Trong bài viết trên Báo Chính phủ điện tử ngày 14/11/2024, Tổng bí thư Tô Lâm đã nêu bật vấn đề bộ máy nhà nước cồng kềnh và hiệu quả thấp.
Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm tới 70% ngân sách nhà nước
Các Nghị quyết của Trung ương qua nhiều nhiệm kỳ đã tập trung vào cải cách này, bao gồm NQ 10-TƯ (2007), NQ 17-TƯ (2007), NQ 22-TƯ (2008), NQ 12-TƯ (2012), NQ 18-TƯ (2017), Kết luận 64-TƯ (2013), Kết luận 50-TƯ (2023), và nhiều văn bản khác.
Tuy nhiên, kết quả thực tế cho thấy tỷ lệ chi thường xuyên vẫn chiếm tới 70% ngân sách nhà nước, gây cản trở cho các khoản đầu tư phát triển kinh tế, hiện đại hóa quân đội, và bảo đảm an ninh quốc gia. Vậy, vì sao ra chừng ấy Nghị quyết rồi mà cải cách chưa hiệu quả ?
Vấn đề sâu xa nằm ở thể chế
Nguyên nhân gốc rễ nằm ở cách tổ chức và vận hành bộ máy hiện nay. Đảng đóng vai trò độc quyền trong quản lý đất nước, tương tự mô hình phong kiến "nước của vua", nhưng thay vào đó là "vua tập thể". Quyết định 244 của Ban Chấp hành Trung ương đã củng cố quyền kiểm soát này, khiến các thế hệ lãnh đạo sau chịu sự chi phối của các thế hệ trước.
Hệ quả là quyền lực của Nhân dân hoàn toàn chỉ là hình thức. Bộ máy vận hành theo nguyên tắc "Quân đội trung với Đảng, Công an còn Đảng còn mình", thay vì hướng đến lợi ích thực sự của Nhân dân. Đây là lý do tại sao tinh giản bộ máy không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà đòi hỏi một sự đổi mới toàn diện và triệt để về thể chế.
Đổi mới mối quan hệ giữa Đảng và Nhân dân
Để tinh giản bộ máy, cần xác lập lại mối quan hệ giữa Đảng và Nhân dân, trong đó người dân phải thực sự làm chủ đất nước. Cần quán triệt các nguyên tắc cơ bản:
- Trao quyền cho Nhân dân : Những gì Nhân dân làm được thì để Nhân dân làm ; Nhà nước chỉ đóng vai trò kiểm tra, không làm thay.
- Sử dụng ngân sách hiệu quả : Tiền thuế của dân phải được sử dụng để trả lương cho bộ máy, đầu tư phát triển kinh tế, xã hội, và hiện đại hóa lực lượng vũ trang, thay vì phục vụ quảng cáo cho nhà cầm quyền.
- Trách nhiệm giải trình : Bộ máy Nhà nước hoạt động tốt thì được Nhân dân tín nhiệm ; nếu không, cần được thay thế bởi những người có năng lực hơn.
Những việc cần làm ngay
Trong Kiến nghị khẩn cấp về cải cách thể chế ngày 3/11/2024, các tổ chức xã hội dân sự trong Nam ngoài Bắc đã chia sẻ quan điểm với Tổng bí thư Tô Lâm rằng, thể chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn". Để giải quyết vấn đề tận gốc rễ, cần một cuộc "Đổi mới lần thứ hai", cả về nhận thức lẫn hành động. Tất nhiên, chuyện này phải có lộ trình. Trước mắt, các biện pháp cấp bách cần làm ngay có thể bao gồm :
1. Sáp nhập các tổ chức trùng lặp : Loại bỏ các cơ quan có chức năng tương tự giữa Đảng và chính quyền, như tuyên huấn, tổ chức, nội chính, kiểm tra…
2. Giảm cấp phó và tinh giản chức năng chồng chéo : Chỉ giữ một cấp phó hoặc loại bỏ hoàn toàn. Những người không đủ năng lực phải được thay thế. Thành lập ủy ban đặc biệt do Tổng bí thư trực tiếp chỉ huy để thực hiện tinh giản hóa bộ máy.
3. Cắt ngân sách cho các đoàn thể : Các tổ chức như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân… phải tự chủ tài chính thông qua hội phí, không phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.
4. Quốc hội thực quyền : Chính phủ không soạn thảo luật, mà chỉ thực hiện các luật do Quốc hội ban hành.
5. Giải tán các Hội đồng Nhân dân cấp địa phương : Đại biểu Quốc hội đại diện trực tiếp cho nhân dân ở địa phương, làm việc với tư cách là đại biểu quốc hội.
Nhìn quanh thế giới
Lịch sử thế giới đã chứng minh rằng nghèo đói và lạc hậu chủ yếu bắt nguồn từ thể chế yếu kém và không hợp thời. Sự phát triển vượt bậc của Tây Đức so với Đông Đức trước đây, Nam Triều Tiên so với Bắc Triều Tiên, hay Canada so với các nước Trung Nam Mỹ hiện nay là những bằng chứng rõ ràng nhất. Ngay cả trong cùng một địa phương, một vùng miền, như thị xã Nogales (Mỹ) và Nogales (Mexico), cùng sắc dân, cùng văn hóa… nhưng sự khác biệt về thể chế đã tạo ra chênh lệch lớn về chất lượng cuộc sống.
Kỷ nguyên mới : Hiệu quả và phát triển
Tổng bí thư Tô Lâm và Ban Lãnh đạo Việt Nam hiện nay đã nhận ra rằng thể chế là rào cản lớn nhất đối với sự phát triển. Các vị đều kêu gọi, dân tộc hãy bước vào "kỷ nguyên mới" ! Kỷ nguyên mới đòi hỏi một bộ máy hoạt động hiệu quả, một nền kinh tế năng động và một xã hội công bằng. Đây không chỉ là mong mỏi của người dân mà còn là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hòa nhập vào dòng chảy văn minh và tiến bộ của nhân loại.
Kết luận
Tinh giản bộ máy không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là một bài toán phức hợp về thể chế và ý chí cải cách. Để đạt được một bộ máy hiệu quả, gọn nhẹ và thực sự vì dân, do dân… cần giải quyết triệt để mối quan hệ giữa Đảng và Nhân dân, đồng thời thực hiện một cuộc đổi mới toàn diện và sâu sắc.
Bài học từ thế giới và từ chính những tồn tại của bộ máy trong nước đã chỉ ra rằng, sự phát triển bền vững chỉ có thể đến từ một thể chế dân chủ, minh bạch và trách nhiệm. Đây là thời điểm mà Việt Nam cần dũng cảm thay đổi, vì một đất nước thịnh vượng và hội nhập.
Kỷ nguyên mới sẽ không chờ đợi những bước đi nửa vời! Đổi mới lần thứ hai phải bắt đầu ngay từ hôm nay, với sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và người dân!
Lê Thân
Chủ nhiệm Câu lạc bộ Lê Hiếu Đằng
Nguồn : RFA, 16/11/2024