt, thấy ông đang nằm ôm Ipad nghe chuyện ma của nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn. Hỏi sao không theo dõi thế sự nữa, ông nói rằng ông "chán" lắm rồi, vì chính trị, nhứt là chính trị Mỹ, quá thối nát, nghe bẩn tai.

Tôi chưa từng đọc, nghe hay say mê bất cứ chuyện ma nào của nhà văn kiêm MC Nguyễn Ngọc Ngạn. Nhưng với tôi, thoát khỏi cái vòng kim cô chính trị hiện nay không phải là dễ. Cụ thể, tôi đang bị ám ảnh bởi một nhân vật chính trị mà có lẽ hai thuật ngữ được nhà văn J.K Rowling sử dụng để nói đến nhân vật phản diện Voldemort trong tập truyện Harry Potter của bà diễn tả chính xác hơn cả.

Nhân vật phản diện Voldemort trong tập truyện Harry Potter

Thật vậy, Voldemort, trong thế giới phù thủy của nhà văn Rowling tạo ra một sự thần phục, say mê hoàn toàn trên một số đám đông và một nỗi sợ hãi, kinh ghét khủng khiếp trên những đám đông khác đến độ tất cả mọi người đều chỉ dám nhắc đến ông như "kẻ không nên gọi tên" (He Who must not be named) và "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" (The One every knows who he is). Tôi không muốn nhắc đến tên nhân vật chính trị đó, bởi vì ai "cũng biết ông là ai" và ai cũng đều biết rằng ông hiện đang gây xáo trộn và chia rẽ phải nói là khủng khiếp trong quan hệ xã hội khắp mọi nơi chớ không riêng gì tại Hoa Kỳ.

Mới đây tôi có đọc được một bài phóng sự của Joe Pinsker trên báo The Atlantic. Trước hết tác giả ghi lại mối quan hệ sứt mẻ giữa 2 người phụ nữ mà tình bạn đã có từ 3 thập niên qua. Trong 15 năm qua, cứ 2 ngày thì họ đi ăn trưa với nhau một lần và rất thường đi nghỉ hè chung với nhau. Họ cũng có mặt trong hầu hết những dịp sinh nhựt, cưới hỏi hay ma chay trong gia đình của nhau. Nhưng người phụ nữ được ký giả Pinsker đặt tên là Luna cho biết kể từ khi "kẻ mà cũng biết là ai đó" được bầu làm tổng thống, người bạn của bà đã say mê cuồng nhiệt ông ta. Luna đề nghị nên dẹp "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" sang một bên để duy trì tình bạn. Nhưng người phụ nữ kia thà đánh mất một tình bạn keo sơn hơn là từ bỏ "niềm tin" đối với nhân vật chính trị đó.

Ký giả Pinsker trích dẫn một cuộc thăm dò do hãng thông tấn Reuters và Ipsos thực hiện. Kết quả của cuộc thăm dò cho thấy kể từ sau chiến thắng hồi năm 2016 của "kẻ mà ai cũng biết là ai đó", 16 phần trăm những người được hỏi ý kiến cho biết rằng vì cuộc bầu cử, họ đã cắt đứt liên lạc với một người bạn hay một người thân trong gia đình. Tôi nghĩ nay tỷ lệ ấy cao hơn rất nhiều.

Trong số những người được ký giả Pinsker hỏi ý kiến có một phụ nữ gốc Việt tên là Helen Nguyễn. Là một kỹ sư điện toán, người phụ nữ gốc Việt 41 tuổi này cho biết vì bà không thích "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" cho nên đã có những cuộc cãi vã gay gắt với cha mình. Rồi kể từ khi Quốc hội Liên bang Mỹ chứng nhận chiến thắng của ông Joe Biden, cha bà, mặc dù cùng sống chung trong gia đình, đã không còn nhìn mặt bà nữa. Bà nói với ký giả Pinsker : "Tôi cảm thấy như thể chúng tôi là những người xa lạ mặc dù sống chung dưới một mái nhà".

Trên đây chỉ là một điển hình trong rất nhiều cuộc chia tay giữa bạn bè, người thân trong cộng đồng người Việt tại Mỹ.

Một số người được ký giả Pinsker tiếp xúc khẳng định rằng những ai ủng hộ "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" không đủ tư cách để trở thành một người bạn của họ. Họ nói rằng thái độ này nói lên một sự thiếu sót về mặt đạo đức (1).

