Tuyên bố của Macron và Kissinger về cuộc chiến ở Ukraine cho thấy điều gì ?
Một đương kim Nguyên thủ nước Pháp, Emmanuel Macron và một cựu Ngoại trưởng/Cố vấn An ninh quốc gia của Tổng thống Mỹ, Henry Kissinger trước thềm 100 ngày của cuộc chiến Ukraine đã có những tuyên bố gây tranh cãi về cuộc xâm lăng của Nga ở Ukraine. Trong khi cả Nga lẫn Ukraine đang dồn lực vào cuộc chiến chưa có dấu hiệu chấm dứt, Hà Nội đang phải tìm nguồn thay thế cho vũ khí Ukraine mà Việt Nam cũng là một khách hàng lớn từ khoảng 20 năm nay. Thật ra, từ khủng hoảng bán đảo Crimea năm 2014, Việt Nam đã tính đến việc đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí.
Ảnh minh họa : tổng thống Pháp Macron tại Điện Elysee hôm 3/6/2022 - AFP
Các tuyên bố gây tranh cãi
Ngày 3/6 mới đây, từ Paris, ông Emmanuel Macron nói rằng, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã phạm một "sai lầm lịch sử và cơ bản" khi xâm lược Ukraine… Tôi nghĩ ông ấy đã tự cô lập mình". Macron đã tìm cách duy trì đối thoại với Tổng thống Putin kể từ khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng Hai. Lập trường của Macron đã nhiều lần bị một số đối tác Đông Âu và khu vực Baltic chỉ trích, vì họ coi đó là hành động phá hoại nỗ lực gây áp lực với Putin. Ông Macron khuyến cáo trong một cuộc phỏng vấn vừa công bố : "Chúng ta không được làm nhục Nga để khi ngày giao tranh dừng lại, chúng ta có thể xây dựng một lối thoát thông qua các biện pháp ngoại giao. Tôi tin rằng Pháp có vai trò là nhà trung gian" (1).
Macron đã nói chuyện thường xuyên với Putin kể từ cuộc xâm lược ngày 24/2 như một phần của nỗ lực tìm kiếm ngừng bắn. Macron kể lại : "Tôi đã nói với ông ấy rằng, ông ấy đang mắc một sai lầm lịch sử và cơ bản đối với người dân của mình, đối với bản thân và lịch sử… Chúng tôi đã đối thoại với nhau được ít nhất một trăm giờ". Pháp đã hỗ trợ Ukraine về mặt quân sự và tài chính, nhưng đến nay Macron vẫn chưa thăm Kyiv như một cử chỉ biểu tượng tình đoàn kết. Tuy nhiên, cảnh báo nói trên của Macron đã không được Ukraine hưởng ứng. Ngoại trưởng Ukraine Dmitro Kuleba phản hồi phát biểu của Macron : "Những lời kêu gọi tránh sỉ nhục Nga chỉ có thể làm sỉ nhục nước Pháp và mọi quốc gia khác kêu gọi điều này". Ông Kuleba phản hồi tiếp trên twitter : "Vì chính nước Nga đã tự sỉ nhục mình. Tất cả chúng ta tốt hơn hết nên tập trung vào việc làm cho Nga bẽ mặt. Điều này sẽ mang lại hòa bình và cứu sống nhiều người" (2).
Ông Kissinger, cựu ngoại trưởng Hoa Kỳ, tại Berlin ngày 21/1/2020 Photo AFP
Henry Kissinger, cựu Ngoại trưởng/Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ, hôm 16/5 cũng tuyên bố trên Financial Times như sau : "Thật không khôn ngoan khi có thái độ thù địch cùng lúc với cả hai đối thủ và thúc đẩy họ xích lại gần nhau. Trước mắt, chúng ta không nên gộp cả Nga và Trung Quốc lại với nhau như một yếu tố không thể tách rời. Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên hoàn toàn mới. Putin đã tính toán sai về tình hình mà ông ấy phải đối mặt trên trường quốc tế và tính sai khả năng của Nga. Nhưng liệu Putin có leo thang chiến tranh bằng cách chuyển sang một loại vũ khí chưa bao giờ được sử dụng ?" (3).
Kissinger còn cảnh báo trên Telegraph hôm 23/5 : "Phương Tây đừng bao giờ quên tầm quan trọng của Nga đối với Châu Âu. Các cuộc đàm phán phải bắt đầu trong hai tháng tới, trước khi cục diện tạo ra những biến động và căng thẳng không dễ vượt qua. Lý tưởng nhất, đường phân chia nên trở lại nguyên trạng trước đây. Theo đuổi cuộc chiến quá thời điểm đó sẽ không còn liên quan đến quyền tự do của Ukraine, mà là một cuộc chiến mới chống lại Nga" (4).
