Đấu tranh : vì dân chủ, hay vì sống còn ?
Phạm Phú Khải, VOA, 03/05/2021
Tháng Tư này, tôi được đọc hai bài liên quan đến tương lai Việt Nam, thấy lý thú nên muốn chia sẻ vài ý kiến.
Người Miến Điện ở Đài Loan biểu tình chống đảo chính quân sự. Hình minh họa.
Bài đầu tiên, viết cách đây vài hôm, là từ tiến sĩ Nguyễn Đình Thắng thuộc tổ chức BPSOS, tựa đề "Làm sao để tạo phong trào dân chủ ?". Tiến sĩ Thắng khẳng định là công thức đã có sẵn, vấn đề là bắt tay thực hiện.
Công thức đó là : Theo nghiên cứu, cần 3,5% tổng dân số người dân nhập cuộc, tức 3,5 triệu người dân đối với trường hợp Việt Nam. Muốn được 3,5 triệu thì cần có 7 nghìn cộng đồng nhỏ, mỗi cộng đồng 500 nhân khẩu. Muốn huy động 100 người thì cần có đội ngũ 35 nghìn người có khả năng và kinh nghiệm. Để đào tạo có được con số 35 nghìn người lãnh đạo cơ sở như vậy thì cần đào tạo 1 nghìn người ở cấp 1, mỗi người ấy lại đào tạo thêm 5 người ở cấp hai (thì 1 nghìn ban đầu giờ thành 6 nghìn), rồi tiếp tục như thế với cấp 3, thì sẽ được 36 nghìn. Nếu mỗi cấp mất 2 năm đào tạo, thì tổng cộng mất 6 năm để đào tạo ra 36 nghìn lãnh đạo cơ sở. Tiến sĩ Thắng cho rằng để huy động được con số như thế thì phải nhắm đến hậu dân sinh, tức phải thực dụng và nhắm đến nhu cầu thực tiễn của cộng đồng đó. Sau đó phải nối kết các cộng đồng phong trào lại với nhau, dựa trên nguyên tắc nối kết và hợp tác. Tiến sĩ Thắng cũng nhận định rằng chế độ tất nhiên v ẫn muốn duy trì vị thế độc tôn, nên sẽ có các phương thức khác nhau để đối phó. Nhưng nếu người Việt biết "đoàn kết" vì cùng chung mục đích, thì sẽ chung vai xây dựng được phong trào dân chủ.
Tiến sĩ Thắng xác nhận rằng trong những năm qua, 300 người được BPSOS đào tạo dài hạn và gần 1.600 người được đào tạo ngắn hạn.
Tiến sĩ Thắng kết luận : "Đấy là công thức tạo phong trào quần chúng không cần lãnh tụ mà dựa trên đội ngũ lãnh đạo cơ sở giỏi, có bản lĩnh, có kinh nghiệm và đi sát với quần chúng…"
Một người bạn của tôi, rất quan tâm đến tình hình Việt Nam và phong trào dân chủ, nhận định rằng công thức này rất thực tiễn và có thể áp dụng mọi nơi.
Sách lược tuy khả thi, nhưng tôi nghĩ rằng vấn đề có lẽ phức tạp hơn thế.
Câu hỏi cần đặt ra là bao nhiêu người Việt hiểu sâu về dân chủ ? Bao nhiêu người thật sự muốn dân chủ ? Bao nhiêu người sẵn sàng cam kết và dấn thân để có dân chủ ? Muốn, và dấn thân, không nhất thiết là một. Khoan bàn tới việc có bao nhiêu người có tinh thần và văn hóa dân chủ sẵn trong họ.
