Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry (trái) và Thứ trưởng Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn (phải) tại Hà Nội hôm 13/1/2017. AFP photo
Ngoại trưởng John Kerry đến Việt Nam trong lúc chỉ còn hơn 10 ngày nữa là nhiệm kỳ của chính phủ Barack Obama chấm dứt với những động thái mới của Trung Quốc điều tàu Liêu Ninh tới vùng biển của Đài Loan đang là câu hỏi cho giới quan sát chính trị về vấn đề Việt Nam.
Mặc Lâm có cuộc phỏng vấn với Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia về quan hệ quốc tế để biết thêm câu trả lời của vấn đề này.
Mục đích chuyến đi ?
Mặc Lâm : Thưa Giáo sư, Ngoại trưởng John Kerry tới Việt Nam trong lúc này có vẻ như một chuyến đi mà mục đích cũng như chính sách của Mỹ khó trở thành hiện thực vì chính phủ của Trump sẽ chẳng bao giờ thực hiện sáng kiến của chính phủ Obama. Giáo sư có nhận định gì về ý kiến này ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Đây là chuyến công du cuối cùng của ông John Kerry với tư cách ngoại trưởng Hoa Kỳ. Chuyến đi này không phải chỉ đến Việt Nam mà còn đến mấy nươc khác như Pháp, Anh, và Thụy Sĩ. Riêng sự kiện Việt Nam là nước duy nhất ở Châu Á mà ông Kerry viêng thăm lần chót cho thấy sự quan tâm đặc biêt của ông Kerry đến nước này.
Có thể có hai lý do. Thứ nhất là lý do chính trị. Có thể ông Kerry coi Việt Nam có một vai trò chiến lược quan trọng trong chính sách xoay trục của Mỹ về Châu Á, và muốn nhấn mạnh đến vai trò ấy trước khi ông rời chức ngoại trưởng.
Lý do thứ hai có tính cách tình cảm. Ông Kerry có cảm tình đặc biêt với chính quyền Việt Nam. Trong giai đoạn cuối của chiến tranh Viêt Nam, ông Kerry thuộc thành phần phản chiến, chống chính sách của chính quyền Mỹ và chống Việt Nam Cộng Hòa. Sau khi cuộc chiến kết thúc và quan hệ hai nước trở nên thù nghịch trong nhiều năm, chính ông là một trong số các nghị sĩ cổ võ Mỹ bỏ cấm vận và thiết lập quan hệ bình thường với chính quyền cộng sản Việt Nam.
Trong thời gian làm Thượng nghị sĩ, ông Kerry đã ngăn hặn không cho Thương Viện biểu quyết các dự luật chỉ trích vi phạm nhân quyền ở Việt Nam đã được Hạ Viện thông qua.
Ngoại trưởng Kerry quan tâm và có cảm tình đặc biệt với Việt Nam và muốn tăng cường mối quan hệ Việt-Mỹ.
Ông Kerry tới Việt Nam 19 ngày trước khi nước Mỹ có một chính quyền mới với chính sách mới, nên ông không có khả năng làm một cam kết quan trọng nào nhân danh nước Mỹ đối với Việt Nam. Điều ông có thể làm là giải thích cho các quan chức Việt Nam hiểu rõ thực tế chính trị mới của Mỹ và đưa ra những khuyến cáo vế phương cách Việt Nam có thể làm để ảnh hưởng đến chính sách của chính quyền Donald Trump.
Việt Nam trong thế chiến lược mới
Mặc Lâm : Nhật đã kiên trì thăm viếng và làm việc với Việt Nam trong suốt cả năm qua, động thái này có phải muốn kéo Việt Nam ra khỏi vòng vây của Bắc Kinh nhằm tìm sự đồng thuận trong vấn đề Trung Quốc ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Nhật đã quan tâm đên Việt Nam từ lâu. Trong giai đoạn chiến tranh Việt Nam, Nhật ủng hô chính sách của Mỹ và viện trơ kinh tế nhiều cho Việt Nam Cộng Hòa. Sau chiến tranh, Nhật quay ra giúp môt nươc Việt Nam thông nhất dưới chính quyền công sản. Nhật là quốc gia cấp viện trợ phát triển (ODA-Official Development Assistance) nhiều nhất cho Việt Nam.
