Khủng hoảng Kazakhstan, Nga danh chính ngôn thuận điều quân đến Trung Á

Thanh Hà, RFI, 06/01/2022

Tổng thống Vladimir Putin phải chăng đang ghi thêm một bàn thắng quan trọng trên trường quốc tế nhờ khủng hoảng tại Kazakhstan ? Ngày 05/01/2021 tổng thống Kassym-Jomart yêu cầu Nga và các đồng minh "hỗ trợ" để vượt qua "đe dọa khủng bố". Sáng nay, Nga thông báo huy động "một lực lượng tập thể gìn giữ hòa bình" trong khuôn khổ liên minh quân sự Tổ Chức Hiệp Định An Ninh Tập Thể OTSC, giúp tái lập ổn định và bình thường hóa tình hình tại Kazakhstan.

Ảnh trích từ video của Bộ quốc phòng Nga : "Lực lượng tập thể gìn giữ hòa bình" Nga lên máy bay đến giúp chính quyền Kazakhstan vãn hồi trật tự, ngày 06/01/2022. AP

Đúng 30 năm sau ngày Liên Xô tan rã, phong trào nổi dậy tại Kazakhstan có lẽ là món quà ngoài mong đợi giúp tổng thống Putin phục hồi ảnh hưởng của Liên bang Nga với quốc gia lớn nhất trong khu vực Trung Á. Điện kremlin vừa có lý do để điều quân đến Kazakhstan, vừa chận đứng ý định của Nursultan (tên gọi trước đây là Astana) muốn thoát khỏi quỹ đao của Moskva.

Kazakhstan là quốc gia lớn nhất cả về mặt địa lý lẫn trọng lượng kinh tế tại Trung Á, nơi gần 20 % dân số là người Nga, với Baikonur là "trung tâm vũ trụ chính của nước Nga" và Nga là đối tác kinh tế, thương mại quan trọng nhất của Kazakhstan. Từ khi giành được độc lập năm 1991, tổng thống đầu tiên của Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev, cũng như tổng thống đương nhiệm Tokayev đều chứng minh vẫn trung thành với Kremlin. Cả hai cùng là những nhà lãnh đạo "khả dĩ" theo quan điểm của Moskva. Bằng chứng cụ thể là ngày 22/12/2021 Kazakhstan vừa ký kết với Nga một hiệp định về an ninh, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực từ an ninh mạng đến các thông tin tình báo và nhất là trong "nỗ lực chống khủng bố".

Dù vậy điều đó không cấm cản chính sách ngoại giao của Kazakhstan trong thời gian gần đây có dấu hiệu khiến Nga lo ngại. Năm ngoái, Kazakhstan ký hợp đồng trang bị drone và xe tăng của Thổ Nhĩ Kỳ, một thành viên trong liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương NATO. Tháng 10/2021 cũng chính quyền của tổng thống Tokayev đã thông qua một hiệp ước tăng cường hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng với Ý, một thành viên khác của NATO. Ngày 07/12/2021 Kazakhstan vừa triển hạn thêm 5 năm thỏa thuận về hợp tác quân sự với Hoa Kỳ.

Vào lúc Kremlin tìm mọi cách để buộc phương Tây cam kết không mở rộng hoạt động quân sự đến gần những vùng thuộc ảnh hưởng của Nga, rõ ràng, việc Kazakhstan cầu viện Moskva can thiệp để "dẹp quân nổi dậy" là cơ hội tốt để nước Nga, danh chính ngôn thuận, tăng cường hiện diện quân sự tại Trung Á. 

Tuy nhiên, theo phân tích của giám đốc nghiên cứu Viện Quan hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS của Pháp, ông Jean de Gliniasty trên đài phát thanh France Info, có khả năng Moskva "tránh can thiệp một cách quá lộ liễu và ồ ạt" vào Kazakhstan.

Điển hình là trong thông cáo sáng nay, bộ Ngoại Giao Nga nhấn mạnh đến tính "có giới hạn về mặt thời gian" của việc huy động "lực lượng tập thể" giúp Kazakhstan tái lập ổn định. Chuyên gia Gliniasty cho rằng, với rất nhiều quyền lợi tại Kazakhstan, từ kinh tế đến chiến lược, tổng thống Putin có nhiều phương tiện để can thiệp vào tình hình quốc gia Trung Á này và đó "không nhất thiết" phải là những biện pháp quân sự.

Thế còn nhìn từ phía Kazakhstan, cuộc nổi dậy lần này phải chăng là một thất bại trong nỗ lực thoát khỏi ảnh hưởng của Moskva - và trong một chừng mực nào đó là kể cả với Trung Quốc ?

