Vì những mục tiêu ngoại giao riêng, Ấn Độ và Trung Quốc, hai ông khổng lồ tại Châu Á, lao vào một cuộc cạnh tranh trên nhiều lĩnh vực. Nhưng đó lại là một cuộc chơi có tổng bằng không, ở đó sự thỏa hiệp và hòa hoãn dường như là điều không tưởng. Trên đây là nhận định chung của nhà nghiên cứu Didier Chaudet, chuyên gia về địa chính trị các nước vùng Trung – Nam Á, trả lời phỏng vấn RFI Tiếng Việt.
Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi bắt tay chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 17/09/2014. AP - Ajit Solanki
Ba giai đoạn và "tình hữu nghị giả tạo"
Trước hết, ông nhắc lại ba giai đoạn quan trọng trong quan hệ Ấn – Trung : Giai đoạn thứ nhất đi từ cuối những năm 1940 cùng với những phong trào dành độc lập cho đến cuộc chiến năm 1962, giai đoạn "tình hữu nghị giả tạo", rồi suy thoái đi đến chiến tranh.
Tiếp đến là từ sau cuộc chiến cho đến khoảng năm 2000, giai đoạn hạ nhiệt các căng thẳng. Sau cuộc chiến năm 1962, ít nhiều cũng có được một cuộc đối thoại giữa hai bên cho dù là không hoàn hảo. Nhưng kể từ năm 2000 trở đi, căng thẳng bắt đầu tích tụ và gia tăng cùng với thời gian. Đến thập niên 2020, mối thù ghét giữa hai nước ngày càng hiện rõ và không thể nào để sang một bên.
Vì sao gọi là giai đoạn "hữu nghị giả tạo" ? Nhà nghiên cứu Didier Chaudet giải thích rõ những cảm nhận khác biệt nước này đối với nước kia. Đó cũng là thời điểm một học thuyết đã bị tan vỡ trước những thực tế địa chính trị.
Didier Chaudet : "Học thuyết đó nói rằng Ấn Độ và Trung Quốc là hai nước Châu Á cựu thuộc địa. Hai nước này trong quá khứ chưa bao giờ gây chiến. Do vậy, họ chỉ có thể thông cảm cho nhau. Nhưng vấn đề ở đây là Ấn Độ ngay khi có độc lập, ngay khi chia cắt với Pakistan, muốn khẳng định là tâm điểm địa chính trị của một Châu Á mới giành được độc lập.
Ấn Độ trong những năm 1940 và đầu năm 1950, dưới thời thủ tướng Nehru, xem Trung Quốc của Mao Trạch Đông như một người em nhỏ, chứ không phải là một người anh cả. Và trên thực tế, rất nhanh chóng đã có những căng thẳng xung quanh các đường biên giới. Nhưng không chỉ có thế, đây còn là một vấn đề về vị thế : ai sẽ là cường quốc thứ ba trên thế giới, cường quốc Châu Á ?
Ngược lại, đối với Trung Quốc, người Ấn Độ chỉ là những người lính đánh thuê, đại diện cho đế chế Anh trong suốt một thế kỷ nhục nhã. Trong cuộc chiến chống phong trào Nghĩa Hòa Đoàn, trong suốt thời kỳ hiện diện của phương Tây và nhất là của Anh Quốc tại một số vùng ở Trung Quốc, những binh sĩ có mặt tại Trung Quốc lúc bấy giờ đều là binh sĩ người Ấn.
Do vậy, đối với Trung Quốc, trong cuộc trấn áp bằng vũ lực do Anh Quốc tiến hành, trên thực tế chính những binh sĩ Ấn là người nã súng vào người Trung Quốc. Rồi nha phiến cũng đến từ Ấn Độ. Do vậy, đối với Trung Quốc, Ấn Độ gắn liền với những ký ức buồn có liên hệ đến đế chế Anh".
Tây Tạng, tâm điểm của tranh chấp biên giới ?