Riêng Thủ tướng Shinzo Abe, ông tỏ ra đã quan tâm đến vai trò của Việt Nam từ nhiều năm trước. Khi mới nhậm chức thủ tướng lần đầu năm 2006 trong nhiệm kỳ ngắn ngủi 1 năm, ông đã thăm ngay Việt Nam. Từ khi được bầu làm Thủ tướng lần thứ hai năm 2012, ông đã sang thăm Việt Nam 2 lần. Cuộc viếng thăm trù liệu ngày 16-17 tháng 1 săp tới là chuyến thăm thứ ba của ông Shinzo Abe với tư cách Thủ Tướng Nhật.
Abe là một Thủ tướng Nhật có chính sách ngoại giao mạnh bạo, tích cực hơn ở Châu Á, để hỗ trợ cho chính sách xoay trục của Mỹ. Trung Quốc càng có những hành động lấn lướt thì Nhật càng tăng hợp tác quân sự với Việt Nam. Dưới thời Abe, Nhật đã cam kết viện trợ vũ khí và hợp tác quân sự để tăng cường khả năng phòng thủ của cảnh sát biển Việt Nam.
Chiến hạm và máy bay Nhật là một trong những lực lương quân sự đầu tiên viếng cảng chiến lược Cam Ranh mới khai trương tháng 3 năm 2015. Năm ấy, cùng ngày khi ông Tâp Cân Bình viếng thăm Hà Nội thì Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Nakatani cũng tới thành phố Hồ Chí Minh và được đưa ngay ra cảng Cam Ranh, ở đó ông ký với tướng Phùng Quang Thanh thỏa thuận thao diễn hải quân chung và cho phép các chiến hạm Nhật thăm viếng căn cứ chiến lược này.
Vì những lời tuyên bố ngất ngư trong giai đoạn tranh cử của ửng cử viên tổng thống Donald Trump cho nên ngay sau khi Trump đăc cử, ông Abe là lãnh đạo ngoại quốc đầu tiên đến gặp ông Trump để thăm dò và trao đổi ý kiến. Nay, ông Abe lại sang Việt Nam, điều này cho thấy Nhật muốn và có thể đóng vai trò quan trọng trong việc níu kéo Mỹ không bỏ chính sách xoay trục và có thể là vạch nối giữa Mỹ và Việt Nam trong một thế chiến lược chung đối với Trung Quốc.
Mặc Lâm : Tàu Liêu Ninh của Trung Quốc đang đe dọa an ninh của Đài Loan. Liệu Đài Bắc phản ứng ra sao nếu Liêu Ninh xâm nhập lãnh thổ Đài Bắc trong bối cảnh Tổng thống Thái Anh Văn dứt khoát chọn người bạn Mỹ chống lưng ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Trong trường hợp ấy, Đài Loan sẽ lên tiếng phản đối và có những hành động đối phó như lối hành động của Nhật khi tàu Trung Quốôc đi sâu vào hải phận đảo Senkaku.
Mặc Lâm : Và nếu kịch bản tấn công Đài Loan xảy ra, ông Trump có dám lật bài ngửa đánh trả hay chỉ tránh né và giải quyết theo cung cách đổi chác của một doanh nghiệp để hai bên cùng có lợi ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Thế chính trị của Đài Loan đã mạnh hơn ở Mỹ sau khi Tổng thống tân cử Donald Trump nhận điện thoại và trao đổi với bà Tổng thống Đai Loan Thái Anh Văn. Tuy trong môt lời tuyên bố trước đây, ông Trump có nói đến khả năng sử dụng Đài Loan như một lá bài để mặc cả. Thực tế chính trị của Mỹ cho thấy chính quyền mới sẽ chống lưng Đài Loan vững hơn và Trung Quốc cũng không dại gi mà tấn công Đài Loan để có thể lâm vào một cuộc chiến không thể thắng với Mỹ
Mặc Lâm : Cám ơn Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng.