Phần I
Chuyện cái loa phường : Lợi ích nhóm và loạn sứ quân
Mấy hôm nay, trên mạng xã hội đưa một thông tin : Chủ tịch Thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung đưa ý kiến : Bỏ loa phường - Hệ thống loa truyền thanh của từng phường được gắn khắp nơi trên đất nước này để "tuyên truyền đường lối chính sách của đảng".
Ngay lập tức, ý kiến này được sự đồng tình của dư luận người dân. Có lẽ, từ khi lên làm Chủ tịch TP đến nay, đây là một ý kiến của Chủ tịch Thành phố được người dân hưởng ứng nhiều như vậy.
Không phải cho đến nay, vấn đề loa phường mới được đặt ra. Tôi còn nhớ cách đây hơn 13 năm trước, trên tờ Vietnamnet đã có một diễn đàn tranh luận hết sức sôi nổi và nhiều bài phóng sự gay gắt về nạn "Loa phường". Hầu hết các thông tin được thu thập từ người dân, đều thống nhất rằng hệ thống loa phường chỉ có ăn hại, không còn tác dụng.
Người dân phân tích đủ các thứ tác hại của loa phường, nó làm xáo trộn cuộc sống vốn đã căng thẳng vì cơm áo, gạo tiền của người dân bằng những thông tin vô bổ, bằng những bài hát nhiều khi trái khoáy với hoàn cảnh người dân.
Ở Thủ đô văn minh, không ai lạ gì cảnh bên cạnh đám tang, tiếng khóc lóc của thân nhân người chết chưa dứt thì chiếc loa phường gào lên thê thảm "Chưa có bao giờ đẹp như hôm nay" hoặc giữa những ngày hè nắng cháy bỏng da, chiếc loa vẫn oang oang "Em ơi em mùa xuân đã về trên cành lá".
Điều đặc biệt dị ứng với người dân, loa phường là hệ thống tra tấn hết sức tàn bạo và hợp pháp. Những cụ già cần nghỉ ngơi, những bệnh nhân cần dưỡng bệnh và nhất là các trẻ em, sơ sinh là đối tượng tra tấn của những chiếc loa này.
Thậm chí, những ngày bọn bành trướng Trung Quốc xâm lược biển đảo, hạ đặt dàn khoan ngay trên thềm lục địa Việt Nam, hết chiếc máy bay này đến chiếc máy bay khác rơi "không rõ nguyên nhân" đảng vẫn ngậm tăm thì loa phường vẫn "Đảng ta là đạo đức, là văn minh"... Đủ cả mọi bi hài.
Thế nhưng, cỗ máy Hà Nội và các tỉnh vẫn không hề nao núng, suy suyển và hệ thống loa vẫn "ngày càng phát triển" đã là một sự thách thức với sự tiến bộ của người dân Thủ đô. Và đó cũng chính là sự coi thường công luận, coi thường người dân - những ông chủ - của các quan chức Cộng sản Hà Nội.
Vì vậy, nay một quan chức đứng đầu Thành phố đưa ý kiến, thì người dân hưởng ứng là chuyện hẳn nhiên.
Tuy nhiên, cũng có ý kiến ngược lại. Đó là ý kiến của Sở Thông tin và truyền thông Hà Nội, ông Phó giám đốc khẳng định "Không bỏ loa phường".
Ý kiến ngược lại ở đây, thể hiện những điều hết sức cụ thể về tình trạng xã hội Việt Nam, đó là căn bệnh "Lợi ích nhóm" và loạn sứ quân. Mỗi lĩnh vực, mỗi ngành, nghề đều có những dự án, những lĩnh vực thuộc quyền lợi của mình.
Theo con số của báo chí cho biết : Mỗi loa phường tiêu tốn khoảng 50 triệu đồng/ năm cho chi phí kiểm tra, bảo dưỡng. Đó là chưa tính đến các khoản chi cho lương, phụ cấp cho trưởng đài, phát thanh viên. Mỗi phường có ít nhất một chục đến hai chục cái loa, vậy mỗi năm một phường đã tiêu tốn cả tỷ đồng cho hệ thống loa phường.
