Muộn quá rồi chăng ?
Arkady Averchenko,The Living Age, 15/01/1921
Lời giới thiệu : Đăng ở báo chống Bolshevik tiếng Nga Svobodnyia mìsli (Tư tưởng tự do) ở Paris số ra ngày 15 tháng Mười Một, 1920. Tác giả của tiểu phẩm này là nhà văn châm biếm người Nga lớn nhất. Ông đào thoát khỏi nước Nga Xô-viết và hiện đang ở Paris. (TQV)
Trong cơn giông tố của bao cuộc cách mạng điên cuồng của mình, Bánh xe của Quỷ hòa tan tất cả thời gian thành một khoảnh khắc
Tôi nói điều này đã xảy ra, vì nó sẽ xảy ra.
Phải chăng nó chẳng thay đổi gì nhiều cho dù đấy là tương lai, hiện tại, hay quá khứ ? Trong cơn giông tố của bao cuộc cách mạng điên cuồng của mình, Bánh xe của Quỷ hòa tan tất cả thời gian thành một khoảnh khắc : tương lai tức thì trở thành hiện tại, còn hiện tại biến mất vào trong đống đổ nát hoang tàn có tên là quá khứ.
Khi tôi nghĩ về điều này, tôi cố gắng mơ tưởng chúng ta đã chiếm Petrograd. Tưởng đến điều này thì máu trong người tôi sôi sục trong niềm vui sướng điên cuồng và những làn sóng hân hoan ấy bắt đầu tràn ngập tâm can khô héo của tôi.
Chúng ta đang có mặt ở Petrograd !
Thế rồi hèn nhát thay tôi lại đâm ra rất hoảng sợ. Người tôi trở nên tái mét, và tự dưng như một kẻ tội lỗi hèn nhát tôi bắt đầu cầu nguyện :
"Hoãn ngay tất cả chuyện này lại ! Tôi e rằng chuyện này phải hoãn lại rất lâu !"
Nói chung, tôi gan dạ. Nói chung, tất cả chúng ta đã trở nên chai lì và dữ tợn ; chúng ta sẵn sàng tay không đánh lại súng máy. Nhưng…
Tôi sợ Petrograd.
Hai ý nghĩ xung đột trong lòng tôi, giống như hai con rồng cuồng nộ :
"Sung sướng biết bao ! Chúng ta sẽ chiếm Petrograd !"
"Tôi sợ. Không chiếm Petrograd !"
"Anh sợ gì chứ ? Petrograd là mục đích thiết tha nhất của chúng ta, ao ước mãnh liệt nhất của chúng ta. Anh sợ gì chứ ?"
"Tôi sợ đến khi chúng ta sẽ chiếm được Petrograd thì đã quá muộn cho những người hiện đang ở đấy".
Đây là điều tôi sợ - biết đâu có cái cảnh như sau :
Ở ngoại ô Petrograd, Hồng quân tháo lui vẫn bắn vào quân đội Nga, nhưng trung tâm thành phố đã hoàn toàn tự do. Một người mặc áo quần thường dân, không thể nào đè nén niềm hạnh phúc trong lòng, đã tách ra khỏi phân đội đang tiến tới và chạy vào một con đường nhỏ trong thành phố đang hấp hối. Ở cuối đường anh thấy người ta xếp hàng nhận bánh mì.
Độ bảy mươi người cả nam lẫn nữ đứng xếp hàng trước cánh cửa có treo bảng, "Xuất trình thẻ lao động để nhận bánh mì".
Giống như bom nổ giữa đồng lầy, người thanh niên chiến thắng này lao vào đám đông.
"Các đồng chí. Không, quỷ tha ma bắt bọn đồng chí ấy đi ! Các bạn ơi, anh chị em ơi, mọi người được tự do rồi. Cộng sản ghê tởm không còn nữa. Từ giờ trở đi mỗi người chúng ta là công dân tự do của nước Nga hùng cường".
"Hắn nói gì thế ?" một ông già giọng run sợ quay sang cô gái có sắc mặt xanh xao hỏi. "Chuyện gì xảy ra với hắn vậy ?"
"Ông ta nói chúng ta được tự do, cộng sản sụp đổ rồi".
Ông già mấp máy môi một lát rồi gật đầu :
"Có lẽ như thế cũng tốt. Có lẽ thôi. Như thế có nghĩa là họ sẽ cho con trai tôi ra khỏi Ủy ban Đặc biệt nếu con tôi còn sống".
Một phụ nữ gãi hông và hỏi, "thế còn ngày mốt thì sao ? Họ đã hứa cho chúng tôi xà phòng và muối. Như vậy có nghĩa chúng tôi sẽ không nhận được gì. Như thế là không được".
