Thượng đỉnh với ASEAN : Trung Quốc vừa đấm vừa xoa
Liêu Quốc Thái, RFA, 24/11/2021
Sự xuất hiện của Tập Cận Bình
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gặp gỡ các nhà lãnh đạo của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại một hội nghị thượng đỉnh thường niên diễn ra dưới hình thức trực tuyến tuần qua.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Thượng đỉnh Đặc biệt ASEAN - Trung Quốc hôm 22/11/2021 9 AP
Quyết định của ông Tập xuất hiện tại hội nghị cấp cao là một động thái đánh dấu kỷ niệm 30 năm quan hệ đối thoại ASEAN-Trung Quốc, vốn được khởi động bằng việc Ngoại trưởng khi đó của Trung Quốc là Tiền Kỳ Tham đã tham dự lễ khai mạc Hội nghị các bộ trưởng ngoại giao ASEAN lần thứ 24. Hội nghị tới về phía Trung Quốc sẽ do Thủ tướng Lý Khắc Cường đồng chủ trì. Tuy nhiên, điều quan trọng là sự xuất hiện của Tập Cận Bình trong hội nghị thượng đỉnh này.
Trong thời gian gần đây, không nhà lãnh đạo nào của Trung Quốc thâu tóm được quyền lực nhiều như Tập Cận Bình. Việc nghị quyết lịch sử thứ ba được thông qua tại Hội nghị trung ương 6 Đảng cộng sản Trung Quốc (Đảng cộng sản Trung Quốc) mới đây, vừa nâng cao vừa khẳng định vị thế của ông Tập ở trong Đảng và Nhà nước.
Trung Quốc đã trở nên có ý nghĩa quan trọng hơn bao giờ hết đối với sự thịnh vượng của khu vực Đông Nam Á nhờ các hoạt động thương mại. Năm 1991, thương mại song phương giữa Trung Quốc đại lục và ASEAN khi đó chỉ đạt 8 tỷ USD. Sau gần 30 năm, theo số liệu chính thức của Trung Quốc, con số này đã lên tới 685 tỷ USD vào năm 2020.
Hơn nữa, ASEAN sẽ đối diện với một nhà lãnh đạo đang chỉ huy lực lượng hải quân lớn nhất thế giới. Hiện nay, các tàu hải quân và hải cảnh cũng như dân quân biển được vũ trang của Trung Quốc thường xuyên xuất hiện thể hiện thái độ uy hiếp các nước Đông Nam Á trên Biển Đông.
Nhiệm kỳ Chủ tịch của Campuchia sẽ ra sao ?
Sau một quyết định chưa có tiền lệ của ASEAN nhằm loại nhà lãnh đạo quân sự của Myanmar, ông Min Aung Hlaing, khỏi nghị trình của hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 10/2021, hiệp hội này hiện thấy mình đang ở ngã ba đường, với thực tế là cách tiếp cận dựa trên sự đồng thuận của khối đứng trước nhiều sức ép khi một trong số 10 thành viên rơi vào nội chiến và bị xa lánh. Các sự kiện xảy ra ở Myanmar đã làm ảnh hưởng đến uy tín của ASEAN. Giới phê bình chỉ trích Brunei, quốc gia giữ vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN năm 2021 đã không hành động dứt khoát để đối phó với cuộc khủng hoảng chính trị này.
Chắc chắn là ASEAN đã suy yếu trong những năm gần đây, do những rạn nứt khác nhau về các vấn đề như Biển Đông, người Rohingya, cuộc đảo chính ở Myanmar. Và những vấn đề này không phải chỉ là rạn nứt đơn giản.
Bắt đầu từ cuối tháng 10 năm nay, Campuchia đã tiếp quản vị trí Chủ tịch luân phiên ASEAN từ tay Brunei. Trong bối cảnh có thông tin về việc Trung Quốc vận động hành lang để Tướng Min Aung Hlaing có thể tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc và sự phản đối gay gắt từ các nước khu vực, nhiều người đặt dấu hỏi về việc mối quan hệ chặt chẽ giữa Phnom Penh và Bắc Kinh sẽ tác động như thế nào đến việc xử lý cuộc khủng hoảng ở Myanmar cũng như các thách thức địa chính trị khác mà khu vực phải đối mặt, khi Campuchia đảm nhận cương vị Chủ tịch ASEAN.
