Hiệp định Đầu tư Trung–Âu bế tắc : Việt Nam có lợi nếu Liên Âu sớm phê chuẩn EVIPA

Trọng Thành, RFI, 12/07/2021

Trong thời gian gần đây Bắc Kinh nỗ lực ký kết nhiều hiệp định thương mại để thu hút đầu tư, đặc biệt đáng chú ý là Hiệp định Đầu tư Toàn diện (CAI / AGI – Comprehensive Agreement on Investment-Accord Global sur les Investissements) với Liên Âu. Tuy nhiên, Hiệp định CAI đã bị Nghị Viện Châu Âu đình chỉ tiến trình phê chuẩn, ngày 20/05/2021. Lý do trực tiếp là vì Trung Quốc áp đặt các trừng phạt nhằm vào nhiều thành viên cấp cao của EU, để trả đũa các trừng phạt của Liên Âu về các xâm phạm nhân quyền nghiêm trọng ở Trung Quốc.

Nghị Viện Châu Âu tại Strasbourg, Pháp. Ngày 12/02/2020, Nghị Viện Châu Âu phê chuẩn Thỏa thuận đầu tư EVIPA với Việt Nam. Để có hiệu lực EVIPA phải được 27 quốc gia thành viên Liên Âu thông qua. Frederick Florin / AFP

Việc Hiệp định Đầu tư quan trọng Trung – Âu nói trên gặp bế tắc mở ra cơ hội cho Việt Nam thu hút đầu tư. Vì sao Việt Nam là quốc gia có thể hưởng lợi, và trong những điều kiện nào Việt Nam có thể thu hút được đầu tư Châu Âu ? 

***

1. Ý nghĩa của Hiệp định Đầu tư Toàn diện (CAI) với Trung Quốc ?

Các đầu tư trực tiếp nước ngoài của Liên Âu vào Trung Quốc là hơn 140 tỉ đô la trong vòng 20 năm trở lại đây. Đầu tư từ phía Trung Quốc vào Liên Âu là khoảng 120 tỉ euro. Đối với Liên Âu, các đầu tư Châu Âu vào Trung Quốc là "tương đối ít so với quy mô và tiềm năng của nền kinh tế Trung Quốc". Theo Ủy Ban Châu Âu, thỏa thuận CAI là một thỏa thuận "có tham vọng chưa từng thấy" mà Bắc Kinh ký kết với một vùng lãnh thổ. Thỏa thuận này cho phép các nhà đầu tư của Liên Âu được hưởng "các điều kiện cạnh tranh công bằng hơn" tại thị trường đang tăng trưởng nhanh chóng, với 1,4 tỉ dân cư này. Liên Âu và Trung Quốc hy vọng hợp tác để cùng phát triển trong bối cảnh Trung Quốc vượt Hoa Kỳ trở thành đối tác thương mại số một của EU, kể từ đầu năm 2021.

Hiệp định Đầu tư quan trọng Trung – Âu hứa hẹn tạo một sân chơi bình đẳng, minh bạch hơn cho các nhà đầu tư Trung Quốc và Châu Âu tại hai thị trường khổng lồ này. Hiệp định CAI sẽ giúp các nhà đầu tư EU tiếp cận hàng loạt các lĩnh vực tiềm năng của thị trường Trung Quốc, chẳng hạn như phương tiện giao thông (đặc biệt là xe điện), giao thông hàng không, hàng hải, viễn thông, tin học, nghiên cứu và phát triển các nguồn tài nguyên sinh học (lĩnh vực mà Trung Quốc lần đầu tiên mở cửa cho đầu tư nước ngoài), xây dựng, dịch vụ tài chính, bệnh viện tư nhân tại các đô thị lớn, các dịch vụ về môi trường… Hiệp định CAI cũng thúc đẩy các doanh nghiệp tại Trung Quốc nâng cao các tiêu chuẩn về phương diện phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, khí hậu và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Tóm lại, CAI là một cơ hội lớn đối với nền kinh tế Trung Quốc, trong bối cảnh thế đối đầu gia tăng giữa Bắc Kinh và Washington. Tuy nhiên, các bất đồng gay gắt trong lĩnh vực nhân quyền Âu - Trung, đặc biệt về các xâm phạm nhân quyền nghiêm trọng tại Tân Cương, bị giới bảo vệ nhân quyền và một bộ phận chính giới Châu Âu lên án, đã khiến Hiệp định này bị đình chỉ phê chuẩn.

2. Vì sao nói Việt Nam là quốc gia có thể hưởng lợi từ đầu tư Châu Âu trong bối cảnh Hiệp định Đầu tư Toàn diện Liên Âu – Trung Quốc bế tắc ?

