Tình bạn của Putin với ông chủ Wagner Prigozhin tệ đi như thế nào ?
Andrei Goryanov, BBC, 27/08/2023
Mối quan hệ giữa đôi bên nảy sinh từ thế giới mờ ám, nơi các cơ quan an ninh nhà nước của Nga giao thoa với thế giới tội phạm ngầm.
"Tôi đã quen biết Prigozhin từ rất lâu, kể từ những năm 1990", Vladimir Putin tưởng niệm lại trong tuần này.
Trong khi công ty quân sự Wagner của Yevgeny Prigozhin phát triển thành một trong những thế lực có ảnh hưởng nhất ở Nga thì Vladimir Putin ngày càng phụ thuộc vào những thành công của nhóm lính đánh thuê này trên chiến trường ở Ukraine.
Nhưng chính trong tình cảnh tồi tệ của St Petersburg đầu những năm 1990, con đường của họ lần đầu giao nhau, trong những năm đầy khó khăn về mặt chính trị sau sự sụp đổ của Liên Xô.
Cả hai người đàn ông đều đến từ thành phố và thủ đô văn hóa thứ hai của Nga.
Là nơi có bảo tàng nghệ thuật Hermitage và Cung điện Mùa đông Hoàng gia, đây cũng được coi là thủ đô tội phạm của Nga và là căn cứ của các băng đảng quyền lực.
Hoàn cảnh chính xác của cuộc gặp gỡ đầu tiên của họ vẫn chưa rõ, nhưng Prigozhin mới ra tù và ông Putin vừa trở về sau một sứ mệnh ở Đông Đức với vai trò là sĩ quan của cơ quan an ninh Liên Xô, KGB, và đang tìm đường vào chính trường.
Bị kết án lần đầu tiên vào năm 17 tuổi, Prigozhin không xa lạ gì với các tội danh. Sau khi bị án treo vì tội trộm cắp vào cuối những năm 1970, ông đã phải ngồi tù dài hạn vì tội cướp tài sản vào năm 1981.
Ông và hai người khác đã túm cổ một người phụ nữ trên đường phố và cố bóp cổ cô ấy, trước khi bỏ chạy cùng đôi bốt và đôi khuyên tai của người phụ nữ.
Khi ông mãn hạn tù vào năm 1990, Nga đã là một nơi rất khác. Thay vì người đứng đầu Liên Xô cũ, Leonid Brezhnev, nhà lãnh đạo cải cách Mikhail Gorbachev nắm quyền, Bức tường Berlin đã sụp đổ và perestroika (cải tổ) đang được tiến hành tốt đẹp.
Từ bánh mì kẹp xúc xích đến gan ngỗng
Prigozhin khởi nghiệp là một nhân viên bán bánh mì kẹp xúc xích ở St Petersburg, nhưng đến giữa những năm 1990, ông đã mở một nhà hàng. Old Custom House rất có thể là nơi hai người gặp nhau lần đầu tiên.
Thực đơn gồm gan ngỗng và hàu đã thu hút các tên trùm tội phạm ở khu vực cũng như vị thị trưởng đầy quyền lực của thành phố, Anatoly Sobchak. Vladimir Putin, khi đó 40 tuổi, khi đó là cấp phó của Sobchak cũng đến đó.
Nhà hàng duy nhất của Prigozhin đã trở thành chuỗi và khách hàng của ông gồm các chính trị gia từ xa St Petersburg.
Bước sang thế kỷ mới, khi ông Putin trở thành tổng thống, hai người đã trở thành cộng sự thân thiết và biệt danh Prigozhin, đầu bếp của Putin cũng có từ thời điểm này.
Một bức ảnh chụp Prigozhin đang phục vụ bữa tối cho ông và Tổng thống George W Bush.
Vladimir Putin thích chiêu đãi các nhà lãnh đạo như Tổng thống George W Bush ở St Petersburg
Đối với một tân lãnh đạo của Nga, việc có một đầu bếp riêng là điều bắt buộc để đảm bảo độ an toàn về thực phẩm.
