Tranh chấp đất đai ở Tây Nguyên

Hồng Dân, Định Tường, VNTB, 13/06/2023

Theo dòng lịch sử

Xứ Thượng Nam Đông Dương, tiếng Pháp : Pays Montagnard du Sud Indochinois, viết tắt là PMSI, là một đơn vị hành chính tự trị của Liên bang Đông Dương tại khu vực Tây Nguyên. Đơn vị hành chính này tồn tại từ 27/05/1946 đến năm 1950 thì sáp nhập vào Hoàng triều cương thổ (tiếng Pháp : Domaine de La Couronne) theo Dụ số 6 của Quốc trưởng Bảo Đại.

Tranh chấp trong sử dụng đất lâm nghiệp gắn liền với vấn đề phá rừng, lấn chiếm rừng, di dân tự do… đã có từ thời Tây Nguyên được gọi là "Hoàng triều cương thổ".

Xứ Thượng Nam Đông Dương gồm có 5 tỉnh vùng Cao nguyên Trung phần, gồm : Đồng Nai Thượng, Lang Biang, Pleiku, Darlac, Kontum. Thủ phủ của Xứ Thượng sơ khởi đặt tại Đà Lạt, sau đó chuyển tới Ban Mê Thuột.

Sau hiệp ước 8/3/1949 được ký kết giữa Quốc trưởng Bảo Đại và Tổng thống Pháp Vincent Auriol công nhận Quốc gia Việt Nam, thì quy chế tự trị của các sắc tộc thiểu số được gộp lại dưới danh hiệu Hoàng triều Cương thổ, và Xứ Thượng Nam Đông Dương chính thức kết thúc.

Tại vùng này thì Bảo Đại ngoài danh nghĩa Quốc trưởng ra vẫn giữ vai trò Hoàng đế.

Ngày 21/5/1951, Quốc trưởng Bảo Đại ban hành "Quy chế 16" với chín điều khoản đặt nền móng cho việc cai trị Xứ Thượng, và có lẽ những nội dung này là nguyên cớ cho các xung đột sắc tộc về sau, bất chấp thể chính trị. Nội dung các điều khoản đó có thể tóm tắt như sau :

Quyền lợi tối cao của Quốc gia Việt Nam được bảo đảm cùng với quyền lợi của các sắc tộc thiểu số ; Cao nguyên trực thuộc Quốc trưởng ; Người Thượng cần tham gia vào việc phát triển Cao nguyên ; Tôn trọng hệ thống bộ lạc và chức sắc kế truyền của người Thượng ; Thành lập Hội đồng Kinh tế ; Thành lập Tòa án Phong tục Thượng ; Bảo đảm quyền sở hữu đất đai của người Thượng ; Phát triển cơ cấu dịch vụ xã hội ở Cao nguyên như y tế, giáo dục ; Thành lập đơn vị riêng quân sự riêng biệt cho người Thượng với ưu tiên phục vụ ở Cao nguyên.

Đến năm 1955, khi Thủ tướng Ngô Đình Diệm phế truất vua Bảo Đại, thành lập nền Đệ nhất Cộng hòa đã sáp nhập Hoàng triều cương thổ vào lại Trung phần và vùng đất này được gọi với tên là vùng Cao nguyên Trung phần.

Ngày 10/8/1954, quy chế Hoàng triều cương thổ bị xóa bỏ. Thủ tướng Ngô Đình Diệm thông qua Dụ số 21 ngày 11/3/1955 và Quốc trưởng Bảo Đại chấp thuận, chính thức sáp nhập Hoàng triều cương thổ lại vào Trung phần, chấm dứt đặc quyền của người Pháp và Quốc trưởng trên vùng Thượng và danh xưng Cao nguyên Trung phần được dùng lại.

Tranh chấp đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên hiện nay

Ghi nhận tại hội thảo "Đánh giá thực trạng tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên hiện nay" do UBND tỉnh Đắk Lắk phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức, thì vấn đề luật tục và luật pháp hiện hành được xem là những mâu thuẫn đưa đến xung đột về tranh chấp đất đai.

Theo đó, đồng bào ở Tây Nguyên coi đất đai là tài sản chung của cộng đồng buôn làng. Đó là sự kết nối thiêng liêng giữa các thế hệ từ ông, bà tổ tiên trước đây truyền lại cho các thế hệ sinh sống trong buôn làng : đất đai, sông suối, cây rừng (là) cái nong, cái nia, cái lưng của ông (bà).

