Đầu ngày 14/01/2020, tại thành phố Kemerovo của vùng Siberia, thị trưởng Mikhail Balashov rơi vào tình cảnh tuyệt vọng tìm kiếm cảnh sát. Khi đó, ông ấy đang rất khẩn cấp cần một cảnh sát đến một căn hộ ở quận Leningradsky, nơi xảy ra vụ cô Vera Pekhteleva bị bạn trai cũ tấn công.
Ảnh minh họa
Hàng xóm của cô Vera nghe tiếng cô hét lên trong đau đớn và đã gọi cảnh sát. Cuộc gọi được chuyển đến Thị trưởng Balashov, người được phòng kiểm soát liên tục báo lại là không có cảnh sát hay xe tuần tra nào trong thành phố có thể đến giải quyết vụ việc.
Cuối cùng thì cô Vera đã bị đâm 56 nhát, bị đánh và thắt cổ. Vài giờ sau cô ấy qua đời.
Vào tháng 07/2020, thị trưởng Balashov và bốn viên cảnh sát của ông đã bị tuyên án tội vô ý làm chết người, và bị kết án 18 tháng tù giam, hai năm hưởng án treo.
Những mức án tương đối mang tính khoan hồng này đã được thông qua vì chuyện mà những người này đối mặt có liên quan đến "toàn bộ lực lượng cảnh sát" - vấn đề thiết hụt cảnh sát.
Không trả lời điện thoại
Hồi tháng 8, Bộ trưởng Nội vụ Nga Vladimir Kolokoltsev đã cảnh báo về việc thiếu hụt cảnh sát "nghiêm trọng" có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ tội phạm.
Theo ông Kolokoltsev, bộ này đã mất một nửa số lượng cảnh sát trong vòng một thập niên qua. Trong lúc nhân sự sụt giảm thì nhu cầu lại cần có thêm ít nhất 90.000 người nữa trong các vùng của nước Nga, và trước thời điểm năm 2026, Bộ Nội vụ Nga sẽ cần thêm 42.000 viên chức cảnh sát nữa để phụ trách các vùng lãnh thổ mới chiếm được từ Ukraine.
Trong một nghị định đặc biệt ban bố vào tháng Giêng năm nay, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra mức trần cho số nhân sự tại Bộ Nội vụ là 922.000 người. Con số này đồng nghĩa gần một triệu cảnh sát phục vụ cho số dân khoảng 146 triệu người, khiến lực lượng cảnh sát của Nga có tỷ lệ cao nhất thế giới, với khoảng 630 cảnh sát trên 100.000 người dân.
So sánh với Mỹ thì tỷ lệ là 242 cảnh sát trên 100.000 người dân, với dân số Mỹ gấp đôi Nga. Và nếu so với Anh, quốc gia có 68 triệu dân, thì tỷ lệ còn ít hơn, với 227 cảnh sát trên 100.000 dân.
Tuy nhiên, tất cả các vùng của nước Nga đều phản ánh họ không có đủ cảnh sát. Hồi tháng 3 năm nay, Hội đồng thành phố St Petersburg đã phải thừa nhận rằng 1/3 cảnh sát của thành phố thật sự đang biến mất, trong khi số lượng người còn lại thì bị vắt kiệt sức.
Năm 2022, một quan chức ở thành phố Yekaterinburg thừa nhận rằng người dân đang phải chật vật liên lạc với cảnh sát, văn phòng cảnh sát địa phương thì thiếu hụt 125 người.
Hầu như không nghe tin về chuyện cảnh sát không trả lời các cuộc gọi cầu cứu, cho đến khi câu chuyện về vụ cô Vera Pekhteleva bị giết chết nổ ra.
Tất cả các cảnh sát mà BBC phỏng vấn được đều xác nhận điều này, thị trưởng từ thành phố Voronezh nói thêm là các cảnh sát trong nước bị ảo tưởng về việc bị bỏ nhỡ một cuộc gọi cầu cứu như vậy trong số hàng trăm cuộc cãi vã nhỏ nhặt giữa những hàng xóm với nhau.
Một năm sau cái chết của cô Vera, có 1.000 vị trí cảnh sát bị trống, chỉ tính riêng ở thành phố Kemerovo ở vùng Siberia.