Đài phát thanh Đức Deutsche Welle (DW) có bài tổng hợp đáng chú ý về chủ đề này, với tiêu đề, "Vietnam to gain as EU-China investment pact stalls" (09/07/2021), nêu bật một số lý do chính khiến Việt Nam có thể trở thành điểm đến của các đầu tư Châu Âu. Thứ nhất là kinh tế Việt Nam tăng trưởng mạnh trong những năm gần đây, trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Thứ hai là quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Liên Âu đang trên đường cải thiện đáng kể. Thứ ba là đầu tư hiện tại của Châu Âu vào Việt Nam chưa xứng với các tiềm năng của các nước EU, thứ tư là môi trường đầu tư Việt Nam có xu hướng trở nên "an toàn hơn" cho các nhà đầu tư.

Theo DW, Việt Nam được coi là một trong các nền kinh tế phát triển nhanh nhất Châu Á trong thập kỷ qua, và cũng là nước được hưởng lợi nhiều, trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, kể từ năm 2018, với việc nhiều công ty Mỹ và Nhật Bản di chuyển cơ sở từ Trung Quốc sang Việt Nam. Theo ông Lê Anh Tuấn, phụ trách bộ phận nghiên cứu của công ty tư vấn kinh tế Dragon Capital, tương tự như với nhiều doanh nghiệp Hoa Kỳ và Nhật Bản, doanh nghiệp Châu Âu có thể tìm đến Việt Nam như một địa điểm an toàn hàng đầu trong bối cảnh có nhiều rủi ro "chiến tranh thương mại" Mỹ - Trung. 

Trong quan hệ thương mại với Liên Âu, Việt Nam có lợi thế với tư cách là đối tác lớn thứ 15 của Liên Âu, với tổng trao đổi hàng hóa song phương trị giá 43,2 tỉ euro năm 2020, EU trở thành thị trường xuất khẩu thứ hai của Việt Nam sau Hoa Kỳ. Chỉ riêng trong quý đầu năm 2021, xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Châu Âu trị giá 10 tỉ đô la, tăng 18% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Các nước Liên Âu còn nhiều tiềm năng để đầu tư vào Việt Nam. Theo số liệu của EU, trong năm 2019, tổng vốn đầu tư của các nước Liên Âu vào Việt Nam vào thời điểm đó là 6,1 tỷ Euro. Con số quá ít so với hơn 60 tỷ USD tổng đầu tư của Hàn Quốc và Nhật Bản. Theo trung tâm Dragon Capital, trong sáu tháng đầu năm nay, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc chiếm đến hai phần ba trong tổng số 15,3 tỉ đô la vốn đầu tư vào Việt Nam. Pháp, Đức và Luxembourg hiện lần lượt là các nhà đầu tư lớn thứ 16, 17 và 18 tại Việt Nam.

Môi trường kinh doanh tại Việt Nam dường như đang trở nên "an toàn hơn" trong con mắt giới đầu tư Châu Âu. Một báo cáo của Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam công bố vào tháng 2 cho thấy các doanh nghiệp Châu Âu có mức độ tin tưởng cao vào thị trường này, với 48% mô tả hoạt động kinh doanh của họ là "xuất sắc" hoặc "tốt", tỉ lệ gia tăng đáng kể so với 2020.

Nhóm chuyên gia thuộc công ty VCI Legal, chuyên về luật kinh doanh quốc tế, có trụ sở tại Việt Nam, trên trang mạng Lexology, cũng ghi nhận hai lý do chính khiến Việt Nam trở thành là một trong những điểm đến đầu tư hàng đầu hiện nay (bài "EU’s Suspension of the Comprehensive Agreement on Investment with China - Vietnam as an alternative investment destination") : điểm đến an toàn trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung và việc Việt Nam tham gia vào hàng loạt các thỏa thuận thương mại (như các hiệp định với Châu Âu EVFTA / EVIPA, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP và Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực RCEP).

3. Làm thế nào Việt Nam có thể tận dụng được lợi thế này ?

Theo nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, học giả thuộc chương trình nghiên cứu về Việt Nam, tại Viện ISEAS–Yusof Ishak institute, Singapore, được đài Đức DW dẫn lời, cho dù tiềm năng là lớn, nhưng để Việt Nam thu hút được các đầu tư từ Châu Âu, Việt Nam còn phải nỗ lực nhiều, bởi "còn nhiều thách thức".