Đất này là của bà xưa ông cũ để lại, điều đó người ta đã truyền miệng lại cho nhau đời này qua đời khác.

Có thể thấy rằng, luật tục đã rất xem trọng yếu tố con người trong mối tương quan với thế giới tự nhiên, với cộng đồng và tín ngưỡng. Thứ đến là vấn đề sở hữu tài sản. Mọi của cải trong gia đình đều thuộc quyền quản lý của mẹ hay người đại diện cho mẹ là chị cả.

Việc thừa kế tài sản cũng được tính theo dòng mẹ. Một phần của cải của người chồng đã chết cũng phải đem trả về cho mẹ hay chị em gái của anh ta.

Thế nhưng ở thế chế chính trị hiện tại thì đất đai thuộc sở hữu toàn dân, nên người dân chỉ có thể chiếm hữu, sử dụng đất thông qua việc Nhà nước giao đất, cho thuê đất, cho phép nhận, chuyển nhượng quyền sử dụng đất và công nhận quyền sử dụng đất.

Chính lẽ trên nên căn cứ theo pháp luật hiện hành thì cộng đồng buôn làng chỉ có quyền chiếm hữu, sử dụng đất hợp pháp khi được Nhà nước Việt Nam giao đất ; cá nhân, hộ gia đình chỉ có quyền chiếm hữu, sử dụng đất thông qua việc Nhà nước giao đất, cho thuê đất, cho phép nhận, chuyển nhượng quyền sử dụng đất và công nhận quyền sử dụng đất.

Những điều kể trên về nguyên tắc là hoàn toàn "xa lạ" với quan niệm của đồng bào Tây Nguyên về sở hữu đất đai. Đặc biệt là, trong bối cảnh vùng Tây Nguyên, người dân tộc thiểu số ở đây vẫn tự phát lấy đất rừng làm rẫy mà không cần quan tâm đất đai đó đang thuộc sở hữu toàn dân theo quy định của Nhà nước Việt Nam.

Theo quan niệm của người dân sắc tộc ở Tây Nguyên, khi người dân đặt chân tới, lao động và hưởng lợi từ một mảnh đất, thì điều đó có nghĩa là họ đã sở hữu mảnh đất đó.

Bên cạnh đó, bao đời nay người Tây Nguyên cũng quan niệm đất rẫy thuộc quyền sở hữu của người khai phá đầu tiên. Nếu họ chết, đất đó được truyền cho con cháu. Cộng đồng buôn làng khẳng định quyền sở hữu của họ. Những người thừa kế không có quyền bán đất đó cho người khác mà chỉ có thể để thừa kế lại cho con cháu, coi đất rẫy là tài sản của gia tộc được lưu truyền từ đời này sang đời khác.

Tất cả những vấn đề thuộc luật tục ở trên là một trong những nguyên nhân làm phát sinh tranh chấp đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên.

Hồng Dân – Định Tường

Nguồn : VNTB, 13/06/2023

**********************

Tấn công trụ sở công quyền ở Đắk Lắk có phải là hành vi khủng bố ?

Hoài Nguyễn, VNTB, 13/06/2023

Lý do ‘tấn công’ vẫn chưa công bố

Thông cáo báo chí được Bộ Công an phát hành lúc giữa trưa ngày 12/6/2023, có nội dung như sau :

"Đến 11g30 ngày 12/6/2023, lực lượng Công an đã bắt giữ thêm 4 đối tượng trong vụ tấn công vào trụ sở Ủy ban nhân dân xã tại tỉnh Đắk Lắk xảy ra vào sáng 11/6/2023.

Ngay sau khi xảy ra vụ việc một nhóm đối tượng dùng súng tấn công trụ sở Ủy ban nhân dân các xã Ea Tiêu và Ea Ktur, huyện Cư Kuin làm một số đồng chí công an xã, cán bộ xã và người dân thương vong, Bộ Công an đã chỉ đạo Công an tỉnh Đắk Lắk, các đơn vị nghiệp vụ triển khai truy bắt nhóm đối tượng liên quan.