Bài thứ hai, viết vào đầu tháng Tư, tựa đề "Giới trẻ Châu Á đang dấn bước vào lịch sử, giới trẻ Việt Nam thì không ?" của Jackhammer Nguyễn trên Tiếng Dân được nhiều người đọc và chia sẻ. Từ nhận định trong bài của giáo sư Nicholas Farrelly "Giới trẻ Á Châu nổi dậy", điển hình là từ Hồng Kông, Thái Lan, Miến Điện, Jackhammer Nguyễn phân tích tình hình Việt Nam, nhất là từ các biến cố 2007 cho đến 2016. Jackhammer cho rằng, phần lớn người dân tham gia các cuộc biểu tình xuống đường đều để chống Trung Quốc, kể cả sự kiện chống công ty Formosa và Luật Đặc Khu vào năm 2016. Các cuộc biểu tình về môi trường, luật an ninh mạng, hay dân oan đòi đất đai, tuy có, nhưng không nhiều và không đông đảo bằng các cuộc biểu tình chống Trung Quốc. Điều này cho thấy động lực đấu tranh của người dân Việt rất khác với tinh thần chống độc tài cổ võ dân chủ như tại Miến Điện, Thái Lan, Hồng Kông (tuy HK có yếu tố Trung Quốc).
Jackhammer đặt câu hỏi "Phải chăng Việt Nam vẫn là quốc gia của các ‘bô lão’, từ Hội nghị Diên Hồng ở thế kỷ 13, cho đến các cụ già của Đại hội Đảng cộng sản lần thứ 13 ? Giới trẻ Việt Nam từ chối tham gia vào lịch sử ?"
Đây là một nhận định đáng suy ngẫm, và câu hỏi đáng được tìm hiểu và trả lời.
Về hiện tượng này, có lẽ có hai cách nhìn.
Một, phải chăng động lực đằng sau phần lớn các cuộc biểu tình từ năm 2006 đến 2016 chủ yếu là tinh thần chống ngoại xâm, đặc biệt là Trung Quốc, hơn là đòi quyền hay đấu tranh cho dân chủ ?
Hai, phong trào đấu tranh cần phải "mượn gió bẻ măng", vì thật sự ra họ cũng muốn chống lại sự nhu nhược và thất sách của nhà cầm quyền, và đấu tranh để mở rộng không gian xã hội dân sự, nhưng vì nếu công khai chống chế độ thì có nguy cơ bị dập tắt ngay ?
Dù gì đi nữa, khi mục tiêu đấu tranh, và lòng mong muốn, cho dân chủ không đủ rõ ràng và mãnh liệt, kết quả tất nhiên sẽ khá khiêm nhường.
Quan sát giới hoạt động tại Việt Nam trong vài năm qua, đặc biệt các phản ứng qua cuộc bầu cử Mỹ cuối năm vừa rồi, tôi nhận thấy rằng yếu tố "dân chủ" hiện hữu nhưng còn mù mờ lắm. Rõ ràng họ muốn có tự do hơn, như tự do ngôn luận, lập hội, công/nghiệp đoàn v.v… Sinh viên Trung Quốc đấu tranh tại quảng trường Thiên An Môn bị đàn áp năm 1989 không phải vì họ muốn dân chủ, vì lúc đó họ chưa hiểu dân chủ là gì. Nhưng họ muốn có sự thay đổi để dễ thở hơn, không bị không khí ngột ngạt của chế độ độc tài toàn trị lấn chiếm mọi không gian công và tư của họ. Nhưng cần hiểu rằng, ngay cả khi có các quyền này thì không có nghĩa là đã có dân chủ. Hiện tại, dường như đa số người dân Việt Nam cũng chỉ mong muốn ăn nên làm ra, muốn có công ăn việc làm tốt v.v… Hiểu sâu về dân chủ, và mong muốn để có dân chủ, chỉ là một thiểu số rất nhỏ. Còn đại đa số dường như không quan tâm bao nhi êu đến xã hội thế nào, các giá trị công bằng, bình đẳng, công lý có nghĩa gì. Họ chỉ muốn mình hơn người khác, bất chấp biện pháp ra sao. Họ không muốn bị thua thiệt quá. Họ thấy bất công đầy dẫy trong xã hội, nhưng ở đâu cũng thế. Có quyền lực có tiền bạc là giải quyết được hầu như mọi vấn đề, dù tạm thời. Những suy nghĩ thực tế và suy tính thực dụng của đại đa số người Việt là cản trở rất lớn để gỡ bỏ độc tài, tiến đến dân chủ.