Ukraine nói "Không" với cả Macron lẫn Kissinger
Lập trường nói trên của Kissinger làm dư luận nhớ lại Realpolitik làm khuynh đảo trật tự quốc tế vào thời cuối của chiến tranh Việt Nam. Dư luận nói chung và đặc biệt, người Ukraine nói riêng, dĩ nhiên là không chấp nhận lời khuyên của Kissinger, không phải vì ông quá già cỗi, mà cái chính là do ông ngạo mạn khi coi thường người Ukraine. Hẳn nhiên, lời khuyên của Kissinger đã bị người Ukraine bác bỏ. Một cuộc thăm dò do Viện Xã hội học Kyiv công bố gần đây cho thấy 82% người Ukraine nói rằng họ không muốn nhượng lãnh thổ cho Nga. Kiện tướng cờ vua Nga Garry Kasparov và là nhà hoạt động chính trị, đã viết trên Twitter rằng lập trường của ông Kissinger về Ukraine không chỉ vô đạo đức mà còn "được chứng minh là sai lầm lặp đi lặp lại nhiều lần".
Cố vấn của Tổng thống Zelensky Mykhailo Podolyak cũng đáp trả rằng, "bất kỳ nhượng bộ nào đối với Nga không phải là con đường dẫn đến hòa bình, mà chỉ có thể trì hoãn chiến tranh trong vài năm". Tổng thống Zelensky từng nhiều lần nhấn mạnh, một trong những điều kiện để ông tham gia các cuộc đàm phán hòa bình là Nga phải đồng ý để Ukraine khôi phục những khu vực vốn thuộc kiểm soát Ukraine vào trước ngày Nga xâm lược (24/2/2022). Theo Chủ tịch CFR Richard Haass, đề xuất của Kissinger bị Ukraine từ chối "vì yêu cầu Ukraine từ bỏ quá nhiều" và cũng dễ bị Putin bác bỏ "vì dành cho Nga quá ít". Ý tưởng dùng cộng đồng quốc tế để cô lập Trung Quốc và cố hội nhập nó vào một trật tự thế giới phù hợp với lợi ích của chúng ta (Mỹ và phương Tây) lúc này là không khả thi" (5).
Tuyên bố của Macron và Kissinger còn cho thấy, các nước phương Tây đang bắt đầu bất đồng về những điều kiện để đi đến hòa bình ở Ukraine. Tuy Mỹ và phương Tây nói rằng đó là quyền quyết định của Ukraine, nhưng cuộc chiến Ukraine hiện nay không chỉ là vấn đề của Ukraine. Phát biểu với dân chúng Mỹ, Tông thống Biden giải thích rõ hơn : "Lợi ích quốc gia thiết yếu của chúng ta là bảo đảm một Châu Âu hòa bình và ổn định và làm rõ rằng lẽ phải không thuộc về kẻ mạnh. Nếu Nga không phải trả giá đắt cho hành động của mình, nó sẽ gửi một thông điệp tới những kẻ xâm lược khác rằng họ cũng có thể chiếm lãnh thổ và khuất phục các quốc gia khác. Nó sẽ đặt sự tồn vong của các nền dân chủ hòa bình khác vào vùng nguy hiểm. Và nó có thể đánh dấu sự kết thúc của trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và mở cánh cửa cho sự xâm lược ở những nơi khác, với hậu quả thảm khốc trên toàn thế giới".
Phát biểu qua video với Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos, Thụy Sĩ từ tuần trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy nói với các nhà lãnh đạo chính trị và doanh nghiệp toàn cầu rằng thế giới phải gia tăng các biện pháp trừng phạt Nga để ngăn chặn các quốc gia khác sử dụng vũ lực cho mục đích của họ. Phái đoàn Ukraine tại Davos đi xa hơn khi "đóng khung" cuộc xung đột Nga-Ukraine là một cuộc "chiến tranh ý thức hệ", bảo vệ Ukraine là bảo vệ tất cả các xã hội tự do và dân chủ ; ngược lại chiến thắng của Nga sẽ đánh dấu chiến thắng của sức mạnh đối với lẽ phải, của độc tài chuyên chế đối với thượng tôn pháp luật. Bà Yulia Klymenko, nghị sĩ quốc hội Ukraine nói với các nhà báo tại Davos : "Các bạn không cần phải chết cho chúng tôi. Nhưng chúng tôi đang chết cho các bạn đấy", theo tường thuật của phóng viên The Washington Post.
Tổng thống Ukraine Zelensky hôm 2/6/2022. "AFP PHOTO / Ukrainian Presidential Press Service"
Việt Nam lo xa cho kho vũ khí hiện nay
Hiện nay Nga đang chiếm cứ khoảng một phần năm lãnh thổ Ukraine. Kyiv đang nhận được nhiều vũ khí mạnh hơn từ phương Tây. "Lực lượng vũ trang của chúng tôi đã sẵn sàng sử dụng vũ khí mới và sau đó, tôi nghĩ rằng chúng tôi có thể bắt đầu một vòng đàm phán mới từ một vị thế được củng cố", David Arakhamia, nhà lập pháp Ukraine và thành viên đoàn đàm phán, cho biết hôm cuối tuần. Một trong những loại vũ khí mà Mỹ sẽ cung cấp cho Ukraine là hệ thống tên lửa HIMARS chính xác cho phép nước này tấn công các vị trí của Nga từ một cự li xa hơn.