Thitinan Pongsudhirak, giáo sư Đại học Chulalongkorn ở Thái Lan nhận xét : "Có một sự bế tắc ở trong nước, nơi quân đội Myanmar có quyền lực nhưng không có quyền kiểm soát hoàn toàn. Các nhóm kháng chiến có vũ trang trên khắp đất nước đang chiến đấu khá quyết liệt… Chính quyền quân sự có lực lượng vũ trang áp đảo, nhưng lại không thể thực sự đánh bại và quét sạch phong trào kháng chiến du kích vũ trang trên khắp đất nước" (1).
Ở góc độ khu vực, ASEAN cũng có những bế tắc nhất định bởi họ không thể loại bỏ và Myanmar sẽ không từ bỏ hoặc rời khỏi khối. Bước tiếp theo là đặc phái viên của ASEAN gặp các nhóm đối lập, và sau đó là thúc đẩy một số đối thoại, trong khi ASEAN cố gắng đóng vai trò trung gian giúp các bên đàm phán, nhằm giải quyết một số vấn đề hoặc tìm kiếm thỏa thuận.
Thitinan Pongsudhirak cũng đưa ra dự báo :"Tôi nghĩ Hun Sen sẽ không muốn lặp lại điều tồi tệ của năm 2012, khi ông ấy bị coi là phá hoại ASEAN và bị coi là chư hầu của Trung Quốc. Tuy nhiên, Trung Quốc sẽ gây sức ép lớn, song đối với vấn đề Myanmar, ASEAN có thể sẽ có những thỏa hiệp và không gian nhất định. Trung Quốc sẽ rất quan tâm đến vấn đề Biển Đông, quan hệ Mỹ-Trung, vấn đề Đài Loan, và vai trò của ASEAN trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung".
Thông điệp của Trung Quốc về Biển Đông ?
Cũng trong cuộc họp thượng đỉnh trực tuyến này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 22/11 tuyên bố Trung Quốc sẽ không tìm kiếm vị thế thống trị ở Đông Nam Á hoặc bắt nạt những nước láng giềng nhỏ bé hơn (2), trong bối cảnh căng thẳng đang nảy sinh trong quan hệ giữa Trung Quốc và một số quốc gia khu vực liên quan đến tranh chấp Biển Đông.
Gần đây, Philippines lại cáo buộc tàu Trung Quốc đã phun vòi rồng vào các tàu tiếp tế Philippines trên đường đến Bãi Cỏ Mây (Thuộc Trường Sa). Tổng thống Duterte nêu rõ trong hội nghị thượng đỉnh : "Chúng tôi bất bình trước sự việc gần đây ở bãi bãi Cỏ Mây và quan ngại sâu sắc đối với những sự việc tương tự. Điều này không thể hiện tốt mối quan hệ giữa các nước và quan hệ đối tác của chúng ta" (3). Ông Duterte cũng kêu gọi Trung Quốc tôn trọng Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 và phán quyết mà Tòa Trọng tài Thường trực ở La Haye (Hà Lan) đưa ra hồi năm 2016, trong đó bác bỏ yêu sách của Bắc Kinh đối với phần lớn Biển Đông.
Thủ tướng Malaysia Ismail Sabri Yaakob cũng đề cập đến vấn đề Biển Đông khi phát biểu tại hội nghị, khẳng định những vấn đề liên quan đến Biển Đông cần phải được giải quyết một cách hòa bình và mang tính xây dựng, phù hợp với những nguyên tắc của luật quốc tế được thừa nhận rộng rãi. Tuyên bố của văn phòng Thủ tướng Malaysia nêu rõ : "Tất cả các bên cần tự kiềm chế và tránh những hành động có thể bị coi là mang tính gây hấn mà có thể làm phức tạp thêm tình hình và leo thang căng thẳng trong khu vực" (4).