Điển hình nhất cho tâm lý của người Việt về dân chủ hay không, là qua cuộc bầu cử Mỹ cuối năm 2020. Đa số người Việt ủng hộ ông Trump trong kỳ bầu cử vừa qua, ngay cả những người ở hải ngoại, cho thấy họ bất cần dân chủ, miễn sao ông Trump thắng bằng mọi giá (bất cấp phiếu phổ thông, phiếu cử tri đoàn, phán quyết của tòa án hay kiểm phiếu cử tri đoàn tại quốc hội). Đối với họ, chỉ có Trump mới có thể đối đầu hoặc đánh bại Trung Quốc, kẻ thù truyền kiếp đang muốn nuốt sống Việt Nam. Chống Trung Quốc vẫn là yếu tố quyết định để phần lớn người Việt ủng hộ, hay không, một lãnh đạo hay một chính sách nào đó. Đây là tư duy chính trị thực tiễn nhất, realpolitik, bất cần đạo đức hay triết lý gì cả, miễn sao tiếp tục nắm được quyền lực trong tay. Tóm lại, phần lớn vẫn là tư duy chiến đấu để sống còn của dân tộc Việt Nam trước hiểm họa phương Bắc, không phải để xây dựng những nguyên tắc, giá trị nền tảng cho nhân quyền và dân chủ.
Nếu phần lớn xã hội là thế, thì làm sao có thể xây dựng phong trào dân chủ, dù phương thức Tiến sĩ Thắng của BPSOS đưa ra có vẻ thực tế và khả thi (tuy rằng khi áp dụng thì tất nhiên sẽ có vô số vấn đề và khó khăn thực tiễn, nhưng đó là điều hiển nhiên) ?
Trong bài trước, tôi nói về cần bao lâu để thay đổi chính mình ? Tu thân, 10 năm thôi. Khỏi cần mỗi năm thay đổi 5 thói quen tật xấu, mà chỉ cần 1 thói quen, thì 10 năm 10 thói quen. Chọn những thói quen nào bất lợi cho độc tài, có lợi cho dân chủ, để tu thân thì càng tốt. Chấp nhận khác biệt trong tinh thần đa nguyên, thay vì chỉ có nhất hay nhị nguyên, là bước căn bản. Tư duy phản biện/Critical thinking, để phân biệt được đâu là tin giả tin thật để không phát tán nó, cũng là bước tiến quan trọng góp phần xây dựng nền móng vững chắc cho dân chủ. Tóm lại, nếu muốn thì có vô số việc cần thiết và khả thi mà mỗi cá nhân có thể góp phần, chỉ là mức độ cam kết và quyết tâm thôi.
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 03/05/2021
***********************
Giới trẻ Châu Á đang dấn bước vào lịch sử, giới trẻ Việt Nam thì không ?
Jackhammer Nguyễn, Tiếng Dân, 05/04/2021
Giáo sư Nicholas Farrelly, trưởng khoa Khoa học Xã hội của trường Đại học Tasmania ở Úc, có bài viết : "Giới trẻ Á Châu nổi dậy", đăng trên báo Diplomat, một tạp chí chuyên về khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương. Trong bài, ông Farrelly đề cập đến ba nơi Thái Lan, Hồng Kông và Miến Điện, với nhận định rằng, giới trẻ ở hai quốc gia và vùng lãnh thổ (Hồng Kông) này đang song hành cùng lịch sử.
Lời chào ba ngón tay có lẽ là biểu tượng của giới trẻ Châu Á hiện nay dám đứng lên tranh đấu cho các quyền tự do và dân chủ.
