Một năm sau cuộc "hành quân đặc biệt" của Putin ngày 24/02/2022, cuộc chiến Ukraine nay đã trở thành thứ chiến tranh toàn diện, có mục đích nhằm làm tiêu hao lực lượng của đối phương. Nga quyết chiến và kéo dài dựa vào số đông quân, tuy tử trận và bị thương nặng đã lên đến 200.000 người. Phía Ukraine vẫn giữ đất, tấn công giành đất nhờ viện trợ của Hoa Kỳ và Châu Âu. Kết thúc cuộc chiến khó thấy ở bàn hội nghị hơn là ở khả năng chỉ huy cuộc chiến.
Cuộc chiến Ukraine nay đã trở thành thứ chiến tranh toàn diện, có mục đích nhằm làm tiêu hao lực lượng của đối phương
Cho đến nay, Putin đã tận dụng võ lực, chỉ còn nguyên tử chiến thuật nữa mà thôi. Ukraine gồng hết mình phản công, can trường chiến đấu tới cùng để bảo vệ chủ quyền, bản sắc dân tộc và tự do. Về ý nghĩa chiến lược, cuộc chiến Ukraine là sự xung đột gay gắt, một mất một còn, giữa dân chủ và độc tài. Nó không chỉ nhằm vào Ukraine mà còn Châu Âu trong đó có Anh quốc. Nay nó đang lôi kéo vào cuộc cả Châu Á, Châu Phi và Trung Đông. Và làm vỡ tung những cơ chế và qui luật bảo vệ an ninh thế giới chống bạo lực đã có từ lâu.
Hoa Kỳ và Châu Âu, không ai chủ trương gây chiến nên trách nhiệm tàn phá đất nước Ukraine, với tội danh chống nhân loại là hoàn toàn ở Nga. Nhưng Putin vẫn khăng khăng cáo buộc Hoa Kỳ và Châu Âu gây chiến với Nga vì tích cực giúp Ukraine chống lại Nga. Điều này không đúng vì trước kia, Liên Xô và Trung Quốc cùng hùng hậu viện trợ quân sự và kinh tế cho Bắc Việt để xâm nhập đánh chiếm Miền Nam. Riêng Trung Quốc đã đưa 320.000 quân qua Hà Nội giúp bảo vệ Miền Bắc để quân cộng sản dồn lực lượng vào Nam, thế giới không lên tiếng tố cáo khối cộng sản tham chiến chống Việt Nam Cộng Hòa ? Nhưng dĩ nhiên không ai ngạc nhiên vì biết xưa nay bọn độc tài luôn luôn ăn nói bằng lưỡi gỗ !
Ảnh hưởng kinh tế
Chiến tranh Ukraine làm cho kinh tế toàn cầu suy thoái tuy không phải bị cấm vận như Nga. Châu Âu và Hoa Kỳ bị lạm phát, vật giá gia tăng. Riêng Châu Âu, từ tháng 3 này, vật giá, nhất là thực phẩm bắt đầu tăng từ trên 10%. Hàng loạt ngành kỹ nghệ, như may mặc, đóng cửa. Nhưng Hoa Kỳ lại làm ăn khấm khá. Kinh tế Hoa Kỳ bắt đầu phục hồi ở các ngành năng lượng, công nghệ cao, võ trang và nông nghiệp. Đồng Mỹ kim vẫn giữ vững quyền lực. Sức mạnh kinh tế và quân sự Hoa Kỳ đủ bảo đảm an ninh cho chính mình và cả đồng minh trong lúc này.
Trung Quốc có thể lợi dụng tình trạng Putin đang cầu cạnh Trung Quốc giúp đỡ kinh tế và quân sự để mua nhiên liệu giá rẻ và đưa người qua khai thác tài nguyên của Nga. Nhưng cái lợi này vẫn không đủ bù lại cái thiệt hại về kinh tế trong thời gian vừa qua do biện pháp Zéro Covid đem lại. Ngoài ra còn có những tai hại khác có tính cơ bản như dân số giảm mạnh và nhanh, kinh tế suy sụp, tăng trưởng xuống từ 9, 5% còn 3% (theo Nicolas Baverez, Le Point).