"Còn xà phòng gì ở đây ? Muối gì ở đây ?", người thanh niên say mê hừng hực như bó đuốc. "Từ bây giờ trở đi mọi người sẽ sống như con người. Mọi thứ ta cần, ta có thể mua tự do, bao nhiêu cũng có".
"Nghe thì hay lắm," ông già thờ ơ nói, rồi bắt đầu nhìn chăm chú cái gáy của người đàn ông đứng ngay trước mặt.
Rồi dòng người xếp hàng trở lại thái độ chờ đợi bình thản.
"Các bạn ơi, anh chị em ơi !", người thanh niên la to và vội vàng chạy từ người này đến người khác, nắm lấy bàn tay họ và lúc lắc cánh tay họ giống như những tay vặn của những chiếc máy bơm nước đã hỏng. "Tại sao mọi người còn đứng ở đây ? Hãy chạy về nhà và la to, hoan hô !"
"Hoan hô," một người đàn ông trong hàng nói vọng ra yếu ớt, khi ông nhích từ chân này sang chân kia.
"Mày là thằng láu cá nhé," ông già vừa nói vừa nhìn đăm đăm người thanh niên chiến thắng này với vẻ mặt giận dữ và sợ hãi.
"Mày muốn tao chạy về nhà để mày chiếm chỗ của tao ở trong hàng chắc".
"Ông điên hay sao, hay có chuyện gì xảy ra với ông vậy ? Tại sao tôi cần quái gì cái nhúm bột mà ông gọi là bánh mì ấy ? Tôi chẳng nói với ông bằng tiếng Nga dễ hiểu là Petrograd hiện ở trong tay quân đội Nga sao ?"
"Vậy họ sẽ cho loại hai bao nhiêu bánh mì ?", một người thợ có vẻ mặt màu vàng và mệt mỏi hỏi.
"Sẽ không còn bất kỳ loại gì nữa. Ông cần bao nhiêu thì có bấy nhiêu".
"Hắn nói láo đấy", người may mắn đứng đầu tiên trong hàng, gần nhất với cánh cửa mà bao nhiêu người ao ước, nói.
"Đúng thôi, làm gì lại có chuyện không có phân loại ở đây ?"
"Tại sao mày không đi lo chuyện của mày đi, gã trai trẻ kia ?". Lão già nói, "Lợi lộc gì mà cứ la cà ở đây như thế này. Hay mày muốn vào xếp hàng, thì chỗ của mày ở đằng sau kia kìa ; chẳng ai giành đâu".
"Nhưng chả lẽ ông không hiểu : ông bây giờ là người tự do ?", người thanh niên nói tiếp. "Thử nghĩ xem, ông muốn đi đâu tùy ý mà chẳng cần bất kỳ 'sổ lao động', hay giấy phép, hay ủy ban đặc biệt nào cả. Chỉ lên xe lửa đi đến Odessa, hay Sebastopol, hay Kursk, đến bất kỳ nơi nào ông muốn".
"Nhưng còn tôi đến đấy để làm gì chứ ?", người phụ nữ đứng gãi cười nhạo. "Nhưng nếu anh giúp tôi xin được mấy cái đế giày cho giày tôi ở đằng ủy ban mậu dịch, thì tôi biết ơn anh vô cùng. À, có lẽ, xin thêm ít dầu để thắp đèn…".
Người thanh niên thử đủ mọi cách anh biết để khích lệ đám đông ấy, nhưng dòng người xếp hàng, cứ kéo dài ra như con rắn màu xám dài, chậm chạp và buồn ngủ vì đói, vẫn trơ trơ, vẫn kiên nhẫn chờ đợi những lát bánh mì ; chỉ người đứng ở đầu hàng thỉnh thoảng rụt rè gõ nhẹ vào cửa, còn ở cuối hàng dòng người càng lúc càng dài thêm.
Người thanh niên, sau khi cố gắng hết mình cuối cùng đã trở nên chán nản, bật khóc rồi bỏ đi.
Cuộc biểu tình trên đại lộ Nevsky Prospekt, thành phố Petrograd, ngày 4 tháng 7 năm 1917, bị binh sĩ Chính phủ cách mạng lâm thời xả súng máy giải tán.
Trời đã tối. Từ đằng xa vọng đến tiếng chân của đoàn quân đi, và nghe tiếng súng nổ. Dòng người xếp hàng trở nên hơi lo âu.
"Tại sao họ đánh nhau ?"
"Hãy cứ lắng nghe tiếng súng bắn nhau đi".
"Họ nói quân Bạch vệ đã vào thành phố".
"Chắc anh muốn nói đến Kolchak ? Kệ, tôi chỉ hy vọng vào ngày mai họ sẽ phát những gì họ đã hứa trên tem phiếu tháng Mười Một".
Hàng người xao động một lát và rồi mọi thứ trở lại yên ắng.
Tất nhiên, chúng ta sẽ chiếm Petrograd.
