Năm 2014, tạp chí tài chánh Forbes ở Mỹđã ghi nhận Nabiullina là phụ nữ quyền lực nhất thế giới
Đối với Tổng thống Vladimir Putin có lẽ Elvira Nabiullina là một nhân viên đắc lực nhất, hơn tất cả các tướng lãnh đang chỉ huy quân Nga ở Ukraine. Nhiều vị tướng bị thuyên chuyển, bị cách chức, có người bị quản thúc ở nhà. Nhưng năm ngoái, khi Nabiullina tỏ ý muốn ngưng làm Thống đốc Ngân hàng Trung ương sau gần chín năm tại chức, Putin đã yêu cầu bà ở lại.
Đồng rúp Nga mất giá so với đô la Mỹ trong những tuần gần đây.
Nabiullina là người cộng sự lâu dài nhất của ông Putin ; làm phụ tá về kinh tế từ năm 2012. Năm sau bà cầm đầu Ngân hàng Nhà nước ; với nhiệm vụ bảo vệ giá trị của "đồng rúp", tên gọi đồng tiền của Nga. Năm 2014, tạp chí tài chánh Forbes ở Mỹ đã ghi nhận Nabiullina là phụ nữ quyền lực nhất thế giới. Năm 2015 Tạp chí Euromoney phong bà là "Thống đốc Ngân hàng Trung ương" nổi bật nhất. Tạp chí The Banker, Anh quốc, tặng bà danh hiệu đó cho cả Châu Âu, năm 2017. Năm 2019,Forbes lại vinh danh bà lần nữa, là một trong 53 phụ nữ mạnh nhất thế giới.
Năm 2022, Bộ Tài chánh Mỹ ra lệnh "phong tỏa tài chánh" bà Nabiullina, giống như nhiều viên chức, tướng lãnh và một số tỷ phú Nga. Bà đã hỗ trợ Vladimir Putin ngay sau khi cuộc tấn công Ukraine bắt đầu. Các tỷ phú Nga mua mỹ kim để chuyển ra nước ngoài khiến đồng tiền mất giá, dân bảo nhau đi mua tiền Mỹ, hàng tăng giá, đe dọa lạm phát. Nabiullina đã tăng lãi suất ở Nga hơn gấp đôi, lên 20%, giúp ổn định giá cả.
Ngày 15/8, Nabiullina mới ra tay "cứu đồng rúp" một lần nữa. Hôm trước, đồng tiền Nga sụt giá nặng, phải 102 rúp mới mua được một đô la. Bà triệu tập phiên họp khẩn cấp, quyết định tăng lãi suất từ 8,5% lên 12%. Đồng rúp nhích lên rồi lại xuống, nhưng ngày hôm sau vẫn xuống thêm, theo báo The Wall Street Journal. Từ đầu năm tới nay đồng rúp đã sụt giá 30% ; năm ngoái có lúc một mỹ kim ăn 150 rúp.
Khi đồng tiền mất giá thì ngân sách chính phủ Nga được lời, vì mỗi đô la thu vào nhờ xuất cảng dầu khí đổi được nhiều rúp hơn ! Nhưng dân chúng bị thiệt vì hàng hóa và nguyên liệu nhập cảng đều lên giá ; lạm phát tiếp tục đe dọa. Ngân hàng Trung ương vẫn phải lo bảo vệ đồng tiền.
Nhiều nguyên nhân khiến đồng rúp xuống giá. Lý do trực tiếp là nước Nga mua vào nhiều hơn bán ra, cần đổi nhiều rúp lấy mỹ kim. Trong tháng Sáu, số tiền thâu nhờ xuất cảng giảm 38% vì giá dầu xuống, tiền nhập cảng tăng 18% nhờ kinh tế hồi phục. Nguyên nhân xa hơn là phải chi tiền nhiều hơn vì cuộc chiến Ukraine. Nhân lực làm việc khan hiếm vì thanh niên bị bắt lính, giới trẻ tìm đường trốn ra nước ngoài, lương bổng phải tăng. Cả hai đều nâng tỷ lệ lạm phát. Mấy năm trước, Nga bán ra ngoài nhiều hơn mua hàng vào. Giá dầu, khí lại tăng trong khi số nhập cảng đi xuống vì bị cấm vận sau khi chiếm Crimea năm 2014. Nhờ thế cán cân mậu dịch thặng dư.