Mặc dù Tập Cận Bình đã phát đi thông điệu xoa dịu về vấn đề Biển Đông nói trên song quan chức Trung Quốc vẫn "cứng giọng" về vấn đề này khi phát biểu tại một sự kiện bên ngoài hội nghị. Tại một cuộc họp báo thường kỳ hôm 22/11, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên đã tái khẳng định quan điểm của Trung Quốc bác bỏ phán quyết của Tòa Trọng tài, đồng thời tuyên bố rằng chủ quyền lãnh thổ cũng như quyền và lợi ích hàng hải của nước này ở Biển Đông dựa trên căn cứ pháp lý và lịch sử đầy đủ. Ông Triệu Lập Kiên tuyên bố : "Bất kỳ nỗ lực nào nhằm thách thức chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc sẽ không thành công" (5).
Điều này cho thấy, không dễ gì Trung Quốc lại từ bỏ dã tâm độc chiếm Biển Đông như họ đã luôn thể hiện ra với thế giới thời gian vừa qua. Có chăng chỉ là biện pháp "thổi lỗ tai" các lãnh đạo Đông Nam Á mà thôi.
Trung Quốc có thực tâm muốn ký COC ?
Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính nhấn mạnh rằng các quốc gia ASEAN và Trung Quốc, vốn là các bên tranh chấp trên Biển Đông, cần tiếp tục"củng cố lòng tin chiến lược và đẩy mạnh hợp tác toàn diện".
Ông Phạm Minh Chính cũng cho rằng các bên cần tiếp tục thúc đẩy xây dựng và sớm đạt được Bộ quy tắc ứng xử giữa các bên tại Biển Đông (COC)"hiệu lực, hiệu quả, phù hợp luật pháp quốc tế và Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982", đồng thời kêu gọi các bên"cùng nhau giữ vững hòa bình, ổn định hợp tác và phát triển" trong một môi trường mà ông nói là "còn nhiều bất định".
Tuy nhiên, chuyên gia Laurent Gédéon, Viện Đông Á, Trường Sư phạm Lyon cho rằng Trung Quốc sẽ không dễ gì chọn lựa việc tự trói tay lại trên Biển Đông với COC, bởi vì các lý do sau : Thứ nhất, các luận điểm pháp lý giữa Trung Quốc và các nước ASEAN trái ngược nhau. Trung Quốc muốn duy trì "đường lưỡi bò" và chống lại Phán quyết Biển Đông năm 2016. Các quốc gia ASEAN thì muốn áp dụng UNCLOS và duy trì Phán quyết, tôn trọng tự do hàng hải và tự do thương mại ; Thêm nữa, "Trung Quốc muốn được rảnh tay đối phó với Hoa Kỳ. Vì thế, Bắc Kinh cần tự do định đoạt các phương tiện của họ trong khu vực tranh chấp" (6). Ngoài ra, "về lâu dài Bắc Kinh sẽ ở thế mạnh, do đó có thể thúc đẩy giải quyết tranh chấp có lợi cho họ nhưng với điều kiện trước đó không bị ràng buộc về mặt pháp lý"(7).
Những điều này cho thấy, về vấn đề Biển Đông, Trung Quốc sẽ không bao giờ có thực tâm muốn cùng thoả hiệp với các nước ASEAN, mà chỉ tìm cách xoa dịu. Và đương nhiên, Trung Quốc chỉ muốn ký COC nếu văn bản này được soạn thảo theo cách mà Trung Quốc muốn.
Liêu Quốc Thái
Nguồn : RFA, 24/11/2021
Tham khảo :
1. https://asiatimes.com/author/thitinan-pongsudhirak/
2. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1919524.shtml
3. https://newsinfo.inquirer.net/1518599/duterte-tells-summit-ph-abhors-sino-action-at-ayungin-shoal
5. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/t1919525.shtml
6. https://www.rfi.fr/vi/tạp-ch%C3%AD/tạp-ch%C3%AD-việt-nam/20211122-kho-tin-vao-thuc-tam-dam-phan-coc-ve-bien-dong-cua-trung-quoc
7. https://www.rfi.fr/vi/tạp-ch%C3%AD/tạp-ch%C3%AD-việt-nam/20211122-kho-tin-vao-thuc-tam-dam-phan-coc-ve-bien-dong-cua-trung-quoc
************************
COC - "Kiếp nào có yêu nhau" hay "Xin một lần yêu nhau" ?
Nguyễn Trường, RFA, 24/11/2021
Ngày 22/11/2021, các nguyên thủ quốc gia của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc đã tham dự một hội nghị cấp cao trực tuyến để kỷ niệm 30 năm hợp tác và "kiến tạo hòa bình" cho khu vực Đông Nam Á.
