Thông Luận

Biển Đông dậy sóng, nguy cơ xung đột tăng cao

The Economist báo động "Những ‘trận bão’ mới đang hình thành trên Biển Đông", với một giai đoạn đầy nguy hiểm từ thái độ cứng rắn của Trung Quốc và Philippines trong yêu sách chủ quyền biển đảo.

Cờ Philippines trên một con tàu cũ của hải quân nước này mắc cạn năm 1999 và trở thành tiền đồn đánh dấu chủ quyền của Manila tại Bãi Cỏ Mây thuộc quần đảo Trường Sa trên Biển Đông, ngày 29/03/2014. Reuters - Erik De Castro

Bị tòa quốc tế tuyên bất hợp pháp, Trung Quốc vẫn bành trướng

Cách đây 8 năm, Trung Quốc đã thua trận chiến tư pháp : Tòa án Trọng tài Thường trực La Haye tuyên bố đòi hỏi chủ quyền hết sức phi lý của Bắc Kinh trên hầu như toàn bộ Biển Đông là vô căn cứ. Trung Quốc phản ứng bằng cách tiếp tục chiếm đóng và quân sự hóa các đảo nhỏ, rạn san hô, ngăn trở các nước khác đánh cá và khai thác dầu khí.

Hiện nay xung đột đang tăng cao. Hôm 17/06, tuần duyên Trung Quốc thậm chí còn dùng búa đe dọa thủy thủ Philippines đang trên đường tiếp tế cho một chiến hạm cũ trên Bãi Cỏ Mây (Second Thomas) và hôm 31/08 tàu Trung Quốc đã tông vào Teresa Magbanua, tàu tuần tra lớn nhất của Philippines ở bãi cạn Sabina (tức bãi Sa Bin thuộc cụm Bình Nguyên của Trường Sa), làm lủng một lỗ ở mạn tàu. Những vụ đụng độ này gây phản ứng rộng rãi trên mạng xã hội trước những hình ảnh lính Trung Quốc hung hăng tấn công bằng vòi rồng.

Từ nhiều năm qua, Việt Nam, Philippines và Malaysia phản kháng sự hiếu chiến của Bắc Kinh bằng những cách thức khác nhau, và nay đã lên tiếng mạnh mẽ hơn. Trên Biển Đông, quần đảo Hoàng Sa yên tĩnh nhất vì đã bị Trung Quốc dùng vũ lực cưỡng chiếm từ quân đội Việt Nam Cộng Hòa hồi năm 1974, xây dựng phi trường quy mô và bố trí chiến đấu cơ trên đó. Đáng lo ngại nhất là quần đảo Trường Sa.

Sự quyết đoán của Philippines và thế khó xử của Hoa Kỳ

Việt Nam bắt chước chiến thuật của Trung Quốc, củng cố những tiền đồn trên các đảo ở Trường Sa, nhưng Bắc Kinh không phản ứng. Malaysia tỏ ra dễ chịu, cho phép Trung Quốc tuần tra các ngư trường và buôn bán dầu. Philippines là nước quyết đoán nhất. Từ 2023, chính phủ của tổng thống Ferdinand Marcos đã quay mặt với Bắc Kinh, cho phép Hoa Kỳ lập thêm một số căn cứ quân sự mới, đồng thời có những tuyên bố cứng rắn, cho tuần tra thường xuyên để bảo vệ chủ quyền.

Mối nguy đối với Hoa Kỳ là các vụ đụng độ trên biển diễn biến xấu đi, trở thành đối đầu quân sự, và Mỹ phải bảo vệ Philippines theo hiệp ước hỗ tương quốc phòng. Hồi tháng 5, tổng thống Marcos khẳng định nếu một công dân Philippines tử thương do xung đột, sẽ "gần như một hành động chiến tranh" và cho rằng Mỹ sẽ can thiệp. Tuy nhiên Hoa Kỳ ở thế khó xử vì không muốn một cuộc chiến tranh rộng lớn, còn nếu không hậu thuẫn một đồng minh quan trọng sẽ mất uy tín, và Trung Quốc tha hồ làm mưa làm gió trên Biển Đông với các yêu sách bất hợp pháp.

The Economist cho rằng trước hết cần phối hợp các nỗ lực giữa Hoa Kỳ và các đồng minh, đặc biệt là Philippines. Dù theo hiệp ước thì Washington phải ra tay trong trường hợp một tàu của nhà nước Philippines bị tấn công vũ trang, nhưng không có nghĩa là Manila có quyền tự ý leo thang.