Xã hội Trung Quốc có hiện tượng bất ổn vì dân chúng cho rằng Tập, vì tham vọng làm Hoàng đế muôn năm, áp dụng đường lối của Mao mà đường lối của Mao đã hoàn toàn thất bại, dẫn đến cái chết thê thảm của hơn 80 triệu dân Trung Quốc.
Khi xâm chiếm Ukraine, Putin đã trở thành nạn nhân của cuộc chiến. Ông ta tự giam mình trong ngõ cụt quân sự, tiêu hao tài lực, nhân lực cực kỳ trầm trọng. Viễn ảnh Liên bang Nga tan rã e khó tránh. Để thoát khỏi thảm cảnh này, Putin sẽ chấp nhận nạp mình cho Tập ? Và Tập sẽ cứu anh lính Putin với một cái giá nào đó ?
Cùng lúc cả Châu Âu cũng phải chia sẻ sự thiệt hại lớn do chiến tranh Ukraine gây ra : về khủng hoảng năng lượng, đón nhận hàng triệu người Ukraine tỵ nạn. Chiến cuộc Ukraine xảy ra, Châu Âu mới giật mình thấy mình bất lực trước sự hung hăng của đế quốc độc tài, lại phụ thuộc Nga về năng lượng giá rẻ, Trung Quốc về hàng dỏm giá rẻ, Hoa Kỳ công nghệ cao và an ninh. Nhưng có cái hay là ai cũng bắt đầu sáng mắt ra về việc trước giờ ham lợi bắt tay làm ăn với chế độ độc tài và giới tài phiệt tham nhũng mà quên mình.
Sau một năm chiến cuộc Ukraine, thực tế cho mọi người thấy là đế quốc đồ sộ và độc tài vẫn không phải là vô địch. Và dân chủ vẫn không phải suy yếu để biến mất như Tập và Putin từng rêu rao.
Thế giới thay đổi ?
Viễn ảnh kết thúc chiến tranh chưa thấy nhưng có điều chắc chắn là Ukraine, Nga, Châu Âu và cả thế giới sẽ không còn như ngày hôm qua nữa. Riêng Châu Âu, từ một năm nay, đã trải qua một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng kể từ Đệ nhị Thế chiến.
Quân đội Ukraine anh dũng chiến đấu, giữ được đất nước và còn lấy lại được một phần đất đã bị Nga cưỡng chiếm. Châu Âu và Hoa Kỳ viện trợ võ khí mới tăng cường sức mạnh cho Ukraine nhưng chừng nào cuộc chiến kết thúc vẫn còn trong dự đoán. Trong lúc đó Putin cương quyết, bằng mọi giá, phải giữ 2 vùng đất dã chiếm được ở phía đông. Nhưng lằn ranh đỏ nay đã thay đổi thuận lợi về phía Ukraine hơn làm cho thuyết "không có Ukraine" mà chỉ có "chủ thuyết về Ukraine" (Ukrainisme) mà thôi của Vladislav Surkov, lý thuyết gia của Putin, không còn đứng vững nữa.
Dân Ukraine đã ý thức rõ mình là dân của quốc gia Ukraine. Năm 1992, sau khi Liên Xô tan rã, toàn dân Ukraine đã chọn bản quốc ca để hùng hồn cùng xác nhận "Quốc gia Ukraine không chết đâu". Đúng như vậy vì ba mươi năm sau, qua nhiều biến cố, Ukraine trở thành một nước dân chủ thật sự, với một ông Tổng thống đắc cử minh bạch dưới sự kiểm soát quốc tế.
