Bầu cử Thái Lan : Đối lập thắng lớn, báo hiệu chấm dứt chế độ quân sự ?
Minh Anh, RFI, 18/05/2023
Tại Thái Lan, trong cuộc bầu cử Quốc Hội ngày 14/05/2023, hai đảng đối lập Move Forward (Áo Cam) và Pheu Thai (Áo Đỏ) đã giành được thắng lợi áp đảo. Một thông điệp mạnh mẽ cử tri Thái gởi đến chính phủ do quân đội hậu thuẫn : Người dân không muốn quý vị tiếp tục cai trị. Liệu rằng kết quả này có sẽ là một dấu hiệu chấm hết cho những năm tháng cầm quyền của phe bảo thủ được quân đội hậu thuẫn ?
Pita Limjaroenrat (phải), lãnh đạo phong trào Move Forward, về đầu trong cuộc bầu cử Thái Lan ngày 14/05/2023. AP - Sakchai Lalit
Bầu cử tại Thái Lan được giới quan sát đánh giá là một cuộc đọ sức dai dẳng giữa phe đòi dân chủ và phe bảo hoàng được quân đội hậu thuẫn. Cuộc bỏ phiếu hôm Chủ Nhật 14/5 là lần bầu cử thứ hai từ sau cuộc đảo chính quân sự năm 2014, lật đổ chính phủ dân cử của bà Yingluck Shinawatra và từ sau cuộc bầu cử được cho là "dân chủ" năm 2019, đưa cựu tướng quân đội Prayut Chan O Cha lên cầm quyền.
Làn sóng Màu Cam, một cơn chấn động chính trị
Eugenie Merieau, chuyên gia về Luật công, trường đại học Paris I Pantheon-Sorbonne, trên đài phát thanh France Culture trước hết lưu ý, việc thủ tướng mãn nhiệm Prayuth Chan O Cha giải thể quốc hội và tổ chức bầu cử sớm trên thực tế là một tính toán chính trị, chứ không phải vì áp lực của đường phố và đối lập :
"Vì tin chắc rằng Thượng Viện là do quân đội bổ nhiệm trong giai đoạn chuyển tiếp chính trị và có nhiệm kỳ đến năm 2024, với số 250 thượng nghị sĩ, cùng với 500 hạ nghị sĩ ở Quốc Hội, quân đội nghĩ là có nhiều cơ may giành được thắng lợi trong cuộc bầu cử năm nay hơn là vào năm 2024, sau khi Thượng Viện do quân đội chỉ định mãn nhiệm kỳ".
Tính toán này của quân đội đã bị cử tri Thái "lật tẩy" qua việc dồn phiếu cho hai đảng đối lập Move Forward và Pheu Thai. Nhưng điểm bất ngờ lớn nhất trong cuộc bỏ phiếu năm nay là đảng Move Forward (MFP), mang tư tưởng cấp tiến, dưới sự dẫn dắt của Pita Limjareonrat, một doanh nhân trẻ tuổi, đã về đầu khi giành được 151 ghế nhờ có được hơn 14 triệu phiếu bầu, vượt qua cả Pheu Thai, đảng đối lập truyền thống, một lực lượng dân túy ở Thái Lan do gia tộc Shinawatra lãnh đạo trong suốt hai thập niên.
Báo chí Pháp nói đến "một làn sóng Mầu Cam, một cơn chấn động chính trị". Trang mạng CNN của Mỹ thì cho đấy là một "đòn giáng chí mạng", "một lời quở trách trực diện, một sự bác bỏ quá khứ độc tài quân sự" của người dân Thái.
Để phản đối sự thống trị của quân đội trong chính phủ, lá phiếu bầu luôn là công cụ duy nhất, được người dân Thái sử dụng một cách áp đảo nhằm ủng hộ các đối thủ chính trị của quân đội. Cuộc bỏ phiếu hôm Chủ Nhật 14/5, là một sự tiếp nối của truyền thống đó, khi cử tri Thái tham gia bầu cử với một tỷ lệ cao kỷ lục (hơn 75%).
Phe ủng hộ dân chủ : Những con rối của phương Tây ?
Điều nghịch lý là dù chiến thắng áp đảo, lãnh đạo phe đối lập Pita Limjareonrat chưa chắc có thể trở thành thủ tướng chính phủ. Quân đội trong lần nắm quyền sau cùng đã cho sửa đổi Hiến Pháp năm 2014, theo đó, để có thể nắm quyền, một chính đảng phải có được đa số tuyệt đối là 376 ghế trong tổng số 500 ở Hạ Viện.