Theo Trung tá Nguyễn Văn Tài - Trưởng phòng Tuyên truyền, Phòng Cảnh sát giao thông Thành phố Hà Nội trả lời báo Đất Việt, năm 2013, chỉ riêng việc lắp mấy chiếc loa tuyên truyền về giao thông ở 5 ngã tư Hà Nội thì kinh phí đã hết vài trăm triệu đồng. Đó là chưa tính tiền thuê nhân công, tiền hệ thống đường điện riêng, ống dẫn đối với điểm nút tại các chân cầu vượt, bố trí nhân lực...
Cả thành phố Hà Nội có tất cả 30 đơn vị hành chính cấp huyện : gồm 12 quận, 17 huyện, 1 thị xã và 584 đơn vị hành chính cấp xã – gồm 386 xã, 177 phường và 21 thị trấn. Như vậy, số tiền thuế của dân chi cho hệ thống này là con số khủng khiếp.
Và cứ có chi, là có... thu, có xây là có... cất.
Và khi đụng chạm đến quyền lợi, lợi ích của mình thì bất chấp kẻ đó là ai, ở cương vị hay thuộc lĩnh vực nào, hẳn nhiên là phải chống lại.
Và ở đó, quyền lợi người dân, tác dụng cho xã hội không hề được đếm xỉa.
Cái loa với người dân
Không chỉ đến bây giờ, mà từ xa xưa, chiếc loa công cộng đã là một hình thứ tuyên truyền bắt buộc bằng cách hét vào tai bất kể ngày đêm.
Thế nhưng, thời xa xưa, việc phản ứng lại "đài nhà nước" bằng bất cứ hình thức nào đều rất dễ dàng bị khép tội "chống lại đường lối chủ trương chính sách của đảng, chống lại đất nước", nhẹ nhất cũng là "phá hoại tài sản Xã hội chủ nghĩa".
Vì thế, dù muốn hay không, dù hài lòng hay khó chịu, tất cả đều phải nín thinh mà hưởng ân huệ mưa móc của đảng qua cái loa công cộng.
Khốn nỗi, sự tra tấn của cái loa rất có hệ thống và dai dẳng không thể nào dập tắt và không có hồi kết. Người dân đã buộc phải có những phản ứng cần thiết.
Tôi còn nhớ hai câu chuyện về chiếc loa phường. Chuyện thứ nhất là hồi tôi còn nhỏ.
Có lẽ những người dân lứa tuổi chúng tôi đều nhớ trong làng có hệ thống loa phát thanh mỗi xóm một cái, cứ 5 giờ sáng đã oang oang "Giải phóng miền nam chúng ta cùng quyết tiến bước... Ôi xương tan máu rơi, lòng hận thù ngất trời...", buổi trưa 11 giờ cho đến khoảng 2 giờ chiều và từ 5 giờ chiều cho đến tận tiết mục "Tiếng thơ" gần 11h đêm mới dứt hẳn vào buổi tối. Những nhà gần loa không thể nào yên ổn và cuộc sống luôn choáng váng bởi cái loa. Thế nhưng không ai dám mở miệng để kêu ca hay phản đối.
Duy nhất có một bà già vốn chẳng học hành gì nhiều nên bà cũng chẳng hiểu được mấy những điều cao siêu bằng giọng bắc từ cái loa. Oái oăm thay cái loa ưu ái chĩa thẳng vào nhà với khoảng cách chỉ mấy bước chân. Không chịu được, bà cầm chiếc cào sắt 6 răng ra ngoặc đứt hai đường dây điện và đẩy cái loa hướng về phía khác. Buổi tối cái loa tịt.
Ngay lập tức, hệ thống "ăng ten" trong xóm được cài cắm đã báo cáo lên xã. Sáng hôm sau xã gọi bà lên Ủy ban. Hồi đó, bị gọi lên ủy ban là hết sức nghiêm trọng, công an có thể dẫn đi nghỉ mát bất cứ khi nào không cần lệnh.
Sau đây là câu chuyện giữa cán bộ Ủy ban với bà già. Câu chuyện bằng tiếng Hà Tĩnh quê tôi, xin được viết lại theo từ ngữ phổ thông cho dễ hiểu :
- Chào Ủy ban, không biết Ủy ban có việc gì mà hôm nay triệu tập bà lên thế ạ ?
