Truyền thông trong nước, nhân kỷ niệm 50 năm cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân nhắc lại sự kiện bức ảnh lịch sử "Hành quyết tại Sài Gòn" (Saigon Execution) của nhiếp ảnh gia Eddie Adams, mà họ gọi là kẻ sát nhân Nguyễn Ngọc Loan hành quyết chiến sĩ biệt động giữa phố Sài Gòn gây sốc dư luận thế giới.
Đã 50 năm trôi qua, hành động hành quyết của vị tướng Quân lực Việt Nam Cộng Hòa vẫn còn là một chủ đề gây tranh cãi, mặc dù tác giả tấm ảnh đoạt giải Pulitzer này từng tuyên bố rằng bức hình chỉ nói lên một nửa sự thật. Đạo diễn Douglas Sloan, cũng là nhà sản xuất phim ở Hoa Kỳ đang thực hiện phim tài liệu "Saigon'68" để chuyển tải phân nửa sự thật còn lại mà nhiều người không thể thấy qua bức hình lịch sử đó.
Phóng viên Hòa Ái có cuộc trò chuyện với cô Thùy Lan Phan, một điều phối viên của dự án phim, đạo diễn Douglas Sloan và cựu thiếu tướng Lê Minh Đảo của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa liên quan sự kiện lịch sử này.
Nhân viên của Phòng Triển lãm Nghệ thuật New South Wales chuẩn bị treo bức hình "Saigon Execution" của Nhiếp ảnh gia Eddie Adams hồi ngày 23/11/2000 tại Sydney. AFP
Nhân chứng lịch sử lên tiếng
Hòa Ái : Xin chào Thùy Lan Phan. Rất cảm ơn Thùy Lan đến Đài RFA để chia sẻ với quý khán thính giả về bộ phim "Saigon'68’". Hòa Ái được biết phim tài lệu này đã được trình chiếu rồi và vì sao dự án phim lại được tiếp tục nữa ?
Thùy Lan Phan : Ông Douglas Sloan thực hiện một bộ phim, gọi là "Saigon'68". Cách đây vài năm, phim được trình chiếu ở New York Film Festival và trên toàn thế giới. Thông thường tại các liên hoan phim thì giới chuyên môn bình luận về cách quay phim và kỹ thuật. Nhưng đặc biệt, phim "Saigon'68"của đạo diễn Douglas Sloan thì đề tài được quan tâm nhiều hơn so với kỹ thuật làm phim. Ông Douglas Sloan được nhận giải thưởng cho phim này và các trường đại học mong muốn ông thực hiện bộ phim dài hơn.
Ban đầu, đạo diễn Douglas Sloan chỉ phỏng vấn những người Mỹ, trong đó có các sử gia và những người làm việc trong ngành báo chí. Lúc đó thì ông Douglas Sloan làm phim "Saigon'68" cũng giống như các nhà làm phim ngoại quốc khác trong cùng đề tài nói về chiến tranh Việt Nam. Nhưng đạo diễn Douglas Sloan nhận ra ông cần nghe quan điểm của người Việt, nên ông muốn làm cuốn phim đặc biệt hơn và ông đã tìm đến cộng đồng người Việt. May mắn là ông đã gặp được Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích.
Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích là một người hiền hậu và hiểu biết rất nhiều. Giáo sư Bích đã giúp ông khoảng 2 năm, nhưng không ai chịu phỏng vấn vì nói chung tấm hình "Hành quyết tại Sài Gòn" làm tổn thương rất nhiều người, nhất là gia đình của Tướng Loan.
Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích qua đời và tôi gặp ông đạo diễn Douglas Sloan tại đám tang của Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích. Tôi được nghe ông chia sẻ không biết làm gì với dự án phim này nữa nên ông cần giúp gì thì tôi giúp. Tôi tìm những người có mặt tại hiện trường và những người làm việc trực tiếp với Tướng Nguyễn Ngọc Loan là những người biết sự thật ra sao.
Hòa Ái : Thùy Lan có nhắc đến Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích, ông từng giữ vai trò Giám đốc của Ban Việt ngữ Đài Á Châu Tự Do. Sau khi Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích qua đời, Hòa Ái được biết Thùy Lan là một điều phối viên của dự án phim gốc Việt duy nhất. Thông điệp của Thùy Lan muốn gửi đến khán giả của bộ phim sắp công chiếu là gì ?
Thùy Lan Phan : Thông điệp của tôi là thứ nhất mình muốn nói lên sự thật. Tôi cũng hy vọng giới trẻ người Việt sau này, kể cả những người trẻ lớn lên ở Hoa Kỳ biết được sự thật về chiến tranh Việt Nam và biết được những câu chuyện của các nạn nhân trong chiến tranh. Và, tôi cũng muốn giải oan cho Tướng Loan, không phải bênh vực cho tướng Loan mà là vì sự thật đã bị chôn vùi trong 50 năm qua.