Nếu không hội đủ, các đảng, bất kể số phiếu phổ thông dù thấp hay cao, đều sẽ phải lao vào vận động và tranh giành sự ủng hộ từ nhiều đảng khác để có được liên minh đa số cầm quyền. Nhất là ứng viên cho chức thủ tướng của đảng đối lập hay từ một liên minh nào đó đều phải có được sự chấp thuận từ 250 thượng nghị sĩ do quân đội bổ nhiệm.
Điều này giải thích vì sao tướng Prayut Chan O Cha, sau khi tiến hành cuộc đảo chính năm 2014, và giũ bỏ áo nhà binh để ra tranh cử năm 2019 vẫn đảm nhiệm được chức vụ thủ tướng trong chính phủ liên minh, dù là Pheu Thai là đảng giành được nhiều phiếu nhất trong cuộc bầu cử năm đó. Liệu kịch bản này có sẽ tái diễn ? Ông Thitanan Pongsudhirak, trường đại học Chulalongkorn, được CNN dẫn lại, cảnh báo "cái giá phải trả sẽ là đắt, nếu ai đó muốn tìm cách giảm thanh thế kết quả bầu cử hay hình thành một chính phủ thiểu số".
Ngoài ra, tại Thái Lan, phe đối lập chủ trương cải cách luôn vấp phải sự cản trở từ phe bảo thủ đầy quyền lực, một liên minh quy tỵ quân đội, phe bảo hoàng và giới tinh hoa có ảnh hưởng. Về điểm này, nhà nghiên cứu Eugenie Merieau giải thích :
"Giống như tại nhiều nước Châu Á, quý vị có một kiểu lên án đó là một con rối trong tay phương Tây. Những đòi hỏi của giới trẻ Thái Lan đưa ra trong các cuộc xuống đường biểu tình năm 2020 bị xem như là hệ quả trực tiếp từ hoạt động của đại sứ quán Mỹ ở Thái Lan, có thể đã tài trợ cho các nhóm phong trào ủng hộ dân chủ, một chuỗi các hiệp hội bảo vệ nhân quyền, v.v… Rõ ràng đây là một kiểu cáo buộc thường được quân đội sử dụng để hạ thấp uy tín của đối lập, cáo buộc họ chỉ là một con rối trong tay các thế lực ngoại bang phương Tây".
Giải thể, đảo chính : Những công cụ trấn áp đối lập của phe bảo hoàng
Đây chính là những gì đã xảy ra với đảng Future Forward Party (FFP), tiền thân của đảng Move Forward hiện nay. Trong cuộc bầu cử năm 2019, FFP, rất được giới trẻ Thái ủng hộ, đã về thứ ba trong cuộc đua khi nhận được hơn 8 triệu phiếu. Thế nhưng, Tòa Bảo Hiến đã ra lệnh giải thể FFP và cấm 16 trong số các lãnh đạo của đảng năm đó tham gia chính trường trong vòng 10 năm. Tòa Bảo Hiến phán quyết rằng số tiền vay mượn của lãnh đạo đảng khi ấy là ông Thanathorn Juangroonggruangkit là tiền quyên góp, và do vậy đã vi phạm luật bầu cử.
Nhật báo Libération ngày 23/02/2020 từng giải thích, trên thực tế, đảng cánh tả non trẻ này, được thành lập năm 2018, là một mối đe dọa cho quân đội và chế độ quân chủ. Cương lĩnh vận động tranh cử của FFP năm đó là kêu gọi một sự công bằng, dân chủ nhiều hơn, cải cách chế độ quân chủ và giảm bớt quyền lực của quân đội trên chính trường Thái.
Theo nhận định của chuyên gia về Luật Công Eugénie Merieau, tại một đất nước có số cuộc đảo chính kỷ lục, 18 lần trong đó có 12 lần thành công trong chưa đầy một thế kỷ, thì quả thật, pháp lý là những công cụ tinh vi và hữu hiệu cho phép quân đội cùng phe bảo hoàng "vô hiệu hóa" đối lập mà không sợ bị Liên Hiệp Châu Âu và Mỹ trừng phạt :
"Trong đời sống chính trị Thái Lan, khả năng Tòa Bảo Hiến giải thể các chính đảng là cực kỳ cao. Đảng Pheu Thai, tức đảng của ông Thaksin, đã từng ba lần bị giải thể, do vậy, đây sẽ một trong số các rủi ro và chỉ đến khi nào các công cụ pháp lý này không còn hiệu quả thì khi ấy đảo chính quân sự mới được tiến hành. Đây chính là điều đã xảy vào năm 2014. Thủ tướng Thái lúc bấy giờ là bà Yingluck Shinawatra đầu tiên đã bị Tòa án Tối cao phế truất, rồi sau đó là Tòa Bảo Hiến. Chỉ đến khi bà từ chối từ nhiệm thì lúc ấy quân đội mới tiếm quyền bằng đảo chính".
