Có nhiều khả năng sự ngạo mạn sẽ đẩy Bắc Kinh đến chỗ điên rồ
Các tòa nhà tại Trung tâm Tài chính Lujiazui ở Thượng Hải, ngày 15/4/2021 © VCG / Getty Images
Nhiệm kỳ tổng thống của Joe Biden chỉ mới được hơn 100 ngày, nhưng tại thời điểm này, hy vọng về sự tan băng giữa Mỹ và Trung Quốc đang nhanh chóng tan biến ở Washington và Bắc Kinh.
Về bản chất, chính sách về Trung Quốc của chính quyền Biden không khác máy với chính sách của nội các tiền nhiệm. Chính quyền Biden coi Trung Quốc là đối thủ địa chính trị nguy hiểm nhất của Mỹ. Không cần phải nói, nhận thức về mối đe dọa như vậy hoàn toàn được đáp lại ở Bắc Kinh.
Rất ít nhà lãnh đạo Trung Quốc phủ nhận rằng Hoa Kỳ là mối đe dọa hiện hữu đối với Đảng cộng sản Trung Quốc (ĐCSTrung Quốc) cũng như tham vọng trở thành cường quốc toàn cầu của nước này. Câu hỏi duy nhất là làm thế nào để đặt giới hạn dưới cho mối quan hệ song phương ngày càng thù địch và tránh một vụ va chạm quân sự trực tiếp.
Trong cuộc đối đầu chiến lược không có hồi kết với Mỹ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc chắc chắn sẽ rút ra những bài học từ Chiến tranh Lạnh, cũng như những các đối tác của họ ở Washington.
Sẽ không mất nhiều thời gian để cả hai bên đạt được những đánh giá tương tự. Trung Quốc sẽ được khuyến khích – nhưng không sai – khi thấy rằng họ sở hữu một loạt các thế mạnh mà Liên Xô cũ không có. Về mặt kinh tế, hệ thống kinh tế hỗn hợp Trung Quốc hiệu quả hơn nhiều so với nền kinh tế chỉ huy của Liên Xô. Vị trí trung tâm của Trung Quốc trong nền kinh tế toàn cầu, vừa là nhà cung cấp hàng hóa lớn nhất vừa là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai – 2 nghìn tỷ USD vào năm 2020 – khiến Mỹ vô cùng khó khăn trong việc thực hiện ngăn chặn kinh tế toàn diện.
Xét về cán cân quyền lực tương đối, bất chấp sự yếu kém đáng kể của Trung Quốc về công nghệ trong một số lĩnh vực quan trọng, sức nặng của nước này là không thể phủ nhận. Tính theo sức mua tương đương, nền kinh tế Trung Quốc lớn hơn nền kinh tế Mỹ. Tính theo đồng đô la, kinh tế Trung Quốc hiện gần bằng 75% của Hoa Kỳ. Vào thời kỳ đỉnh cao, nền kinh tế Liên Xô chỉ bằng 50% của Hoa Kỳ.
Quan trọng hơn, vì Trung Quốc vẫn có động lực tăng trưởng mạnh hơn Mỹ, nhiều khả năng nền kinh tế của nước này sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và vượt qua Mỹ, tính theo đồng đô la trong vòng một thập niên. Nếu Liên Xô bị phá sản bởi một cuộc chạy đua vũ trang vượt quá khả năng chi trả với Hoa Kỳ, thì một chiến lược tương tự để làm khô máu Trung Quốc có thể mất nhiều thời gian hơn – nếu có hiệu quả – vì Trung Quốc có nhiều nguồn lực hơn để tiếp tục cuộc chơi.
Tàu sân bay tự đóng trong nước đầu tiên của Trung Quốc tại xưởng đóng tàu ở Đại Liên. Ảnh chụp tháng 11/2019 © Imaginechina / AP
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có lẽ cảm thấy vui mừng hơn nữa bởi hoàn cảnh địa chính trị thay đổi lớn từ cuối những năm 1940 đến ngày nay. Vào cuối Thế chiến thứ hai, việc xây dựng một liên minh chống Liên Xô rộng rãi ít thách thức hơn vì Moskva đặt ra một mối đe dọa đối với sự tồn tại của các nước láng giềng và tích cực thúc đẩy chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới. Ngày nay, mối đe dọa do Trung Quốc gây ra còn mơ hồ.