Thông điệp của tôi là khi chúng ta nhìn thấy một bức ảnh thì nó không nói hết sự thật. Người Mỹ có câu nói là "một nửa sự thật không phải là sự thật".
Nửa sự thật chưa được kể
Hòa Ái : Vừa rồi là chia sẻ của cô Thùy Lan Phan về dự án phim tài liệu "Saigon'68". Và bây giờ, chúng tôi mời quý vị cùng gặp gỡ với đạo diễn và nhà sản xuất phim "Saigon'68" Douglas Sloan để tìm hiểu nhiều hơn về quá trình ông thực hiện bộ phim này.
Xin chào đạo diễn Douglas Sloan, câu hỏi đầu tiên dành cho ông là cơ duyên nào ông quyết định làm bộ phim "Saigon'68", thưa ông ?
Douglas Sloan : Tôi quyết định làm bộ phim này là vì hầu hết mọi người, trong đó có tôi tại thời điểm xảy ra vụ việc đã không biết được câu chuyện sự thật ở phía sau bức hình tướng Loan hành quyết tên Việt cộng giết người. Đây là một lý do và lý do thứ hai nữa là vì tôi nhận thấy chúng ta đang tiếp cận thời đại mà hiểu biết bằng thị giác. Hiểu biết về xã hội là điều vô cùng quan trọng và chúng ta cần phải biết cách nhận thức qua hình ảnh.
Hòa Ái : Khán giả xem phim "Saigon'68" đã có những bình luận như thế nào ?
Douglas Sloan : Chúng tôi đã làm một phim ngắn, ban đầu là một đoạn giới thiệu để giúp gây quỹ cũng như gây chú ý cho cho dự án phim. Phản ứng của khán giả ở các liên hoan phim khác nhau trên khắp thế giới, có thể nói là vô cùng "cảm tính thị giác" (visual). Tôi nghĩ rằng đó là môt từ ngữ tốt nhất mà tôi có thể diễn tả. Mọi người phản ứng với cả hai mặt của cuộc tranh luận. Có người biện minh cho hành động của tướng Loan xử bắn những người trong cuộc nổi dậy. Ngược lại, cũng có người cho rằng đó là tội ác chiến tranh. Nhưng tôi có thể nói một cách tổng quát rằng phim tài liệu này đã tạo nên sự quan tâm của dư luận để bàn cãi về tính chất đạo đức. Những gì mà phim mang lại được, đó là tạo ra cảm hứng và một cuộc thảo luận về tính chất đạo đức của chiến tranh, và những gì đã thực sự xảy ra trong bức ảnh đó cần được được thông hiểu vào thời điểm nó được phổ biến.
Hòa Ái : Tôi được biết ông đã gặp gỡ với nhiều nhân chứng lịch sử, là những người từng làm việc cũng như có mặt ở hiện trường nơi xảy ra sự kiện liên quan đến bức ảnh "Hành quyết tại Sài Gòn". Những người này nói gì về nhân cách của Tướng Nguyễn Ngọc Loan ?
Douglas Sloan : Tất cả đều nói rằng tướng Loan làm việc với anh em trong quân ngũ rất thân tình và ông ấy không phải là người mà có lòng dạ muốn giết người hay hành quyết ai cả. tướng Loan chịu trách nhiệm chỉ huy hơn 70 ngàn cảnh sát cũng như phụ trách về an ninh tại thời điểm đó, tương đương với tổ chức CIA của Hoa Kỳ và tướng Loan là một người rất mạnh mẽ, ông đã quên đi bản thân để làm tròn trách nhiệm theo những yêu cầu của chính phủ Việt Nam Cộng Hòa thời đó.
Tướng Loan đã làm việc và tin cậy binh lính của ông. Một số người cho rằng tình huống xảy ra là tâm điểm của cuộc chiến và bức ảnh đó đã hủy hoại cuộc đời của Tướng Loan. Những người biết tướng Loan mà chúng tôi được tiếp xúc nói rằng nhân cách của ông hoàn toàn ngược lại với hành động đã hủy hoại thanh danh bởi dư luận Hoa Kỳ. Một tình huống mà những người Mỹ chúng tôi phê phán chỉ qua những gì nhìn thấy trên truyền thông, thì không nên vội vã phán đoán về sự việc đã diễn ra đó.
Một, hai người đã nói với chúng tôi rằng tại thời điểm đó có thiết quân luật được ban hành, quy định nếu như một người bị bắt mà mặc quần áo thường dân nhưng có súng trong tay thì sẽ bị giống như là hành quyết và tướng Loan chỉ thi hành luật pháp. Đây là một câu chuyện khác.