Đến nay, các lực lượng chức năng đã bắt giữ 26 đối tượng (cập nhật đến tối 12/6 đã bắt thêm được 1 nghi phạm), thu một số vũ khí quân dụng, trong đó có súng trường CKC ; hiện đang tiếp tục truy bắt các đối tượng còn lại".

Bộ Công an vẫn sử dụng cụm từ "tấn công 2 trụ sở" đối với vụ xảy ra hồi sáng sớm ngày 11/6/2023.

Liên quan vụ việc, phía Bộ Công an cho biết trong ngày 12/6, Thứ trưởng Lương Tam Quang đã chủ trì cuộc họp với các đơn vị để đảm bảo tình hình an ninh, trật tự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

Vẫn chưa rõ sẽ khởi tố vụ án theo cáo buộc điều luật nào của Bộ luật hình sự hay sẽ căn cứ vào Luật phòng, chống khủng bố.

Thế nào là khủng bố ?

Tình huống giả định ở đây là khi nhà chức trách căn cứ vào Luật phòng, chống khủng bố cho vụ án xảy ra hôm 11/6/2023 tại tỉnh Đắk Lắk, thì liệu có liên quan mang tính dắt dây đến cái gọi là "thế lực thù địch" từ nước ngoài theo cách đánh giá lâu nay của Đảng cộng sản Việt Nam ?

Theo cách định nghĩa của Luật phòng, chống khủng bố, thì các từ ngữ liên quan tố tụng dưới đây được hiểu như sau :

1. Khủng bố là một, một số hoặc tất cả hành vi sau đây của tổ chức, cá nhân nhằm chống chính quyền nhân dân, ép buộc chính quyền nhân dân, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế, gây khó khăn cho quan hệ quốc tế của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc gây ra tình trạng hoảng loạn trong công chúng :

a) Xâm phạm tính mạng, sức khỏe, tự do thân thể hoặc đe dọa xâm phạm tính mạng, uy hiếp tinh thần của người khác ;

b) Chiếm giữ, làm hư hại, phá hủy hoặc đe dọa phá hủy tài sản ; tấn công, xâm hại, cản trở, gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet, thiết bị số của cơ quan, tổ chức, cá nhân ;

c) Hướng dẫn chế tạo, sản xuất, sử dụng hoặc chế tạo, sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán vũ khí, vật liệu nổ, chất phóng xạ, chất độc, chất cháy và các công cụ, phương tiện khác nhằm phục vụ cho việc thực hiện hành vi quy định tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều này ;

d) Tuyên truyền, lôi kéo, xúi giục, cưỡng bức, thuê mướn hoặc tạo điều kiện, giúp sức cho việc thực hiện hành vi quy định tại các điểm a, b và c khoản 1 Điều này ;

đ) Thành lập, tham gia tổ chức, tuyển mộ, đào tạo, huấn luyện đối tượng nhằm thực hiện hành vi quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này ;

e) Các hành vi khác được coi là khủng bố theo quy định của điều ước quốc tế về phòng, chống khủng bố mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

2. Tài trợ khủng bố là hành vi huy động, hỗ trợ tiền, tài sản dưới bất kỳ hình thức nào cho tổ chức, cá nhân khủng bố.

3. Phòng, chống khủng bố bao gồm các hoạt động phòng ngừa khủng bố, phòng ngừa tài trợ khủng bố, chống khủng bố và chống tài trợ khủng bố.

Thực tế cho thấy hầu hết các điều ước quốc tế đều không đưa ra được định nghĩa khủng bố, hoặc có thì cũng không nhắc đến khái niệm khủng bố một cách trực tiếp.

Các cơ quan hữu quan của Liên hợp quốc định nghĩa : Hoạt động khủng bố là hoạt động hủy hoại nhân quyền, quyền dân chủ và tự do cá nhân, uy hiếp sự an toàn và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia, tạo sức ép lên quốc gia, phá vỡ văn minh xã hội, là hành vi phạm tội với việc gây hậu quả bất lợi cho sự phát triển kinh tế – xã hội.

Tuyên ngôn về vấn đề chủ nghĩa khủng bố của Liên hợp quốc nói rằng : Tất cả các hình thức của chủ nghĩa khủng bố, dù xảy ra ở nơi nào, ai là kẻ chủ mưa, và hành vi phạm tội ra sao, cũng không thể thanh minh, cho nên thông qua các điều của Hiệp ước Quốc tế, cần thêm mức độ xử phạt.