Càng bước vào tuổi già, tôi càng trân quý tình bạn và dĩ nhiên, với tôi, tình bạn được kết nối dựa trên một số những giá trị mà 2 bên cùng chia sẻ với nhau. Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã, đó là chuyện thường tình trong quan hệ xã hội. Nhưng sau nhiệm kỳ 4 năm của "kẻ mà ai cũng biết là ai đó", mặc dù đang sống ở tận Miệt Dưới này, tôi thấy mình cũng đã mất một số bạn và quan hệ với một số khác đã trở nên nếu không sứt mẻ thì cũng lạnh lùng. Có những người tôi rất muốn gặp lại để hàn gắn một tình bạn đã bị sứt mẻ, nhưng cánh cửa của hòa giải vẫn mãi mãi bị đóng kín. Số khác, rất đông, thì lại có thái độ giữ kẽ mỗi khi gặp lại. Tuyệt nhiên, ai cũng nắm vững một quy luật bất thành văn : chớ đụng đến tên của "kẻ mà ai cũng biết là ai đó". Tôi vẫn cố gắng giữ liên lạc với bạn bè và người thân mà tôi biết rõ đang say mê cuồng nhiệt và ngay cả sùng bái "kẻ mà ai cũng biết là ai đó". Trên đời này có quá nhiều điều khó hiểu và điều khó hiểu nhứt hiện nay đối với tôi đó là sự say mê cuồng nhiệt và sùng bái ấy.

Mới đây một cựu luật sư của "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" là bà Sydney Powell đã đưa ra một lời giải thích mà tôi không biết có nên xem như một chút ánh sáng chiếu rọi vào sự say mê cuồng nhiệt và sùng bái của bạn bè và người thân của tôi đối với nhân vật chính trị này không. Trong một lần xuất hiện bên cạnh luật sư nổi tiếng của nhân vật này là ông Rudy Guiliani ngày 19 tháng Mười Một năm vừa qua, bà Powell đã thao thao bất tuyệt với vô số "bằng chứng" về gian lận bầu cử đặc biệt nhắm vào hệ thống điện toán bầu cử có tên là Dominion Voting Systems. Vì uy tín của mình bị hạ giảm nặng nề cho nên hãng này đã đâm đơn kiện bà Powell và đòi một số tiền bồi thường lên đến 1 tỷ 3 trăm triệu Mỹ kim. Dĩ nhiên tất cả những "bằng chứng" mà bà Powell đưa ra, trong đó có cả chuyện hãng Dominion có liên hệ với nhà tộc tài của Venezuela là ông Hugo Chavez vốn đã qua đời cách đây 8 năm, đều là những lời dối trá lố bịch. Biết không thể chống chế được khi phải ra hầu tòa vì tội dựng chuyện để bôi nhọ hãng Dominion cho nên qua luật sư của mình, bà Powell xin tòa bác đơn kiện của hãng này. Lý do bà đệ trình lên tòa là : khi đưa ra các "bằng chứng" để tố cáo hãng Dominion, bà chỉ nói lên một "ý kiến" và bà biết rõ rằng không có một "người có lý trí" (reasonable person) nào tin lời bà (2).

Tôi thật chưng hửng khi nghe lời biện minh của bà Powell về những lời dối trá trắng trợn của bà. Tôi không dám cho rằng bạn bè và người thân của tôi là những người "không có lý trí" khi họ tin vào những lời dối trá của bà Powell và nhứt là của "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" và trên 30 ngàn lời nói dối của ông ta. Cho tới nay, mặc dù việc ông Joe Biden đã tuyên thệ nhậm chức và đã hành xử như một tổng thống từ hơn 2 tháng nay là một sự thật không thể chối cãi được, vậy mà nhiều bạn bè và người thân của tôi vẫn tiếp tục cho rằng ông đã đánh cướp cuộc bầu cử và tin rằng "nay mai" "kẻ mà ai cũng biết là ai đó" sẽ trở lại cầm quyền và bắt nhốt toàn bộ các lãnh tụ của Đảng Dân Chủ, kể cả cựu Tổng thống Barack Obama và bà Hillary Clinton. Bên cạnh niềm hy vọng hão huyền ấy còn có vô số thuyết âm mưu hiện đang được phát tán trên các trang mạng xã hội.

Lời thú nhận của bà Powell không thể không làm tôi nhớ đến định nghĩa về con người của một trong những cha đẻ của triết học Tây Phương là Aristotélès (384-322). Theo triết gia Hy Lạp này, "người là con vật có lý trí". Tôi vẫn hiểu một cách rất đơn giản về lý trí : đó là khả năng biết phân biệt thiện - ác và chân - giả. Thú vật không có khả năng đó. Thú vật chỉ hành động theo bản năng. Khi con người chỉ sống và hành động theo bản năng, nhứt là những bản năng thấp hèn thì khoảng cách giữa người và thú dễ bị xóa bỏ.

