Trận chiến drone đã khai mào không chỉ trên bộ mà cả trên biển trong cuộc chiến tranh Ukraine từ tháng 2/2022. Trên biển, drone USV đã giúp Ukraine đương đầu với Hải quân Nga, một trong những lực lượng hùng mạnh và dày dặn kinh nghiệm nhất thế giới. Trong tương lai, các trận chiến trên biển sẽ diễn ra như thế nào khi có thể sử dụng drone ? RFI xin giới thiệu bài viết của chuyên gia người Bỉ, Joseph Henrotin đăng trên trang mạng chuyên về quân sự Areion24News, ngày 07/02/2022.
Tàu chiến Nga thả neo tại cảng Sebastopol, Crimea, Ukraine. Ảnh chụp ngày 27/02/2014. Reuters
Bài viết mang tựa đề "Phải chăng chiến tranh Ukraine đang định hình lại việc sử dụng drone trên biển ?". Tác giả là một cây bút thường xuyên cộng tác với báo mạng Areion24News. Ông cũng là tổng biên tập tạp chí DSI (Défense & Sécurité Internationale) chuyên về Quốc Phòng và An Ninh Quốc Tế và là thành viên của viện Nghiên Cứu các Chiến Lược So Sánh ISC (Institut de Stratégie Comparée), của trung tâm nghiên cứu về những rủi ro quân sự CAPRI của Pháp.
Mở đầu bài viết, Joseph Henrotin ghi nhận : Tháng 9/2022 một phần hạm đội của Nga đóng ở Biển Đen đã rời khỏi thành phố cảng Sebastopol, tây nam bán đảo Crimea, để dời về hải cảng Novorossiysk của Nga. Lý do là căn cứ tại Sebastopol dễ bị tấn công bằng "drone trên biển và trên không".
Các loại drone trên biển hay còn được gọi là USV - Uncrewed surface Vehicle, có thể được sử dụng như một loại ngư lôi, được điều khiển từ xa nhờ kết nối với vệ tinh Starlink. Hôm 20/09/2022 hải quân Nga đã tìm thấy xác một chiếc drone biển dạt vào bờ gần Sebastopol. Đây là một vật thể dài 3-4 mét, rada khó bị phát hiện và được trang bị ăng-ten liên lạc qua vệ tinh… Drone biển này có mang theo ước chừng từ 30-50 kg chất nổ.
Hôm 20/09/2022 hải quân Nga đã tìm thấy xác một chiếc drone biển dạt vào bờ gần Sebastopol
Hải quân Nga đau đầu vì những vật thể thô sơ
Khi phát hiện drone biển của Ukraine, quân đội Nga thực sự đau đầu, vì "từ những phụ tùng thô sơ có thể mua được ở ngoài chợ", đối phương đã tạo ra một vật thể khá phức tạp và tinh vi. Cụ thể là ở Ukraine, không khó để kết nối với vệ tinh của Starlink, cũng không khó để trang bị động cơ thủy phản lực waterjet tựa như một kiểu do Canada chế tạo. Tốc độ tối đa của những vật thể này có khi đạt tới 110 cây số/giờ. Joseph Henrotin cho rằng Nga có thể đã xem thường đối phương về điểm này.
Một điểm lợi hại khác của các loại drone biển USV là radar khó phát hiện. USV không có người lái, có thể được điều khiển từ xa, miễn là được kết nối với vệ tinh. Câu hỏi còn lại là những "quả ngư lôi tự hành đó có thể mang được bao nhiêu nhiên liệu, vì đây là một yếu tố then chốt để xác định mục tiêu nhắm tới có thể nằm cách bao xa".
Thế nhưng loại vũ khí này tới nay vẫn còn nhiều nhược điểm về kỹ thuật, và theo giải thích của tác giả bài viết trên Areion24News, "có nhiều khả năng USV phát hiện trên bãi biển là một sự cố ngoài ý muốn" của các nhà sản xuất. Nói cách khác, công cụ mới này tuy có thể lợi hại, nhưng còn nhiều nghi vấn về mức độ chính xác và đáng tin cậy.
Thử thách trên hiện trường
Tới nay drone biển đã ghi được những thành tích nào trên các mặt trận ? Joseph Henrotin trả lời : "Rất có thể là các loại USV này, với kích cỡ lớn và nặng hơn (so với vật thể đã tìm thấy trên bãi biển ở Sebastopol hồi tháng 9/2022), đã được sử dụng trong vụ tấn công vào cây cầu ở Crimea hôm 08/10/2022". Cầu Kertch nối liền báo đảo Crimea với lãnh thổ Nga đã bốc cháy và sập mất một đoạn, 7 toa trên một chuyến xe lửa đang chạy từ lãnh thổ Nga đến bán đảo Crimea bị cháy, ít nhất ba người chết. Không biết rõ nguyên nhân, nhưng hình ảnh qua video quan sát cho thấy một vật thể đã trôi qua dưới một khúc hầm cầu, nơi mà tàu bè không qua lại.
