Biển Đông : Cuộc chiến chống tin giả của Bắc Kinh

Phạm Xuân Hoàng

Chiến lược thao túng thông tin của Bắc Kinh

Đảng cộng sản Trung Quốc coi lĩnh vực không gian mạng là một nền tảng mới nổi và lý tưởng để tiến hành các hoạt động gây ảnh hưởng tới môi trường kỹ thuật số. Các hoạt động trên không gian mạng của Bắc Kinh đã trở thành những nỗi kinh hoàng thường xuyên đối với nhiều quốc gia.

Tàu hải cảnh Trung Quốc -được tàu Philippines vận chuyển tiếp tế ra Bãi Cỏ Mây, Biển Đông- nhận dạng là đang hộ tống tàu dân quân biển (phải) hôm 10/11/2023 - AFP

Bắc Kinh từ lâu đã hiểu tầm quan trọng của việc sử dụng thông tin để thao túng người dân cả trong nước và ngoài nước. Bắc Kinh cũng tin rằng không gian thông tin có tầm quan trọng tương xứng đối với bất kỳ năng lực quân sự thông thường thế hệ tiếp theo nào. Dựa theo học thuyết chính trị và quân sự của mình, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) sử dụng các chiến dịch không gian mạng và thông tin sai lệch để đạt được kết quả có lợi cho các mục tiêu chiến lược dài hạn của mình.

Về cốt lõi, chúng ta có thể hiểu một cách đơn giản "tin giả" là những câu chuyện hoặc tin tức sai sự thật. Có thể bản thân câu chuyện là bịa đặt, không phải sự thật, không có nguồn hoặc trích dẫn có thể kiểm chứng. Đôi khi những câu chuyện này có thể mang tính chất tuyên truyền được thiết kế có chủ ý để đánh lừa người đọc hoặc có thể được thiết kế dưới dạng "câu like" được viết vì động cơ kinh tế (người viết thu lợi nhuận từ số người nhấp vào câu chuyện).

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải thừa nhận rằng "tin giả" là một vấn đề phức tạp và có nhiều sắc thái, một vấn đề lớn hơn nhiều so với định nghĩa hạn hẹp ở trên. Bản thân thuật ngữ này đã bị chính trị hóa và được sử dụng rộng rãi để làm mất uy tín của bất kỳ quan điểm đối lập nào. Một số người sử dụng nó để gây nghi ngờ cho đối thủ của họ, các vấn đề gây tranh cãi hoặc uy tín của một số tổ chức truyền thông. Ngoài ra, những tiến bộ công nghệ như sự ra đời của phương tiện truyền thông xã hội cho phép những câu chuyện tin tức giả mạo sinh sôi nảy nở nhanh chóng và dễ dàng khi mọi người chia sẻ ngày càng nhiều thông tin trực tuyến. Càng ngày, chúng ta càng dựa vào thông tin trực tuyến để hiểu những gì đang xảy ra trong thế giới của chúng ta.

Thông tin sai lệch là thông tin không chính xác được tạo ra hoặc lan truyền một cách cố tình, với mục đích "nhằm gây ảnh hưởng đến dư luận hoặc che đậy sự thật" ^[1].

Bắc Kinh đã đầu tư hàng tỷ đô la để xây dựng một hệ sinh thái thông tin trong đó tuyên truyền và thông tin sai lệch của Trung Quốc thu hút được sự chú ý và chiếm ưu thế. Các thông tin sai lệnh như vậy cho phép Bắc Kinh thực hiện quyền kiểm soát các câu chuyện trong không gian thông tin toàn cầu thông qua việc thúc đẩy nội dung ủng hộ PRC một cách sai lệch hoặc thiên vị và ngăn chặn những tiếng nói chỉ trích ^[2].

Các hoạt động bóp méo thông tin do bộ máy Đảng Cộng sản Trung Quốc (Đảng cộng sản Trung Quốc) thực hiện đã được viết thành một cuốn sách với tựa đề "Gián điệp và dối trá"(Spies and Lies) của tác giả Alex Joske, nhà xuất bản Hardie Grant Books, 2022). Trong đó, phải kể đến sự hiện diện đến nghẹt thở của các cơ quan giám sát của Bắc Kinh trên các trang mạng xã hội như Facebook, LinkedIn, Instagram hay X (trước đây là Twitter), Reddit, Quora và thậm chí cả Pinterest. Một trong những mục đích của họ là tấn công những người chỉ trích Trung Quốc : các nhà nghiên cứu, các nhà báo, các nhà khoa học chính trị, các quan chức dân cử và các nhà hoạt động khác, dù họ ở đâu trên thế giới. Những người này bị bôi nhọ, thậm chí "bị

dìm xuống bùn đen" vì những thông tin giả tạo. Tháng 8 năm nay, Meta (công ty mẹ của Facebook) tuyên bố đã xóa 7.700 tài khoản Facebook và gần 1.000 trang thông tin sai lệch có nguồn gốc từ Trung Quốc ^[3] .

