Khi nghĩ về vị trí của chúng tôi trên thế giới và về chiến lược tranh đấu với thế giới, tôi nhớ đến người tôi đã mang ơn sâu nặng, và tôi muốn gợi lên ở đây ký ức về bậc ân nhân này. Tôi đang nghĩ về cha tôi. Tên ông là Ozjasz Szechter. Ông là người Do Thái và cộng sản, còn tôi là người Ba Lan và chống cộng. Ông là người từng trải và trung thực, nhưng trong đời mình ông đã chọn lựa sai lầm, vì cộng sản là sự chọn lựa sai lầm.
Ozjasz Szechter [trên cùng bên trái]. Bên cạnh ông là Joanna Szczęsna và Bogusława Blajfer ; ở hàng đầu tiên là Henryk Wujec và Aleksander Hauke-Ligowski. ảnh chụp ngày 10/10/2008
Chính vì cộng sản mà ông ở tù và bị tra tấn ở Ba Lan trước chiến tranh. Ông ở tù tám năm vì hoạt động cho cộng sản ; tôi ở tù sáu năm vì chống cộng. Nhưng tôi đến nay vẫn không biết những người mà bỏ tù cha tôi và tra tấn ông đã chọn lựa đúng. Thế kỷ hai mươi là đen và trắng rõ ràng. Xuất phát từ mục đích tốt đẹp và cao quý nhiều người đã theo đuổi những tư tưởng sai lầm và đê tiện. Chủ nghĩa cộng sản hứa hẹn thế giới công bằng, nhưng lại sinh ra chế độ tàn bạo và cực kỳ bất công.
Khi vào đảng cộng sản vào năm 1919, cha tôi đã có sự chọn lựa khác người, tuy nhiên ông đã góp phần tạo ra chế độ trong đó mọi người bắt buộc phải hành xử giống như nhau. Vì vậy tôi xử sự rất dè dặt với những ai nghĩ rằng họ sở hữu sự thật tuyệt đối và tin rằng họ có thể xây dựng thế giới hoàn thiện và vô ác. Tôi cũng dè dặt bàn đến những sự chọn lựa của tôi, vì ta không thể nào đánh giá đúng về mình được.
Càng ngày tôi càng thường nghĩ về lời cha khuyên. Thời trẻ ông sống ở Lvov, thành phố có nhiều dân tộc, văn hóa, và tôn giáo. Ông về mặt nào đấy là sản phẩm của xã hội đa văn hóa ấy, khi ông khuyên : con hãy đứng về phía những người yếu, người Ukrain, người Armenia, người Do Thái, người Ba Lan. Nhưng hãy tránh xa họ khi họ trở nên đủ mạnh để áp đặt luật lệ của họ lên những người khác.
Ông cũng khuyên : chừng nào nhà cầm quyền còn phát ra những bản án tù, con hãy sát cánh với những người biểu tình ở trên hàng đầu ; khi nhà cầm quyền ban phát chức vụ trong chính quyền, con hãy tránh xa. Tất cả các quyền lực đều thối nát, nhưng quyền lực tuyệt đối thối nát tuyệt đối, ông nhắc lại lời của Lord Acton. Ông cũng nói : con không nên tin rằng con sở hữu toàn bộ sự thật ; hãy luôn luôn cố gắng nhìn đời qua đôi mắt của đối thủ, ngồi đằng sau bàn giấy của họ, nhìn qua mắt kiếng của họ, đặt mình trong hoàn cảnh của họ. Và ông cũng khuyên : con không bao giờ nên nghĩ mình vô tội và chính trực, hãy luôn luôn tìm ra phần tội nào đấy ở chính mình.
Adam Michnik
Nguyên tác : "Confessions of a Converted Dissident", Irena Grudzinska Gross dịch từ tiếng Ba Lan, Eurozine, 28/12/2001. Tựa đề của người dịch.
Trần Quốc Việt dịch