Sự can thiệp quân sự của Hoa Kỳ kéo dài tám năm đã chấm dứt một cách tồi tệ khi lực lượng chiến đấu cuối cùng của Hoa Kỳ đã rút quân khỏi Nam Việt Nam vào ngày 29 tháng 3 năm 1973.
Bộ trưởng quốc phòng Hoa Kỳ Jim Mattis đến Việt Nam 'để nghe xem họ muốn gì'
Sau khi vi phạm lệnh ngừng bắn, Bắc Việt - đã chiến đấu gần 20 năm để thống nhất đất nước - nắm lấy cơ hội và tung ra một cuộc tấn công khổng lồ. Thủ đô của miền Nam, Sài Gòn, nhanh chóng rơi vào tay quân đội cộng sản trong cuộc tấn công năm 1975, khiến hơn một phần tư triệu người phải chạy trốn khỏi đất nước. Những ngày cuối cùng, xáo trộn này đã đánh dấu một cách có hiệu quả kết luận về Chiến tranh Việt Nam.
Cuộc xung đột dẫn đến cái chết của 58.200 lính Mỹ, với khoảng 2.600 người mất tích và 150.000 người bị thương. Đối với nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam mới thành lập, cuộc chiến tranh đã gây ra cái chết của khoảng một triệu quân nhân và hai triệu người dân thường. Thêm vào đó, những ảnh hưởng về môi trường và sức khoẻ cộng đồng từ bom mìn chưa nổ và việc sử dụng các chất diệt cỏ độc hại của quân đội, như chất da cam, đã tạo ra những thách thức chính sách lâu dài cho Hà Nội.
Quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Việt Nam đã bị cắt đứt vào năm 1975, với việc Washington áp đặt lệnh cấm vận thương mại hoàn toàn. Tình hình trở nên xấu đi sau cuộc xâm lăng của Việt Nam và gần mười năm chiếm đóng Campuchia láng giềng, dẫn đến sự cô lập xa hơn nữa của quốc gia này trong cộng đồng quốc tế.
Bình thường hóa quan hệ
Nhưng đến năm 2018- tình bạn ngày càng nảy nở giữa những cựu thù.
Con đường dẫn đến mối quan hệ bình thường hóa bắt đầu những năm 90, khi Tổng thống George H.W. Bush đã đảm bảo việc mở một văn phòng thực địa tại Hà Nội để điều tra các vấn đề và bằng chứng về các tù nhân chiến tranh và người mất tích trong chiến tranh. Sau khi Việt Nam rút quân khỏi Campuchia và các cuộc bầu cử quốc gia được Liên hợp quốc quan sát, Mỹ đã nới lỏng các hạn chế thương mại và du lịch.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và Bộ Ngoại giao Việt Nam đặt văn phòng tại thủ đô của hai nước này vào năm 1993. Đến năm 1994, các công ty Mỹ xâm nhập thị trường Việt Nam trong khuôn khổ những cải cách Đổi Mới bắt đầu vào giữa những năm 1980 và tạo thuận lợi cho nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa , so với hệ thống quy hoạch hoàn toàn của nhà nước. Bill Clinton cũng đã bãi bỏ các phần còn lại của lệnh cấm vận thương mại vào năm 1994. Quan hệ giữa hai nước đã được bình thường hóa một cách chính thức vào năm sau mặc dù Mỹ vẫn duy trì lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam.
Cựu Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton, Ðại sứ Lê Công Phụng và Trợ lý ngoại trưởng
Vào ngày 6 tháng 3 năm 2018, tàu USS Carl Vinson đã neo đậu ở Đà Nẵng, một chiến trường quan trọng trong Chiến tranh Việt Nam, cho thấy mức độ năng động đã thay đổi. Đây là lần đầu tiên trong gần bốn thập niên qua, một hàng không mẫu hạm của Hải quân Hoa Kỳ đã viếng thăm đất nước này. Mặc dù các tàu chiến Mỹ đã ghé thăm nhiều lần trước đó- sau chuyến ghé cảng của tàu USS Vandegrift vào năm 2003- lần thăm viếng gần đây ở một mức độ khác. Thật vậy, điều này diễn ra sau chuyến thăm Nhà Trắng của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào cuối tháng 5 năm 2017 và chuyến công du Châu Á gồm cả Việt Nam của Tổng thống Donald Trump vào tháng 11 cùng năm.
Động lực tích cực gần đâycủa Trump trong quan hệ song phương với Việt Nam là sự tiếp nối của Barrack Obama, người đã dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí năm 2016 và người tiền nhiệm George W. Bush.