Ly khai sắc tộc ở Tây Nguyên ?

Vấn đề đặt ra là liệu vụ việc tấn công vào hai trụ sở công quyền hôm sáng 11/6/2023 có phải hành vi khủng bố của những người theo chủ nghĩa dân tộc (Nationalist terrorism), hoặc chủ nghĩa khủng bố mang màu sắc ly khai sắc tộc ở Tây Nguyên ?

Có ý kiến là với những xung đột kéo dài từ thời Đệ nhất Cộng hòa đến nay đối với các sắc dân ở Tây Nguyên, thì đây có thể là vấn đề "khủng bố ý thức hệ" (Ideological terrorism/Social terrorism).

Với hình thức này, những kẻ khủng bố sử dụng hoạt động khủng bố để thay đổi một chính sách đối nội, hoặc để lật đổ một chính phủ nào đó. Loại khủng bố này cũng có thể mang màu sắc tôn giáo.

Bộ luật hình sự năm 2015 quy định về tội khủng bố tại hai điều luật : "Điều 299. Tội khủng bố" ; "Điều 113. Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân".

Như vậy, với tình huống giả định đặt ra ở trên, cho thấy sắp tới đây rất có thể vụ án được khởi tố theo nội dung của điều luật hình sự 113. Khi đó, rất có thể chiêu bài quen thuộc về "thế lực thù địch" lại được khai thác triệt để, và vấn đề tự do tôn giáo của các sắc tộc ở Tây Nguyên, qua đó có thể nảy sinh các xung đột khôn lường.

Hoài Nguyễn

Nguồn : VNTB, 13/06/2023

*************************

Tây Nguyên lại ‘biến loạn’

Trường Sơn, VNTB, 12/06/2023

Nguyên do đưa đến vụ biến loạn ở Đắk Lắk ngày 11/6/2023 vẫn chưa được công bố.

Xe của lực lượng chức năng đến hiện trường

Phía Bộ Công an đã chủ động lên tiếng rất nhanh về vụ việc, tuy vẫn chưa hề rõ ràng về con số thương vong…

Một nhóm hàng chục người đã dùng súng quân dụng tấn công vào hai trụ sở công an các xã Ea Tiêu và Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk làm chết "một số" cán bộ công an và người dân. Vụ việc diễn ra vào sáng sớm ngày 11/6/2023.

Thông cáo báo chí của Bộ Công an đưa ra khuyến cáo : "Các cơ quan truyền thông cần kiểm chứng thông tin trước khi đăng tải để đảm bảo thông tin đúng sự thật".

Lực lượng chức năng truy bắt nhóm người tấn công 2 trụ sở công an tại tỉnh Đắk Lắk – Ảnh : Báo Công an Nhân dân

Cũng tin tức do Bộ Công an chủ động loan báo với xác nhận của lãnh đạo Huyện ủy Cư Kuin, Đắk Lắk, khi tin tức công khai đăng tải trên báo chí thì đã bắt giữa được 16 nghi phạm, có 1 đối tượng ở thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai ; 3 đối tượng ở huyện Krong Búk ; 2 đối tượng ở huyện Cư Mgar (Đắk Lắk)… Ngoài ra, lực lượng chức năng đã giải cứu 2 con tin, một con tin thứ ba tự giải thoát.

Nguyên do đưa đến vụ biến loạn ở Đắk Lắk vẫn chưa được công bố, nhưng những gì từng xảy ra ở Tây Nguyên trong quá khứ, cho thấy rất có thể vấn đề sắc tộc và tôn giáo lại bùng nổ thành bạo lực.

Sự kiện hàng ngàn bà con dân tộc tụ tập theo 7 đoàn người đi từ 6 hướng rầm rập kéo về thủ phủ Buôn Ma Thuột ngày 3/2/2001 vẫn còn được nhiều nhà báo liên tưởng khi nhận tin về vụ xả súng sáng 11/6/2023 như nói ở trên.

Bộ Chính trị về sau này đã dùng cụm từ "bạo loạn chính trị ở Tây Nguyên" để mô tả vụ xảy ra thời điểm đó ở nhiều nơi tại Tây Nguyên.

Buổi tối ngày 1/2/2022 về trước, hàng trăm người Thượng trang bị cọc, dao găm, thuổng diễu hành qua quảng trường Đại đoàn kết tại thành phố Pleiku, trụ sở Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai bị bao vây trong đêm.