Các tàu nạo vét của Trung Quốc ở đá Vành Khăn, quần đảo Trường Sa hôm 21/5/2015 - Reuters
Phát biểu của người đứng đầu Đảng và Nhà nước Trung Quốc đưa ra vào khi đang có những căng thẳng ở khu vực Biển Đông giữa Trung Quốc và các nước láng giềng có tranh chấp về chủ quyền ở vùng nước này.
Truyền thông Nhà nước Trung Quốc trích lời ông Tập Cận Bình nói rằng : "Trung Quốc đã, đang, và sẽ luôn là láng giềng tốt, người bạn tốt và là đối tác tốt của ASEAN".
Theo các nhà quan sát về an ninh khu vực Đông Nam Á và Châu Á-TBD, các nhà lãnh đạo của Trung Quốc dường như đang có những nỗ lực mới để đẩy nhanh các cuộc đàm phán với ASEAN về Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) nhằm giảm nguy cơ xung đột ở Biển Đông trước hoàn cảnh mới khi có sự xuất hiện của Quad và AUKUS.
Bao giờ ?
Đồng chủ tịch Hội nghị đặc biệt Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Trung Quốc ngày 10/6/2021 cam kết thúc đẩy các kế hoạch hợp tác tương lai, bao gồm cả Sáng kiến Vành đai - Con đường (BRI) và đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC).
Trung Quốc đồng ý nối lại đàm phán với các đối tác Đông Nam Á về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) vào lúc khởi động đợt tập trận quy mô ở Hoàng Sa. Đây là đòn "vừa đấm vừa xoa" của Trung Quốc, một cử chỉ hòa hoãn của Bắc Kinh nhắm vào các đối tác ASEAN, hay ngược lại là dấu hiệu chính quyền Trung Quốc đang rất tự tin vào khả năng áp đặt luật chơi với với các nước ASEAN.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phát biểu trong cuộc họp với ngoại trưởng các nước ASEAN ngày 7/6/2021 là vòng đàm phán COC vẫn chưa có lối ra.
Trước đó, nhóm công tác chung về thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (JWG-DOC) phụ trách soạn thảo COC ngày 27/5/2021 đã tổ chức cuộc họp trực tuyến đặc biệt lần thứ ba kể từ đầu năm 2021. Việc gia tăng tần suất các cuộc họp JWG-DOC cho thấy các quốc gia liên quan đang tăng cường nỗ lực trong vấn đề Biển Đông.
Các vấn đề tranh luận
Sau khi các bên thống nhất về khuôn khổ COC vào tháng 5/2017, tiến trình tham vấn COC đã bắt đầu đàm phán về các vấn đề thực chất được cho là sẽ nhạy cảm và khó khăn.
Bản dự thảo COC được thông qua vào tháng 8/2018 cần phải trải qua ba lần đọc. Hiện tại các cuộc đàm phán về lần đọc thứ hai mới đang được tiến hành".
"Văn bản dự thảo đàm phán duy nhất (SDNT) dài 19 trang khổ A4. Tuy nhiên, cho đến nay hai bên mới đạt được một thỏa thuận tạm thời về Lời mở đầu dài một trang và 9 dòng văn bản".
"Các cuộc đàm phán hiện tập trung vào phần Mục tiêu trong Điều khoản chung. Phần Mở đầu và Mục tiêu là những phần dễ đạt được sự đồng thuận nhất vì không gây tranh cãi nhưng phần tiếp theo, phần ‘Những cam kết cơ bản’, sẽ rất phức tạp", giáo sư Carlyle Thayer thuộc Đại học New South Wales ở Canberra (Úc) đã nhận xét với RFA.
Cho đến khi hoàn tất rà soát lần thứ nhất văn bản đàm phán COC vào tháng 5/2019, các vấn đề chính của cuộc tranh luận bao gồm phạm vi địa lý và tình trạng của COC, nghĩa vụ hợp tác, giải quyết tranh chấp và vai trò của các bên thứ ba. Là một "tài liệu sống" và "một tiến trình đang diễn ra", có thể các vấn đề mới sẽ xuất hiện trong các cuộc đàm phán sắp tới.