- Chúng tôi triệu tập bà lên vì cái tội phá loa của nhà nước. Ai cho phép bà phá loa của nhà nước chiều hôm qua ?
- Thưa Ủy ban, ai nói với Ủy ban là bà phá cái loa nhà nước ạ ?
Cán bộ ủy ban lúng túng vì không dám hé lộ "ăng ten" của mình cài cắm trong xóm, nên đành phải quát :
- Ai báo không quan trọng, mà tội của bà là phá hoại tài sản Xã hội chủ nghĩa, phá hoại chủ trương chính sách của đảng và nhà nước.
- Thưa Ủy ban, bà thì bà nghi một người phá loa của nhà nước chứ không phải bà.
- Loa ngay cạnh nhà bà, bà không phá thì còn ai phá ?
- Thưa Ủy ban, cái loa ở cạnh nhà bà, bà được lợi trăm bề. Bà không mất tiền mất nong gì, lại suốt ngày được nghe hát không phải mua vé, được biết tình hình khắp nơi không cần đi đâu hỏi ai. Sáng dậy chưa mở mắt nghe tiếng loa con cái dậy đi học không phải gọi. Trưa đến giờ loa nói là biết dọn cơm không cần đồng hồ, tối ngủ dậy vẫn nghe văn nghệ... đủ mọi thứ có lợi. Thế thì lý do gì bà phải đi phá cái loa đó ?
Bà thì bà nghi thằng nào không được gần cái loa nên ghen ăn tức ở với nhà bà nên báo cáo láo với Ủy ban thế thôi.
Ủy ban nghe bà già nói có lý, không thể cãi vào đâu được nên phải để bà về và cho người sửa loa. Hôm sau loa vẫn bị phá như thường, bà già lại được gọi lên. Bà có một đề nghị :
- Tôi đã nói với Ủy ban, là tôi nghi chính thằng báo cáo láo đó nó ghen ăn tức ở nên thế. Thôi thì Ủy ban nên chiếu cố cho nó, chuyển cái loa lại gần nhà nó cho nó đỡ phá. Thế mới yên được.
Rồi bà già ra về, cả một Ủy ban xã nhìn theo bà ngơ ngác. Cả xã nghe chuyện bảo nhau : Thấp cơ thua trí đàn bà là vậy.
Từ đó, quê tôi có câu chuyện "Loa bà Huê" những khi người dân biết cách lý luận làm cán bộ chính quyền ngọng miệng là vậy.
Hà Nội, ngày 17/1/2017
J.B Nguyễn Hữu Vinh
****************************
Loa phường : Phần II
Không chỉ ở quê, mà ngay ở Hà Nội, chiếc loa cũng gây biết bao phiền toái cho người dân, nhưng ít ai phản ứng để bảo vệ quyền lợi của mình.
Cách đây gần 6 năm, khi con gái tôi ra đời được mấy ngày, cũng là ngày Phường lắp cho cái loa công cộng ở cách nhà tôi khoảng 10 mét, chiếc loa nén chĩa về phía nhà tôi dù đã cách một nhà khác. Cả ngõ nhỏ đang yên ắng, bỗng nhiên người lớn trẻ con giật mình với những bài hát và tiếng loa ầm ĩ.
Con bé con mới được vài ngày tuổi, thường xuyên bị giât mình khóc ré lên mỗi khi loa phường phát thanh. Mỗi ngày ba lần, mỗi lần khoảng tiếng đồng hồ. Từ đó nó ngủ không yên cứ giật mình thon thót. Nửa đêm, con bé giật mình rồi khóc ngằn ngặt không nín.
Sáng hôm sau, tôi ra UBND Phường làm giấy khai sinh cho con bé. Sau khi nộp giấy tờ, tôi lên tầng 2 đến phòng Chủ tịch HĐND Phường. Cô chủ tịch còn khá trẻ, nghe đâu học Đại học luật ra về làm ở đấy. Thấy tôi vào cô hỏi :
- Chào anh, anh đi đâu đấy ?
- Tôi đi ra có chút việc thôi, nhân tiện vào đây báo với HĐND một việc.