Trụ sở tòa nhà Đảng cộng sản Việt Nam tại tỉnh Gia Lai bị lục soát và phá cửa sổ vào khoảng 9 giờ sáng ngày hôm sau. Trụ sở Cảnh sát tỉnh Gia Lai đã thuộc quyền kiểm soát của người Thượng lúc 11 giờ.

Biểu tình bạo động diễn ra vào ngày 2 tháng 2 năm 2001 tại Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum với đa số thành phần dân tộc thiểu số. Ngày 3/2/2001, hàng ngàn người dân tộc thiểu số tuần hành cùng máy cày tại các huyện Ea Súp, Buôn Đôn, Ea H’leo, Krông Năng, Krông Búk, Krông Nô, Krông Pắc, Krông Bông, Cư M’gar ; nhiều người diễu hành tại trung tâm thành phố Buôn Ma Thuột.

Người Thượng cáo buộc đất tổ tiên bị chuyển đổi thành đồn điền cà phê của người Việt, phản đối di dân người Việt từ đồng bằng sông Hồng, phản đối người dân tộc thiểu số vùng trung du và miền núi phía Bắc đến tái định cư do xây dựng các dự án thủy điện. Họ mong muốn thực hành Tin Lành tự do và từ chối Giáo hội Tin Lành Việt Nam do Đảng cộng sản Việt Nam kiểm soát…

Về sau, trong một cuộc họp về biến loạn Tây Nguyên kéo dài 3 ngày tại khu họp mang tính nội bộ phía sau dinh Độc Lập tại Sài Gòn (vào cổng phía đường Nguyễn Du gần ngã ba Huyền Trân Công Chúa, để phân biệt với cổng gần ngã ba Nguyễn Trung Trực) do Quyền Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phạm Quốc Anh chủ trì đã nêu nhiều tình tiết hậu trường. Ở cuộc họp đó, báo chí hạn chế tham dự, không được phép đưa tin, chụp ảnh.

Trong danh sách "bạo loạn chính trị" khi ấy, có tên xã Ea Tiêu và Ea Ktur. Lúc đó nơi đây là vùng quê rất nghèo khó.

Tin tức tại cuộc họp nội bộ kể trên, theo những gì còn lưu giữ ở sổ ghi chép của phóng viên, thì cuộc bạo loạn đã diễn ra với nhiều hoạt động như đập phá nhà cửa của dân và cơ quan chính quyền, đánh người thi hành công vụ, đánh dân thường.. Đặc biệt còn xuất hiện các biểu ngữ yêu cầu thành lập nhà nước Đề Ga, gọi ông Ksor Kok là tổng thống, ly khai khỏi nhà nước Việt Nam…

Từ vụ việc trong quá khứ để liên tưởng đến hiện tại, liệu có phải sự việc "biến loạn" ngày 11/6/2023 có duyên cớ từ việc hôm 08/4/2023, Cơ quan An ninh điều tra, Công an tỉnh Đắk Lắk đã ra quyết định khởi tố vụ án "Phá hoại chính sách đoàn kết" (xảy ra tại huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk) theo quy định tại Điều 116 Bộ luật Hình sự ; khởi tố bị can đối với đối tượng A Ga (sống tại Mỹ) và khởi tố bị can, bắt tạm giam đối với đối tượng Y Krếc Byă (thường gọi Ama Guôn, sinh năm 1978, ở buôn K’nia 2, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk).

Y Krếc Byă từng bị xử phạt 8 năm tù về tội "Phá hoại chính sách đoàn kết" và ra tù vào năm 2012, sau đó phía công an cho rằng năm 2013 Y Krếc lại tiếp tục tham gia hoạt động cơ sở ngầm FULRO và bị cơ quan công an phát hiện…

Khi Y Krếc Byă bị bắt giam hồi đầu tháng tư năm nay, lý lịch ghi chức danh về chính trị là Phó Giáo Hội Trưởng Hội thánh Tin lành đấng Christ Tây Nguyên – CHPC.