Người biểu tình phun nước vào ảnh Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một cuộc biểu tình phản đối hành động của Trung Quốc đối với Philippines ở Biển Đông. Cuộc biểu tình ở Manila hôm 11/8/2023. AFP

Câu chuyện mà tờ Rappler phát hiện ra

Mới đây, tờ báo Rappler của Philippines đã có một phóng sự điều tra với tựa đề : "Tuyên truyền ủng hộ Trung Quốc đã được gieo mầm trực tuyến ở Philippines như thế nào ?" ^[4] . Câu chuyện của phóng sự này rất đáng được lưu tâm.

Ngày 5/8/2023, xảy ra sự cố tàu Hải cảnh Trung Quốc phun vòi rồng vào tàu Cảnh sát biển Philippines nhằm ngăn chặn phía Philippines tiếp tế cho binh sĩ trên con tàu mắc cạn BRP Sierra Madre tại Bãi Cỏ Mây thuộc Trường Sa.

Khi sự cố này diễn ra, hầu hết dư luận trên thế giới và ở Philippines đã lên án Trung Quốc và bảo vệ Philippines, tuy nhiên lại có một số người đã thể hiện quan điểm ngược lại.

Điều tra của Rappler cho thấy đã có một nhóm thể hiện thân Trung Quốc trên Facebook trong nhiều năm đã truyền bá và tuyên truyền những thông tin sai lệch để ủng hộ Trung Quốc. Nhóm này đã được hình thành dưới thời chính quyền của cựu tổng thống Rodrigo Duterte.

Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC) hiện đang giám sát các tác nhân trực tuyến thúc đẩy các câu chuyện ủng hộ Trung Quốc, sau vụ tấn công bằng vòi rồng của Trung Quốc vào tháng 8. Trợ lý Tổng Giám đốc NSC Jonathan Malaya cho biết họ nhận thấy các bài đăng trực tuyến lặp lại tuyên bố của Trung Quốc rằng việc họ sử dụng vòi rồng chống lại tàu Philippines là vô hại.

Ảnh hưởng của Trung Quốc trên không gian trực tuyến của Philippines không phải là mới. Vào năm 2020, Facebook đã gỡ bỏ một "mạng không xác thực" được cho là của các cá nhân Trung Quốc. Mạng lưới này bao gồm những người tham gia chia sẻ nội dung ủng hộ Duterte, ủng hộ các yêu sách biển của Trung Quốc ở Biển Đông và ủng hộ việc tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.

Một năm trước đó, Facebook đã đánh sập một mạng lưới không xác thực khác bao gồm các tác nhân do "các cá nhân có liên quan đến chính phủ Trung Quốc" điều hành vào năm 2019.

Lần đầu tiên các bài đăng ủng hộ Trung Quốc trên Facebook tăng đột biến vào khoảng quý 2 năm 2018, khi Trung Quốc lắp đặt tên lửa trên các đảo nhân tạo ở khu vực Biển Đông. Những bài đăng trực tuyến này đã hạ thấp hành động của Trung Quốc.

Những câu chuyện này bắt nguồn từ những lập luận hạ thấp chiến thắng của Philippines tại La Hay, nơi chính quyền cũ của Aquino đưa vụ kiện của nước này ra Tòa trọng tài chống lại Trung Quốc về Biển Đông vào năm 2016.

Họ biện minh và thúc đẩy đề nghị của Trung Quốc về thăm dò chung tại các khu vực nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, mặc dù nước này đã thắng phán quyết của tòa trọng tài.

Đối với Malaya, những câu chuyện này rất nguy hiểm. "Chúng tôi cần những nguồn tài nguyên này vì lợi ích của đất nước, ngư dân, nền kinh tế xanh của chúng tôi – điều mà chúng tôi hy vọng sẽ mang lại cho chúng tôi sự phát triển kinh tế. Vì vậy, đây không chỉ là vấn đề toàn vẹn lãnh thổ hay chủ quyền. Đây cũng là vấn đề an ninh lương thực", ông nói.

"Nếu bạn viết điều gì đó trên bài đăng trên Facebook của mình, hoặc bạn đưa ra tuyên bố công khai, hoặc bạn viết một chuyên mục, điều đó không có nghĩa là bạn ủng hộ Trung Quốc. Bạn chỉ đang thể hiện quyền tự do ngôn luận của mình. Nhưng chúng tôi hoảng hốt khi thấy họ có tổ chức. Họ đang làm theo kịch bản đến từ Trung Quốc", Malaya nói.

