Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam vừa có Chủ tịch nước thứ 13. Nếu quan sát các diễn biến và đối chiếu những thông tin có liên quan đến các Chủ tịch nước gần đây của Việt Nam hẳn sẽ thấy, Đảng cộng sản Việt Nam chẳng cần đầu tư cho biểu diễn dân chủ nữa.
Ông Lương Cường tuyên thệ nhậm chức Chủ tịch nước, ngày 21/10, tại Hà Nội. Ông Tô Lâm thôi làm Chủ tịch nước, ông Lương Cường kế nhiệm, không có bất kỳ thông báo nào từ Ban Chấp hành trung ương.
Ông Tô Lâm Chủ tịch nước thứ 12 là nhân vật lập kỷ lục về thời gian tại nhiệm (chỉ 152 ngày, tính từ 22/5/2024 đến 21/10/2024). Lối ông lên và đường ông xuống có rất nhiều điểm thú vị để ngẫm nghĩ về "dân chủ" và "ổn định chính trị" tại Việt Nam.
***
Ngày 20/3/2024, ông Võ Văn Thưởng – Chủ tịch nước thứ 11 "từ chức". Theo Điều 93 của Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam [1], bà Võ Thị Ánh Xuân – Phó Chủ tịch nước lại trở thành Quyền Chủ tịch nước.
Đó là lần thứ hai trong vòng ba năm, bà Xuân đảm nhận vai trò Quyền Chủ tịch nước. Lần đầu, bà Xuân đảm nhận vai trò Quyền Chủ tịch nước sau khi ông Nguyễn Xuân Phúc – Chủ tịch nước thứ 10 từ chức (18/1/2023), song bà chỉ là Quyền Chủ tịch nước trong 43 ngày (từ 18/1/2023 đến 2/3/2023). Lần sau, bà Xuân cũng chỉ sắm vai Quyền Chủ tịch nước trong vòng 62 ngày (từ 21/3/2024 đến 22/5/2024) rồi thôi. Điều đó cho thấy, ở Việt Nam, mức độ ổn định của công việc Phó Chủ tịch nước thua cả tổ trưởng tổ dân phố !
Chủ tịch nước cũng thế ! Theo Hiến pháp, nhiệm kỳ của Chủ tịch nước tương đương với nhiệm kỳ Quốc hội. Nhiệm kỳ Quốc hội khóa 15 từ 2021 đến 2026 và chỉ mới ba năm chín tháng, Quốc hội có tám lần "nhất trí" bầu và "nhất trí" miễn nhiệm năm Chủ tịch nước : Nguyễn Phú Trọng (4/2021), Nguyễn Xuân Phúc (4/2021 và 1/2023), Võ Văn Thưởng (3/2023 và 3/2024), Tô Lâm (5/2024 và 10/2024), giờ là ông Lương Cường. Cả năm Chủ tịch nước đều do Ban Chấp hành trung ương đảng "lựa chọn, giới thiệu" cho Quốc hội "biểu quyết lê rồi "biểu quyết xuống" !
Cả Ban Chấp hành trung ương đảng lẫn Quốc hội đều có vấn đề nghiêm trọng về nhận thức nên liên tục gặp trục trặc khi đẩy tới, kéo lui các cá nhân đảm nhiệm vai trò nguyên thủ quốc gia hay còn lý do nào khác ?
Đảng cộng sản Việt Nam luôn vỗ ngực tự hào về sự "đoàn kết, thống nhất" và luôn khẳng định, sở dĩ họ giành giữ quyền lãnh đạo toàn diện, tuyệt đối bởi những cá nhân mà họ lựa chọn đều "thật sự tiêu biểu, nổi trội, có đủ bản lĩnh, phẩm chất, trí tuệ, có năng lực lãnh đạo, trình độ chuyên môn, có uy tín trong dân, trong Đảng để giải quyết những công việc ở tầm chiến lược" [2], song chưa bao giờ giải thích tại sao việc sắp đặt nhân sự lại hỗn loạn tới mức chưa từng thấy ở đâu, chưa từng có thời nào như thế ?
Đảng cộng sản Việt Nam luôn phủ nhận việc đã phân hóa thành nhiều phe, nhiều nhóm, các phe, các nhóm vừa triệt hạ, vừa liên kết để tranh giành, chia chác quyền lực nhưng chưa bao giờ lý giải : Tại sao, Hiến pháp đã xác định Phó Chủ tịch nước có thể đảm nhiệm vai trò Chủ tịch nước khi vị trí này bị khuyết, Phó Chủ tịch nước cũng do Quốc hội bầu, trong quá khứ, những người cộng sản tiền nhiệm đã từng để ông Nguyễn Hữu Thọ đảm nhận vai trò Quyền Chủ tịch nước khi ông Tôn Đức Thắng (Chủ tịch nước đầu tiên của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam) qua đời cho đến khi Quốc hội khóa 6 mãn nhiệm, các đại biểu quốc hội khóa 7 mới bầu chủ tịch nước khác là ông Trường Chinh, mà những người cộng sản thuộc thế hệ hậu sinh lại dứt khoát biến Phó Chủ tịch nước thành nhân vật chỉ "đẩy ra" trong giai đoạn chưa thỏa hiệp về nhân sự chủ chốt và thản nhiên "kéo vào" lúc đã "done deal" ? Chẳng lẽ đó là thành quả của "đổi mới thể chế" ? Tại sao chính trị "ổn định" mà bầu và miễn nhiệm Chủ tịch nước trở thành "điệp khúc", chỉ trong vòng chưa đầy bốn năm, lập đi, lập lại tới tám lần ?