Quân đội có sẽ đảo chính lần nữa ?
Giờ đây, Move Forward tiếp nối cương lĩnh năm xưa của FFP và đã giành được thắng lợi vang dội ngoài mong đợi trong kỳ bỏ phiếu 14/5. Tuy nhiên, theo ông Thitanan Pongsudhirak, trường đại học Chulalongkorn, với các chính sách xã hội như bài trừ nạn tham nhũng, cải cách hệ thống giáo dục và sửa đổi luật khi quân hà khắc, Move Forward đã vượt qua một lằn ranh khác, không còn mang tư tưởng dân túy. Phe bảo thủ phản đối quyết liệt bất kỳ sửa đổi nào trong luật về khi quân. Đối với họ, hoàng gia đứng trên cả chính trị và theo Hiến pháp, quốc vương phải được "tôn kính".
MFP có nhiều nguy cơ bị giải thể, bị vướng vào các cáo buộc như tham nhũng, vi phạm luật bầu cử, vì đã có đơn khiếu nại gởi lên Ủy ban bầu cử trước cuộc bỏ phiếu, cáo buộc Pita đã vi phạm luật bầu cử vì đã nắm giữ cổ phần trong một công ty truyền thông. Move Forward có sẽ phải chịu cùng số phận như Future Forward như năm 2019 hay không ? Hay liệu rằng đảo chính có sẽ lại diễn ra ?
Nhà nghiên cứu Eugenie Merieau cho rằng không thể loại trừ bất cứ khả năng nào. Tuy nhiên, bà cảnh báo cuộc đảo chính sắp tới có thể sẽ là lần cuối cùng. Mỗi lần thực hiện, quân đội đều biện minh là để bảo vệ hoàng gia, nhưng lập luận này giờ ngày càng khó được người dân Thái chấp nhận :
"Quân đội luôn có được sự tán thành của nhà vua, nhưng vị vua trước đó, quốc vương Bhumibol Adulyadej, rất được đại đa số người dân Thái tôn kính. Trong khi đó, quốc vương Vajiralongkorn, lên ngôi năm 2016, lại ít được lòng dân hơn. Chúng ta có thể nghĩ rằng việc ông đồng tình cho một cuộc đảo chính sẽ không được chấp nhận như vào thời cha ông. Chúng ta cũng có thể dự đoán là những cuộc đảo chính trong tương lai sẽ bị phản đối nhiều hơn, thậm chí dần dần trở nên khó thể thực hiện đối với quân đội".
Minh Anh
Nguồn : RFI, 18/05/2023
************************
Thái Lan hồi phục chế độ dân chủ ?
Ngô Nhân Dụng, VOA, 18/05/2023
Pita Limjaroenrat nói với đài BBC, "Dân chúng đã chán ngấy suốt cả thời gian qua. Đây là lúc bắt đầu một Ngày Mới". Chưa biết chắc Thủ tướng Prayuth Chan-ocha có đồng ý mặt trời đã mọc cho một "Ngày Mới" hay không.
Hiện tượng bất ngờ là đảng Tiên Tiến (Move Forward), do Pita Limjaroenrat (áo trắng), mới 42 tuổi, lãnh đạo, đã dẫn đầu với 151 ghế.
Dân Thái Lan sẽ trở về với một chế độ dân chủ. Kết quả bất ngờ của cuộc bỏ phiếu ngày 15/5 vừa qua cho thấy khi được quyền chọn lựa, dân Thái Lan chọn sống tự do.
Hai đảng đối lập chiếm đa số gần 300 trong số 500 ghế ở Quốc hội chứng tỏ dân chúng muốn thoát khỏi "chế độ Prayuth". Tướng Prayuth Chan-ocha đang làm thủ tướng, với 8 năm cai trị độc tài từ sau cuộc đảo chính năm 2014.