Nhưng nếu nó sẽ giống như tôi tả thì có đủ khiến cho anh có sợ phát điên lên không chứ ?
Arkady Averchenko
Nguyên tác : "May it not to be too late ?", The Living Age,số ra ngày 15/01/1921, trang 146-147, trích từ báo chống Bolshevik tiếng Nga ở Paris, Svobodnyia mìsli (Tư tưởng tự do) số ra ngày 15/11/1920. Dịch từ tạp chí mì .
Trần Quốc Việt dịch
*******************
Đấu tranh
Hadi Khorsandi - Trần Quốc Việt dịch
"Anh này, tôi không tin anh có thể làm được gì từ nước ngoài".
"Cà phê nữa chứ ?"
"Không đường nhé. Anh muốn làm gì chăng nữa thì cũng phải làm từ trong nước thôi. Cảm ơn".
"Nhưng tôi mới ở trong nước cách đây hai tuần. Cà phê nguội rồi. Mọi người ở đấy nói chỉ có đối lập ở ngoài nước mới làm nên tích sự. Chắc anh hiểu, trong nước, họ chẳng làm được gì, thậm chí họ chẳng có thể lên tiếng, vì đàn áp và súng và những thứ như thế. Chúng ta những người ở nước ngoài phải làm điều gì đấy để thế giới nghe tiếng kêu của họ. Ý tôi thật sự muốn nói là từ bây giờ trở đi chẳng lẽ chúng ta không cảm thấy xấu hổ vì chúng ta lúc nào cũng ngồi ở đây, chẳng làm gì cả, mà cứ nói mọi thứ ở bên ấy rồi cũng sẽ được giải quyết đâu ra đó thôi. Anh đưa giùm tôi cái muỗng".
"Anh ơi, anh phải hiểu chính người dân trong nước mới nên quyết định làm gì đấy. Còn ở đây, chúng ta thật sự không hiểu lắm tình hình diễn ra ở bên ấy. Trước tiên, họ nên gây tiếng vang, hay bắt đầu nổi dậy hay đứng lên hay làm gì đấy, và rồi chúng ta mới có thể bắt đầu theo tia lửa ấy".
"Không, anh ơi, dùng thêm chút bánh nhé. Anh hiểu chứ, tia lửa ấy phải xuất phát từ hải ngoại, và rồi người dân trong nước mới noi theo".
"Anh biết không ?"
"Gì vậy ?"
"Tôi nói người lãnh đạo duy nhất có thể cứu nước là người đồng thời vừa ở trong nước và ở ngoài nước".
"Chuyện ấy không thể có !"
"Tất nhiên là có chứ ! Này nhé, anh chỉ cần một người đáng mặt đàn ông, có đủ can đảm đi đến khu vực biên giới, đặt một chân qua bên kia biên giới, ở trong nước, và chân kia qua bên kia biên giới, ở ngoài nước, và rồi là to lên cho mọi người biết rằng ông đến để cứu nước".
"Rồi chuyện gì sẽ xảy ra ?"
"Chuyện xảy ra là rõ ràng quá đi chứ vì người ta sẽ kéo đến ông từ cả trong nước và ngoài nước, vì tất cả họ đều cảm thấy ông là người của họ".
"Này, tôi nghĩ anh quá sai rồi ; biết đâu chuyện hoàn toàn khác xảy đến".
"Giống chuyện gì nào ?"
"Này nhé, khi ông này đặt một chân qua biên giới, ở phía bên kia, và chân kia ở bên này, thì dây kẽm gai dọc theo biên giới sẽ cắt nát ruột ông, chưa nhắc đến "của quý" của ông ta nữa".
"Thế à ?"
"Ừ, đúng như thế đấy".
"Vậy anh nghĩ chúng ta nên làm gì ?"
"Tôi nghĩ như thế này, chuyện bậy bạ này, chuyện "họ phải làm trước, rồi chúng ta mới theo sau" này và những chuyện tương tự như thế- tôi nghĩ tất cả những chuyện này rồi cũng sẽ chẳng đưa chúng ta đi đến đâu".
"Vậy chúng ta nên làm gì ?"
"Chúng ta không nên chờ nhau. Mỗi một người trong chúng ta đều phải góp phần vào việc chung để chúng ta cứu nước cho thật nhanh và đồng thời chúng ta cũng phải chắc chắn rằng những nhà lãnh đạo tương lai của chúng ta không mất "của quý"".
"Tôi rất ủng hộ điều ấy. Anh đưa giùm cái nĩa.'
"Đúng rồi, chúng ta hãy ăn xong bánh này trước khi chúng ta cứu nước.'
Hadi Khorsandi
Nguyên tác : "Struggle", Index on Censorship, số tháng 9 năm 1986
Trần Quốc Việt dịch
Hadi Khorsandilà nhà văn châm biếm Iran.