Năm 2020 là năm mà Phán quyết biển Đông năm 2016 của Tòa Trọng tài đã được viện dẫn rất nhiều thông qua "cuộc chiến công hàm" do nhiều quốc gia trình lên LHQ, sau khi Malaysia đệ trình lên Ủy ban ranh giới thềm lục địa về ranh giới ngoài của thềm lục địa ở Biển Đông. Trung Quốc thì luôn thể hiện quan điểm không tham gia vụ kiện và không chấp nhận phán quyết, trong khi Philippines thì không từ bỏ. Các bên liên quan tuy không tham gia vụ kiện, gồm Việt Nam, Malaysia và Indonesia, nhưng đã viện dẫn Phán quyết một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Chính vì vậy, tranh luận xảy ra tiếp theo là COC sẽ bao hàm các nội dung của Phán quyết 2016 hay không ?
Hai vấn đề đáng lo ngại
Hai vấn đề chính đã và sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến quá trình tham vấn COC : đại dịch Covid/19 và thái độ hung hăng không ngừng của Trung Quốc.
Do đại dịch Covid/19, thông tin liên quan đến tham vấn COC khá hạn chế. Vào năm 2020, JWG-DOC chỉ có thể tổ chức một cuộc họp trực tuyến đặc biệt vào tháng 9. Cho đến nay, hội nghị trực tuyến là phương pháp duy nhất mà cơ chế này sử dụng để thảo luận về chương trình nghị sự, gồm cả quy trình COC.
Giai đoạn hiện tại liên quan đến các vấn đề nhạy cảm và đòi hỏi "ngoại giao toàn diện". Nếu không có sự tương tác cá nhân thì khó có thể đạt được tiến bộ đáng kể. Tuy nhiên, các cuộc họp trực tuyến đều nhấn mạnh tầm quan trọng của COC đối với việc duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông và sự đồng thuận luôn đề cao để duy trì động lực tham vấn COC và nối lại các cuộc thảo luận trực tiếp khi đại dịch được kiểm soát.
Bắc Kinh thể hiện "bộ mặt hợp tác" trong khi vẫn có các động thái gây căng thẳng trên thực địa. Họ đang lợi dụng tình hình dịch bệnh để gia tăng hoạt động ở Biển Đông nhằm đạt được mục tiêu chiến lược, điều này làm ảnh hưởng tới quá trình đàm phán COC.
Thời gian vừa qua, Trung Quốc vẫn không ngừng các hành động hung hăng hiếu chiến của họ trên biển Đông.
Chỉ tính riêng từ đầu năm 2021 tới nay, Trung Quốc thông qua Luật Hải cảnh, trong đó cho phép lực lượng Hải cảnh Trung Quốc tăng cường việc "thực thi pháp luật" trên cả những vùng biển thuộc EEZ của các quốc gia khác, trong đó có việc sử dụng vũ khí nếu thấy cần thiết.
Mặt khác, Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh sự đe doạ của mình trên biển Đông, cụ thể là Trung Quốc đã sử dụng 220 tàu cá để uy hiếp Philippines tại khu vực Đá Ba Đầu thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam hồi đầu tháng 3 năm 2021 và hiện nay tăng lên 300 chiếc.
Cuối tháng 5, 16 máy bay Trung Quốc đã xâm phạm không phận của Malaysia, khiến Malaysia không thể giữ "chính sách ngoại giao im lặng" được nữa mà phải lên tiếng tố cáo hành động vi phạm chủ quyền và đe doạ an toàn hàng không này của Trung Quốc.
Ngoài ra, chính quyền Đài Loan cho biết trong 106 ngày, từ ngày 1/1/16/4, có tới 75 ngày (tương đương 70% thời gian) các máy bay quân sự của Trung Quốc xâm phạm vùng nhận dạng phòng không của hòn đảo này.
Trong sự lo lắng trước các hành động đe doạ từ Trung Quốc, Mỹ đã phải tăng cường sự hiện diện quân sự tại khu vực này, đồng thời, Mỹ cũng nỗ lực gắn kết các đồng minh và đối tác để thúc đẩy họ tham gia các hoạt động quân sự của Mỹ ở Biển Đông. Gần đây, Biển Đông đã chứng kiến sự hiện diện của các tàu chiến từ Nhật Bản, Australia, Anh và Pháp. Số lượng các cuộc tập trận quân sự cũng tăng lên. Điều này cũng dẫn tới nguy cơ xung đột quân sự tại khu vực biển Đông ngày càng tăng lên.