Luôn có tâm ý nghi ngờ KGB, ông cũng từng là người đứng đầu cơ quan kế nhiệm của nó, FSB.
Cũng thật thuận tiện khi có một người đàn ông mà ông ta có thể biết được những bí mật sâu kín nhất và là người mà ông ta có thể tác động.
Với việc Vladimir Putin ở Điện Kremlin, các cơ quan an ninh của Nga dần dần bắt đầu giành lại quyền kiểm soát.
Prigozhin đảm nhận nhiều nhiệm vụ khác nhau ở Điện Kremlin, đặc biệt là những nhiệm vụ nằm ngoài tầm với của các cơ quan an ninh.
Mối quan hệ của họ hiện đã xa cách nên người đàn ông ở Điện Kremlin có thể phủ nhận sự dính líu một cách chính đáng.
Prigozhin đã thành lập một đế chế truyền thông tập trung vào việc truyền bá thông tin sai lệch trong và ngoài nước Nga. Những câu chuyện nó thêu dệt thường kỳ ảo đến mức không một bộ máy tuyên truyền nhà nước nào dám truyền bá chúng.
Khi mạng xã hội bắt đầu có ảnh hưởng, ông đã thành lập một "nhà máy troll" với tác dụng chính là khiến người Nga cảm thấy không có cái gọi là sự thật và chẳng ích lợi gì khi tìm kiếm sự thật.
Phải mất một thập kỷ nữa, ông mới thừa nhận mình là bộ não đằng sau "Cơ quan Nghiên cứu Internet".
Yevgeny Prigozhin (trái) phục vụ Vladimir Putin (giữa) trong bữa tối năm 2011
Sau cuộc Cách mạng Maidan của Ukraine năm 2013-2014 và việc Nga sáp nhập Crimea, những tin tức đầu tiên về công ty quân sự tư nhân Wagner đã xuất hiện. Wagner ủng hộ phe ly khai thân Nga ở Crimea và ở phía đông Ukraine.
Các tổ chức lính đánh thuê bị luật pháp Nga cấm, dù Prigozhin và lính đánh thuê của ông ngày càng trở nên quan trọng trong việc củng cố quyền uy của Putin. Vì vậy, cho đến cuối mùa xuân năm 2022, Điện Kremlin vẫn khẳng định rằng họ không có mối liên hệ nào với Prigozhin.
Wagner cũng đóng một vai trò nổi bật ở Syria - và đây là lúc người chỉ huy tàn nhẫn của nước này, Dmitry Utkin, lần đầu tiên được coi là cộng sự thân cận của Prigozhin.
Nhóm lính đánh thuê này đã hoạt động nhiều năm ở một số nước Châu Phi, từ Libya, Mali đến Cộng hòa Trung Phi.
Nhưng về mặt chính thức, Prigozhin không có mối quan hệ đặc biệt nào với tổng thống.
Ông Putin hay thư ký báo chí của ông, Dmitry Peskov, chỉ nói rằng họ biết về sự tồn tại của một "doanh nhân" người Nga có can hệ đến các hoạt động đó. Nhưng rõ ràng những hoạt động như vậy không thể được tiến hành nếu không có cái gật đầu từ Điện Kremlin.
Tổng thống Putin chỉ thừa nhận vào tháng 6 rằng Wagner đã nhận được nguồn tài trợ khổng lồ của Nhà nước trong nhiều năm và lính đánh thuê của họ đã chiến đấu anh dũng trên chiến trường.
Chưa hết, vì các công ty quân sự tư nhân là phi pháp nên ông nói rằng với tư cách là một nhóm, họ không tồn tại.
Prigozhin trở thành người có tiếng nói lớn nhất trong một loạt video tuyên bố từ Bakhmut, nơi ông chỉ trích cơ sở quốc phòng
Mãi đến mùa hè năm 2022, mới xuất hiện tin tức về việc tham chiến của Wagner ở Ukraine.
Trong vòng vài tuần, Prigozhin đã đi thăm các trại tù ở Nga, tuyển mộ tù nhân cho chiến tranh.
Người phát ngôn Điện Kremlin nói về ông như một người "có trái tim thương tổn vì những gì đang xảy ra" và là người "có đóng góp lớn".