Một thành phố không luật pháp và trật tự
"Đã thiếu hụt cảnh sát trong nhiều năm qua rồi", một cảnh sát ở Ivanovo, miền trung nước Nga cho biết.
"Tôi bắt đầu vào năm 2015, và chỉ 2 người gia nhập trong vòng tám năm qua... trong khi 15 người đã rời đi".
Một số người trả lời phỏng vấn BBC nói rằng vì lực lượng cảnh sát quá mỏng nên họ đã từ chối mở các vụ án thậm chí khi cư dân đã cung cấp lời khai.
Hiện nay, gia nhập lực lượng cảnh sát Nga không còn mang tính điển hình cho cấp bậc xã hội nữa
"Một cảnh sát điều tra nhận được năm lời khai của nhân chứng trước mặt mình, anh ta có thể có thời gian cho mỗi lời khai. Thế nhưng anh ta lại có 50 lời khai và lại không có đồng nghiệp... khung thời gian lại không thay đổi, mọi người có 10 ngày để thẩm tra các lời khai, có 5 hay 50 lời khai. Rõ ràng, chất lượng công việc đã suy giảm", một trinh sát từ thành phố Novosibirsk đánh giá.
"Chuyện gì xảy ra tiếp theo ? Cảnh sát điều tra từ chối tiến hành tố tụng hình sự, dựa theo các căn cứ chính thức. Có một loạt 10 chuyện họ phải làm - gọi cho các người hàng xóm, kiểm tra chéo các nhân chứng, đến hiện trường vụ án - họ sẽ làm một hoặc hai chuyện, và biết là "không thể" hoàn thành việc khác. Sau đó họ từ chối mở các cáo buộc - rồi sẽ không có điều tra gì nữa".
Một khía cạnh phụ đáng lo ngại khác của cuộc khủng hoảng nhân sự là bạo lực gia tăng nhằm vào người bị bắt giam.
"Năng lực điều tra đang gặp khó khăn", Thị trưởng từ thành phố Tomsk thừa nhận. "Điều tôi ngày càng thấy thường xuyên hơn... là cảnh sát bị tống vào tù vì tội đánh người. Bạn biết đó, đánh người để họ khai ra, gây lạm phát số vụ bị bắt giữ… chúng tôi luôn chứng kiến chuyện này".
"Chuyện này chỉ ngày càng tệ đi. Làm giả bằng chứng, đánh người có chủ đích... không có thời gian để điều tra bất kỳ chuyện gì một cách nghiêm túc. Đã có người dẫn đầu và bạn cần phải truy đuổi sao ? Đơn giản hơn là lôi kẻ tình nghi đầu tiên quay lại đồn cảnh sát, đánh kẻ này cho đến khi nhận tội. Chuyện là thế đó".
Có vẻ chuyện này có thể đang diễn ra.
Sergei đã làm việc trong Bộ Nội vụ trong 6 năm qua, và tự mô tả mình "cuồng" công việc. Anh ấy thừa nhận điều này thậm chí các cảnh sát như anh có khuynh hướng rời bỏ khỏi lực lượng hoặc bị tống vài tù. Trường hợp vào tù là đúng với anh ấy : trong khi đang làm việc nhiệm vụ đuổi theo một kẻ buôn bán ma túy, và đánh người này khi hắn ta muốn ăn trọn số ma túy mang trên người.
"Tôi dùng xe của mình, tôi đã mua giấy, mực in, và máy in, máy tính của tôi, bàn của tôi, ghế của tôi, xăng của tôi... Tôi nằm trên sàn trong văn phòng của tôi, và sửa chữa mọi thứ", anh nói thêm.
'Nhân viên thu ngân siêu thị kiếm tiền còn hơn chúng tôi'
Hồi năm 2011, Tổng thống Nga Dmitry Medvedev đã ra sức cải tổ lực lượng cảnh sát, và các nỗ lực của ông ấy được nhớ rõ cho đến tận ngày hôm nay. Thế nhưng, hiện tại thì đáng buồn thay, gia nhập lực lượng cảnh sát Nga không còn mang tính điển hình cho cấp bậc xã hội nữa.