Các cuộc nghiên cứu dư luận trước đây đều tiên đoán đảng Pheu Thai của cựu thủ tướng lưu vong Thaksin Shinawatra sẽ thắng lớn. Nhiều người Thái vẫn còn nhớ các chính sách bảo hiểm y tế toàn diện và cung cấp tín dụng cho nông dân của ông. Ông Thaksin và người em gái từng đắc cử làm thủ tướng đều bị các tướng lãnh lật đổ. Nhưng đảng Pheu Thai, do cô con út Paetongtarn Shinawatra đứng đầu, chỉ chiếm được 141 trong số 500 ghế dân biểu.
Hiện tượng bất ngờ là đảng Tiên Tiến (Move Forward), do Pita Limjaroenrat, mới 42 tuổi, lãnh đạo, đã dẫn đầu với 151 ghế. Đảng này chủ trương cải tổ toàn diện guồng máy hành chánh và cơ cấu nền kinh tế ; với ba khẩu hiệu dễ hiểu, dễ nhớ : "Giảm ảnh hưởng Quân đội" ; "Giảm độc quyền kinh tế" ; và "Giảm Tập trung hành chánh". Chính sách kinh tế sẽ phát triển các công nghiệp ngoài ngành du lịch và bên ngoài các thành phố lớn như Bangkok.
Nhưng đảng Tiên Tiến còn dám đụng tới hai định chế thường được coi là "thiêng liêng" trong xã hội Thái Lan, là thể chế quân chủ và chế độ quân phiệt. Họ đề nghị giảm bớt các "Tội Khi Quân" xưa nay vẫn cấm dân Thái không được phê bình hoàng gia. Ngoài ra, họ còn muốn bãi bỏ nghĩa vụ quân sự cho các thanh niên, giảm bớt quyền của các tướng lãnh.
Điều đáng ngạc nhiên là đa số dân Thái tỏ ra đồng ý với các ý kiến táo bạo của Limjaroenrat. Ông qua New Zealand năm 11 tuổi, sống trong một nông trại, đi bán sữa và "bỏ báo" kiếm tiền tiêu. Ông trở về nước học kinh tế và tài chánh bậc đại học ; rồi tốt nghiệp Kennedy School thuộc Đại học Harvard và lấy bằng MBA của Đại học MIT. Sau khi làm việc với các công ty quốc tế và cơ sở kinh doanh của gia đình, ông ứng cử vào quốc hội năm 2018, bắt đầu cuộc đời chính trị.
Giới trẻ ủng hộ Đảng Tiên Tiến nhiệt liệt trên các mạng xã hội. Những thanh niên dưới 26 tuổi chiếm 14% trong số 52 triệu cử tri. Danh mục của ông Pita trên mạng thu hút ba tỷ lượt người vào ; một bài diễn văn của ông thâu hình có 7,6 triệu người coi. Các cuộc biểu tình do đảng Đảng Tiên Tiến tổ chức lôi kéo hàng ngàn người trẻ tuổi. Nhiều thanh niên đạp xe đạp đi cổ động cho các ứng cử viên Tiên Tiến thiếu phương tiện. Họ mặc áo màu vàng, là màu "cách mạng" trong các cuộc biểu tình trước đây ở Thái Lan ; cũng là màu được đảng Tiên Tiến chọn trong cuộc tranh cử. Đó là cách duy nhất để vận động người lớn tuổi, vì luật bầu cử ở Thái Lan không cho phép các công dân được nói về lựa chọn của mình tại địa điểm bỏ phiếu.
Hai đảng đối lập chiếm hơn 60% số ghế trong quốc hội mới. Họ có thể liên minh lập chính phủ ; Pita Limjaroenrat sẵn sàng đảm nhiệm chức thủ tướng. Hai đảng của các tướng lãnh chỉ chiếm 75 ghế ; Đảng Đoàn kết Dân tộc Thái của Tướng Prayuth Chan-ocha được 36 ghế. Ông tuyên bố "sẽ tôn trọng quá trình dân chủ và kết quả cuộc bầu cử" ; nhưng không biết ông có giữ đúng lời hứa được hay không. Các tướng lãnh chung quanh ông không dễ dàng chịu rút lui, nhượng quyền cho những nhà chính trị chỉ có phiếu mà không có súng !
Ủy ban Bầu cử Quốc gia sẽ công bố kết quả chính thức sau 60 ngày kiểm phiếu. Trong thời gian đó, các tướng lãnh có nhiều cách để tiếp tục nắm giữ quyền hành. Họ có thể xin tòa án vô hiệu hóa quyền hoạt động của đảng Tiên Tiến, tức là xóa bỏ kết quả cuộc bỏ phiếu vừa qua.