Trong cuộc chiến do Putin xâm chiếm, dân Ukraine tỏ ra đoàn kết, hi sinh và chiến đấu kiên cường để bảo vệ đất nước vẹn toàn. Điều này khác hẳn với dân Nga và quân đội của Nga. Do đó, một nhà ngoại giao Pháp nhận xét : "Cuộc chiến có kết thúc thế nào đi nữa, thì sự chiến đấu anh dũng của Ukraine cũng là một phần quan trọng làm nên lịch sử Châu Âu". Hôm 17/01/23, Bộ trưởng quốc phòng Ukraine, ông Oleksii Rezhnikov, sau khi đón nhận những viện trợ quân sự mới của Châu Âu, đã hân hoan tuyên bố : "Chúng tôi trên thực tế đã là thành viên của NATO rồi".
Tuy có thắng lợi về quân sự, Ukraine vẫn còn nhiều khó khăn. Ngoài việc chưa biết chắc cuộc chiến sẽ kết thúc như thế nào, Ukraine sẽ phải đối phó với những hư hại vật chất do Putin chủ tâm tàn phá, ước tính lên tới 600 tỷ euros. Về nhân sự, có 40.000 người dân thiệt mạng, 100.000 binh lính tử trận. Không kể hằng triệu di dân tỵ nạn.
Về phía kẻ xâm lược, cuộc chiến Ukraine là cả sự thảm bại về mặt quân sự, kinh tế và địa chính (theo Steven Pifer, Brooking Institution, VA). Nhiều nhà phân tích khác cho rằng cuộc chiến tới nay đã làm hoen ố bộ mặt quân đội Nga, từ lâu có tiếng là cường quốc thứ nhì của thế giới, vì có mục tiêu bắt sống hoặc hạ sát Tổng thống Zelensky và chiếm Kiev chỉ trong vài hôm, nhưng đã hoàn toàn thất bại và bị đẩy lui xa. Trước kia, Putin bất ngờ chiếm được 25% lãnh thổ Ukraine, nay chỉ còn 15%. Quân đội Nga bị thế giới buộc tội vi phạm luật chiến tranh và Putin, tội ác chống nhân loại. Phải bị lôi ra Tòa án Quốc tế.
Châu Âu chỉ trong vài ngày sau khi Putin tiến chiếm Ukraine đã thấy cái trật tự cũ không còn nữa nên liền thay đổi nhận thức. Đức tách ra xa với Nga, võ trang và quyết định giúp quân sự cho Ukraine. Bruxelles đồng thời cũng nỗ lực giúp Ukraine và còn cam kết khi chiến tranh chấm dứt, sẽ giúp Ukraine tái thiết bằng tài sản của những nhà tài phiệt Nga thân Putin đang bị Châu Âu phong tỏa. Từ nay, Châu Âu có vai trò mới về mặt địa chính quan trọng và thực hữu.
Riêng Ba Lan đang trở thành một cường quốc quân sự của Châu Âu, có vai trò chủ động về an ninh cho Châu Âu. Hiện nay, Châu Âu cũng đang dựa vào thế mạnh của Ba Lan để hòng đối phó với Putin có thể xua quân khỏi Ukraine.
Khi Putin tiến hành xâm lược Ukraine là muốn mở rộng vùng an ninh lãnh thổ, đẩy xa biên giới NATO, nhưng kết quả lại trái ngược. Thấy Putin đánh chiếm Ukraine, lập tức Phần Lan và Thụy Điển xin gia nhập NATO, từ bỏ qui chế trung lập cố hữu cầu hòa với Nga. NATO từ nay có chính nghĩa để lớn mạnh và đảm nhiệm vai trò hàng đầu là ngăn chận sự bành trướng của Nga. NATO bảo đảm Nga không thể xâm lấn bất kỳ một nước thành viên nào của NATO được.