Thỏa thuận Bảo hộ Đầu tư Việt Nam – Liên Âu (EU-Vietnam Investment Protection Agreement - EVIPA), đã được thông qua ở cấp Liên Âu, cùng với Thỏa thuận thương mại tự do Việt Nam – Liên Âu. Tuy nhiên, theo luật pháp Châu Âu, Thỏa thuận này còn phải được tất cả 27 quốc gia thành viên Liên Âu phê chuẩn trước khi có hiệu lực. Nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp nhấn mạnh là "Nếu việc phê chuẩn được tiến hành mau lẹ và thỏa thuận sớm có hiệu lực, thì Việt Nam có cơ hội thu hút được nhiều đầu tư từ Liên Âu, ngược lại, nếu như thỏa thuận cũng bị tắc nghẽn như Thỏa thuận Đầu tư Toàn diện Trung – Âu, thì Việt Nam cũng sẽ mất đi cơ hội quý giá này".

Ngay sau khi Nghị Viện Châu Âu đình chỉ tiến trình phê chuẩn Hiệp định Đầu tư Toàn diện với Trung Quốc, chính quyền Việt Nam đã tiếp tục hối thúc nhiều quốc gia thành viên Châu Âu (như Ý, Đức, Rumani…) nhanh chóng phê chuẩn Thỏa thuận Bảo hộ Đầu tư EVIPA. Theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Pháp - Việt, cho đến nay, mới chỉ có 4 quốc gia Châu Âu phê chuẩn EVIPA (gồm Hungary, Litva, Rumani và Thụy Điển). Tuy nhiên, để có thể được hưởng lợi đầu tư từ Liên Âu, theo ông Lê Hồng Hiệp, một điều cũng rất quan trọng là tân chính phủ Việt Nam, dưới quyền của thủ tướng Phạm Minh Chính, người được Đảng cộng sản cầm quyền bầu chọn vào cương vị này từ tháng 3/2021, phải thúc đẩy các cải cách có lợi cho doanh nghiệp.

Trọng Thành

Nguồn : RFI, 12/07/2021

*********************

Dân biểu Châu Âu phản đối việc khởi tố và bắt giam nhà báo Mai Phan Lợi và luật gia Đặng Đình Bách

Ỷ Lan, RFA, 12/07/2021

Ngày 16 tháng 11 năm ngoái, bảy tổ chức xã hội dân sự đã họp nhau thành lập Ban Điều hành Mạng lưới VNGO-EVFTA nhằm mục tiêu tư vấn việc thi hành Hiệp ước Tự do Mậu dịch Liên Âu-Việt Nam, tức EVFTA.

Trong số bảy tổ chức này có hai tổ chức Trung tâm Truyền thông Giáo dục Cộng đồng (MEC) đứng đầu là Nhà báo Mai Phan Lợi, và Trung tâm Nghiên cứu Pháp luật và chính sách Phát triển bền vững (LPSD) do Luật sư Đặng Đình Bách đứng đầu.

Nhà báo Mai Phan Lợi (trái) và luật gia Đặng Đình Bách Photo : RFA

Ngày 2 tháng 7 vừa qua, công an Hà Nội công bố tin bắt giam và khởi tố hai ông Mai Phan Lợi và Đặng Đình Bách vì tội "trốn thuế". Riêng ông Lợi đã bị bắt từ ngày 24 tháng 6.

Chiều ngày 12 tháng 7, Bà Maria Arena, Chủ tịch Phân ban Nhân quyền Quốc hội Châu Âu, tuyên bố trước Quốc hội rằng :

"Tôi muốn truyền đi mối quan ngại của chúng tôi về việc bắt giam hai đại diện xã hội dân sự quan trọng tại Việt Nam, là Nhà báo Mai Phan Lợi, Chủ tịch Văn phòng Khoa học Trung tâm Truyền thông Giáo dục Cộng đồng, và Luật sư Đặng Đình Bách, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Pháp luật và chính sách Phát triển bền vững.

"Hai đại diện các tổ chức phi chính phủ này đồng thời cũng là những tổ chức tích cực tham gia vào Mạng lưới thành lập tháng 11 vừa qua để nâng cao nhật thức trong người dân về Hiệp ước EVFTA".

Chúng tôi tìm gặp bà Jude Kirton-Darling, Chủ tịch Ban Tư vấn Liên Âu thiết lập theo quy chế EVFTA, hỏi thêm chi tiết. Mời quý thính giả theo dõi cuộc phỏng vấn ấy sau đây.