- Việc gì đấy anh ?
- Thứ nhất là tôi đi khai sinh cho cháu bé, mới được mấy ngày tuổi, Nhưng vào đây thì để có một ý kiến. Là tôi mới chỉ mua được 3 cái loa, chiều nay tôi sẽ mua thêm một cái cho đủ nữa là 4 cái. Bắt đầu từ tối nay, tôi sẽ cho phát thanh sau giờ loa phường phát. Báo với HĐND Phường biết để "khỏi cảm thấy đột ngột".
- Sao anh lại mắc loa phát thanh ?
- Trẻ con còn nhỏ, rất dễ bị ảnh hưởng thần kinh nếu đột ngột bị giật mình. Con tôi mới đẻ liên tục bị giật mình vì cái loa. Tắt loa phường đi thì không được. Vì thế nên tôi nghĩ ra cách là sau khi loa phường phát thì tôi phát thanh tiếp cho trẻ con và cả người lớn sống quen với ồn ào thì khỏi giật mình ảnh hưởng thần kinh.
- Anh định phát thanh những cái gì ?
- À, tôi sẽ phát ca nhạc, chẳng hạn "Dậy mà đi hỡi đồng bào ơi", "Tiếng sũng đã vang trên bầu trời biên giới", "Hát cho đồng bào tôi nghe" "Những ngày hội đấu tranh"... đại khái thế, nhạc nhà nước hẳn hoi, còn sau đó là các bài viết của tôi. Tôi đảm bảo rằng người dân sẽ thích nghe hơn loa phường.
- Không được anh ơi, mắc loa chỉ có chính quyền được lắp thôi.
- Vậy à ? Có luật như thế à ? Cô đưa tôi xem văn bản luật nào quy định như vậy chút. Nếu có văn bản luật như vậy, thì cô lập một đội rồi tôi chỉ cho đi bắt những loa không phải chính quyền mắc. Đầy đường đầy phố nhé. Đám cưới, đám tang, Karaoke, nhà chùa và cả nhà thờ... Bắt hết chứ ?
- Nhưng... cái này là theo yêu cầu của nhân dân.
- Yêu cầu của nhân dân ? Nhân dân là ai ? Tôi và gia đình tôi 6 mạng người có là nhân dân không ? Chúng tôi và cả khu ngõ, xóm phố tôi chắc chắn là chưa có ai yêu cầu. Vậy thì nhân dân ở đâu ra thế ? Thời này Tivi, điện thoại di động, Internet khắp nơi lại còn Loa hét vào tai là sao ?
- Nhưng là do... yêu cầu của các cụ, các cụ không dùng mạng Internet.
- Các cụ ? Trong xóm tôi có bao nhiêu cụ ? Bao nhiêu cụ yêu cầu loa phường, cho tôi xem con số xem cụ nào yêu cầu ? Cụ nào yêu cầu thì bắt cho mỗi cụ một loa vào nhà cụ ấy. Nhà tôi chẳng có cụ nào sao ghé vào nhà tôi ?
Còn nếu không có con số cụ thể mà chỉ nói bừa là do yêu cầu của nhân dân hoặc các cụ, thì tôi sẽ phát thanh theo "tuyệt đại đa số quần chúng nhân dân". Thế nhé.
Cô chủ tịchHĐND Phường không nói gì thêm, cũng là lúc tôi đi sang phòng khác là giấy tờ cho con bé.
Thế rồi chiều hôm ấy, cái loa tịt hẳn. Mấy cái loa tôi đã mua lại phải cất vào tủ không kịp phát thanh.
Đến nay đã gần 6 năm, cái loa vẫn còn đó nhưng không có ý kiến gì. Còn trong ngõ xóm, khu phố, chưa thấy ai đổ bệnh hoặc ốm đau do... thiếu loa phường.
Con bé ngủ yên, ăn ngon và lớn lên thông minh nhanh nhẹn. (Ảnh trên : Cái loa Phường sau 6 năm im tiếng. Ảnh : J.B Nguyễn Hữu Vinh)
Quả là rất may, nếu cái loa hôm đó tiếp tục phát thanh và thêm mấy cái loa của tôi, không biết thần kinh con bé có còn được như hôm nay không nữa.