Tình bạn keo sơn như đá tảng
Tập và Putin cùng quả quyết cả hai "có nghĩa vụ bảo vệ nền dân chủ thứ thiệt, cùng xác nhận tình bạn không giới hạn và cả hai sẵn sàng hợp tác trong mọi địa hạt" (Thượng đỉnh Samarkand, 16/09/2022). Vì là bạn nên Tập đã không lên án Putin xâm lăng Ukraine ở Liên Hiệp Quốc. Sau bảy tháng thất bại liên tiếp ở Ukraine, Tập trấn an Putin là "ta cùng nhau đảm nhiệm vai trò cường quốc và lãnh đạo thế giới". Họ nói thật lòng vì cả hai đều chống cho bằng được vai trò lãnh đạo thế giới theo đường lối dân chủ tự do của Hoa Kỳ và Châu Âu.
Cựu Ngoại trưởng Nga, ông Igor Ivanov, đánh giá vai trò của Nga trong tình thế chiến lược mới "Nga nay không còn là sườn phía đông của một Châu Âu trên đà tan rã nữa mà trở thành sườn phía tây của Đại Âu-Á đang thành hình dưới sự lãnh đạo của Trung Quốc". Một viễn ảnh mới khó tránh cho Hoa Kỳ là mối lo ngại sẽ phải đối đầu cùng lúc với cả 2 siêu cường nguyên tử.
Nhưng trước cuộc chiến Ukraine, Tập rút ra được bài học thế nào về giấc mơ thôn tính Đài Loan năm 2027 ? Hôm Đại hội Đảng cộng sản lần thứ XX, Tập vẫn hung hăng tuyên bố "sẽ không từ bỏ ý định chiếm lấy Đài loan bằng võ lực". Vẫn vào năm 2027 thay vì 2035 như kế hoạch trước kia.
Nhưng theo học giả chuyên về Trung Quốc, Tai Ming Cheung của Viện IGCC ở San Diego, Hoa Kỳ, thì "Trung Quốc lập quân đội theo mô hình Liên Xô, mua võ khí của Moscow. Khi họ thấy quân đội Nga bị mất hàng trăm ngàn binh lính, tiêu hao hơn phân nửa võ khí, mà mục tiêu không đạt được, thì họ thấy khả năng quân sự của mình chắc không khá hơn". Hơn nữa, từ sau 1979, vụ dạy cho thằng em hư Việt Nam một bài học, quân đội Bắc Kinh chưa từng tham chiến trong một trận chiến gay go như ở Ukraine, nên những nhà quân sự Bắc Kinh phải đắn đo khi muốn đánh Đài Loan vì thua thì cái đảng cộng sản của họ sẽ tiêu vong.
Một trật tự mới ?
Theo học giả Ivan Krastev thì sau chiến tranh Ukraine, thế giới vẫn chưa có một trật tự mới, trái lại đó sẽ là một tình trạng mới vô trật tự. Chiến tranh kết thúc, các nhà ngoại giao, chuyên viên Liên Hiệp Quốc sẽ hỏi nhau chúng ta nên trở lại với một San Francisco mới chăng ? Như hồi 1945, để viết lại đầy đủ hơn qui luật điều hành thế giới. Vai trò của Liên Hiệp Quốc đã không còn hiệu lực nữa đối với các nhà cầm quyền độc tài như Putin và Tập.
Thực tế, muốn tái lập hòa bình, trước hết phải thắng cuộc chiến Ukraine. Sự xâm chiếm Ukraine của Putin phải bị trừng phạt. Muốn có kết thúc tốt đẹp, Hoa Kỳ và Châu Âu phải nỗ lực viện trợ cho Ukraine đầy đủ võ khí cần cho cuộc phản công trong những ngày tới. Chiến tranh Ukraine phải sớm kết thúc như Tổng thống Zelensky tuyên bố !
Nguyễn thị Cỏ May
Nguồn : Việt Báo, 05/03/2023