Prigozhin đã mở Trung tâm Wagner ở St Petersburg vào tháng 11 và những lời chỉ trích của ông đối với quân đội và Bộ Quốc phòng Nga ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn.
Khi lực lượng Nga buộc phải rút quân hàng loạt ở Ukraine, lời chỉ trích của ông đã lên đến đỉnh điểm.
Ông phàn nàn rằng bộ chỉ huy quân đội Nga từ chối công nhận sự đóng góp của lính đánh thuê cho nỗ lực chiến tranh.
Sau đó, ông công khai cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Nga - Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov đã "bỏ đói" đạn dược của Wagner trong khi nhóm này đang mất hàng nghìn nhân lực trong cuộc chiến giành Bakhmut ở phía đông Ukraine.
Prigozhin được quay hình đang nói chuyện với các nhân vật quân sự Nga ở thành phố phía nam Rostov-on-Don khi cuộc binh biến của ông ta diễn ra
Có thời điểm, Prigozhin thậm chí còn nhắm những lời chỉ trích của mình vào tổng thống, gọi ông bằng từ tiếng Nga có nghĩa là " edushka" (người ông).
"Làm sao chúng ta có thể thắng trong một cuộc chiến khi dedushka là một kẻ ngu ngốc ?".
Ông không nêu đích danh Putin, nhưng người Nga không hề nghi ngờ gì rằng ông đang trực tiếp ám chỉ tổng thống.
Điện Kremlin tránh bình luận về mối thù hận ngày càng leo thang, nhưng đó là một cuộc tranh cãi sẽ làm lung lay sâu trong tận cốt lõi sự lãnh đạo của Nga và cuối cùng hạ bệ Prigozhin.
Ông từ chối yêu cầu của Bộ Quốc phòng về việc đặt tất cả các nhóm lính đánh thuê dưới sự kiểm soát của bộ này. Khi tình hình lên đến đỉnh điểm, ông ta dám đặt nghi vấn về mục tiêu của cuộc chiến.
Vào ngày 23 tháng 6, ông tuyên bố "cuộc tuần hành vì công lý" trên đường tới Moscow.
Các nguồn tin nói với BBC rằng cuộc binh biến của ông là dấu hiệu cho thấy sự tuyệt vọng của Prigozhin và là nỗ lực thu hút sự chú ý của Tổng thống Putin về cuộc xung đột giữa ông với quân đội Nga.
"Ông ấy lo lắng về việc mất quyền tự trị", một nguồn tin biết Prigozhin giải thích.
Lính đánh thuê Wagner đã bắn hạ hai trực thăng quân sự và một máy bay, khiến 15 binh sĩ Nga thiệt mạng.
Không nêu thẳng tên, Tổng thống Putin mô tả Prigozhin là kẻ phản bội, "lấy dao đâm vào sau lưng đất nước".
Cuộc binh biến bất thành này là sự rạn nứt cuối cùng giữa họ.
Vài ngày sau khi cuộc nổi loạn kết thúc trong thất bại, Vladimir Putin đã gặp đồng minh cũ của mình tại Điện Kremlin trong ba giờ đồng hồ, cùng với hơn 30 chỉ huy của Wagner.
Vladimir Putin không còn cần đến Prigozhin nữa, nhưng vẫn còn những câu hỏi về số phận của những người lính của ông ta.
Prigozhin rõ ràng tin rằng tương lai của mình nằm ở Châu Phi và video trực tuyến cuối cùng của ông ấy được cho là được quay ở một cánh đồng ở Châu Phi. Tại đó, ông tuyên bố : "Chúng tôi ở đây, đặt nỗi sợ hãi của Chúa lên Isis, al-Qaeda và những tên vô lại khác".
Nhưng câu chuyện của ông dường như đã kết thúc ngay sau đó, đi theo một quỹ đạo tương tự như những ví dụ khác trong lịch sử Nga. Một người đàn ông được giao nhiệm vụ thực thi những chính sách tàn ác nhất của Điện Kremlin đã bị trừng phạt dã man và cuối cùng bị diệt trừ.