Vấn đề về các căn cứ của Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (EDCA) cũng trở thành chủ đề nóng đối với những người ủng hộ Trung Quốc trên mạng. Các bài đăng ủng hộ Trung Quốc lại tăng vọt vào nửa đầu năm 2023, sau khi chính quyền Marcos tuyên bố vào tháng 2 rằng họ sẽ cho phép Mỹ tiếp cận nhiều căn cứ quân sự hơn. Các bài viết đề cập đến sự phụ thuộc của đất nước vào Washington và những nguy hiểm mà điều này gây ra.

Các bài đăng ủng hộ Trung Quốc lặp lại tuyên bố của truyền thông nhà nước Trung Quốc rằng các căn cứ quân sự bổ sung cho EDCA khiến Philippines trở thành "con tốt" trong cuộc chiến Mỹ-Trung sắp xảy ra ở Đài Loan – một tuyên bố đã bị chính phủ Philippines nhiều lần phủ nhận.

"Nếu lợi ích của Philippines và Mỹ giao nhau, điều đó không có nghĩa chúng tôi là con tốt. Điều đó chỉ có nghĩa là Philippines đang theo đuổi lợi ích quốc gia của chính mình và Mỹ cũng đang theo đuổi lợi ích quốc gia của chính mình. Và sẽ có lúc những lợi ích đó sẽ khác nhau", Malaya nói.

Mặc dù những bài đăng này không đạt được tương tác cao trên mạng xã hội, nhưng Malaya cho rằng cần phải gióng lên hồi chuông cảnh báo.

Một tác nhân nổi bật thúc đẩy các quan điểm ủng hộ Trung Quốc là Viện Nghiên cứu Phát triển Tích hợp (IDSI), một nhóm tự nhận mình là một tổ chức tư vấn. Mặc dù tự nhận là một think tank, nhưng nó không có nghiên cứu nào được công bố ban đầu trên trang web của mình, trang này không còn tồn tại kể từ ngày 30 tháng 10. Tuy nhiên, nó thường xuyên đăng nội dung ủng hộ độc tài, chống tự do có lợi cho Trung Quốc trên trang Facebook của mình.

IDSI thường được Manila Times và SMNI, hai tổ chức truyền thông có lịch sử thúc đẩy thông tin sai lệch và tấn công những người chỉ trích chính phủ Duterte, thông qua các cuộc phỏng vấn và chuyên mục ý kiến, tạo nền tảng cho IDSI.

Bài học cho Việt Nam

Câu chuyện của Philippines mà Rappler chỉ ra có lẽ sẽ giúp Việt Nam rất nhiều. Chúng ta còn nhớ trước khi sự kiện ngày 5/8 xảy ra thì dường như một kịch bản của tình báo Trung Quốc "đạo diễn" khá công phu.

Ngày 16/7 một bài báo trên Manila Times ^[5] dựa trên một "tài liệu mật" bị lộ của Bộ Quốc phòng Việt Nam về việc bồi lấp đảo. Bắc Kinh đã sử dụng các điệp viên để lấy cắp tài liệu, sau đó sửa chữa nội dung của tài liệu, rồi sử dụng một tờ báo thân Bắc Kinh tại Manila để loan tin, hòng tạo sóng dư luận. Sau đó, bài báo tiếp theo cũng trên Manila Times ^[6] cũng dựa trên tài liệu giả mạo đó để làm tăng mức độ nghiêm trọng.

Một số người Philippines biểu tình trước Đại sứ quán Việt Nam tại Manila hồi tháng 7/2023. Ảnh : Screenshot Manila Times

Đến ngày 1/8, một nhóm chưa bao giờ tồn tại trước đó trong các nhóm Xã hội dân sự ở Philippines, đã tổ chức một cuộc biểu tình, đốt cờ Việt Nam trước trụ sở Đại sứ quán nước này tại Manila ^[7] .

Sau Manila Times, Manila Bulletin, hãng tin uy tín của Nhật Bản là Nikkei Asia cũng đăng lại tin này ^[8] .

Tuy nhiên, "kịch bản" này đã "quá vụng về nên không thu hút được sự chú ý của công luận Philippines so với sự kiện ngày 5/8. Các chuyên gia Philippines còn tiết lộ cách thức mua chuộc của Bắc Kinh thông qua nhóm thân Trung ở Philippines thực hiện ^[9] .

Tuy không đạt hiệu quả cao trong "chiến dịch thao túng thông tin" nhằm đổ lỗi và chia rẽ Việt Nam và Philippines, nhưng rõ ràng, với những cách thức hành động như vậy hoàn toàn có thể lặp lại với Việt Nam ở một mức độ khác cũng như ở một hoàn cảnh khác.

Chính vì vậy, Việt Nam cần có những kế hoạch để chống lại các "cuộc chiến thông tin" như vậy.