Đến năm 2004, dịp Lễ Phục Sinh ngày 10–11/4/2004, Tây Nguyên xảy ra một bạo loạn với quy mô rất lớn khoảng hàng ngàn đồng bào người dân tộc thiểu số gồm người già, thanh niên và trẻ em nam nữ thuộc các thôn của 39 xã của 17 huyện tại các tỉnh Đắk Lắk, Gia Lai và Đắk Nông, đã dùng hơn 350 máy cày, máy kéo và hàng trăm xe máy, mang theo hung khí, gậy gộc và đá kéo đến các địa điểm trung tâm của các địa phương.

Ngày 14/4/2008 tại Chư Sê, hàng trăm người Thượng biểu tình đòi đất và quyền thờ tự cũng như thả 300 người sắc tộc bị cầm tù từ năm 2001 đến năm 2004.

Xem ra lần này đại ngàn Tây Nguyên lại bước vào giai đoạn mới của "bạo loạn chính trị" phiên bản đời sống khốn khó hậu dịch Covid-19.

Trường Sơn

Nguồn : VNTB, 12/06/2023

*****************************

Xung đột đất đai mang tính sắc tộc ở Tây Nguyên

Nguyễn Huỳnh, VNTB, 12/06/2023

Tây Nguyên từ thời đệ nhất cộng hòa cho đến tận hôm nay vẫn luôn có những cơn sóng ngầm về chuyện xung đột đất đai.

Địa bàn hai xã Ea Tiêu và Ea Ktur, huyện Cư Kuin, Tỉnh Đăk Lăk

Lịch sử xung đột từ bước chân mở cõi

Quốc trưởng Bảo Đại ban hành Dụ số 6, quy định vùng Cao nguyên Trung phần thuộc quyền quản lý của nhà Nguyễn vào ngày 15/4/1950 ; tuy nhiên vùng đất vẫn do chính phủ Pháp quản lý và kiểm soát giới hạn giao thương Kinh–Thượng.

Nhiều nhà viết sử cho rằng "do sự khác biệt văn hóa và sắc tộc với người Việt, nhiều bộ lạc người Thượng đã hợp tác cùng chính quyền Pháp để chống lại Việt Minh vào thập niên 1940. Người Pháp đã cho phép họ có một mức độ tự trị chính trị ở Tây Nguyên, nhưng sau Hiệp định Genève năm 1954 và việc Pháp rút khỏi Việt Nam, người Thượng đã mất những đặc quyền chính trị đó".

Kể từ năm 1955, Việt Nam Cộng Hòa không luật hóa quyền sở hữu đất tại Cao nguyên Trung phần và bắt đầu thực hiện chương trình tái định cư người Việt đến khu vực này. Trong khi đó thì Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thực hiện chính sách kiểm soát tập thể hóa triệt để ở miền Bắc.

Theo diễn văn ngày 12/6/1955 và Dụ số 57 ngày 22/10/1957, ông Ngô Đình Diệm thực hiện chính sách bãi bỏ các tòa án phong tục và cấm dạy tiếng thổ ngữ dân tộc cùng với việc phủ nhận quyền sở hữu đất của người Thượng.

Đầu thập niên 1960, có tin nói rằng người Thượng được Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) tuyển dụng và huấn luyện.

Năm 1968, Việt Nam Cộng Hòa được cho là tổ chức di dân với gần 100.000 người từ dãy Trường Sơn vào Cao nguyên Trung phần theo chính sách Khai thác miền sơn cước.

Nhiều nhà viết sử cho biết những cuộc xung đột không chỉ liên quan đến tôn giáo, mà còn do "người Việt miền xuôi định cư lấn chiếm đồn điền nông nghiệp của các bộ lạc bản địa", cũng như "mối liên kết giữa một nhóm Tin Lành tại Hoa Kỳ với một số người Thượng. Nhiều người Thượng đã chiến đấu bên cạnh quân đội Hoa Kỳ và quân lực Việt Nam Cộng Hòa trong Chiến tranh Việt Nam, một số người Thượng vẫn tiếp tục kháng cự sau thắng lợi của chính quyền cộng sản vào năm 1975".

Chính quyền liên bang Hoa Kỳ chỉ thừa nhận người Thượng là người tị nạn chính trị từ năm 1986, với khoảng 5.000 người Thượng được tái định cư tại North Carolina kể từ năm 1975. Theo đó, nhiều tổ chức nhân quyền ghi nhận nhiều cựu binh người Thượng tại Tây Nguyên trải qua nhiều năm trong các trại lao động cải tạo hậu chiến tồi tàn, và tiếp tục bị chính phủ Hà Nội bức hại.