Bà Jude Kirton-Darling, Chủ tịch Ban Tư vấn Liên Âu

Ỷ Lan : Thưa bà Jude Kirton-Darling, bà là Chủ tịch Ban Tư vấn Liên Âu được thiết lập theo quy chế EVFTA, Hiệp ước Tự do Mậu dịch Liên Âu – Việt Nam. Xin bà giải thích cho thính giả Đài Á Châu Tự do được biết về vai trò của Ban Tư vấn này.

Jude Kirton-Darling : Vâng. Trong tất cả mọi Hiệp ước Tự do Mậu dịch của Liên Âu đều có một Chương về Mậu dịch và Phát triển bền vững, qua đó quy định việc hình thành Ban Tư vấn của hai bên ký kết hiệp ước, nhằm thiết lập cơ chế thực thi hiệp ước, đặc biệt chú tâm tới các lĩnh vực quyền người lao động, quyền môi sinh và các vấn đề xã hội và kinh tế. Hiệp ước EVFTA quy định thiết lập một Ban Tư vấn (gọi là DAG) bên phía Liên Âu bao gồm các xã hội dân sự với số thành viên đồng đẳng các đại diện giới chủ nhân và doanh thương, đại diện thợ thuyền và Công đoàn, cũng như đại diện các tổ chức Phi Chính phủ. Trên nguyên tắc, phía Việt Nam cũng phải thiết lập một Ban Tư vấn (DAG) như thế. Tức là phải bao gồm đại diện các tổ chức dân sự độc lập. Theo Hiệp ước quy định, các Ban Tư vấn Liên Âu và Việt Nam có những cuộc họp chung để đưa ra các khuyến thỉnh trình Uỷ ban Mậu dịch và Phát triển bền vững giữa chính quyền Việt Nam và Hội đồng Liên Âu.

Ỷ Lan : Nhưng hồi tháng 6 vừa qua, bà đã ra lời tuyên bố hối tiếc cuộc họp chung giữa hai Ban Tư vấn Việt Nam và Liên Âu phải huỷ bỏ, vì nhà cầm quyền Hà Nội chưa thành lập Ban Tư vấn Việt Nam. Vì sao như thế, xin bà giải thích rõ hơn ?

Jude Kirton-Darling : Bên phía Liên Âu, chúng tôi đã thành lập xong Ban Tư vấn (DAG) ngay từ hồi đầu năm, và đã họp nhau nhiều lần. Chúng tôi chờ DAG Việt Nam nhưng đợi hoài không thấy. Ngay từ đầu năm, chúng tôi đã kêu gọi các tổ chức xã hội dân sự ghi danh vào Ban Tư vấn trong nước, nhưng ít thấy các tổ chức nào tham gia. Hiểu rõ hiện trạng Việt Nam, chúng ta sẽ nhận ra ngay chuyện nhiêu khê cho các tổ chức tự nguyện dám tham gia. Khi chúng tôi kêu gọi lần thứ hai sau đó, một số tổ chức tỏ vẻ quan tâm. Nhưng Việt Nam vẫn chưa chịu thiết lập Ban Tư vấn trong nước. Lúc đó chúng tôi hy vọng có thể họp hai Ban Tư vấn tại Diễn đàn Liên Âu vào thượng tuần tháng 6. Cuối cùng đành huỷ bỏ vì DAG Việt Nam chưa hiện hữu. Hội đồng Liên Âu quyết định sẽ không có cuộc họp giữa hai phía chính quyền, nếu cột trụ xã hội dân sự Việt Nam chưa thành hình. Vì lý do này mà cả hai cuộc họp phải huỷ bỏ. Trong tư thế DAG Liên Âu, chúng tôi lấy quyết định bất thường trong bối cảnh Hiệp ước EVFTA, ra tuyên bố công khai nhắc nhở nhà cầm quyền Việt Nam về sự cam kết họ từng hứa hẹn và kêu gọi họ nhanh chóng khắc phục.

Ỷ Lan : Mới đây, chuyện rắc rối khác lại xẩy ra tại Việt Nam. Hai nhà hoạt động xã hội dân sự, nhà báo Mai Phan Lợi và Luật sư Đặng Đình Bách từng nộp đơn xin làm thành viên DAG Việt Nam, bị bắt. Bà phản ứng ra sao trước sự kiện này, thưa bà ?