Những cảm nhận khác biệt về nhau giữa Ấn Độ và Trung Quốc còn hiện hữu trong vấn đề tranh chấp biên giới. Đương nhiên, đường Kiểm soát thực tế (LCR) đã hoàn toàn không được xác định rõ ràng, và nền độc lập của Tây Tạng là một điều khó thể chấp nhận đối với Trung Quốc Cộng sản ngay từ thời Mao Trạch Đông, theo như nhận định của ông Didier Chaudet :
Didier Chaudet : "Bất kể Tây Tạng hay Tân Cương, về mặt lịch sử, từ thời triều đại nhà Thanh, triều đại cuối cùng trị vì đất nước trước khi có Nhà nước Cộng sản, đây là những vùng đệm để đối phó với nhiều mối đe dọa. Tây Tạng là tuyến phòng thủ đối phó Liên Xô, Tây Tạng đối phó với mối họa đến từ Nam Á, trước đó là đế chế Anh. Do vậy, đối với Trung Quốc, việc bảo vệ các vùng lãnh thổ này là rất quan trọng. Những rắc rối về biên giới giữa Ân Độ và Trung Quốc là một mối đe dọa trực tiếp có liên quan đến việc kiểm soát Tây Tạng".
Nếu như trong thập niên đầu thế kỷ XXI, Ấn Độ và Trung Quốc có những cử chỉ hòa dịu trước khi căng thẳng bùng lên trở lại từ những giữa thập niên 2010, đây cũng là giai đoạn New Delhi dần có xu hướng ngả theo phương Tây, từ bỏ những phát biểu mang hơi hướng xã hội chủ nghĩa, thể hiện quan điểm ngày càng mang nặng tính chất tư bản. Ấn Độ có những chương trình hợp tác với Israel, với Mỹ. Chủ trương này được phát triển cùng với đà đi lên của đảng BJT của thủ tướng Modi hiện nay. Phải chăng Ấn Độ đã từ bỏ chính sách phi liên kết đưa ra từ thời thủ tướng Nehru ?
Didier Chaudet : "Ấn Độ đã từ bỏ dần dần chính sách phi liên kết từ cuối thời kỳ Chiến Tranh Lạnh cuối thập niên 1990. Hơn nữa, với việc ông Narendra Modi lên cầm quyền, Ấn Độ đã đề ra một chính sách đối ngoại mới, hậu Chiến Tranh Lạnh, chấp nhận xích lại gần Mỹ, từ bỏ lập luận phi liên kết về quyền của người Palestine, của những nước phương Nam, để có thể củng cố như là một cường quốc lớn, để phát triển kinh tế khi chủ yếu liên kết với Mỹ. Điều này được thấy rõ dưới thời chính quyền Bush, thời kỳ hậu năm 2001, trong cuộc chiến chống khủng bố và với đà đi lên mạnh mẽ của đảng BJP tại Ấn Độ".
Bắt cá hai tay
Để đối phó với Trung Quốc, Ấn Độ có mặt trên cả hai mặt trận. Một mặt, New Delhi tham gia Bộ Tứ - QUAD cùng với Mỹ, Nhật Bản và Úc để kềm hãm Trung Quốc. Mặt khác, Ấn Độ lại là những thành viên của nhóm BRICS và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải SCO do Trung Quốc sáng lập. Làm thế nào giải thích sự nghịch lý này ?
Didier Chaudet : "Trên thực tế, Ấn Độ trước hết muốn khẳng định như là một cường quốc và nước này sẽ sử dụng mọi phương cách để thực hiện điều đó, cho dù đó là những phương cách có thể trái ngược nhau. Bộ Tứ - QUAD, mối quan hệ của Ấn Độ với Mỹ, sự hợp tác của nước này với tất cả các nước thù địch của Trung Quốc, bất kể là ai, chính là để ngày nào đó lại có thể trở thành tâm điểm của Châu Á, để củng cố thế mạnh đối phó với Trung Quốc.
Cùng lúc, Ấn Độ không có tầm nhìn ý thức hệ về cuộc Chiến Tranh Lạnh Mới. Đối với Ấn Độ, đây không phải là một cuộc chiến tranh lạnh mới, mà đúng hơn là một cuộc cạnh tranh cũ xưa có từ nhiều thập niên qua, từ cuối những năm 1940, 1950, với một nước láng giềng quá hùng mạnh. Tham gia BRICS và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải là một cách thức để tiếp tục khẳng định vị thế cường quốc.