Đất đai bị thu hồi

Một tài liệu nội bộ của Viện Chính trị học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đưa những số liệu phân tích như sau khiến bạo loạn luôn là âm ỉ cho ngày nào đó bùng nổ :

"Ở Tây Nguyên, việc đền bù giải phóng mặt bằng để xây dựng đường dây truyền tải điện chỉ đạt từ 50 đến 70% giá trị thực, trong đó bồi thường rừng, hoa màu trên đất mang tính cào bằng khiến cho người dân thiệt thòi, bức xúc. Những chậm trễ, sai phạm trong quá trình giải phóng mặt bằng lại chưa có chế tài để quy trách nhiệm. Vì vậy, quyền lợi của người dân bị thiệt thòi mà tiến độ dự án cũng khó đảm bảo.

Tại Kon Tum, tuyến kết nối từ đường Hồ Chí Minh đi quốc lộ 24 và tuyến tránh đường Hồ Chí Minh qua thành phố Kon Tum là hai dự án giao thông trọng điểm của tỉnh Kon Tum trong năm 2018.

Hiện cả hai dự án này đều chưa thể khởi công xây dựng do công tác lập phương án đền bù giải phóng mặt bằng có nhiều sai phạm. Điển hình là việc cán bộ lập phương án đền bù với "giá trên trời", có biểu hiện trục lợi, móc nối chuyển nhượng đất đai, tác động vào việc không công nhận giá đất đích thực tạo ra điểm nóng trong công tác bồi thường giải phóng mặt bằng.

Sự việc nghiêm trọng đến mức tháng 9/2020, Ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum phải chấm dứt hiệu lực quyết định phê duyệt giá đất, dừng phương án bồi thường để thực hiện lại.

Tình trạng du canh, du cư tự do, đốt rừng ở Tây Nguyên rất phức tạp.

Một mặt, phương thức quản lý đất đai của các tộc người thiểu số Tây Nguyên theo sở hữu cộng đồng, là đặc trưng của chế độ mẫu hệ. Chế độ mẫu hệ cản trở quá trình tham gia bình đẳng của người đàn ông vào các quá trình kinh tế, gây khó khăn cho việc thực hiện pháp luật trong vận hành nền kinh tế ở Tây Nguyên.

Mặt khác, việc đổi mới cơ chế quản lý chuyển đổi sang mô hình các công ty nông, lâm nghiệp (từ năm 2003) vẫn mang tính hình thức, chưa tách biệt rõ ràng giữa chức năng kinh tế với chức năng hành chính.

Hiện nay, nhiều nông, lâm trường, công ty từ chối nhận thêm đất hoặc vì không đủ năng lực sản xuất, hoặc vì chưa thể hoàn chỉnh được hồ sơ để làm thủ tục giao đất, thuê đất, cấp mới, cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định. Vì vậy, một diện tích không nhỏ đất đai còn để hoang hóa, trong khi nhiều người dân đang thiếu đất sản xuất.

Tình trạng yếu kém về quản lý đất đai ở Tây Nguyên là nguyên nhân chủ yếu làm cho nguy cơ xung đột xã hội tăng lên.

Với quỹ đất có hạn, nhu cầu sử dụng đất cho phát triển kinh tế – xã hội tăng nhanh, việc thiếu một cơ chế quản lý đúng đắn làm cho giá đất thực và giá đất ảo tăng cao. Trong bối cảnh đó, việc đền bù, thu hồi đất ở nhiều nơi không minh bạch, thiếu hợp lý, không công bằng, tình trạng tham nhũng trong quá trình thực hiện chính sách đất đai, giải quyết đền bù… đã tạo ra những mâu thuẫn, xung đột, tranh chấp đất đai gay gắt hơn giữa các nhóm dân cư, hoặc giữa nhân dân và chính quyền.

Từ sau năm 1975 đến nay, những vụ tranh chấp đất đai lớn nhỏ ở Tây Nguyên có thể lên đến hàng ngàn vụ. Khiếu nại về đất đai chiếm đến 95% số đơn khiếu nại…" (dừng trích).