Nhưng bây giờ nhu cầu dầu khí trên thế giới đang giảm vì kinh tế khắp nơi trì trệ, các nước Châu Âu bớt mua vì cấm vận. Hiện nay giá dầu rẻ hơn so với trước cuộc chiến. Nửa đầu năm 2023, tiền thâu nhờ bán dầu vẫn được 425 đô la Mỹ mỗi ngày nhưng đã xuống mất 23%, theo Đại học Kinh tế Kyiv của Ukraine được hãng tin AP dẫn lại. Ngoài dầu lửa, giá ngũ cốc, kim loại, gỗ, hầu hết những món Nga thường xuất cảng đều xuống trên thị trường thế giới. Tháng 6 vừa qua, tiền thâu nhờ xuất cảng tụt mất 38% so với năm ngoái, tính bằng đô la Mỹ.
Kỹ thuật khai thác của Nga chưa tiến bộ nên chi phí cao gần bằng giá bán. Dầu lửa từ vùng Urals không được chuộng, phải bán đại hạ giá. Kinh tế Nga còn vững được nhờ chính phủ Nga đổ tiền vào các nhà sản xuất vũ khí, tạo thêm công việc làm ; Trung Quốc và những nước không cấm vận Nga tiếp tục mua dầu lửa ; Ấn Độ bắt đầu mua và mua rất nhiều vì giá hạ. Nhờ thế kinh tế Nga sẽ tăng trưởng 1,5% trong năm nay, theo dự đoán của Quỹ Tiền Tệ Quốc tế (IMF).
Khi kinh tế phục hồi thì số hàng nhập cảng tăng lên, tốc độ nhanh hơn hàng xuất cảng, thêm một lý do khiến đồng tiền xuống giá. Các nhà nhập cảng ở Nga vẫn hoạt động bằng cách mua hàng qua các nước trung gian để lách tránh các đòn cấm vận. Cán cân mậu dịch và ngân sách bắt đầu khiếm hụt.
Tháng trước tỷ lệ lạm phát đã lên tới 4,3%. TheoWall Street Journal giá xe cũ tăng lên vì số xe cộ nhập cảng từ Châu Âu giảm hơn 50% trong ba năm qua. Xe sản xuất trong nước cũng tăng giá vì không mua được đồ phụ tùng để ráp xe, đặc biệt là các con chíp điện tử bị cấm.
Nhưng Putin sẵn sàng chi tiêu cho cuộc chiến Ukraine bao nhiêu cũng không ngại, dù đang tốn một tỷ đô la mỗi ngày. Chính phủ không lo hết tiền nhờ làm chủ 70% nền kinh tế dựa trên dầu lửa và khoáng chất, mọi thứ đào từ dưới đất lấy lên. Họ đã rút tiền từ quỹ dự trữ ngoại tệ để chi tiêu, bắt ép các ngân hàng và các xí nghiệp lớn mua công trái. Năm ngoái nhà nước đã tăng thuế trên các công ty quốc doanh như Gazprom, thâu thêm 1,25 ngàn tỷ mỹ kim. Họ cũng tăng thuế trên các công ty và chủ nhân là những nhà tỷ phú dựa vào Putin để làm giàu. Chính phủ Nga đã kiểm soát chặt chẽ hơn, không cho phép rút tiền tiết kiệm ra khỏi ngân hàng, để chặn bớt việc chuyển tiền ra nước ngoài. Nhưng biện pháp kiểm soát này cũng khiến người ngoại quốc không muốn đầu tư vào Nga, dù lãi suất lên rất cao. Sau đợt cấm vận thứ 12 của Liên Hiệp Châu Âu trong tuần này, Thụy Sĩ cũng cấm các công dân không được mua các chứng khoán của Nga. Dù bà Elvira Nabiullina có tăng lãi suất thêm nữa cũng chưa đủ hấp dẫn.