Mỗi năm cứ đến Tháng Tư Đen thì có lẽ hầu như người Việt tỵ nạn nào cũng đều nghĩ đến cái khoảng cách giữa người và thú khi những người Cộng sản xâm chiếm Miền Nam và áp đặt chủ nghĩa cộng sản. "Sâu bọ lên làm người" và "người xuống hàng súc vật". Nghe thật oái oăm, nhưng câu đối dường như muốn nói lên một sự thật phũ phàng là khi lý trí bị đè bẹp thì con người cư xử với nhau chẳng khác nào hay còn thua cả súc vật.

Hôm thứ Bảy 27 tháng Ba vừa qua, chính phủ quân phiệt Miến Điện đã cử hành Ngày Quân Lực. Song song với một cuộc diễn binh rầm rộ là những bữa tiệc linh đình của các tướng lãnh. Đại diện nhiều nước, trong đó dĩ nhiên có Nga và Trung Quốc, đã có mặt trong những cuộc liên hoan ấy. Và cùng ngày hôm đó, các lực lượng an ninh Miến đã xả súng vào đám đông những người biểu tình không có võ trang khiến cho gần cả trăm người chết, trong đó có cả trẻ con. Nhìn vào cuộc diễn binh, những bàn tiệc linh đình bên cạnh cảnh máu đổ thịt rơi của người dân vô tội, có người đã nhớ lại câu nói để đời của ông tổ chủ nghĩa Marxit : "Chỉ có thú vật mới có thể quay lưng lại nỗi đau khổ của đồng loại để chăm sóc cho bộ da của mình".

Chẳng có ai muốn "xuống hàng súc vật" cả. Ai cũng muốn người khác tôn trọng nhân phẩm được xây dựng trên lý trí của mình. Người Việt Nam đau buồn vì một Tháng Tư Đen. Người Mỹ gốc Phi Châu cũng có một Tháng Tư để tưởng niệm. Thật vậy, ngày mùng Bốn Tháng Tư năm 1968 là ngày một trong những nhà tranh đấu cho nhân quyền nổi tiếng nhứt thế giới là cố mục sư Martin Luther King đã bị thảm sát. Ngày hôm đó, vị mục sư da đen này đã đến thành phố Memphis, Tiểu bang Tennessee để lãnh đạo một cuộc đình công và tuần hành do các nhân viên vệ sinh da đen trong thành phố tổ chức để yêu cầu được hưởng một đồng lương công bình và cải thiện những điều kiện làm việc. Ngày hôm đó, những người tham gia cuộc biểu tình đã đeo trước ngực một tấm bảng trên đó có viết hàng chữ : "Tôi là một con người" (I am a man). Khi những nhân viên vệ sinh da đen tại thành phố Memphis đeo tấm bảng "Tôi là một con người" trước ngực, họ không những muốn khẳng định sự bình đẳng như được ghi trong Hiến Pháp của Hoa Kỳ, mà dường như cũng còn muốn nhắc lại cả một lịch sử đau thương của một chủng tộc đã bị nô lệ hóa và đối xử chẳng khác nào thú vật chỉ vì màu da của họ.

"Tôi là một con người". Đó là một khẩu hiệu đáng được đưa ra để nghiền ngẫm và nhứt là tự vấn lương tâm. Liệu tôi có thật sự là "một con người" không khi tôi chối bỏ, xúc phạm hay chà đạp phẩm giá của người đồng loại ? Liệu tôi có thật sự là "một con người" không khi tôi từ bỏ cái phẩm giá cao quý của con người là lý trí để chối bỏ sự thật và hùa theo những lời dối trá độc ác ? Liệu tôi có là "một con người" không khi không dám lên tiếng nói lên điều cần phải nói hay điều mà người ta tránh nhắc tên chỉ vì không muốn làm phật lòng một số người dù biết rằng đó vẫn là một ung thư trong giai đoạn di căn đáng sợ ?

Trong ngôn ngữ Việt Nam, từ "con người" hàm chứa một sự thật thâm sâu : sống là một cuộc chiến liên lỉ trong đó nếu những bản năng thấp hèn lấn lướt lý trí thì nhân cách sẽ bị thui chột. Nói cách khác, phần "người" chỉ thật sự được thăng hoa khi phần "con" được thu nhỏ lại.