Khuyến nghị về chính sách

Độ che phủ của rừng ở Tây Nguyên hiện nay chỉ còn dưới 50% ; lượng nước ngầm trong đất trở nên cạn kiệt, lượng nước tưới giảm, suy giảm thảm thực vật, ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cây trồng. Điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của người sản xuất, mà trước hết là các tộc người thiểu số.

Người dân Tây Nguyên bị "nghèo" đi trong nền "kinh tế rừng" truyền thống, trong lúc chưa có sinh kế thay thế hiệu quả, chưa thể và chưa có điều kiện để thích nghi hoặc chuyển sang nền sản xuất hiện đại.

Hiện nay, theo số liệu thì ở Tây Nguyên, đồng bào các tộc người thiểu số còn 326.909 hộ, trong đó có 32.975 hộ thiếu đất ở, 293.934 hộ thiếu đất sản xuất cần được hỗ trợ.

Từ thực trạng và thách thức trên cho thấy việc đảm bảo nhu cầu đất sản xuất, nhất là quyền quản lý sử dụng rừng và đất rừng cho hộ gia đình và không gian văn hóa rừng cho cộng đồng là vấn đề đặc biệt quan trọng.

Cơ cấu xã hội – tộc người, văn hóa truyền thống và tập quán sản xuất của mỗi cộng đồng tộc người ở Tây Nguyên đều gắn bó mật thiết với rừng. Việc đảm bảo "không gian sinh tồn", không gian văn hóa gắn với rừng và đất rừng cho cộng đồng để bà con không "thiếu đất" sản xuất là điều kiện tiên quyết cho quản lý xung đột xã hội và sự phát triển bền vững Tây Nguyên.

Nhà nước với tư cách là người đại diện cho chủ sở hữu toàn dân về đất đai ở Tây Nguyên là một chủ thể phức hợp bao gồm các cơ quan quyền lực nhà nước từ Trung ương đến cấp xã. Các chủ thể này, cho đến nay vẫn chưa được quy định rõ quy mô, hình thức, tính chất sử dụng đất đai nói chung và ở Tây Nguyên nói riêng.

Nguyễn Huỳnh

Nguồn : VNTB, 12/06/2023

************************

Việt Nam bắt 16 nghi can trong vụ nổ súng tại đồn công an

Reuters, VOA, 11/06/2023

Việt Nam đã bắt giữ 16 nghi can trong vụ nổ súng tại đồn công an khiến một số cảnh sát và dân thường thiệt mạng hoặc bị thương, Bộ Công an cho biết hôm Chủ Nhật.

Một số nghi phạm trong băng nhóm nổ súng tấn công trụ sở Công an xã vừa bị bắt giữ. (Ảnh : Phan Tư Nam/Facebook)

Một nhóm người đã nổ súng tại đồn công an ở Ea Tiêu và Ea Ktur tại tỉnh Đắk Lắk vào sáng sớm Chủ nhật, Bộ Công an cho biết trong một thông cáo, nhưng không nói rõ chính xác con số thương vong.

Bộ cho biết rằng những người thiệt mạng bao gồm 4 công an trong độ tuổi từ 30 đến 35, đồng thời cho biết thêm rằng những người thương vong khác bao gồm các quan chức chính quyền địa phương và dân thường.

Theo thông cáo, công an cũng đã giải cứu được hai con tin trong vụ này, đồng thời cho biết thêm rằng một con tin khác đã tự trốn thoát được.

Bộ không cung cấp thông tin chi tiết về các nghi phạm và cho biết rằng công an đang tìm kiếm các nghi can khác.

Thông cáo trên trang web của chính phủ đã chia sẻ hình ảnh của một số nghi phạm bị còng tay cũng như hình ảnh súng trường và dao của các nghi can này.

Truyền thông nhà nước đưa tin trước đó hôm Chủ nhật rằng năm trong số những người bị bắt đến từ tỉnh Đắk Lắk và người còn lại đến từ tỉnh Gia Lai lân cận, cả hai đều ở Tây Nguyên, vùng trồng cà phê lớn nhất của Việt Nam.

Hiện chưa rõ liệu các nghi phạm có thuộc một nhóm chính trị nào hay không.

Vào năm 2020, một tòa án Việt Nam đã kết án 20 người với mức án từ 2 đến 24 năm tù về tội khủng bố, sau khi kết luận họ có tội liên quan đến vụ đánh bom đồn công an.

Nguồn : VOA, 11/06/2023