Tại sao thuốc chủng ngừa Covid ra đời nhanh chóng ?

Nhã Duy

Khi tình hình Covid-19 tại Việt Nam nói riêng diễn ra với những chiều hướng gia tăng đáng lo ngại hiện nay, hầu như các tin tức và dư luận của công chúng đều tập trung vào việc bao giờ người dân được chủng ngừa và với loại thuốc chủng ngừa nào ? Bởi thuốc ngừa Covid được xem là chiếc phao cứu sinh trong cơn đại dịch hiện nay.

Tại sao và nhờ ai mà thuốc chủng ngừa được ra đời nhanh chóng như vậy ?

Điều này đã tạo ra câu hỏi và tranh luận đó đây rằng, tại sao và nhờ ai mà thuốc chủng ngừa được ra đời nhanh chóng như vậy ? Donald Trump từng đăng đàn nhận công về phần mình và được những người ủng hộ mình lặp lại. Nhân việc này, thử nhìn nhận lại chiến dịch vaccine thần tốc "Operation Warp Speed" (OWS) của chính phủ Donald Trump ra sao ?

Với kỹ thuật mRNA hay các kỹ thuật khác đã được nghiên cứu từ hàng chục năm qua trong việc đi tìm thuốc chữa trị ung thư hay các dịch bệnh khác, hàng chục tập đoàn dược phẩm thế giới đã lập tức chuyển ngay sang cuộc nghiên cứu và thử nghiệm thuốc ngừa Covid ngay khi đại dịch bắt đầu. Không chỉ là nhu cầu cấp bách của việc tạo ra thuốc ngừa, mà đây còn là cơ hội cạnh tranh thương mại bởi bất cứ hãng nào cho ra thuốc ngừa đầu tiên cũng đồng nghĩa với sự thành công to lớn về tài chính.

Theo các công bố từ hai hãng Pfizer và BioNTech, hãng BioNTech của Đức đã bắt đầu nghiên cứu vaccine vào ngày 10 tháng 1 năm 2020 và chi phí nghiên cứu phát triển vaccine vào khoảng một tỉ đô la sau khi hai hãng cùng hợp tác. Cũng vậy, hãng Moderna thông báo đã nghiên cứu vaccine của mình ngay trong tháng Một năm 2020.

Đây là giai đoạn mà Donald Trump đã liên tục chối bỏ đại dịch, ngay từ đầu đã phủ nhận sự hiện hữu của Covid và xem nó như "cúm mùa" hay đòn phép chính trị của phía Dân chủ. Ông ta lặp lại rất nhiều lần rằng Covid sẽ tự biến mất như "phép lạ", đến tháng Tư (năm 2020) sẽ tự hết. Con rể Trump là Jared Kushner, thành viên chủ chốt của ban chống dịch quốc gia cũng lặp lại lời cha vợ mình khi bảo đến tháng Bảy thì nước Mỹ sẽ lại mở tiệc, mọi hoạt động sẽ bình thường trở lại.

Tuy nhiên, theo các băng ghi âm công bố đã cho thấy chính Trump cũng hiểu rõ về mối nguy hiểm của đại dịch nhưng ông thú nhận rằng những lời nói dối là vì không muốn làm người dân hoảng loạn. Với lý do gì, chính vì những tuyên bố của Trump mà hầu hết người ủng hộ Trump cũng tin là Covid không có thật hay không nguy hiểm đến hiện nay, để rồi việc buông thả dịch đã dẫn đến con số dân Mỹ bị chết tăng cao vùn vụt, khó lòng tưởng tượng với một quốc gia tân tiến như Hoa Kỳ. Đó là một tội ác và vết nhơ trong lịch sử nước Mỹ.

Những cái chết của người dân vẫn không làm Trump lo ngại cho đến khi thị trường chứng khoáng sụp đổ, giá trị cổ phiếu mất gần 30% vào tháng Ba năm 2020, Trump và nội các của ông mới hốt hoảng. Đến lúc này Trump mới ban bố tình trạng khẩn cấp và hầu hết các tiểu bang mới đóng cửa.Nhưng đã quá trễ. Đại dịch đã không còn kiểm soát được tại Mỹ và số người chết cứ lạnh lùng tăng cao. Con số một, hai, ba trăm ngàn người dường như chỉ là con số với Trump. Nhưng đó là sự mất mát, sự đau đớn của vô số gia đình có người thân qua đời, điều lẽ ra đã có thể ngăn ngừa. Cho đến ngày 8 tháng Năm 2020, Trump vẫn còn tiếp tục tuyên bố một cách phản khoa học ngay tại Bạch Ốc rằng, "Coronavirus sẽ biến mất mà không cần đến vaccine" (1).

Tuy nhiên, với nguy cơ bị thất cử là điều duy nhất Trump lo lắng, nên để không bị lỡ chuyến xe, chương trình vaccine thần tốc Operation Warp Speed (OWS) của Trump cũng vội vã ra đời và được công bố vào ngày 15 tháng Năm năm 2020, sau gần nửa năm đại dịch Covid-19 xuất hiện và đã giết chết xấp xỉ 100 ngàn dân Mỹ. Đây cũng là thời điểm mà các hãng dược phẩm đã đi quá nửa giai đoạn thử nghiệm lâm sàng của mình.