Từ chối ủng hộ Ukraine chính là để duy trì mối quan hệ hữu hảo với Nga, dù biết rằng Nga rất gần gũi với Trung Quốc, bởi vì đó cũng nằm trong lợi ích của Ấn Độ. Khi duy trì một mức độ độc lập nào đó trong quan hệ với Mỹ, Ấn Độ còn muốn gởi đi một thông điệp rất rõ với phương Tây : Chúng ta sẽ hợp tác với nhau để chống Trung Quốc, nhưng chúng tôi chỉ sẽ quan tâm đến sự hợp tác này. Ấn Độ sẽ không bảo vệ các nền dân chủ ở Trung Đông, hay chiến đấu cho tự do của Ukraine".
Hai tầm nhìn
Trung Quốc là cản lực duy nhất để Ấn Độ tự khẳng định như là một đại cường. Vậy trong lòng khối BRICS, Ấn Độ và Trung Quốc có vị thế ra sao ? Về điểm này, ông Didier Chaudet cho rằng giữa New Delhi và Bắc Kinh có hai tầm nhìn khá khác biệt, nhưng có thể tương thích :
Didier Chaudet : "Theo những tiến triển, Ấn Độ muốn biến nhóm BRICS thành một nhóm mạnh đại diện cho khối phương Nam toàn cầu để rồi có thể nói chuyện với G7, những cường quốc kinh tế, chủ yếu là phương Tây. Trong diễn đàn này, Ấn Độ muốn có một tiếng nói trung dung, bởi vì New Delhi muốn Ấn Độ của Narendra Modi ngày nay có một tiếng nói từng là tiếng nói của Nehru hồi cuối những năm 1940, đầu những năm 1950. Ấn Độ nói rất rõ là nước này muốn trở thành phát ngôn viên cho Châu Á và các nước phương Nam trước phương Tây.
Chỉ có điều, cách tiếp cận này bao hàm một tôn ti trật tự nào đó được nêu rõ, nghĩa là các nước phương Nam phải chấp nhận có một người anh cả, và đó sẽ là Ấn Độ. Nhưng cũng trong luận điệu này của Ấn Độ, người ta sẽ không lao vào một lập luận đối đầu với phương Tây, mà là "chúng ta sẽ cùng nhau tổ chức dưới sự điều hành của Ấn Độ, nếu có thể, để có thể nói chuyện với phương Tây.
Cách tiếp cận của Trung Quốc trong nhóm BRICS thì hơi khác, chính vì thế mà Trung Quốc đã ủng hộ việc thâu nhận nhiều nước mới như Ai Cập, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, Iran…, nhằm biến nhóm BRICS thành một khối chống phương Tây, một khối thay thế cho ảnh hưởng của phương Tây. Đương nhiên, cách tiếp cận này đã được Nga ủng hộ".
Với việc mở rộng nhóm BRICS, rõ ràng Trung Quốc đã thắng một bước, khi đã có được điều mà Bắc Kinh muốn. Nhưng điều đó không có nghĩa là Ấn Độ đã hoàn toàn thua. Mối tương quan lực lượng của BRICS sẽ được củng cố, nhưng theo quan sát của ông Didier Chaudet, vô hình chung BRICS bị chia thành hai phe : Một bên là những nước "bạn bè" với phương Tây, như Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất hay như Ấn Độ… và bên kia là những nước chống phương Tây, nhất là chống Mỹ, như Nga, Trung Quốc hay Iran...
Tóm lại, theo đánh giá của ông Didier Chaudet, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc ngày nay là một ván cờ đấu trên mọi cấp độ có tổng bằng không. Nghĩa là khi Trung Quốc thắng ở một địa bàn nào đó, thì Ấn Độ thua. Ngược lại, khi Ấn Độ thắng cược thì Trung Quốc mất cược !
Minh Anh
Nguồn : RFI, 22/09/2023