"Vào thời đó, tôi được 50.000 rouble, không tồi", một cựu cảnh sát từ vùng Rostov, tây nam nước Nga, nói với BBC tiếng Nga. "Nhưng 50.000 rouble vào lúc này, sau lạm phát và giá cả mới thì sao ? Họ đã không điều chỉnh lương gì cả". Người cảnh sát này sau đó đã nghỉ việc và trở thành tài xế lái taxi. Một người bạn của anh ấy (cũng từng là cảnh sát) đã trở thành nhân viên giao nhận. Cả hai chúng tôi đều kiếm được tiền nhiều gấp đôi so với lúc làm cảnh sát.
Là cảnh sát Nga, việc có ý kiến về cuộc chiến tranh Ukraine là không được phép
"Tôi đã lên đến chức trung tá, họ trả lương cho tôi là 45.000 rouble một tháng. Một cảnh sát làm nhiệm vụ chỉ kiếm được 20.000 rouble một tháng. Một nhân viên thu ngân ở Pyaterochka [chuỗi siêu thị tại Nga] kiếm được nhiều hơn như vậy, không phải công việc nguy hiểm. Hiện chỉ có kẻ ngu mới gia nhập cảnh sát".
Theo trang việc làm Headhunter.ru, lương cảnh sát trung bình tại Nga là 40.000 rouble, chỉ hơn 407 USD một tháng (mặc dù ở Moscow và St Petersburg thì cao hơn một chút). Lương trung bình tại Nga trong năm 2023 là 63.000 rouble - tức là 642 USD một tháng.
Trong khi theo số liệu từ Bộ Lao động Mỹ, lương một cảnh sát tại Mỹ là 5.600 USD một tháng (530.000 rouble), cao hơn nhiều so với lương trung bình 4.300 USD một tháng tại Mỹ. Tại Anh, cảnh sát nhận được 2.700 bảng một tháng (3.360 USD hoặc tương đương 322.000 rouble) khoảng lương trung bình trong nước.
Các nơi khác, một cảnh sát Ba Lan người đã làm việc ít nhất ba năm, có thể có mức lương là 4.000 zloty (925 USD hoặc tương đương 90.000 rouble). Còn tại Ukraine, nơi Nga đang xâm lược, một cảnh sát kiếm được tương đương như ở nga, 20.100 hryvnia (544 USD, hoặc tương đương 51.000 rouble).
'Sếp ở Moscow cóc quan tâm'
Trước khi cuộc chiến tranh Ukraine bùng phát và mặc dù thiếu hụt cảnh sát, Bộ Nội vụ Nga đã tiến hành cuộc thanh trừng các viên chức cảnh sát có liên quan đến chính trị gia đối lập Alexei Navalny. Nhiều người trong số họ đã có mối quan hệ tốt với người cấp cao hơn và đã phụng sự trong hàng thập kỷ.
Những cuộc thanh trừng này đã quét qua nhiều sở ngành cấp vùng. Và theo một nguồn tin của BBC, Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) đã lên một "danh sách đen" dựa theo dữ liệu Smart Voting bị xâm nhập (do những người ủng hộ Navalny tạo nên) bao gồm toàn bộ các email của người đăng ký.
Các sở cảnh sát trên khắp nước Nga hiện thiếu hụt từ 60 đến 80% số lượng nhân viên, Andrei Koryaev từ Nizhny Tagil (Siberia) nói. Giống như nhiều đồng nghiệp khác của mình, ông ấy đã bị sa thải sau kỳ nghỉ năm mới hồi cuối năm 2022.
Các vụ án chưa hoàn tất của các cảnh sát bị sa thải thì được chuyển giao cho những người còn lại.
"Mấy ông sếp ở Moscow thì cóc cần quan tâm chuyện gì xảy ra trong thực tế, họ chuyển chúng tôi đến mọi người gọi điện đến phàn nàn về mấy tên say xỉn sống kế bên. Chả có ích lợi gì…" một cựu cảnh sát, người đã bị sa thải vì đăng ký trang Smart Voting của Navalny nói.
Koryaev thì mừng vì đã nghỉ việc. "Tôi đã trao mọi thứ mà tôi có, 24/7 và đó là một công việc năng nề về tâm lý. Điều này có nghĩa đất nước không cần đến những người như tôi. Tôi và vợ muốn đến Châu Âu, hay Canada".