Diễn biến chính trị xã hội ở ba nơi này trong mấy năm qua, là dẫn chứng cho nhận định của giáo sư Farrelly, mặc dù sự thành bại của giới trẻ ở những nơi này không giống nhau.
Ở Hồng Kông, xem như họ thất bại khi Bắc Kinh áp đặt thêm những luật lệ khắc khe, lấy đi chút tự do còn sót lại trên lãnh thổ này.
Ở Thái Lan, vẫn còn có những cuộc biểu tình của giới trẻ chống độc tài quân phiệt và hoàng gia Thái, nhưng không có biến chuyển gì đáng kể.
Ở Miến Điện, sự tham gia và hy sinh của giới trẻ nước này hiện đang gây sự chú ý trên thế giới, cả trăm thanh thiếu niên bị sát hại và cuộc đấu tranh vẫn chưa dừng lại.
Với những diễn biến đó, người quan tâm tới dân chủ hóa ở Việt Nam sẽ đặt câu hỏi, thế tuổi trẻ Việt Nam ở đâu? Trong gần 100 triệu người Việt hiện nay, có hơn 15 triệu thanh thiếu niên ở độ tuổi từ 15-24, theo thống kê của CIA.
***
Chúng ta đã từng chứng kiến nhiều người Việt trẻ tuổi xuống đường chống Trung Quốc cuối năm 2007, qua sự kiện Bắc Kinh cho lập huyện Tam Sa, quản lý quần đảo Hoàng Sa, Trung Sa và Trường Sa.
Năm 2011, sau vụ tàu Trung Quốc cắt cáp tàu Bình Minh 02, tháng 6/2011, đã diễn ra 10 cuộc biểu tình lớn ở hai miền Nam – Bắc, trước khi bị nhà cầm quyền dập tắt. Các cuộc biểu tình chống Trung Quốc tiếp tục diễn ra trong năm 2012, nhất là vào tháng 7/2012 và tháng 12/2012.
Năm 2014, khi Trung Quốc đặt giàn khoan Hải Dương 981 ở vùng biển nằm trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, một lần nữa, hàng chục cuộc biểu tình chống Trung Quốc diễn ra suốt tháng 5 và tháng 6/2014. Ngày 11/5/2014, Thời báo Tài chính Việt Nam, cơ quan ngôn luận của Bộ Tài chính đưa tin : Cả triệu người dân tuần hành phản đối Trung Quốc.
Nhiều đợt biểu tình lớn diễn ra trong năm 2016, phản đối công ty Formosa gây thảm họa môi trường, làm cá chết hàng loạt ở bốn tỉnh miền Trung, cũng như những cuộc biểu tình lớn nhất diễn ra trên cả nước, chống luật đặc khu và luật an ninh mạng vào mùa hè năm 2018. Tất cả những cuộc biểu tình đều liên quan đến Trung Quốc.
Có hai điều làm cho giới trẻ Việt Nam khác với giới trẻ Hồng Kông, Thái Lan và Miến Điện. Thứ nhất, các quốc gia và vùng lãnh thổ này không có nền giáo dục toàn trị kiểu cộng sản như Việt Nam. Trong nền giáo dục Việt Nam, ngay từ nhỏ, thanh thiếu niên Việt Nam đã được quản lý bởi những tổ chức mà Đảng cộng sản thống trị là đội Thiếu niên Tiền phong và đoàn Thanh niên Cộng sản.
Sự khác nhau từ các cuộc biểu tình giữa Việt Nam và các nơi kể trên, có thể nói, ở Việt Nam, yếu tố Trung Quốc là nguyên nhân chính làm bùng phát đa số các cuộc biểu tình. Còn ở Miến Điện, Hồng Kông và Thái Lan, nguyên nhân thúc đẩy giới trẻ xuống đường là tinh thần dân chủ, chống độc tài.