Qua việc Mỹ, Nga và Ukraine đổ đủ loại vũ khí hiện đại vào chiến trường, Việt Nam không thể không lo xa cho kho vũ khí hiện nay của mình. Gần 1/4 số xe tăng Nga được triển khai tại Ukraine từ ngày 24/02/2022 hiện không còn hoạt động. Bộ binh cơ giới có lẽ đã mất khoảng 30% lực lượng. Phía Kiev cho biết đã phá hủy gần 200 máy bay, gần 2.500 xe bọc thép của Nga. Moskva cũng liên tục thông báo oanh kích nhiều kho vũ khí và các đoàn viện trợ vũ khí của phương Tây cho Ukraine. Việt Nam, cũng như các nước nhập khẩu vũ khí của Nga và Ukraine, sẽ bị ảnh hưởng gián tiếp từ những "tổn thất kinh hoàng" này (6).
Về tác động của chiến tranh Ukraine đối với hoạt động xuất khẩu vũ khí Nga, Giám đốc nghiên cứu Benoît de Tréglodé, Viện Nghiên cứu Chiến lược của Trường Quân sự Pháp (IRSEM) nhấn mạnh ba yếu tố. Thứ nhất, các biện pháp trừng phạt của phương Tây và giấy phép nhập khẩu của các nước nhập khẩu vũ khí Nga có thể gây ra tác động về mặt hình ảnh cho Việt Nam và những khách hàng khác. Thứ hai là tác động về lâu dài, bởi vì Nga phải nhập từ nước ngoài một phần linh kiện điện tử công nghệ cao được sử dụng trong ngành công nghiệp vũ khí, trong đó có Trung Quốc. Nhưng điều phức tạp hơn là nhiều linh kiện lại do các nước phương Tây cung cấp, trong khi chính những nước này đã ban hành các biện pháp trừng phạt Nga. Tác động thứ ba đối với tương lai ngành xuất khẩu vũ khí Nga, đó chính là hình ảnh. Không ai có thể ngờ rằng lực lượng Nga lại kém hiệu quả trên thực địa khi chống lại sức kháng cự của Ukraine. Truyền thông phương Tây liên tục đưa hình ảnh những vỏ xe tăng T-90 và nhiều loại khác bị tan xác hoặc hư hỏng nặng.
Thực tế trên có thể tác động đến kho vũ khí Việt Nam trong tương lai. Ngoài nguồn thay thế vũ khí Nga, Hà Nội đang tìm nguồn thay thế cho vũ khí Ukraine mà Việt Nam cũng là một khách hàng lớn từ khoảng 20 năm nay. Từ khủng hoảng bán đảo Crimea năm 2014, Việt Nam đã phải tính đến việc đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí. Trong bộ quốc phòng Việt Nam, trong bộ máy Nhà nước và bộ máy An ninh đã có những cuộc thảo luận về việc cần phải thúc đẩy những nhà cung cấp vũ khí nước ngoài khác vì liên quan đến thiệt hại trên chiến trường của cả Nga lẫn Ukraine. Tiếp theo là những lý do địa-chính trị liên quan đến việc Nga và Trung Quốc xích lại gần nhau. Hà Nội đang trao đổi rất nhiều với các nước Israel, Belarus, Hà Lan, và bắt đầu đề cập một với một số nước Liên minh Châu Âu khác, trong đó có Pháp. Nhưng việc hướng sang các nhà cung cấp mới này cũng đặt ra nhiều vấn đề địa-chính trị đáng kể, đặc biệt là với Hoa Kỳ (7).
Trần Hoài Nam
Nguồn : RFA, 06/06/2022
Chú thích :
(1). "Macron : Putin 'sai lầm nặng, nhưng đừng làm nhục Nga'", BBC, 04/06/2022 tháng 6 2022
(2). Reuters, "Ukraine chỉ trích phát biểu của tổng thống Pháp nói chớ ‘sỉ nhục’ Nga", VOA, 05/06/2022
(3). Edward Luce, "‘We are now living in a totally new era’ - Henry Kissinger", Financial Times, 09/05/2022
(4). Ambrose Evans-Pritchard, "Henry Kissinger, Ukraine must give Russia territory, drawing a backlast", The Telegraph, 23/05/2022
(5). Dan Bilefsky, "Kissinger suggests that Ukraine give up territory to Russia", The New York Times, 24/05/2022
(6). Louis Dubar, "Ukraine : après trois mois de guerre, l’armée russe dans l’impasse", Public Sénat, 23/05/2022 (trích thống kê của trang Oryx, chuyên theo dõi thiệt hại của quân đội Nga ở Ukraine).
(7). Thu Hằng, "Nga, Ukraina đổ vũ khí vào chiến trường : Việt Nam bị ảnh hưởng như thế nào ?", RFI, 30/05/2022