Đồng rúp sẽ tiếp tục xuống giá đến bao giờ ?
Tất cả tùy thuộc triển vọng phát triển của kinh tế Nga. Khi số người làm việc không tăng mà lại giảm vì thanh niên nhập ngũ, sức đẩy kinh tế dựa vào vào các kỹ thuật nâng cao khả năng sản xuất. Điều này nước Nga đang thiếu, vì sau cuộc xâm lăng Ukraine, các nước phương Tây, Nhật Bản, Nam Hàn, vân vân, đều cấm bán các kỹ thuật tân tiến cho Nga ; chỉ còn Trung Quốc. Nhiều công ty ngoại quốc, vốn là một nguồn chuyển giao kỹ thuật mới, đã rút khỏi nước Nga.
Không nhập cảng được các máy bay mới và phụ tùng để thay thế, các công ty hàng không Nga đang tháo gỡ những chiếc Boeing hoặc Airbus đang dùng, để có đồ thay vào máy bay hư. Việc sản xuất Sukhoi Superjet 100 nội hóa bị ngưng trệ vì không được mua các bộ phận từ Châu Âu. Xưởng làm xe Lada của Nga cũng bị trì hoãn vì thiếu các bộ phận nhập cảng. Nước Nga có thể chế tạo các bộ phận cần thiết trên đây, nhưng phải mất nhiều thời gian. Hơn nữa, thiết lập những nhà máy chỉ để làm ra các bộ phận cho một số rất ít khách mua thì quá tốn kém, phí phạm.
Công nghiệp Nga đang cố tồn tại nhờ những đường dây buôn lậu, qua các nước như Armenia, Georgia và Kazakhstan. Trung Quốc là một nguồn cung cấp bù vào chỗ thiếu, vẫn cung cấp chất bán dẫn loại bình thường, khiến Moscow càng ngày càng lệ thuộc Bắc Kinh hơn. Hiện nay, Trung Quốc mua dầu lửa của Nga chỉ trả bằng tiền của nước họ. Nga không thể dùng đồng nguyên để nhập cảng từ các nước khác, phải đổi ra mỹ kim, đẩy đồng đô la lên cao hơn. Đồng rúp có thể đứng vững nếu giá dầu lửa trên thế giới tăng lên ; nhưng hiện nay kinh tế khắp nơi, trừ nước Mỹ, đang trì trệ.
Dân Nga thường đánh giá nền kinh tế qua hối suất đồng rúp. Cho nên, nếu đồng tiền tiếp tục mất giá thì uy tín của ông Vladimir Putin càng xuống thấp. Nếu không thoát khỏi một cuộc khủng hoảng tiền tệ, như đã diễn ra trong những năm 1992 và 1998, thì số phận Putin sẽ giống người tiền nhiệm, Boris Yeltsin.
Vì vậy, Elvira Nabiullina là nhân vật quan trọng hạng nhất trong chính quyền Nga hiện nay. Giới truyền thông Nga kháo nhau rằng bà vẫn dùng cái trâm hoa cài trên áo làm tín hiệu. Tháng 3/2021, khi họp báo loan tin tăng lãi suất lần đầu sau ba năm không thay đổi, bà đeo một cái trâm với hình con ó. Tháng 9, bà xác nhận mỗi cái trâm mình cài đều có ý nghĩa. Tháng 2/2022, sau khi quân Nga tấn công Ukraine, khi họp báo để công bố lãi suất tăng gấp đôi, bà không đeo một cái trâm nào cả. Nhiều người cho rằng Nabiullina muốn báo tin rằng : Từ hôm nay tôi sẽ không biết mình sẽ phải làm gì !
Quả thật, bà mới tăng lãi suất nhưng sau đó đồng rúp vẫn không ngưng chảy máu. Dù máu chảy chậm lại nhưng kinh tế Nga không ngóc đầu lên, thì đồng tiền vẫn khó vững – cho tới khi nào chiến tranh chấm dứt, nước Nga không còn bị cô lập nữa.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 20/08/2023