Theo giới phân tích, cho dù là một trong số các sáng lập viên của Tổ Chức Hiệp Định An Ninh Tập Thể được đặt dưới sự chỉ đạo của Moskva, nhưng Kazakhstan liên tục nhìn về phía Thổ Nhĩ Kỳ vì một sự gần gũi về văn hóa, về ngôn ngữ và cả về mặt tôn giáo. Điều đó càng thể hiện rõ hơn với tham vọng của Ankara phát triển OET - Tổ chức các quốc gia nói tiếng Thổ, trong đó có 5 nước Trung Á thuộc Liên Xô cũ.

Theo nhà chính trị học Kazakhstan Dossym Satpayev được Le Monde trích dẫn, với Kazakhstan, sáng kiến tăng cường vai trò của OET là một "cánh cổng" để thoát khỏi "vòng kiềm tỏa của Nga và Trung Quốc đặc biệt là kể từ khi Hoa Kỳ rút khỏi Afghanistan". Nga vẫn xem Kazakhstan là sân sau của mình, còn Trung Quốc gần đây đã gợi ý Kazakhstan "về mặt lịch sử từng thuộc về Trung Quốc". 

Chính quyền của tổng thống Tokayev và người tiền nhiệm đã tránh chỉ trích Nga "thôn tính" bán đảo Crimea của Ukraine hay lên tiếng về hồ sơ người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi ở Tân Cương bị cưỡng bức, để tránh làm phật lòng hai cường quốc thế giới này.

Tuy nhiên, vào lúc phong trào phản kháng đang bùng lên tại Kazakhstan gây thiệt hại về nhân mạng, thì Nga, Mỹ lại tố cáo lẫn nhau đổ dầu vào lửa, gây bất ổn cho một quốc gia thứ ba. Như chuyên gia về Trung Á, Temur Umarov, Viện nghiên cứu Carnegie tại Moskva ghi nhận : Trong bối cảnh mà xung khắc giữa các siêu cường của thế giới gia tăng, một quốc gia như Kazakhstan càng khó để duy trì thế dung hòa về mặt địa chính trị.

Thanh Hà

**********************

Kazakhstan : Chính quyền trấn áp người biểu tình và kêu gọi Nga trợ giúp

Thùy Dương, RFI, 06/01/2022

Sự nhượng bộ của tổng thống Kazakhstan - hạ giá chất đốt, giải tán chính phủ - đã không làm dịu được phong trào biểu tình chống tăng giá nhiên liệu. Đất nước Trung Á lâm vào cảnh bạo động dữ dội, nhiều người chết và hàng ngàn người bị thương, cả phía người biểu tình và lực lượng an ninh. 

Người biểu tình đốt phá khu tòa thị chính thành phố Almaty, Kazakhstan, ngày 05/01/2022.  AP - Yan Blagov

Tại thành phố Almaty, miền tây Kazakhstan, nơi các cuộc biểu tình khởi phát hôm Chủ Nhật 02/01/2022 rồi sau đó lan ra cả nước trong suốt 4 ngày vừa qua, biểu tình đã biến thành bạo động. Chiều 05/01, nhiều người biểu tình đã tìm cách đột nhập vào các tòa nhà trụ sở các cơ quan hành chính, sân bay, đài truyền hình. Nạn đốt phá đã nổ ra bất chấp tình trạng khẩn cấp và lệnh giới nghiêm ban đêm mà tổng thống ban bố ngày hôm qua 05/01 và có hiệu lực cho đến ngày 19/01. 

Phát ngôn viên lực lượng cảnh sát Kazakhstan hôm nay 06/01 cho biết có vài chục người biểu tình đã chết khi tìm cách đột nhập vào các cơ quan hành chính và cả sở cảnh sát trong vùng Almaty trong đêm hôm qua.

Từ Tbilissi, thông tín viên Régis Genté, gửi về bài tường trình : 

Hàng chục người, bị coi là "những kẻ nổi loạn" đã bị lực lượng lượng cảnh sát hạ sát vào tối qua, ở Almaty, thủ đô kinh tế của Kazakhstan. Sáng nay, phát ngôn viên sở cảnh sát thành phố này đã cho biết như vậy. 

Nhiều người lo ngại xẩy ra các vụ trấn áp, giết chóc khi chính quyền thiết lập tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc, ngăn chặn internet, và tiến hành một chiến dịch mà chính quyền gọi là chống khủng bố. Đương nhiên, hiện nay, không có vấn đề khủng bố gì cả. Do vậy, đây chỉ là một sự chuẩn bị công luận cho một đợt trấn áp tàn bạo. 

Sáng nay, đã đến lúc cần tái lập trật tự, trong đêm qua, đã xẩy ra các vụ đập phá hôi của và một số người biểu tình có thể đã cố chiếm giữ một số công sở như họ đã từng làm vào hôm trước. 

Hôm nay, thứ Năm, các xe bọc thép và xe vận chuyển binh sĩ đã đậu tại các quảng trường ở những thành phố lớn, trong khi tại Almaty, chiến dịch trấn áp tiếp tục diễn ra ở nhiều khu phố". 