Ở Hồng Kông có bóng dáng của Trung Quốc, nhưng nguyên nhân lớn hơn là thanh niên Hồng Kông đòi quyền tự do, dân chủ, như quyền bầu ra người đại diện của mình trong các cơ quan lập pháp và hành pháp ở Hồng Kông. Có người nhận định rằng, còn có nguyên nhân về sự nghèo đi của dân Hồng Kông, đặc biệt tác động mạnh lên giới trẻ. Nguyên nhân này nếu đúng, cũng nằm trong lĩnh vực dân chủ và bình đẳng xã hội.
Khác với Hồng Kông, giới trẻ Việt Nam không thấy họ có nhu cầu về những quyền lợi chính trị (như bầu cử), dân sinh (như sở hữu đất đai, tăng lương, nghiệp đoàn…). Mặc dù họ không có các quyền lợi đó, so với các bạn đồng trang lứa ở các nước láng giềng, nhưng họ không đòi, mà các cuộc biểu tình, mục đích chủ yếu là chống Trung Quốc xâm phạm lãnh hải, lãnh thổ.
Đã từng có những cuộc biểu tình vì môi trường của nhóm Green Trees (tên cũ là Vì Một Hà Nội Xanh) ở Hà Nội, một mục tiêu mang tính dân sinh, hay những vụ biểu tình chống các nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân ở Bình Thuận,… nhưng những vụ này đóng vai trò gia tăng liều lượng cho các cuộc biểu tình chống Trung Quốc (vụ biểu tình biến thành bạo động ở Bình Thuận, như đập phá trụ sở UBND tỉnh Bình Thuận ngày 10/6/2018, nhân cuộc biểu tình chống luật đặc khu và luật an ninh mạng), hơn là tự thân gây ra được những phong trào lớn lao.
Những vụ nông dân đòi đất cũng đã không dẫn đến những phong trào phản đối rộng rãi hơn. Mà trong những vụ đòi đất này không có nhiều thanh thiếu niên tham gia. Họ tự giải quyết việc đất đai bằng cách bỏ lên các khu công nghiệp để làm thuê.
Ngay cả những phong trào phản đối trên mạng xã hội tiếng Việt cũng không mạnh mẽ bao nhiêu, trừ một số rất nhỏ các tài khoản Facebook quan tâm đến quyền lợi chính trị và dân sinh dân chủ.
***
Năm 2020, sau những cuộc biểu tình ở Hồng Kông và Thái Lan, một phong trào mạng xã hội liên quốc gia được giới trẻ những nơi này thúc đẩy, có tên là Liên minh trà sữa (Milk Tea Alliance) để cổ vũ cho dân chủ, và trong góc độ nào đó, chống lại Trung Quốc, vì Bắc Kinh là đại diện cho thế lực phản dân chủ trong vùng.
Trà sữa là thức uống được giới trẻ ưa chuộng ở Đông Á và Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Giới trẻ Việt Nam có thể vẫn thích trà sữa nhưng không thấy có nhiều người tham gia Liên minh trà sữa (có hai cây bút tiếng Việt hay viết bài về dân chủ, tham gia liên minh này là Đỗ Nguyễn Mai Khôi và Trịnh Hữu Long).
Với tình hình hiện nay, e rằng sự dấn thân của giới trẻ Việt Nam vào những phong trào dân chủ xã hội vẫn còn mờ mịt, mà con đường dẫn tới dân chủ càng xa thì cái giá phải trả để có được nó sẽ càng lớn.
Phải chăng Việt Nam vẫn là quốc gia của các "bô lão", từ Hội nghị Diên Hồng ở thế kỷ 13, cho đến các cụ già của Đại hội Đảng cộng sản lần thứ 13 ? Giới trẻ Việt Nam từ chối tham gia vào lịch sử ?
Jackhammer Nguyễn
Nguồn : Tiếng Dân, 05/04/2021