Được xem là chương trình hợp tác giữa chính phủ và tư nhân nhằm thúc đẩy việc chế tạo vaccine Covid, trên thực chất chương trình đã cung cấp tiền cho các hãng, với ngân sách ban đầu là 10 tỉ đô la trích từ quỹ cứu trợ liên bang. Hàng chục hãng dược phẩm lớn nhỏ của Mỹ và thế giới được OWS hào phóng cung cấp tiền, bất kể sự nghiên cứu hay kế hoạch chế tạo vaccine ra sao để rồi cuối cùng đã tăng thành 18 tỉ.

Sanofi của Pháp và GSK của Anh nhận từ OWS hơn hai tỉ đô la nhưng chưa ra thuốc ngừa và hiện nay có lẽ Mỹ cũng không còn cần đến họ. Hãng Novavax của Mỹ nhận 1,6 tỉ đô la nhưng chưa có sản phẩm và không mấy ai nghe đến tên. AstraZeneca của Anh nhận 1,2 tỉ đô la từ OWS cũng không được FDA chuẩn thuận và hiện nay bị nhiều quốc gia ngưng sử dụng vì một số người bị triệu chứng đông máu. Hàng chục tỉ đô la đã tung vào các hãng Mỹ và nước ngoài trực tiếp hay gián tiếp như vậy, có cả những hãng không liên quan gì đến việc phát triển vaccine.

Chương trình vaccine thần tốc này bị xem là một sự phí phạm, không có kế hoạch và thiếu sự chuẩn bị. Nó cũng bị xem là thiếu minh bạch vì tiền được chuyển qua một tổ chức trung gian, giới lập pháp và truyền thông không được phép truy cập các hợp đồng, các khoản kê khai chi tiết toàn bộ việc phân bổ ngân sách rất lớn đó vì nội các Trump viện dẫn là các "thông tin bí mật", cấm tiết lộ, theo phóng sự điều tra từ NPR (2).

Ba hãng cuối cùng được FDA chuẩn thuận cho phép sử dụng trong mục đích khẩn cấp là Pfizer, Moderna và Johnson & Johnson. J&J chích được khoảng 12,8 triệu liều nhưng hiện cũng sử dụng giới hạn tại Mỹ vì những e ngại biến chứng. Moderna được sử dụng thời gian đầu cho người cao tuổi, nhân viên tuyến đầu và hiện cũng đã chậm sử dụng tại Mỹ khi nguồn thuốc Pfizer được dồi dào hơn.

Rốt lại, thuốc Pfizer được xem là hiệu quả, có độ tín cẩn cao và hầu như là loại vaccine phổ biến còn đang chích cho dân Mỹ hiện nay. Và điều mà tất cả mọi người đã biết, Pfizer/BioNTech không hề nhận tiền hay liên quan gì đến chương trình vaccine thần tốc OWS ngoài việc chính phủ hứa mua một khi nó được chuẩn thuận. Đó là điều tất nhiên vì quốc gia nào không cần vaccine ? Có hay không có OWS và Trump thì thuốc ngừa Pfizer vẫn ra đời, được chích cho phần lớn dân Mỹ. Anh là quốc gia đã chấp nhận cho phép sử dụng Pfizer đầu tiên, kế đến là Canada, trước cả Mỹ.

Một số người cho là OWS đã tạo điều kiện cho các thủ tục chuẩn thuận được nhanh chóng hơn thay vì vài năm trời. Nếu vậy cũng cần biết thêm là các thủ tục nhanh chóng và việc chấp thuận sử dụng khẩn cấp (Emergency Use Authorization) là những đạo luật ra đời từ vài chục năm trước và được FDA sử dụng rất nhiều lần trong các đại dịch trước kia. Nhưng điều này rốt lại cũng phụ thuộc vào vào mức độ hiệu quả và an toàn của các thuốc ngừa bởi FDA cũng không thể chấp thuận cho sử sụng một cách bừa bãi khi chưa bảo đảm sự an toàn cần thiết.

Nhiều hãng trên thế giới cũng đã nhanh chóng cho ra thuốc ngừa Covid riêng mình đồng thời điểm, họ chẳng nhờ gì đến Donald Trump. Các hãng Mỹ chắc chắn khó thể chậm hơn họ, dù có hay không chiến dịch vaccine thần tốc. Vậy rốt lại, có được thuốc chủng ngừa nhanh chóng là nhờ vào điều gì ?

Sự ra đời nhanh chóng này là nhờ kỹ thuật và nguồn tài lực có sẳn từ các hãng dược phẩm. Cũng cần ghi công hàng trăm ngàn người đã tình nguyện tham gia các cuộc thử nghiệm vaccine, bất chấp những rủi ro có thể xảy ra. Và hơn hết, cần tri ân hàng ngàn khoa học gia khắp thế giới đã miệt mài và thầm lặng nghiên cứu, sáng chế ra vô số điều hữu dụng để cứu giúp cả nhân loại, cách riêng là với thuốc chủng ngừa Covid-19 lần này. Và cuối cùng cũng cần ghi nhận việc quản trị, tổ chức khá tốt của chính phủ để người dân được chủng ngừa sớm nhất có thể.

Với riêng những người dân Việt Nam, còn có thêm câu trả lời rằng, chính phủ Mỹ của tổng thống Joe Biden hiện nay cũng là một ân nhân khi đã viện trợ và chấp thuận các hãng chế tạo thuốc ngừa Covid của Mỹ được phép bán thuốc cho Việt Nam vì nội các tiền nhiệm của Trump đã từ chối tham gia chương trình viện trợ nhân đạo Covax cho thế giới. Chích mũi thuốc Pfizer hay Moderna, hy vọng người dân Việt Nam sẽ nhớ đến điều này.

Nhã Duy

(19/07/2021)