Từ khi trở thành đảng đối lập từ đầu năm 2009, Bangladesh Nationalist Party (BNP), từng tuyên bố có vài triệu đảng viên, đã làm đủ mọi hình thức, từ biểu tình ôn hòa đến bạo lực, sử dụng lá phiếu, tẩy chay bầu cử hai lần (năm 2014 và 2024), v.v… để tìm cách giành lại chính quyền từ đảng Bangladesh Awami League (BAL) do bà Sheikh Hasina lãnh đạo. Có những cuộc biểu tình kéo dài nhiều ngày và lên đến hàng trăm ngàn người trong thời gian qua. Nhưng thế cuộc tại Bangladesh vẫn vậy. Vậy mà trong vòng 3 tuần đấu tranh không khoan nhượng của sinh viên Bangladesh, họ đã buộc bà thủ tướng Hasina phải trốn chạy sang Ấn Độ ngày hôm qua, 5/8.
Người biểu tình thuộc đảng BNP trong một cuộc tập hợp tại Dhaka ngày 7/8/2024.
Có thể nói không ai ngờ được kết cuộc như thế với bà Hasina. Tại sao ?
Cách đây vài hôm tưởng chừng bà Hasina vẫn nắm mọi quyền lực chính trị trong tay như đã từng làm kể từ năm 2009, và không có dấu hiệu gì nhượng bộ hay bỏ chạy.
Đầu năm nay 2024, người dân Bangladesh đi bầu lại chính quyền mới. Đảng BNP tẩy chay bầu cử, ra điều kiện chính quyền phải nhường lại cho một chính quyền tạm thời (caretaker government) để không can thiệp hay thao túng kết quả bầu cử. Nhưng đảng cầm quyền BAL bao lâu nay không chấp nhận đề nghị này. Rốt cuộc phần lớn người dân cũng không đi bầu. Tỷ lệ người dân tham gia bầu cử không quá 40%. Chính quyền Mỹ và Anh nhận xét cuộc bầu cử đầu năm nay không tự do và không công bằng (not free or fair). Dù sao đi nữa, bà Hasina vẫn tiếp tục cai trị một cách chính thức, và đại đa số đảng viên của BAL đã nằm trong quốc hội 300 thành viên này.
Mọi sự tưởng chừng như không thể thách thức nền cai trị của bà Hasina cho đến hơn một tháng qua. Đầu tháng 7, toàn án tối cao của Bangladesh ra án lệnh áp dụng lại mức độ 30% công việc của công chức dành cho thành viên gia đình của những người từng đấu tranh dành độc lập cho Bangladesh năm 1971. Tiêu chuẩn này đã được áp dụng từ đó cho đến năm 2018, nhưng vì bị sinh viên thời đó phản đối biểu tình nên nó đã bị đình chỉ. Nhưng rồi tòa án lại quyết định cho tiêu chuẩn này tiếp tục vào tháng 7.
Trong hai ba năm qua, nền kinh tế của Bangladesh chịu ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid, rồi cuộc chiến Nga – Ukraine, nên tỷ lệ thất nghiệp tại Bangladesh gia tăng đáng kể. Với dân số 170 triệu người, ước đoán 32 triệu người trẻ hoặc không đi học hoặc đã ra trường nhưng chưa có việc làm. Bất bình về khả năng quản trị kinh tế của chính quyền Hasina, cộng với việc áp đặt lại tiêu chuẩn bất công này, giới sinh viên kéo nhau xuống đường biểu tình. Trong cuộc phỏng vấn với giới truyền thông ngày 14/7, khi được hỏi về sự kiện này, bà Hasina trả lời : "Nếu con cháu của những chiến sĩ đấu tranh giành tự do không nhận được phúc lợi [quota], thì ai sẽ nhận được ? Con cháu của Razakars ?" Razakars là từ ám chỉ những người ủng hộ Pakistan trong cuộc chiến giành độc lập năm 1971, tức không khác gì nghĩa "phản bội".
Câu phát biểu này đã như dầu đổ vào lửa, làm cho những sinh viên vốn không đứng về phía nào, đã nhập cuộc. Họ cảm thấy tiếng nói của họ không những được lắng nghe mà còn bị khinh miệt. Cuộc diễn hành của họ qua các trường đại học như Dhaka University đã hô to khẩu hiệu : "Bạn là ai ? Tôi là Razakar". Họ công khai tuyên chiến với bà Hasina.