***
Tháng 3/2024, ông Võ Văn Thưởng bị loại ra khỏi Bộ Chính trị, thôi làm Chủ tịch nước. Tháng 4/2024, tới lượt ông Vương Đình Huệ bị loại ra khỏi Bộ Chính trị, thôi làm Chủ tịch quốc hội. Sáu tuần sau (16/5/2024), bà Trương Thị Mai chia sẻ số phận của hai ông Thưởng và Huệ thôi làm Thường trực Ban Bí thư. Đến thời điểm đó, nhân số Bộ Chính trị chỉ còn 12/18 vì trước đó đã có ba người khác bị loại khỏi Bộ Chính trị (Phạm Bình Minh, Trần Tuấn Anh, Nguyễn Xuân Phúc).
Tuy Bộ Chính trị còn 12 thành viên nhưng theo Qui định 214-QĐ/TW thì chỉ còn ba cá nhân đủ "tiêu chuẩn" đảm nhận vai trò Tổng bí thư, Chủ tịch nước, Chủ tịch quốc hội, Thủ tướng chính phủ là các ông Nguyễn Phú Trọng, Phạm Minh Chính và Tô Lâm vì "tham gia Bộ Chính trị trọn một nhiệm kỳ trở lên" mà không cần Ban Chấp hành trung ương Đảng cộng sản Việt Nam quyết định là "trường hợp đặc biệt" [3]. Cũng vì vậy, sau khi bà Mai bị tước sạch mọi thứ, ông Tô Lâm trở thành ứng viên duy nhất cho vai trò Chủ tịch nước.
Việc ông Tô Lâm được chọn làm Chủ tịch nước được Ban Chấp hành trung ương đảng khóa này công bố qua Thông báo về Hội nghị lần thứ chín (16/5/2024 - 18/5/2024) "để đảng đoàn Quốc hội giới thiệu với Quốc hội xem xét, quyết định tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa 15" [4]. Đó là thông lệ giống như bất biến. Tuy nhiên chuyện mới đây, ông Tô Lâm thôi làm Chủ tịch nước và ông Lương Cường kế nhiệm lại không có bất kỳ thông báo nào từ Ban Chấp hành trung ương. Hội nghị lần thứ mười (18/9/2024 - 20/9/2024) không đả động gì đến việc sẽ thay đổi Chủ tịch nước [5].
Tương tự, trước khi Quốc hội khóa này khai mạc Kỳ họp thứ bảy, hôm 19/5/2024, khi giới thiệu nghị trình, Tổng Thư ký Quốc hội chỉ đề cập đến việc bầu tân Chủ tịch Quốc hội và tân Chủ tịch nước. Trước thắc mắc của báo giới, ông ta thản nhiên trả lời : "Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 chưa giới thiệu Bộ trưởng Bộ Công an vì thế Quốc hội chưa phê chuẩn hoặc miễn nhiệm chức danh này" [6]. Bởi điều đó hết sức bất thường, nhiều giới phản ứng gay gắt, đòi giải thích tại sao lại để Chủ tịch nước kiêm nhiệm vai trò Bộ trưởng Công an nên ba ngày sau (21/5/2024) "kịch bản" được điều chỉnh, ông Cường xin "bổ sung nội dung miễn nhiệm chức vụ Bộ trưởng Bộ Công an" vào nghị trình [7]. Nhìn một cách tổng quát, con đường ông Tô Lâm trở thành Chủ tịch nước và thôi làm Chủ tịch nước song không có thông tin miễn nhiệm [8] là một chuỗi những yếu tố chưa hề có tiền lệ !
Dân chủ xã hội chủ nghĩa dẫu thiên về biểu diễn (Quốc hội bỏ phiếu theo quyết định đẩy lên hay kéo xuống của Ban Chấp hành trung ương đảng) nhưng những diễn biến mới nhất cho thấy, tình thế đã đến mức không thể chuẩn bị hoặc không cần biểu diễn.
Đó là "nghẽn" hơn hay đã "thông" nhờ toàn đảng ra sức "đột phá" từ 2011 tới nay ?
Trân Văn
Nguồn : VOA, 26/10/2024
Chú thích :
[1] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-hanh-chinh/Hien-phap-nam-2013-215627.aspx
[2] https://tienphong.vn/tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-noi-ve-nhan-su-duoc-lua-chon-post1668287.tpo
[3] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-hanh-chinh/Quy-dinh-214-QD-TW-2020-tieu-chuan-chuc-danh-can-bo-thuoc-dien-Ban-Chap-hanh-Trung-uong-433545.aspx
[4] https://dangcongsan.vn/xay-dung-dang/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-chin-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xiii-665379.html
[5] https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/thong-bao-hoi-nghi-lan-thu-10-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xiii-119240921103923213.htm
[6] https://laodong.vn/thoi-su/quoc-hoi-chua-phe-chuan-hoac-mien-nhiem-chuc-danh-bo-truong-bo-cong-an-1341846.ldo
[7] https://dangcongsan.vn/quoc-phong-an-ninh/quoc-hoi-se-mien-nhiem-chuc-vu-bo-truong-bo-cong-an-665525.html
[8] https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/ngay-21-10-khai-mac-trong-the-ky-hop-thu-8-quoc-hoi-khoa-xv-119241020093638368.htm