Loa phường và chế độ cộng sản
Trước đây, khi hệ thống thông tin yếu kém, người dân bị bịt tai bịt mắt trên tất cả mọi phương diện, mọi cái được nói, được nghĩ, được hành động... nhất nhất từ hệ thống "đài nhà nước".
Đài là chân lý, đài là yêu nước, đài là sáng suốt, đài là tất cả những gì người dân được hưởng thụ và được mơ ước... Thế nên, người dân thường có một câu khi tranh cãi với những người cố tình cãi những điều đã thuộc về chân lý rằng : "Cứ cãi đài" là vì thế.
Thế giới chỉ đến với người dân duy nhất một con đường qua "đài nhà nước". Bất kể đài nói xuôi, nói ngược hoặc lừa bịp người dân.
Nhan nhản khắp nơi câu khẩu hiệu :
Nghe đài, đọc báo của ta
Chớ nghe đài địch ba hoa nói càn.
Trong các sách giáo khoa về chính trị cho học sinh phổ thông một thời kỳ dài mấy chục năm, hệ thống tuyên truyền của đảng CS luôn nói rằng : Phải tiến hành đồng thời 3 cuộc cách mạng : về Quan hệ sản xuất, về khoa học kỹ thuật, về tư tưởng và văn hóa.
Sau hai phần ba thế kỷ nhìn lại, thành quả của Cách mạng Việt Nam do đảng cộng sản lãnh đạo là gi ?
Đó là cuộc cách mang về quan hệ sản xuất, thực chất là cuộc cướp phá tập thể, biến đổi chủ sở hữu mọi tài sản xã hội. Tài sản từ trong tay các địa chủ, những nhà tư bản... là những người đã bằng trí tuệ, công sức và tài năng xương máu của mình làm ra những của cải tài sản đó bỗng chốc bị một đám cùng khổ do đảng lãnh đạo đến cướp sạch, lấy sạch và thậm chí là tù đày, giết chóc các chủ sở hữu hợp pháp để biến thành của mình.
Thế rồi, theo vòng quay của Cách mạng, các tài sản đó biến thành của nhà nước, rồi từ của nhà nước là của chung, với một chế độ dung dưỡng và làm nảy sinh tham nhũng thì tiền của, tài sản đó được dần dần chuyển về tay các đảng viên cộng sản - nhưng ông chủ mới là tư bản đỏ.
Và kết thúc một "quy trình cách mạng" về quan hệ sản xuất, tài sản đã yên vị trong tay các cán bộ, đảng viên, ngoài một phần lớn bị phá hoại, lãng phí trong quá trình tham nhũng và sai lầm.
Còn vị trí người công nhân, nông dân từ vị trí làm thuê cho các địa chủ, chủ nhà máy, xí nghiệp được nâng lên thành ông chủ hờ của các tài sản, Để rồi đến nay, trở lại việc chấp nhận bán sức lao động cho không chỉ các ông chủ mới là các nhà tư bản đỏ mà còn là tư bản nước ngoài.
Cuộc "Cách mạng Khoa học Kỹ thuật", qua mấy chục năm được coi là "then chốt", kết quả là theo báo chí cho biết : Để sản xuất một cái vít đủ tiêu chuẩn quốc tế là điều nan giải ở Việt Nam. Thậm chí những nông dân học lớp 3, lớp 5 lại là đội ngũ sáng chế, chế tạo các loại máy móc dùng trong nông nghiệp, tiêu dùng trong xã hội. Còn đội ngũ 24.000 tiến sĩ và tiếp tục sinh sôi nảy nở ở Việt Nam hiện nay với đầy đủ tất cả các Viện, đại học, chỉ để ngắm và lấy con số cho... đẹp.
Riêng về cuộc Cách mạng tư tưởng văn hóa, thì thành quả của nó thật là "vĩ đại". Hệ thống đạo đức xã hội ngàn đời bị phá đến tận cùng. Những cái gọi là tàn dư chủ nghĩa phong kiến và thực dân, được huy động bóc gỡ đến tận cùng. Trước hết là hệ thống đạo đức xã hội và nếp văn hóa người Việt từ bao đời bị phá hủy. Tiếp theo là hệ thống các tôn giáo, là nguồn "thuốc phiện của nhân dân" được đặt thành "đối tượng" phải xóa bỏ.
