Chỉ nằm trên giấy !
Hiến pháp 2013 quy định Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân ; Đảng cộng sản Việt Nam phải chịu sự giám sát của Nhân dân.
Nếu nói Nhân dân giám sát thì dân phải có quyền lực trong giám sát. Phải thực thi được quyền giám sát của đảng, của chính quyền. Nhưng trên thực tế, tất cả những việc ấy đều bị coi là lợi dụng các quyền tự do dân chủ. Ảnh minh họa
Tại buổi thảo luận ở Quốc hội hôm 26/3/2021, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, ông Ngô Sách Thực, kiến nghị xây dựng Luật về hoạt động giám sát của nhân dân để phát huy các hình thức giám sát. Bên cạnh đó cần hoàn thiện chính sách "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng".
Cựu đại tá quân đội về hưu Nguyễn Quang Vinh nhận định quyền giám sát của người dân trong Hiến pháp năm 2013 đã bổ sung phương thức Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước thông qua dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng Nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước. So với Hiến pháp năm 1992 chỉ quy định Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội và Hội đồng Nhân dân các cấp. Ông nói thêm :
"Quyền giám sát của Nhân dân được ghi rõ ràng trong hiến pháp như vậy nhưng sau 10 năm sửa đổi Hiến pháp 2013, việc giám sát của người dân theo cá nhân tôi đánh giá, vẫn chỉ nằm trên giấy, chắc chắn vẫn chỉ là con số 0. Khi có một vụ việc hoặc một dự án lớn nào đó của Nhà nước dự định triển khai, "quyền giám sát" của nhân dân chỉ "thể hiện" được trên mạng xã hội bằng những phản biện một cách tự phát của các cá nhân.
Đã bao giờ Đảng và Nhà nước mở cuộc "trưng cầu dân ý" về một vấn đề lớn hoặc một dự án lớn có ảnh hưởng đến xã hội Việt Nam chưa ? Việc Đảng và Nhà nước có tiếp thu hay không thì không ai biết cả.
Những người đóng góp tiếng nói phản biện thường hay bị chụp mũ là "phản động" và bị an ninh gây khó dễ trong cuộc sống. Vì vậy có thể nói "Quyền giám sát của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước" được quy định trong Hiến pháp 2013 mới chỉ nằm trên giấy, Nhân dân vẫn chưa có cơ hội thực hiện".
Nhà báo Nguyễn An Dân nhận định về quyền giám sát của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước :
"Cái đó rất khó. Quyền giám sát chỉ có trên giấy và trên báo thôi. Người có chức năng giám sát chính quyền Việt Nam hiện nay là đại biểu quốc hội. Nhưng chính đại biểu quốc hội còn không thực thi được cái quyền đó nữa. Nói gì đến người dân. Tôi nêu ví dụ đại biểu quốc hội Lưu Bình Nhưỡng. Ông này nói nhiều về quyền giám sát nên bây giờ ở trong trại giam rồi".
Thực tế từ nhiều năm qua, Đảng cộng sản Việt Nam cũng có kế hoạch nghiên cứu xây dựng Luật giám sát và phản biện xã hội. Năm 2010, nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ 10 của Đảng đã khẳng định : "Xây dựng quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện, kể cả đối với công tác tổ chức và cán bộ".
Tuy Điều 4 Hiến pháp 2013 quy định Đảng phải chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình, nhưng thực tế không có văn bản quy phạm pháp luật nào về việc này. Ngoài ra, Ban Chấp hành Trung ương, cấp ủy các cấp đều ban hành quy chế làm việc, nhưng chỉ lưu hành nội bộ, đảng viên và nhân dân không được biết. Chính vì thế, Nhân dân không có đủ căn cứ để giám sát và xem xét trách nhiệm, thẩm quyền của Đảng.
Nhiều người cho rằng, nếu không có một cơ chế độc lập thì quyền giám sát của người dân vẫn mãi là con số không. Blogger Nguyễn Ngọc Già nói với RFA với tư cách một người dân :
"Để thực hiện quyền giám sát thì người dân phải có những tổ chức độc lập và có chuyên môn. Những tổ chức này phải được công nhận. Như vậy sẽ hình thành xã hội dân sự. Và đây là điều đại tối kỵ đối với Đảng cộng sản Việt Nam nói riêng, và những quốc gia độc tài toàn trị hoặc độc đảng toàn trị nói chung. Tôi cho rằng xã hội dân sự và quyền giám sát của người dân trong bối cảnh Việt Nam hiện nay là không phù hợp và không có giá trị".
Xã hội dân sự cấu thành từ tổng thể của các tổ chức xã hội và dân sự tự nguyện mà các tổ chức này tạo nên cơ sở của một xã hội tự vận hành, khác với các cấu trúc quyền lực của một nhà nước. Hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự chính là việc sử dụng các quyền dân sự của công dân để đáp ứng nhu cầu của mình và giải quyết xung đột lợi ích bằng những quan hệ dân sự. Xã hội dân sự được coi là thước đo của mức độ dân chủ của một xã hội.
Tại kỳ họp lần thứ 54 của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc diễn ra vào tháng 9 và 10 vừa qua, Cao uỷ Nhân quyền Liên Hiệp Quốc lưu ý không gian hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự ở Việt Nam đã bị thu hẹp do bị chính phủ kiểm soát chặt chẽ các hoạt động ; nhiều tổ chức Xã hội dân sự không hợp tác với các cơ chế nhân quyền Liên Hiệp Quốc vì sợ bị chính quyền Việt Nam đàn áp.
Nhà báo Nguyễn Khắc Toàn nói về quyền giám sát của dân được quy định trong Hiến pháp :
"Về câu chữ trong hiến pháp thì nói rất hay, nhưng trên thực tế thì người dân không có được quyền giám sát một cách đầy đủ, đúng nghĩa và toàn diện đâu.
Nếu nói Nhân dân giám sát thì dân phải có quyền lực trong giám sát. Phải thực thi được quyền giám sát của đảng, của chính quyền. Nhưng trên thực tế, tất cả những việc ấy đều bị coi là lợi dụng các quyền tự do dân chủ. Việt Nam không có nhà nước pháp quyền và pháp trị đâu, mà nó là một nhà nước độc tài toàn trị do Đảng cộng sản lãnh đạo mà thôi. Và đôi khi nó còn nặng nề hơn, là một nhà nước công an trị. Họ sử dụng những chế tài để trừng trị người giám sát một cách tùy tiện với những điều luật mơ hồ".
Nói về quyền giám sát của dân, ông Trần Quốc Vượng, một cựu Thường trực Ban Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam, từng khẳng định : "Dân là người giám sát, không ai qua mắt được dân. Phải lấy ý kiến của dân thực chất chứ không nên tổ chức hình thức, như vậy mới chọn được người đúng tiêu chuẩn"…
Câu nói của ông Vượng bị người dân cho rằng, ông Vượng chỉ nói theo sách vở chứ thực tế thì Đảng không dám để cho dân giám sát. Thể chế chủ nghĩa xã hội không bảo đảm cho quyền giám sát của dân, bởi Quốc hội là cơ quan giám sát quan trọng thì hầu hết đại biểu Quốc hội là đảng viên.
Diễm Thi
Nguồn : RFA, 18/12/2023