Tuy nhiên một số nhà quan sát cho rằng vi-rút Covid/19 chỉ là cái cớ để Trung Quốc áp dụng kế hoãn binh, tranh thủ thời gian thế giới bị chia trí vì Covid/19 để tiếp tục lấn chiếm biển đảo, qua đó đặt thế giớitrước chuyện đã rồi.
Các vấn đề này đã tạo thêm động lực cho các quốc gia trong khu vực xem xét các chính sách và hành động đối với các vấn đề ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, bao gồm cả tiến trình tham vấn COC.
Những rào cản của việc tiến tới COC
Trung Quốc có ba yêu cầu cơ bản về COC, bao gồm việc không phụ thuộc vào Công ước LHQ về luật Biển (UNCLOS), các cuộc tập trận chung với các nước bên ngoài khu vực phải có sự đồng ý trước của tất cả các bên ký kết thỏa thuận, và không thăm dò, khai thác tài nguyên với các nước bên ngoài.
Đối diện trước sự căng thẳng Mỹ - Trung, các nước ASEAN đang lâm vào thế kẹt giữa hai cường quốc. Một bên là Trung Quốc mạnh mẽ, hung hăng nhưng ở sát bên. Còn một bên là Mỹ tuy ủng hộ lập trường Biển Đông của các nước Đông Nam Á nhưng chính sách lại hay thay đổi.
Về mặt kỹ thuật thì hiện đã có "Văn bản dự thảo đàm phán chung", nhưng các bên vẫn không thể nhất trí với nhau về cùng những vấn đề trước đây. Chẳng hạn, không có dấu hiệu nào cho thấy các bên đồng quan điểm vềphạm vi áp dụng COC.
Các cuộc thảo luận chính thức thậm chí còn chưa bắt đầu đi vào chi tiết như việc quản lý nghềcá, khai thác chung dầu khí, bảo vệmôi trường, hay thực thi pháp luật ởcác vùng biển bịtranh chấp.
Các nước sẽgiải quyết ra sao trước tuyên bố đòi quyền lịch sửcủa Trung Quốc bằng luật pháp trong nướcvà vai trò của luật pháp quốc tế sẽ ra sao trong trường hợp này ? Và những bất đồng vềcách diễn giải COC sẽ được giải quyết như thếnào ?
Liệu COC có mang tính "ràng buộc pháp lý" như mong muốn của một vài nước ASEAN hay không ? Và "ràng buộc pháp lý" thực sự có nghĩa là gì ?
Một khó khăn nữa cho ASEAN chính là việc Trung Quốc luôn muốn loại Mỹ và các quốc gia khác ra khỏi tiến trình đàm phán COC, và đây chính là thách thức đòi hỏi ASEAN phải tìm cách tháo gỡ trong thời gian tới nếu muốn văn bản này thực sự có ý nghĩa.
Một thách thức khác cho việc đàm phán COC là việc viện dẫn và tuân thủ Phán quyết Trọng tài năm 2016. Theo phán quyết này, cái gọi là "đường 9 đoạn" không hề có căn cứ pháp lý và cũng không có bất kỳ thực thể nào ởquần đảo Trường Sa được xem là đảo, đủ để thiết lập quanh đó các EEZ và thềm lục địa, vì vậy phạm vi các khu vực tranh chấp và có tuyên bố chủ quyền chồng lấn tại Biển Đông đã được thu hẹp đáng kể.
Việc tuân thủ phán quyết sẽ củng cố cam kết của các bên đối với UNCLOS, một văn bản luật quốc tế từng nhiều lần được nhấn mạnh trong tiến trình đàm phán COC.
Hơn thế nữa, phán quyết nàychắc chắn sẽ khiến COC trở nên đáng tin cậy hơn, đối với cả các bên liên quan và cộng đồng quốc tế.
Chính vì lẽ đó, yêu cầuCOC bao gồmnội dung tuân thủUNCLOS và luật pháp quốc tế ; vận dụng quy định từ phán quyết của Tòa Trọng tài ; có sự ràng buộc pháp lý và mang tính thực chất sẽ luôn luôn được đặt ra.