Hay theo đánh giá của chính Vladimir Putin : "Ông ấy là người có số phận cam go và đã mắc sai lầm nghiêm trọng trong cuộc đời".
Andrei Goryanov
****************************
Phủ tổng thống Nga bác bỏ cáo buộc gây ra cái chết cho chủ nhân công ty lính đánh thuê Wagner
Thùy Dương, RFI, 26/08/2023
Điện Kremlin hôm 25/08/2023 khẳng định không liên quan đến cái chết của chủ nhân công ty lính đánh thuê Wagner, Yevgeny Prigozhin.
Người dân đến đặt hoa tưởng niệm Yevgeny Prigozhin, tại một góc phố gần điện Kremlin, Moskva, ngày 26/08/2023. AP - Alexander Zemlianichenko
Theo APF, hai ngày sau thông tin về vụ rơi máy bay gây ra cái chết của Yevgeny Prigozhin, phát ngôn viên điện Kremlin, Dmitri Peskov, hôm qua 25/08 phủ nhận sự liên can của phủ tổng thống Nga. Ông Peskov xem "những suy đoán" "bóng gió", theo đó điện Kremlin đã chỉ đạo vụ sát hại Prigozhin, "hoàn toàn là sự dối trá" của các lãnh đạo phương Tây.
Trong khi đó, vào đầu giờ tối hôm qua, các nhà điều tra khẳng định đã tìm thấy thi thể của 10 người tại hiện trường vụ rơi máy bay gần làng Kujenkino, tỉnh Tver, cách thủ đô nước Nga khoảng 200 km. Trên Telegram, Ủy ban điều tra của Nga loan báo "các xét nghiệm gien đang được tiến hành để xác định danh tính nạn nhân". Các nhà điều tra cũng thu được hộp kỹ thuật của máy bay và đang tiến hành kiểm tra chi tiết, tìm hiểu kỹ lưỡng mọi kịch bản có thể đã xảy ra.
Tổng thống Belarus : "Không thể tưởng tượng" là Putin có can dự
Cũng trong ngày hôm qua, tổng thống Belarus, Lukashenko, một đồng minh thân cận của tổng thống Nga Vladimir Putin, khẳng định "không thể tưởng tượng" việc ông Putin có thể ra lệnh ám sát Prigozhin. Theo hãng tin nhà nước Belarus Belta, ông Lukashenko nhận định Putin là người "chu đáo và điềm tĩnh", trong khi vụ máy bay rơi thì "tàn bạo và nghiệp dư".
Tổng thống Lukashenko cũng cho biết hiện giờ có đến 10.000 quân của Wagner trú đóng tại Belarus và ông muốn nhóm này tiếp tục hiện diện ở Balarus.
Thùy Dương
***************************
Tổng thống Putin ra sắc lệnh mọi nhóm bán quân sự phải tuyên thệ trung thành với nước Nga
Thùy Dương, RFI, 26/08/2023
Hai tháng sau vụ binh biến ngắn ngủi và bất thành của chủ nhân công ty lính đánh thuê Wagner, và hai ngày sau thông tin về vụ rơi máy bay bị xem là đã gây ra cái chết cho Prigozhin, tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 25/08/2023 đã ký ban hành một sắc lệnh buộc mọi thành viên của các lực lượng bán quân sự tuyên thệ trung thành với nước Nga, giống như các binh lính của quân đội chính quy.
Tổng thống Nga Vladimir Poutine trong một cuộc họp với quân đội tại Moskva, ngày 24/08/2023. via Reuters - Sputnik
Sắc lệnh mới của tổng thống Vladimir Putin được xem là một bước mới để đặt các lực lượng bán quân sự ở Nga dưới sự quản lý của Nhà nước.
Từ Moskva, thông tín viên Anissa El Jabri giải thích :
"Cách nay chưa đầy một tháng, có một sắc lệnh khác của tổng thống xếp mọi công ty tư nhân mới cấp vùng là "doanh nghiệp nhà nước" và "được Vladimir Putin cho phép thành lập".