'Bức màn trông giống quốc kỳ của Ukraine'
Một trong những nguyên nhân gây ngỡ ngàng nhất cho chuyện cảnh sát nghỉ việc lại là khâu giấy tờ. Khi cuộc chiến tranh Ukraine bùng nổ, bàn cảnh sát trên khắp nước Nga nhanh chóng quá tải giấy tờ. Giới chức thuộc Bộ Nội vụ Nga từ Tomsk, Yekaterinburg và Yaroslavl nói họ phải dành hầu hết thời gian điều tra và điều chỉnh "những cáo buộc dài vô tận về chuyện bôi nhọ quân đội".
"Mọi người luôn tìm kiếm sự biện hộ để phản bác ai đó liên quan đến "chiến dịch quân sự đặc biệt'", một cựu trung tá từ Tomsk nói. "Vì vậy luôn luôn có thêm việc để làm. Và khi có bất kỳ điều gì có thật xuất hiện, không ai đi điều tra. Ai nấy cũng đi để kiểm tra về liệu có bà bác nào thấy bức màn trông giống như quốc kỳ Ukraine hay không".
"Tôi thấy họ đang đi đến đâu", anh đưa ra lời dự đoán. "Họ đã đặt trọng tâm về tội phạm chống phá nhà nước. Tiếp theo, thì càng có thêm các vụ án rơi vào loại này. Và còn về các vấn đề thực sự đang tác động đến đời sống người dân thường ? Bắt cóc, trộm cắp, giết người, hãm hiếp... không có thời gian để điều tra. Các vụ án hợp pháp sẽ bị khép lại ngay sau khi quy định về hạn chế trở nên hết hiệu lực".
Đối với các cảnh sát đang làm việc, việc có ý kiến về cuộc chiến tranh Ukraine hoặc các dự án chống tham nhũng của Navalny đơn giản là chuyện không được phép.
"Các cảnh sát phải câm miệng, và chúng tôi không thể có các quan điểm cá nhân về chiến dịch quân sự đặc biệt", một cảnh sát điều tra nói. "Hoặc họ sẽ sa thải chúng tôi".
Nhiều cảnh sát thích giữ nguyên cấp bậc để không phải đi nghĩa vụ quân sự
Lối thoát có dễ dàng ?
Hồi tháng 9/2022, làn sóng nghỉ việc ở Bộ Nội vụ Nga lắng dịu một cách đáng kể. Việc huy động binh sĩ cho cuộc chiến Ukraine đã bắt đầu, và đối với nhiều thanh niên, việc cảnh sát được miễn đi lính đột nhiên trở thành một yếu tố rất hấp dẫn. Kết quả là các sở ngành cảnh sát giữ được những người đã muốn nghỉ việc.
"Hoặc là bạn ngồi im, hoặc nếu nghỉ và bị triệu tập đi lính", một viên cảnh sát từ Moscow nói. "Tôi biết có những quản lý đã lên danh sách mọi người đã đe dọa nghỉ việc, và chuyển thẳng xuống cho bên tuyển lính. Ai nấy đều khá lo sợ".
Sau đó, một vài cảnh sát đã bị sa thải do BBC phỏng vấn, đã bị huy động đến các vùng ở Ukraine bị Nga chiếm đóng.
"Tiền bạc thật kinh khủng, thêm áp lực, rủi ro lại cao hơn. Không có sự kính trọng cho giới chức, đặc biệt là cảnh sát".
Theo một cảnh sát vùng Donetsk, khoảng 80% cảnh sát ở nơi được Nga gọi là "Cộng hòa Nhân dân Donetsk" đang đến tuổi về hưu. Ông mô tả việc thiếu hụt này là "thảm họa", trong khi lưu ý tỷ lệ trộm cắp, chặn xe để cướp đã xuống đến mức thấp nhất trong 5 năm qua. Hiện ít người sống ở vùng Donetsk, ông cho biết, và việc tuần tra đêm cũng được tăng cường.
"Tỷ lệ tội phạm kinh tế cao. Bị chảy máu ngân sách, đặc biệt thông qua hải quan".
Với nhu cầu an ninh tại Nga ngày càng gia tăng, cùng sự khó khăn của Bộ Nội vụ nước này trong việc tuyển mới và giữa nhân viên có kinh nghiệm, đã đến lúc đặt câu hỏi liệu một cuộc khủng hoảng khác đang tích tụ ngay chính trong lòng nước Nga, có thể mang lại hậu quả không mấy dễ chịu hay không.
Olesya Gerasimenko
Nguồn : BBC News tiếng Nga, 24/09/2023