Những người biểu tình chống hạn chế phúc lợi đụng độ với cảnh sát và những người ủng hộ đảng Liên đoàn Awami cầm quyền ở khu vực Rampura của Dhaka, Bangladesh, ngày 18/7/2024. © Mohammad Ponir Hossain, Reuters
Chính quyền Hasina đáp lại bằng bạo lực. Một vài sinh viên bị bắn chết, làm cho sinh viên càng phẫn nộ. Cảnh sát và đội sinh viên ủng hộ chính quyền Bangladesh Chhatra League (BCL), một chi nhánh của BAL, đã dùng vũ lực dập tắt các cuộc biểu tình. Cảnh sát làm ngơ để thành viên BCL tự tung tự tác, kể cả dùng vũ khí. Điều này làm cho giới sinh viên càng phẫn nộ hơn. Từ giữa đến gần cuối tháng Bảy, nhiều cuộc biểu tình trở thành bạo loạn hơn. Giới sinh viên chống lại chính quyền đã bị lực lượng an ninh, cảnh sát và quân đội đàn áp bằng dùng súng đạn thật.
Nhưng sinh viên đã không nhượng bộ và tiếp tục đấu tranh. Reuters cho biết có 67 người chết nội trong ngày 19 tháng Bảy, và UNICEF báo cáo có 32 trẻ em bị giết. Cuộc biểu tình tràn qua nhiều thành phố khác tại Bangladesh. Mặc dầu đòi hỏi của sinh viên đã được thoả đáp hai tuần sau, và tòa án đã giảm tỷ lệ 30% xuống còn 5% dành cho cựu chiến binh và gia đình họ, giọt nước đã tràn ly. Sinh viên đòi hỏi công lý cho người bị oan và yêu cầu bà Hasina công khai xin lỗi, cách chức vài bộ trưởng, nhưng yêu cầu không thành, nên họ tiếp tục đấu tranh. Chính quyền Hasina bắt đầu áp dụng giờ giới nghiêm và tắt hẳn Internet để thắt chặt thông tin. Con số thương vong của mọi bên lên đến hơn 200 người, bị thương cả chục ngàn. Giới sinh viên lo ngại bạo lực và thương vong leo thang nên đã tạm ngưng biểu tình vào cuối tháng Bảy. Sau đó họ trở lại biểu tình ôn hòa từ ngày 29/7 yêu cầu chính quyền điều tra những cái chết của sinh viên, và kỳ này nhắm vào bà Hasina yêu cầu từ chức một cách mạnh mẽ hơn. Họ tuyên bố quyết tâm đấu tranh cho đến khi nào bà Hasina phải từ chức. Bà Hasina không nhượng bộ, tiếp tục sử dụng mọi biện pháp trong tay để dập tắt phong trào sinh viên. Bà Hasina còn tuyên bố những người biểu tình đã trở thành kẻ khủng bố. Cuộc đối đầu leo thang, và gần 100 người bị giết chết trong cuộc đụng độ giữa biểu tình và cảnh sát vào cuối tuần qua, kể cả cảnh sát.
Giới sinh viên không nhượng bộ, kêu gọi tuần hành dài vào ngày 5/8. Bà Hasina đáp trả tuyên bố cho phép ba ngày nghỉ. Nhưng giữa ngày thứ Hai tin tức cho hay bà đã rời khỏi Bangladesh bằng trực thăng đến Ấn Độ.
Tương lai của Bangladesh trong thời gian tới ra sao thì chưa rõ. Hiện nay bạo loạn diễn ra khắp nơi, với thành phần bất mãn chiếm lấy tư gia của bà Hasina ra sức tàn phá. Những người đối lập như Khaleda Zia và các nhà hoạt động đang dần dần được trả tự do từ các nhà tù. Cảnh sát Bangladesh đang tìm cách biện minh là họ đã bị bắt buộc phải bắn vào người biểu tình. Quân đội Bangladesh đang kiểm soát tình hình nhưng một chính quyền chuyển tiếp là ai thì chưa rõ.
Câu chuyện Hasina của Bangladesh cũng giống như câu chuyện của gia đình Rajapaksa tại Sri Lanka cách đây hai năm, năm 2022, cũng vào tháng Bảy. Nhưng điểm khác chính ở đây là sinh viên Bangladesh đã đi đầu trong cuộc đấu tranh và đã huy động được giới trẻ và nhiều thành phần xã hội khác. Cách đây hai ngày, vào ngày Chủ nhật 4/8 đẫm máu, đâu ai ngờ được cuộc đấu tranh của sinh viên đã thay đổi một triều đại chính trị tại nước này.
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 07/08/2024