Trong khắp cả nước, tổng cộng có gần 1.000 người bị thương, gần 400 người phải nhập viện điều trị và 62 người bị thương nặng phải nằm khoa điều trị tích cực.

Theo AFP, phong trào biểu tình lần này đặc biệt nhắm vào cựu tổng thống Nazarbayev, nhiệm kỳ 1989-2019. Năm nay 81 tuổi, cựu tổng thống Nazarbayev, một đồng minh của tổng thống Nga Putin, là vị chủ tịch đầy quyền uy của Hội đồng an ninh quốc gia, "quân sư" của tổng thống đương nhiệm Tokayev của Kazakhstan. Nhưng hôm qua, tổng thống đương nhiệm Tokayev thông báo từ nay ông sẽ đảm nhiệm chức vụ chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia. 

Tình hình an ninh nghiêm trọng đến mức tổng thống đương nhiệm Tokayev hôm qua đã kêu gọi sự trợ giúp của đồng nhiệm Nga Vladimir Putin để chống nguy cơ khủng bố. Trong khi Mỹ và Liên Âu kêu gọi các bên liên quan kiềm chế thì Moskva sáng hôm nay 06/01 thông báo đã huy động "lực lượng tập thể gìn giữ hòa bình" trong khuôn khổ liên minh quân sự của Tổ Chức Hiệp Định An Ninh Tập Thể OTSC, đến Kazakhstan nhằm giúp chính quyền nước láng giềng Trung Á ổn định lại tình hình. 

Thùy Dương

*********************

Kazakhstan : Tổng thống giải tán chính phủ để xoa dịu người biểu tình chống tăng giá khí đốt

Thùy Dương, RFI, 05/01/2022

Hôm 04/01/2022 là ngày thứ ba liên tiếp phong trào biểu tình chống tăng giá khí nén tự nhiên diễn ra ở nhiều thành phố tại Kazakhstan, quốc gia Trung Á giàu khí đốt. Căng thẳng nghiêm trọng tới mức tổng thống Kassym-Jomart Tokayev trong đêm qua đã phải xoa dịu dân chúng bằng cách ra lệnh giải tán chính phủ và ban bố tình trạng khẩn cấp ở một số nơi. 

Tổng thống Kazakhstan, ông Kassym-Jomart Tokayev, tham dự cuộc họp giữa lãnh đạo các quốc gia thuộc Liên Xô cũ, là thành viên của Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS), tại Điện Konstantin ở Strelna, ngoại ô thành phố St Petersburg, Nga, ngày 28/12/2021.  © AP - Yevgeny Biyatov

Từ Tbilissi, thông tín viên khu vực Trung Á, Régis Genté, gửi về bài tường trình :

"Bất chấp sự nhượng bộ của chính phủ, các cuộc biểu tình vẫn tiếp diễn hôm thứ Ba và thậm chí đã lan rộng ra khắp cả nước. Quy mô các cuộc biểu tình đã khiến tổng thống Kassym-Jomart Tokayev đêm qua phải giải tán chính phủ và ban bố tình trạng khẩn cấp ở các vùng Almaty và Mangysthau. Hầu hết các thành phố lớn trong cả nước hôm qua (thứ Ba) đã chứng kiến ​​các cuộc biểu tình của nhiều ngàn người.

Cảm thấy tình hình căng thẳng có thể bùng nổ, nhà chức trách đã áp dụng trở lại ở các vùng miền tây đất nước mức giá 50 tenge (tương đương 0,1 euro)/1 lít khí đốt tự nhiên dưới dạng nén, sau khi giá tăng vọt lên tới 120 tenge/lít, do chính quyền đưa vào sử dụng một hệ thống điện tử định giá đối với loại nhiên liệu mà có tới 80% xe cơ giới ở miền tây Kazakhstan sử dụng. Đó là nơi phong trào biểu tình khởi phát hôm Chủ Nhật.

Nhưng sự nhượng bộ của chính phủ có thể là chưa đủ để làm dịu thái độ phản kháng trong nước, cho dù tình trạng khẩn cấp được ban hành có hiệu lực đến tận ngày 19/01/2022.

Những đòi hỏi của người biểu tình còn thể hiện sự chỉ trích sâu sắc nhắm vào việc quản lý lãnh đạo đất nước như nạn tham nhũng, phân chia bất bình đẳng nguồn lợi từ dầu lửa, sự thiếu trách nhiệm của các nhà lãnh đạo đối với 18 triệu dân Kazakhstan".

Hôm nay, cảnh sát ở vùng Almaty cho biết trong đêm hôm qua rạng sáng hôm nay đã dùng lựu đạn gây choáng và hơi cay để giải tán đám đông, tiến hành hơn 200 vụ bắt giữ. Gần 100 cảnh sát bị thương trong các vụ bạo động : theo AFP, đây là chuyện hiếm xảy ra tại Kazakhstan, quốc gia giàu khí đốt và được đặt dưới sự lãnh đạo của một chế độ chuyên quyền. 

Thùy Dương