Lần này, sắc lệnh của tổng thống liên quan đến mọi lực lượng bán quân sự vốn rất đông đảo : những đoàn tình nguyện viên, các lực lượng phòng vệ lãnh thổ và tất cả những lực lượng "góp phần thực hiện các nhiệm vụ được giao cho các lực lượng vũ trang Nga" và "các cơ quan và đơn vị quân đội" khác.
Cũng giống như lính của quân đội chính quy, tất cả các lực lượng bán quân sự sẽ phải tuyên thệ "trung thành" với nước Nga và "tuân thủ nghiêm ngặt mệnh lệnh của chỉ huy và cấp trên", cũng như "hết lòng tôn trọng Hiến pháp Nga".
Đây là lần đầu tiên các nghĩa vụ này được chính thức đưa ra cho các lực lượng bán quân sự và một cách long trọng, theo lệnh của Vladimir Putin.
Hồi mùa xuân vừa rồi, mới chỉ có một đạo luật được Quốc hội Duma thông qua, quy định các lực lượng này bị cấm làm mất danh tiếng của các lực lượng vũ trang. Trước đó, đạo luật này chỉ liên quan đến binh lính của quân đội chính quy".
Thùy Dương
*************************
Tổng thống Putin ra lệnh các chiến binh Wagner ký lời thề trung thành sau khi Prigozhin thiệt mạng
Reuters, VOA, 26/08/2023
Tổng thống Vladimir Putin mới đây ra lệnh cho các chiến binh Wagner ký lời thề trung thành với nhà nước Nga sau vụ tai nạn máy bay thảm khốc được cho là đã làm thiệt mạng Yevgeny Prigozhin, thủ lĩnh có tính khí thất thường của đội quân đánh thuê.
Một chiến binh Wagner thăm một góc tưởng niệm nhà sáng lập Yevgeny Prigozhin ở Saint Petersburg, Nga.
Ông Putin ký sắc lệnh đưa đến sự thay đổi và có hiệu lực ngay lập tức vào thứ Sáu 25/8.
Cơ quan quản lý hàng không Nga nói rằng Prigozhin có mặt trên một máy bay tư nhân bị rơi vào tối hôm 23/8 ở phía tây bắc Moscow và không ai sống sót. Sự việc xảy ra đúng 2 tháng sau khi ông này cầm đầu một cuộc binh biến bất thành nhằm vào các viên chỉ huy quân đội. Điện Kremlin chưa xác nhận dứt khoát về cái chết của Prigozhin với lý do cần phải chờ kết quả xét nghiệm.
Việc ông Putin đưa ra lời tuyên thệ bắt buộc đối với nhân viên của hãng Wagner và các nhà thầu quân sự tư nhân khác là một động thái rõ ràng nhằm đặt những nhóm như vậy dưới sự kiểm soát chặt chẽ hơn của nhà nước.
Sắc lệnh, được công bố trên trang web của Điện Kremlin, bắt buộc bất kỳ ai thực hiện công việc thay mặt cho quân đội hoặc hỗ trợ cho "chiến dịch quân sự đặc biệt" ở Ukraine, theo cách gọi của Nga, đều phải nghiêm túc tuyên thệ trung thành với Nga.
Sắc lệnh nói rằng lời thề này là một bước nhằm củng cố nền tảng tinh thần và đạo đức của việc bảo vệ đất nước Nga. Lời thề bao gồm một dòng viết rằng những người thực hiện lời thề sẽ tuân thủ nghiêm ngặt mệnh lệnh của các chỉ huy và lãnh đạo cấp cao.
Các chính trị gia và giới bình luận phương Tây đã nói bóng gió nhưng không đưa ra bằng chứng rằng ông Putin đã ra lệnh giết Prigozhin để trừng phạt ông ta vì đã phát động cuộc nổi dậy ngày 23-24/6 chống lại ban lãnh đạo quân đội, đó cũng là thách thức lớn nhất đối với sự cai trị của ông Putin kể từ khi ông lên nắm quyền vào năm 1999.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói hôm 25/8 rằng lời cáo buộc đó và nhiều lời buộc tội khác tương tự đều sai sự thật.
(Reuters)