Jude Kirton-Darling : Chẳng ai trong chúng tôi ngây thơ đâu. Chúng tôi dư biết không gian hoạt động dành cho các xã hội dân sự tại Việt Nam rất giới hạn. Lý do vì sao chúng tôi thường xuyên thúc giục Việt Nam mở rộng không gian nầy. Trong thời gian thương thảo ký kết hiệp ước EVFTA, nhà cầm quyền Việt Nam hứa hẹn rằng sẽ để cho các xã hội dân sự mọi dễ dàng tham gia cơ chế theo dõi mậu dịch và phát triển bền vững EVFTA. Cho nên sự bắt giam hai người hoạt động xã hội dân sự vừa qua khiến chúng tôi cực kỳ quan ngại. Chúng tôi không ngừng khuyến khích các tổ chức xã hội dân sự tại Việt Nam ghi tên tham gia Ban Tư vấn trong nước, tức DAG Việt Nam. Chúng tôi dư biết động thái này không kém phần nguy hiểm. Tuy nhiên, trách nhiệm nằm trong tay nhà cầm quyền Việt Nam để thực thi điều chính họ tham gia ký kết, và điều này còn bảo đảm việc mở rộng không gian hoạt động cho xã hội dân sự.

Ỷ Lan : Đây có phải là nhược điểm của EVFTA không thưa bà ? Dù sao chúng ta cũng đã biết Việt Nam là quốc gia Độc Đảng. Bà không thể nào trông cậy chuyện các tổ chức xã hội dân sự đóng vai trò độc lập để điều hành cơ chế kiểm soát hay biểu đạt các quan điểm phê phán mà không sợ bị đàn áp hay bắt giam ?

Jude Kirton-Darling : Đây chính là trọng tâm cuộc thảo luận tại Quốc hội Liên Âu trước khi phê chuẩn EVFTA : được hay không các tổ chức xã hội dân sự độc lập tại Việt Nam tham gia vào cơ chế kiểm soát việc mậu dịch và hát triển bền vững của EVFTA ? Khi tôi còn là Dân biểu Quốc hội Châu Âu, tôi đã hết sức chống đối việc phê chuẩn. Nhưng cuối cùng, tôi bị ở vào thành phần thiểu số, thế rồi EVFTA được phê chuẩn. Nay thì chúng ta phải cố gắng hết sức mình làm tốt mọi sự, sử dụng tối đa các công cụ hàm chứa trong EVFTA để bảo đảm các cam kết đôi bên, Việt Nam và Liên Âu, được thực thi từ cơ bản. Nhưng chúng tôi biết rằng hoàn cảnh các xã hội dân sự tại Việt Nam cực kỳ rắc rối, và chúng tôi, xã hội dân sự Châu Âu liên đới nhau áp lực Việt Nam và Hội đồng Âu Châu nhằm bảo đảm hai bên cùng tôn trọng các cam kết mở rộng không gian hoạt động cho các xã hội dân sự tại Việt Nam.

Ỷ Lan : Theo bà, Liên Âu có tính trừng phạt hay ngưng áp dụng hiệp ước EVFTA nếu Việt Nam không chịu thực thi các nghĩa vụ ký kết ?

Jude Kirton-Darling : Tôi không tin chúng ta ở vào giai đoạn này. Liên Âu vốn đã có tiến trình trừng phạt hay ngưng thi hành Các hiệp ước tự do mậu dịch, nhưng hiếm khi áp dụng. Tuy nhiên, đã có tiền lệ – đó là trường hợp Hiệp ước Tự do mậu dịch với Nam Hàn. Tranh cãi kéo dài vì Nam Hàn không chịu thi hành một bộ phận trong hiệp ước. Liên Âu đành phải triệu tập cuộc hội thảo các chuyên gia quốc tế để đúc kết báo cáo như bước đầu cuộc trừng phạt. Nhờ vậy, Nam Hàn đã chịu tuân theo các nghĩa vụ ký kết, và hiện nay hiệp ước giữa Liên Âu và Nam Hàn được bình thường hoá.

Ỷ Lan : Bà có tính yêu cầu Việt Nam trả tự do cho hai người vừa bị khởi tố hôm 2 tháng 7 vừa qua ?

Jude Kirton-Darling : Chắc chắn tôi sẽ làm việc đó ! Mục tiêu tối ưu của chúng tôi là áp lực cho việc mở rộng không gian sinh hoạt cho các xã hội dân sự. Chắc chắn sẽ là một đáp ứng chờ mong nếu nhà cầm quyền Việt Nam chịu lấy những bước cụ thể giải quyết vấn nạn tù nhân chính trị và mở rộng không gian cho xã hội dân sự.

Ỷ Lan : Xin cám ơn bà Jude Kirton-Darling, Chủ tịch Ban Tư vấn Liên Âu, cho cuộc phỏng vấn này.

Ỷ Lan thực hiện

Nguồn : RFA, 12/07/2021