Lợi thế trong việc sử dụng drone biển ở đây là vật thể này đã đến được rất gần cây cầu, mà không bị phát hiện, nên đã có thể "đợi đúng lúc đoàn tàu hỏa có chở xăng, dầu đi qua" để được kích nổ.
Thêm một "thành tích" khác của USV : Cho dù cả phía Ukraine lẫn Nga cùng không chính thức xác nhận, nhưng theo tác giả bài viết trên Areion24News, có giả thuyết cho rằng "nhiều drone biển đã được sử dụng trong đợt tấn công ngày 29/10/2022 cũng tại Sebastopol". Ba đoạn video do phía Ukraine cung cấp cho thấy drone biển đã "phối hợp với drone trên không" trong vụ tấn công nói trên. Video thứ nhất cho thấy một USV áp sát tàu khu trục Grigorovitch của Hải quân Nga, ở "khoảng cách vừa đủ để khi kích nổ, vật thể này gây thương tích cho vỏ tàu của Nga".
Ở đoạn video thứ nhì, qua vô tuyến, người ta trông thấy nhiều mũi tàu, được cho là ở trong khu vực căn cứ Sebastopol. Đoạn video cuối cùng là hình ảnh một drone tiến đến sát gần tàu chiến của Nga trước khi bị tiêu diệt và bị trực thăng quân sự MI-17 của Nga truy đuổi. Joseph Henrotin không loại trừ khả năng chính hình ảnh này cho phép "quân đội Nga xác nhận là đã tiêu diệt được drone biển của Ukraine".
Hải quân Nga ghi nhận thiệt hại : "Một tàu dò mìn bị hỏng và một số sự cố trên một cột buồm". Không biết đích xác đó có phải là cột buồm của chiếc Grigorovitch hay không. Chuyên gia về quân sự của Pháp lưu ý các thông báo của Nga về những thiệt hại thường mơ hồ, nhưng có một điều chắc chắn là tại căn cứ ở Sebastopol "nhiều vụ nổ đã xảy ra".
Sau cùng kim nghiệm từ vụ tấn công hôm 29/10 đặt ra câu hỏi : Phải chăng lực lượng của Nga đã "thiếu một sự chuẩn bị" trước khả năng đối phương trả đũa bằng drone biển ?
Rõ ràng là Hạm đội Biển Đen của Nga đang chịu "áp lực rất lớn". Tình thế lại càng khó khăn hơn từ khi mất hai điểm tựa là các căn cứ quân sự Saky và Hvardiiske của Nga trên bán đảo Crimea. 50% khả năng hoạt động của cả hai căn cứ này đã bị "vô hiệu hóa" từ tháng 8/2022.
Hệ quả về mặt chiến lược
Những thí dụ vừa nêu cho thấy mức lợi hại của drone biển, và kèm theo đó là câu hỏi : Hải quân của Nga nói riêng và của thế giới nói chung rút được những bài học nào về một trang thiết bị mới đó ?
Sử dụng tàu để tiến hành một vụ tấn công tự sát đã nhiều lần được ghi nhận trong lịch sử Hải quân quốc tế. Nhưng lần đầu tiên, xuất hiện "vật thể không người lái và được điều khiển từ xa", kết nối với vệ tinh. Thay đổi lớn ở đây là khả năng kết nối với vệ tinh đó "không còn là độc quyền của bên quân đội : Ai cũng có thể kết nối vào các vệ tinh viễn thông này". Theo ông Joseph Henrotin, "đây là một thay đổi triệt để" trong chiến lược phòng thủ của các quốc gia do khả năng USV "lỡ hẹn" với các mục tiêu càng lúc càng bị thu hẹp lại. Nói cách khác, USV cho thấy giờ đây "có rất nhiều giải pháp, thường là không quá tốn kém, để tiến hành một vụ tấn công".
Về phía Ukraine, bài học rút ra từ những kinh nghiệm vừa qua có thể là cần sử dụng drone biển/USV với kích cỡ lớn hơn, có thể mang theo nhiều chất nổ hơn, có khả năng mang theo nhiều năng lượng hơn, để nhắm tới những mục tiêu xa hơn. Về phía Nga, đấy cũng sẽ là những bài học quý giá để "vừa tự vệ, vừa phản công". Bước ra ngoài khuôn khổ chiến tranh Ukraine thì giới chuyên gia nhận thấy USV đang đặt lại vấn đề về khả năng chống hạm, cũng như về các phương tiện và phương pháp phòng thủ, bảo vệ các vùng ven biển.
Joseph Henrotin
Nguyên tác : La guerre d’Ukraine redéfinit-elle l’emploi des drones à la mer ?, Areion24News, 07/02/2022
Thanh Hà tóm lược
Nguồn : RFI, 09/02/2023