Luật lệ ở Thái Lan cấm các đại biểu quốc hội làm chủ cổ phần của các tờ báo hay đài phát thanh, vân vân. Tuần trước, một ứng cử viên thân chính quyền đã tố giác và yêu cầu Ủy ban Bầu cử điều tra Pita Limjaroenrat, vì ông làm chủ các cổ phần của một công ty truyền thông do bố ông để lại, sau khi qua đời. Ông Pita cho biết ông đã khai báo về số cổ phần đó với quốc hội, trước khi công ty truyền thông này tự đóng cửa.
Nếu chính quyền Prayuth dùng lời tố cáo trên để tấn công ông Pita thì dân Thái có thể biểu tình, gây hỗn loạn. Năm 2020, Tòa án Hiến pháp Thái Lan đã giải tán Đảng "Tương Lai Tiến" (Future Forward) là tiền thân của đảng Tiên Tiến, nêu các lý do họ vi phạm những luật lệ rất nhỏ. Sau lệnh đó, hàng chục ngàn dân Thái đã đi biểu tình phản đối. Lúc đầu người dân chỉ đòi cải tổ chính trị, đòi thêm các quyền tự do, dân chủ ; sau đó tiến xa hơn nữa, họ nêu ý kiến phải giới hạn quyền hành của hoàng gia, một điều xưa nay chưa ai dám nói tới.
Hai đảng Tiên Tiến và Pheu Thai cho biết sẽ liên hiệp để lập chính phủ. Liên kết với bốn đảng nhỏ, họ hội được hơn 300 ghế trong quốc hội. Nhưng một vị thủ tướng cần cả những lá phiếu của 250 nghị sĩ trên Thượng viện. Pita Limjaroenrat cần được ít nhất 75 nghị sĩ ủng hộ mới đủ 375 phiếu. Hiện nay, 250 nghị sĩ Thượng viện đều do Tướng Prayuth bổ nhiệm ; họ sẽ quyết định có chấp thuận Pita làm thủ tướng hay không. Ngoài ra, Quốc vương Thái Lan vẫn là người nắm quyền chuẩn y và phong nhậm chức thủ tướng chính phủ.
Sau khi đắc cử, Pita Limjaroenrat tuyên bố vẫn giữ nguyên chủ trương giảm bớt các hình phạt trong Điều khoản 112, về các tội "Khi Quân", (Lèse – majesté). Đó là một luật lệ thường bị giới quân phiệt lạm dụng để kết án những người đi biểu tình đòi tự do dân chủ. Họ thường bị án ba năm đến 15 năm tù vì bị cáo buộc đã "xúc phạm quốc vương và hoàng gia".
Các chính trị gia bảo thủ cùng các tướng lãnh không chấp nhận sửa đổi Điều khoản 112. Họ còn phản đối nhiều đề nghị cải tổ khác của đảng Tiên Tiến. Nếu ông Pita không thể hội đủ số phiếu ủng hộ, bà Paetongtarn Shinawatra có thể sẽ được đề cử làm thủ tướng. Bà tuyên bố không đồng ý xóa bỏ Điều khoản 112 nhưng sẵn sàng bàn cách giảm án cho các thanh niên đã vi phạm điều luật đó – điều này cũng không khác gì ý kiến của ông Pita.
Trong hai tháng tới, dân Thái Lan sẽ phải chờ, chưa biết ai sẽ làm thủ tướng. Nhưng kết quả cuộc bỏ phiếu cuối tuần trước là một cuộc động đất chính trị, chứng tỏ người dân quyết tâm đòi thay đổi.
Trong một cuộc họp báo, ông Pita tỏ ra không lo ngại về những ý kiến phản đối trong Thượng viện. Ông nói rằng, "Với kết quả bầu cử cho thấy dân đồng thanh đòi thay đổi, những người muốn xóa bỏ kết quả đó sẽ phải trả một giá rất đắt… Tôi không nghĩ nhân dân Thái Lan sẽ cho phép họ làm như vậy".
Pita Limjaroenrat nói với đài BBC, "Dân chúng đã chán ngấy suốt cả thời gian qua. Đây là lúc bắt đầu một Ngày Mới". Chưa biết chắc Thủ tướng Prayuth Chan-ocha có đồng ý mặt trời đã mọc cho một "Ngày Mới" hay không.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 18/05/2023