Bao đình chùa, miếu mạo, nhà thờ bao nhiêu những di sản văn hóa lâu đời bị đập sạch, phá sạch và chiếm cướp không tha.
Trong những thành tích đó, có tác dụng của hệ thống loa và tuyên truyền. Người dân quê không khỏi rùng mình mỗi khi nhớ đến những đoàn người rùng rùng kéo đi ngoài đường hò hét "Đả đảo địa chủ", và sau đó là màn động viên cả cộng đồng cướp bóc trắng trợn, hành hạ những chủ tài sản.
Người dân thành thị không khỏi hết hoảng hốt bàng hoàng mỗi khi tiếng loa phường thông báo về những vụ việc "Cải cách, cải tạo thương nghiệp" hoặc những vụ việc vu cáo và dựng chuyện tuyên truyền kêu gọi lên đồng tập thể đàn áp tôn giáo như vụ Tòa Khâm sứ, Thái Hà, Đồng Chiêm...
Nhưng, điều đó chỉ phù hợp với thời kỳ đất nước trong bức màn sắt Cộng sản, mọi sự tiếp nhận thông tin bên ngoài đều là viễn tưởng hoặc là tội phạm. Cả đất nước giống như một đàn lừa bị bịt mắt hai bên, chỉ nhìn thấy túi thóc và nắm cỏ phía trước để "kiên định đi lên Chủ nghĩa xã hội".
Ngày nay, khi mà thế kỷ 21 đã bước vào năm thứ 17, cả thế giới đang bước vào sử dụng mạng 4G, rồi 5G, thậm chí còn hệ thống vệ tinh, máy bay phát Wifi miễn phí toàn cầu mà ở Thủ đô văn minh" này vẫn sử dụng hệ thống loa phường như thời "mõ làng, thì quả là hiếm có.
Thời đại thông tin của thế kỷ 21, mỗi nhà một vài cái tivi, điện thoại di động đã vượt số dân, mạng Internet đến mọi ngõ ngách của cuộc sống từ người nông dân cày ruộng cho đến cô cave bán dâm quảng cáo... tất cả mọi thông tin đều dễ dàng cập nhật.
Thì khi đó loa phường chỉ có tác dụng duy nhất là tiêu tốn tiền dân vô bổ, tra tấn người dân một cách tinh vi tàn bạo và chỉ thể hiện tư duy của thời đại rừng rú xa xưa.
Tạm kết
Câu nói của Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung rằng "Mạnh dạn bỏ loa phường" có ý nghĩa gì ?
Tại sao rõ ràng việc sử dụng hệ thống loa phường giữa thủ đô thời hiện đại này, chỉ là biểu hiện văn minh rừng rú mà vẫn cứ tồn tại và việc bỏ nó, đến Chủ tịch thành phố cũng kêu gọi phải "mạnh dạn" ?.
Đơn giản chỉ vì những "hiệu quả" hay hậu quả mà nhà cầm quyền đã sử dụng nó trong thời kỳ người dân phải nhắm mắt, bịt tai là quá lớn cho họ. Do vậy việc bỏ đi một thói quen xấu là điều không dễ dàng.
Một lý do không chính thức nói ra, nhưng người dân ai cũng biết : Đó là cái cớ để tiêu tiền dân một cách "hợp lý, đúng quy trình" mà ít ai dám thắc mắc. Đụng chạm đến quyền lợi của đám đàn em phía dưới, chưa hẳn Chủ tịch Thành phố đã đứng yên. Sự phản ứng của Sở Thông tin Truyền thông Hà Nội là điều không khó hiểu.
Vì thế, dù chỉ là việc rất nhỏ trong hàng đống công việc của một chủ tịch Thành phố Thủ đô phải làm, nhưng nếu Chủ tịch Nguyễn Đức Chung làm được việc này, ít nhất cũng được người dân ủng hộ là điều dễ hiểu.
Hà Nội, 18/1/2017
J.B Nguyễn Hữu Vinh
Nguồn : RFA tiếng Việt, 17&18/01/2017