Sức mạnh không quân truyền thống ít được chú ý trong cuộc xung đột ở Ukraine, bị làm lu mờ bởi máy bay không người lái kamikaze và tên lửa hành trình mà cả hai bên sử dụng. Khi lực lượng không quân Nga tăng cường hoạt động bên trong không phận Ukraine vào tháng 9, tổn thất của lực lượng này đã tăng mạnh. Các máy bay yểm trợ tầm gần (CAS) có hiệu quả đặc biệt kém, đặt ra câu hỏi về tương lai của những máy bay này và triển vọng viện trợ các máy bay phản lực tương tự của Mỹ cho Ukraine.
Một người lính Ukraine kiểm tra mảnh vỡ của chiếc máy bay phản lực Su-25 của Không quân Nga sau trận chiến tại làng Kolonshchyna, Ukraine, ngày 21/4/2022. Nga dự kiến sẽ thiết lập ưu thế trên không trong những ngày đầu tiên của cuộc chiến. Nhưng các máy bay phản lực hỗ trợ tầm gần của Nga không phát huy được tác dụng và hệ thống phòng không của Ukraine hiệu quả đến mức các phi công Nga thường khai hỏa vũ khí của họ khi ở trên lãnh thổ Nga và không bao giờ đi vào không phận Ukraine. Efrem Lukatsky/AP
Máy bay CAS hỗ trợ lực lượng trên bộ và tấn công các mục tiêu trên chiến trường khi chúng xuất hiện, thay vì thực hiện các cuộc tập kích ném bom được lên kế hoạch từ trước. Ví dụ như chiếc Su-25 Frogfoot của Nga, vốn được thiết kế để bay tầm thấp và chậm, tấn công các mục tiêu mặt đất bằng đại bác, rocket và tên lửa. Nó là dòng máy bay kế thừa trực tiếp của máy bay bọc thép Ilyushin II-2 Shturmovik của Liên Xô, vốn đã tàn phá các đơn vị xe tăng Panzer của Đức trong Thế chiến II.
Việc bay quá gần kẻ thù khiến máy bay CAS gặp nhiều nguy hiểm và cần được bảo vệ đặc biệt. Su-25 được bọc thép dọc theo phần thân và hai bên hông, và mang theo pháo sáng để làm mồi nhử cho tên lửa tầm nhiệt. Trong những tháng gần đây, các phi công Su-25 và phi công trực thăng Ukraine đã sử dụng các tên lửa "loft", nhắm vào các mục tiêu từ tầm xa, để tránh tiếp xúc với hỏa lực của đối phương. Mặc dù vậy, tổn thất vẫn rất nặng nề. Mối đe dọa lớn nhất đối với máy bay CAS của Nga dường như đến từ các tên lửa phòng không vác vai cỡ nhỏ như Stinger do Mỹ cung cấp, hiện đang ngày càng phổ biến.
Trước khi chiến tranh bắt đầu, Nga được cho là có phi đội 192 chiếc Su-25. Theo Oryx, một nhóm chuyên gia phân tích độc lập của Hà Lan theo dõi những tổn thất đã được xác minh của Nga, lực lượng không quân Nga đã mất ít nhất 23 chiếc Su-25, chiếm đến hơn 1/3 tổng số máy bay chiến đấu của Nga bị bắn hạ. Các báo cáo chưa được xác minh cho thấy tổn thất có thể nhiều hơn thế. Các nguồn tin Ukraine cho rằng ít nhất 15 chiếc Su-25 khác đã bị bắn rơi trong tháng 9 và tháng 10.
Tỷ lệ tổn thất cao cho thấy máy bay CAS có thể đã hết thời. Đây là tin xấu đối với những người hâm mộ máy bay A-10 Thunderbolt II của Mỹ, hay còn được gọi là Warthog, một chiếc máy bay phản lực mang tính biểu tượng. Là một loại máy bay CAS mạnh mẽ hơn Su-25, chiếc Warthog bọc thép thường được gọi là khẩu súng Gatling khổng lồ có cánh. Một meme trên internet được dựa trên âm thanh của khẩu pháo chiếc máy bay này, bắn ra 65 viên đạn mỗi giây.
Cuộc chiến ở Ukraine trông giống như một nơi biểu diễn lý tưởng cho máy bay Warthog, với nhiều lời kêu gọi chuyển một số máy bay loại này của Mỹ sang hỗ trợ các lực lượng Ukraine. Alexander Gorgan, một doanh nhân Ukraine, sĩ quan bộ binh và là người đam mê máy bay Warthog, thậm chí còn thành lập một cơ sở đào tạo ở ngoại ô Kyiv để các phi công Ukraine học lái loại máy bay này.
Nhưng nhiều nhà phân tích và Không quân Mỹ vẫn nghi ngờ sâu sắc việc máy bay Warthogs có thể sống sót trước hệ thống phòng không tiên tiến. Trong nhiều năm, Không quân Hoa Kỳ đã cố gắng loại biên phi đội Warthog. Cho đến nay, Mỹ từ chối gửi bất kỳ loại máy bay phản lực nào tới Ukraine, một phần vì lo ngại việc này làm leo thang chiến tranh. Một cố vấn của Bộ trưởng quốc phòng Ukraine đã nói rõ rằng họ ưu tiên F-16, một máy bay phản lực chiến đấu đa năng, hơn Warthogs. Chúng có thể được sử dụng để chiến đấu không đối không, đánh chặn máy bay không người lái và tên lửa hành trình, cũng như thực hiện các nhiệm vụ tấn công.
Thương vong nặng nề của các máy bay tấn công mặt đất của Nga có thể kết thúc các cuộc tranh luận. Càng ngày các cuộc không kích chỉ có thể được thực hiện một cách an toàn từ tầm xa, và thời đại của máy bay tầm thấp tấn công các mục tiêu trên mặt đất từ cự ly gần dường như đã kết thúc – ít nhất là trên các chiến trường mà cả hai bên đều có hệ thống phòng không phong phú. Các loại vũ khí dẫn đường hiện đại có thể chưa loại bỏ được xe tăng trên bộ, nhưng những chiếc "xe tăng biết bay" đang dần hết thời.
The Economist
"Has the Ukraine war killed off the ground-attack aircraft ?", The Economist, 1/11/2022
Phạm Quốc Hào biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 25/11/2022