Bộ phim được đổi tựa là "Khoảnh khắc của sự thật" (Moment of the truth). Và, tôi nghĩ rằng rất tương tự với thời buổi bây giờ của xã hội chúng ta. Chúng ta không đón nhận thông tin bằng chữ viết nữa, mà bằng hình thức giao tiếp qua âm thanh và hình ảnh. Và chúng ta không hiểu được ngôn ngữ hình ảnh là một ngôn ngữ rất giàu cảm xúc, tác động nhanh hơn ngôn ngữ của chữ viết, bởi vì chúng ta nhìn thấy điều gì đó và lập tức chúng ta phản ứng ngay, nhanh hơn đối với những gì chúng ta đọc được.
Điều này đã xảy ra đối với bức ảnh "Hành quyết tại Sài Gòn" của Eddie Adams. Họ đã phản ứng trước khi họ biết được chuyện gì đã xảy ra. Quan trọng là cần phải có thời gian để hiểu được những gì chúng ta nhìn thấy, không nên phản ứng theo quan điểm cá nhân hoặc thực tại của chúng ta với những gì chúng ta nhìn thấy.
Hòa Ái : Bộ phim được dự kiến khi nào trình chiếu ?
Douglas Sloan : Chúng tôi hiện giờ đã hoàn chỉnh kịch bản phim dài 90 phút, khoảng 90% bộ phim được hoàn thành. Chúng tôi vẫn còn một số việc phải làm, như thực hiện thêm các cuộc phỏng vấn. Giống như các công ty sản xuất phim, thì chúng tôi cũng cần gây quỹ để hoàn thành bộ phim. Nếu như chúng tôi gây quỹ thành công, nhiều người lắng nghe và chú ý tới dự án phim và hỗ trợ tài chính cho chúng tôi thì hy vọng bộ phim sẽ được phát hành trong vòng 6 tháng nữa.
Người có trách nhiệm giống tướng Loan sẽ làm gì ?
Hòa Ái : Thưa quý vị, chúng ta được nghe cô Thùy Lan Phan và đạo diễn Douglas Sloan chia sẻ họ đang cố gắng thực hiện một phim tài liệu nói lên sự thật phía sau bức hình "Hành quyết tại Sài Gòn" vào năm 1968. Tiếp tục cuộc trò chuyện hôm nay, còn có sự góp mặt của cựu Thiếu tướng Lê Minh Đảo, Tư lệnh Sư đoàn 18 Bộ Binh Quân lực Việt Nam Cộng Hòa. Mời quý vị nghe ông chia sẻ về vai trò của tướng Nguyễn Ngọc Loan trong thời điểm lịch sử Biến cố Mậu Thân năm 1968 tại Sài Gòn.
Xin chào cựu Thiếu tướng Lê Minh Đảo. Thưa ông, sau khi hình ảnh tướng Loan bắn chết người chiến sĩ biệt động Sài Gòn là Nguyễn Văn Lém, tự Bảy Lốp được phổ biến thì dư luận thế giới phản đối rất dữ dội, bởi vì họ cho rằng đó là một hành động rất dã man và tàn ác. Còn dư luận ở trong nước tại thời điểm đó như thế nào, thưa ông ?
Lê Minh Đảo : Bây giờ để nói cho có đầu có đuôi, thứ nhất là năm 1968 gọi là Mậu Thân, cộng sản từ trong rừng họ đã đem chiến tranh vào thành phố. Họ vi phạm hiệp định ngừng bắn và thủ đô Sài Gòn lúc đó đang an bình trở thành một chiến trường rất ác liệt và đẫm máu.
Tôi nói về sự liên quan của Việt Nam Cộng Hòa đối với cộng sản, thì Việt Nam Cộng Hòa thường gọi cộng sản Việt Nam không phải là cộng sản đơn thuần mà gọi là cộng sản khủng bố. Không phải chỉ Việt Nam Cộng Hòa gọi thôi. Tôi xin nói là các nước chống cộng sản như Malaysia, Anh quốc, họ gọi là cộng sản khủng bố như chúng tôi gọi. Điều này được dẫn chứng là khi tôi đi học ở trường quân đội, học về chương trình chống du kích trong rừng, thì người Anh cũng gọi cộng sản ở Malaysia là "CT" (Communist Terrorist) y như chúng tôi đã gọi.