Dù có những mối quan tâm hàng đầu về chính sách của chính quyền ở khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là sau khi rút khỏi Hiệp định xuyên Thái Bình Dương TPP, Hoa Kỳ đã trao sáu tàu tuần tra Metal Shark "45 Defiant" cho lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam vào ngày 28 tháng 3 năm 2018. Khi được xem xét cùng với các sự kiện khác - như cam kết 18 triệu đô la Mỹ đối với an ninh hàng hải, các hoạt động tham gia hải quân (mới nhất vào tháng 7 năm 2017) và việc Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Jim Mattis đến Hà Nội - đây là một bước tiến khác trong việc phát triển mối quan hệ an ninh giữa cựu kẻ thù.
Phản ứng đối với chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc
Một phần, những động thái ngày càng hung hăng của Trung Quốc trên Biển Đông đã đẩy Việt Nam (và các nước khác) vào việc phát triển quan hệ an ninh mới với Hoa Kỳ.
Tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông trải dài 1.600 km từ bờ phía nam, chồng lặp lên lãnh thổ do Đài Loan, Philippines, Brunei, Malaysia và Việt Nam tuyên bố chủ quyền. Mặc dù phán quyết năm 2016 của Toà án Trọng tài thường trực tại The Hague, theo đó không có cơ sở pháp lý cho các yêu sách hàng hải của Trung Quốc, Bắc Kinh đã tiến hành xây dựng đảo trong vùng biển đang tranh chấp. Hàng trăm rạn san hô gần quần đảo Trường Sa đã bị hư hỏng hoặc phá hủy hoàn toàn khi tàu Trung Quốc nạo vét nhiều đá nhiều hơn, trong khi săn bắt trai khổng lồ và sinh vật biển khác mà không kiểm soát.
Việt Nam và các quốc gia Đông Nam Á khác đã chỉ trích hành động của Bắc Kinh. Tuy nhiên, hầu hết các nước này đã chọn tránh đối đầu mạnh mẽ với hàng xóm. Hoa Kỳ có nhiệm vụ duy trì sự hiện diện hải quân ở Đông Nam Á nhằm đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông trong vùng với giá trị gần 5 nghìn tỷ đô la Mỹ hàng năm.
Trong bối cảnh này, Hoa Kỳ coi Việt Nam là đối tác chiến lược để cân bằng giữa chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc trong khu vực. Tương tự, Hà Nội cũng thấy có cơ hội liên kết với Washington về một vấn đề chung.
Hợp tác kinh tế
Mặc dù hợp tác quốc phòng và an ninh rất quan trọng khi xem xét quan hệ đối tác đang phát triển này, Hoa Kỳ và Việt Nam cũng đã phát triển các liên kết kinh tế mạnh mẽ trong vài thập kỷ qua. Thương mại song phương, với mức 451 triệu đô la Mỹ năm 1995, đã tăng lên hơn 54 tỷ đô la vào năm 2017. Washington và Hà Nội cũng thương lượng một hiệp định thương mại song phương vào năm 2001, trao cho Việt Nam tình trạng tối huệ quốc và phần nào tạo thuận lợi cho Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2007.
Sau khi bình thường hóa các mối quan hệ trong những năm 1990, Hoa Kỳ trở thành điểm đến lớn nhất cho hàng Việt Nam, bao gồm quần áo, điện tử, giày dép và hải sản.
Tuy nhiên, thâm hụt thương mại đang gia tăng với Việt Nam - ước đạt 38 tỷ đô la Mỹ vào năm 2017 - đã làm dấy lên mối lo ngại ở Hoa Kỳ. Các vấn đề khác liên quan đến việc đánh cắp tài sản trí tuệ, an toàn thực phẩm, và tham nhũng vẫn tồn tại.
Cả hai nước phải nhận thức được những trở ngại này, và quả thực, nhiều điều khác vẫn tồn tại. Các bộ phận của Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn còn cảnh giác với việc phát triển mối quan hệ quá gần gũi với Hoa Kỳ, trong khi đó, ở Washington, di sản chiến tranh và những vi phạm nhân quyền tiếp tục chia rẽ ý kiến công chúng Mỹ- Việt Nam được Freedom House xếp loại là "không tự do" năm 2018
Tuy nhiên, mối quan hệ đối tác mới đang được phát triển giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, dựa trên một khuôn khổ rộng lớn sẽ bao gồm nhiều hoạt động trong và ngoài khu vực Đông Nam Á.
Patrick Kelly
Nguyên tác : The US and Vietnam : Old Enemies, New Friends ?, Japan Forward, 17/04/2018
Phương Thảo dịch
Nguồn : VNTB, 18/04/2018