Chắc chắn, nhiều quốc gia dân chủ lo ngại sâu sắc về sự phát triển của một quần thể độc tài, nhưng các quốc gia đang phát triển dường như cũng chào đón một đối thủ cạnh tranh với vị thế bá chủ của Hoa Kỳ. Trong khi Trung Quốc gây ra mối đe dọa an ninh ngay lập tức đối với một số nước láng giềng, đặc biệt là Nhật Bản, Ấn Độ và Đài Loan – mà Bắc Kinh coi là một phần lãnh thổ của mình – thì các quốc gia lớn khác không nhìn nhận Trung Quốc như vậy. Thật vậy, một số trong những nước này thậm chí có thể coi cuộc thập tự chinh địa chính trị mới của Washington chống lại Trung Quốc chẳng qua là một nỗ lực nhằm duy trì vị thế bá chủ của nước này, và do đó sẽ miễn cưỡng đứng về bất cứ phía nào.
Những yếu tố nghiêm trọng này sẽ gây khó khăn hơn nhiều cho Hoa Kỳ trong việc sử dụng vở kịch Chiến tranh Lạnh cũ để kiềm chế Trung Quốc. Trớ trêu thay, những hoàn cảnh thuận lợi như vậy có thể mang lại cho Bắc Kinh cảm giác cường điệu về sức mạnh, với những hậu quả tai hại có thể xảy ra. Đặc biệt, niềm tin của Bắc Kinh rằng ít quốc gia có đủ khả năng tách khỏi nền kinh tế Trung Quốc có thể khuyến khích các hành động gây hấn khiến các bên trung lập rơi vào vòng tay của Mỹ.
Ví dụ, hành động gây hấn gần đây nhất của Trung Quốc ở Biển Đông – tập trung các tàu đánh cá xung quanh một bãi đá ngầm mà Philippines tuyên bố chủ quyền – đã khiến Manila tức giận và nếu hành vi hung hăng của Trung Quốc tiếp tục, có thể sẽ tạo ra một sơ hở chiến lược cho Mỹ. Việc Hải quân Hoa Kỳ quay trở lại Vịnh Subic sẽ là một sự thay đổi lớn và là một thất bại do chính Trung Quốc gây ra.
Tương tự, quan điểm cứng rắn của Trung Quốc đối với nhân quyền đã khiến vị thế trung lập chiến lược của EU ngày càng trở nên không thể duy trì. Tháng trước, Brussels đã trừng phạt một số ít quan chức Trung Quốc vì đàn áp người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Thay vì phản ứng vừa phải, Bắc Kinh áp đặt các biện pháp đáp trả khiến hiệp ước đầu tư được đánh giá cao của Trung Quốc với EU gặp nguy hiểm.
Sự tự tin thái quá thậm chí có thể hủy hoại những cải cách rất cần thiết ở đại lục. Trên giấy tờ, Bắc Kinh vừa đưa ra một kế hoạch chi tiết – kế hoạch 5 năm mới – để định hướng lại nền kinh tế và đạt được khả năng tự cung cấp công nghệ. Nhưng thành công còn lâu mới được đảm bảo.
Những cải cách mạnh mẽ, đặc biệt là những cải cách đòi hỏi giảm bớt vai trò của các doanh nghiệp nhà nước và huy động khu vực tư nhân – vốn đòi hỏi phải giảm bớt sự kiểm soát của Đảng – sẽ thách thức niềm tin cốt lõi của Chủ tịch Tập Cận Bình vào chủ nghĩa tư bản nhà nước và quyền tối cao của Đảng. Nếu Tập Cận Bình cảm thấy rằng Trung Quốc đủ mạnh để không cần tiến hành những cải cách như vậy, chúng sẽ khó xảy ra. Hậu quả là Trung Quốc có thể rơi vào tình trạng trì trệ, giống như Liên Xô bắt đầu từ giữa những năm 1970.
Khả năng sự ngạo mạn sẽ khiến Bắc Kinh phạm một loạt sai lầm chiến lược không chỉ là có thực, mà là rất cao. Môi trường ra quyết định với sự tập trung quyền lực quá mức cũng như thiếu thông tin bất đồng và trái ngược, là mảnh đất màu mỡ cho những suy nghĩ viển vông và những giả định sai lầm.
Minxin Pei
Nguyên tác : China is its own worst enemy, Nikkei Asia Review, 29/04/2021
Anh Khoa dịch
Nguồn : VNTB, 02/05/2021
Minxin Pei là giáo sư khoa chính phủ tại Claremont McKenna College và là thành viên cao cấp không thường trực tại Quỹ Marshall Đức của Hoa Kỳ.