Cf xét các tín hiệu từ Trung Quốc có thể dự đoán, họ sẽ không chấp nhận các nội dung này. Vì vậy, tiến trình đàm phán COC khó có thể hoàn thành vào năm 2022.
Năm 2020, Việt Nam, với chức Chủ tịch luân phiên của ASEAN, đã cố gắng thúc đẩy quá trình đàm phán về COC, nhưng đại dịch Covid/19 đã khiến cố gắng của Việt Nam bị gián đoạn.
Năm 2021, Brunei giữ chức Chủ tịch ASEAN, với vai trò của Brunei, có lẽ tiến trình đàm phán COC vẫn còn gặp nhiều trở ngại. Tuy nhiên, cho dù lần rà soát thứ hai văn bản đàm phán COC đã bị tạm dừng vì đại dịch, nhưng cả Trung Quốc và ASEAN vẫn thể hiện cam kết trong việc tiếp tục đàm phán.
Vào tháng 1/2021, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đến thăm Myanmar, Indonesia, Brunei và Philippines. Từ ngày 31/3 đến ngày 2/4, ngoại trưởng các nước Singapore, Malaysia, Indonesia và Philippines đã đến Trung Quốc. Trung Quốc đã tích cực sử dụng các chiêu bài nhằm có thể tạo ra sức ép cho quá trình tham vấn COC theo cách mà Trung Quốc mong muốn.
Việt Nam thì luôn kiên quyết giữ lập trường là cần phải xây dựng một COC hiệu quả và thực chất. Tức là Việt Nam muốn nếu COC bị vi phạm, các bên có thể mang vi phạm đó ra trước tòa án quốc tế. Thêm nữa, COC phải thực sự có thể là phương tiện ngăn chặn được sự leo thang các hành động hung hăng của Trung Quốc trên biển Đông, nếu không, COC sẽ không khác gì DOC trước kia, chỉ đơn giản là một "tuyên bố chính trị" mà thôi.
Năm 2022, Campuchia sẽ thay thế Brunei để giữ chức Chủ tịch ASEAN. Với quan hệ gần gũi giữa Phnom Penh với Bắc Kinh, cùng với những gì Campuchia đã làm năm 2012 (không ra được Thông cáo chung của Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN), thì khả năng việc đàm phán COC sẽ khó có tiến triển, mặc dù "quá trình hoàn tất việc đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông đang tiến triển tốt. Dường như hiện nay quá trình đàm phán ít có vấn đề hơn" – ông Sovinda Po, một nhà nghiên cứu tại Viện Hợp tác và Hòa bình Campuchia đã nhận định với RFA.
Sau cuộc chính biến ở Myanmar đầu năm 2021 cho đến nay, Myanmar vẫn là một quốc gia mất ổn định và ngày càng lệ thuộc vào Nga và Trung Quốc. Tiếng nói của Myanmar (nếu được tham gia đàm phán) có khả năng sẽ nghiên về Trung Quốc và là một nhân tố dẫn đến COC dậm chân tại chỗ.
Phán quyết của tòa trọng tài về Biển Đông năm 2016 vẫn là một yếu tố gây những ý kiến khác biệt cho các thành viên của ASEAN, tuy nhiên, ngày càng nhiều tiếng nói yêu cầu đưa một số nội dung quan trọng của Phán quyết vào trong Dự thảo COC.
Với tư cách là một tổ chức khu vực, ASEAN có vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thúc đẩy sớm kết thúc quá trình đàm phán COC. Tuy nhiên, việc chia rẽ lợi ích giữa các thành viên, cùng với tham vọng của Trung Quốc đã khiến quá trình đàm phán COC có khả năng rơi vào bế tắc.
Mặc dù đề xuất nối lại đàm phán về COC, Trung Quốc vẫn tiếp tục khuấy động Biển Đông và vẫn thiên về đối thoại giữa Bắc Kinhvới các nước "có tranh chấp với Trung Quốc" và kiên quyết loại bỏ yếu tố Hoa Kỳ.
"Xin một lần yêu nhau" ? Khó quá !
Nguyễn Trường
Nguồn : RFA, 24/11/2021