Và, trong luật pháp của Việt Nam Cộng Hòa từ đời Tổng thống Diệm cho đến đời Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đều đặt cộng sản ra ngoài vòng pháp luật, chứ không có xét xử theo luật pháp thông thường. Thành ra, khi đặc công cộng sản khủng bố đem đặc công vào Sài Gòn, đánh vào tòa Đại sứ, vào các nơi… trong đó tên khủng bố Bảy Lốp này trước đó đã giết rất nhiều đồng bào, sát hại đồng bào và xua đuổi đồng bào ra trước làn đạn để che đạn cho chúng nó thì bị bắt và đã bị hành quyết.
Ông tướng chỉ huy trưởng cuộc hành quân đó là tướng Nguyễn Ngọc Loan. Trong một chiến trường đang sôi động như vậy, thì việc loại một tên khủng bố tại chiến trường là không có gì sai trái cả. Tôi cũng xin nói thêm về việc này, thế giới sau đó làm rùm beng, còn đối với trong nước, từ Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu trở xuống cho đến một người binh sĩ khắp mọi nơi trong vùng miền Nam Việt Nam, cho đến đồng bào dân chúng ở thủ đô và thậm chí cả những nhà báo độc lập tự do tư tưởng, tự do phát biểu, họ không có một sự phê phán nào về hành động loại trừ tên Bảy Lốp do tướng Loan làm ; ngầm hiểu rằng tất cả mọi người trong nước chúng tôi đều đồng tình, không có gì sai trái về hành động của tướng Loan cả.
Hòa Ái : Dạ thưa, thêm một câu hỏi dành cho ông rằng trong cương vị một vị tướng và giả định sự việc đó diễn ra đối với ông thì ông sẽ hành xử ra sao ?
Lê Minh Đảo : Câu hỏi này thì tôi xin được nói như thế này, từ đầu cuộc chiến tranh thứ nhất cho tới chiến tranh thứ hai và thậm chí cho đến ngày tết Mậu Thân năm 1968 thì nước Mỹ được diễm phúc đặc ân của ơn trên Thượng đế ban cho cũng như các nước Âu Châu lúc đó khác với chúng tôi chịu sự đau khổ của chiến tranh, sự tàn phá của chiến tranh, sự tàn ác của cộng sản khủng bố đất nước chúng tôi gần 30 năm. Do đó mà mình thấy rằng cái cách nghĩ, cách nhìn và cách giải quyết của những người Hoa Kỳ và những người Âu Châu khác hẳn với những người Việt Nam phải chiến đấu một mất một còn để gìn giữ đất nước mình. Điều này khác nhau rất nhiều.
Tôi thấy có một điều là sau khi Osama bin Laden và al-Qaeda làm một cuộc khủng bố đánh sập hai tòa tháp đôi ở New York, mà chúng ta thường gọi là vụ khủng bố 911 và tiếp theo là những phong trào khủng bố lan rộng khắp thế giới, xảy ra ở Anh, Pháp và các nước trên thế giới, thì bây giờ cái nhìn của quý vị có lẽ đã khác. Quý vị có lẽ phần nào thông cảm những việc làm của chúng tôi lúc đó.
Và tôi đặt thử thế này, nếu bây giờ phong trào khủng bố ở tại Timesquare, New York có một tên khủng bố Hồi giáo y như Bảy Lốp, nó thảm sát đồng bào ở đó và vị chỉ huy trưởng của một lực lượng bảo vệ an ninh tại đó thanh toán anh ta liền tại chỗ, bắn anh ta để anh ta không làm những việc gây thêm thảm khốc cho đồng bào nữa, thì vị chỉ huy trưởng đó đối với quý vị có phải là người anh hùng không ? Người anh hùng mà dân chúng New York tôn vinh, quý vị có nghĩ vậy không ?
Điều mà chúng ta thấy quan trọng và cách cấp bách nhất là những người chỉ huy, những người có trách nhiệm là phải bảo vệ cho đồng bào của mình khi bị khủng bố, làm thế nào tránh cho đồng bào sự thảm sát có thể do tụi khủng bố gây ra. Do đó, những vị chỉ huy nào có trách nhiệm đều phải thi hành giống như tướng Loan cả. Ở vào trường hợp đó, những người cấp chỉ huy chúng tôi có trách nhiệm bảo vệ an ninh quốc gia, chúng tôi cũng phải làm như vậy, bởi vì chúng tôi nhắc lại lần nữa là đặc cộng sản khủng bố ra ngoài vòng pháp luật và nhiệm vụ chính yếu của chúng tôi là bảo vệ, đừng để chúng gây tan tốc cho đồng bào. Đó là ý kiến của tôi.
Hòa Ái : Xin chân thành cảm ơn cựu Thiếu tướng Lê Minh Đảo, đạo diễn Douglas Sloan và cô Thùy Lan Phan dành thời gian cho cuộc trò chuyện này với RFA.
Hòa Ái
Nguồn : RFA, 14/02/2018