Cùng công khai lên án và phối hợp hành động : Phương thuốc răn đe

Năm nay Manila đã gây căng thẳng khi điều tàu đến bãi Sa Bin vì nghi Trung Quốc đang chuẩn bị xây dựng một công trình nào đó. Nhưng Philippines không có sự hiện diện liên tục tại rạn san hô này, như vậy là thay đổi nguyên trạng – điều mà Bắc Kinh rất ghét.

Hải quân Philippines can thiệp gần Bãi Cỏ Mây mà không báo trước cho Hoa Kỳ hay ông Marcos. Một số thành viên diều hâu trong Quốc hội Mỹ cũng cổ vũ Manila có những hành động đầy rủi ro trên biển trong khi không có quyền lực yểm trợ. Theo The Economist, tốt nhất là nên phối hợp chặt chẽ khi đi qua những vùng biển tranh chấp, công khai thông tin và có sự ủng hộ rõ ràng của Mỹ trước đó.

Ưu tiên thứ hai là tính minh bạch. Thế giới càng thấy thái độ của Trung Quốc là ngang ngược, hiếu chiến, thì càng không có tính chính danh. Trước đây nhiều nước bị áp bức nhưng giữ im lặng, nay Philippines đi đầu khi công bố cụ thể những vụ đối đầu trên biển. Các nạn nhân khác nên làm theo để tạo nên một nhóm quốc gia rộng rãi hơn phản kháng với Trung Quốc.

Đã có nhiều nước Châu Âu lên án các hành động của Bắc Kinh trên Biển Đông, ASEAN cần phải tiếp bước. Dù một số nước thân cận Trung Quốc như Cam Bốt và Lào cản trở, nhưng các thành viên còn lại cần lên tiếng, tất cả đều có lợi khi luật pháp hàng hải quốc tế được tôn trọng. Biển Đông đang trở nên nguy hiểm hơn, nhưng một chính sách răn đe rõ ràng của Hoa Kỳ và các đồng minh, đồng thời nhiều tiếng nói tố cáo các hành động tồi tệ của Bắc Kinh, sẽ là phương cách để cố gắng duy trì hòa bình.

Tình trạng "con vua thì lại làm vua" ở Đông Nam Á

Cũng liên quan đến Đông Nam Á, Le Monde cuối tuần nhận thấy chính trường thường do các gia tộc khống chế, từ Thái Lan, Indonesia đến Cam Bốt, Philippines. Tờ Financial Times mới đây ghi nhận, các "nepo babies" - từ ngữ chỉ con cái của những người nổi tiếng, "dựa hơi" thế lực của cha mẹ - đang trở lại cầm quyền tại Đông Nam Á, cả ở những nước dân chủ lẫn phi dân chủ.

Trở thành thủ tướng Thái Lan năm 38 tuổi hôm 16/08, Paetongtarn Shinawatra biểu hiện sự phục thù của gia đình bà. Người cha là Thaksin bị đảo chánh năm 2006 và người cô Yingluck lên nắm quyền năm 2011 bị truất phế năm 2014. Paetongtarn nằm trong số những "con ông cháu cha" đầy quyền lực ở Đông Nam Á.

Tại Cam Bốt, cách đây một năm Hun Manet lên nối ngôi Hun Sen trong một cuộc bầu cử không ai cạnh tranh được. Ở nước dân chủ Philippines, "Bongbong" Marcos, con của nhà độc tài bị lật đổ năm 1986, đã lên làm tổng thống năm 2022 sau hơn ba thập niên. Tại Indonesia hồi tháng 2, Prabowo Subianto, con rể của nhà cựu độc tài Suharto đắc cử tổng thống, còn phó tổng thống chính là con trai của tổng thống mãn nhiệm Joko Widodo.

Gia đình trị đi kèm độc tài hay dân chủ nửa vời

Ngoài Cam Bốt độc tài, các chế độ gia đình trị khác tự cho là đi theo con đường thứ ba, lửng lơ giữa dân chủ và độc tài, với "giá trị Châu Á", khái niệm được xúc tiến trong thập niên 90 bởi Lý Quang Diệu (Singapore) và Mahathir Mohamad (Malaysia). Tuy nhiên sự quay lại với tình trạng "cha truyền con nối" cũng gây ra những phong trào phản kháng.

Chẳng hạn ở Indonesia, hôm 22/08 một cuộc biểu tình lớn đã khiến Quốc hội phải rút lại dự luật cho phép bầu thống đốc dưới 30 tuổi. Đó là nhằm ngăn Joko Widodo (tức "Jokowi") đưa con trai út 29 tuổi ngồi vào ghế thống đốc Java Centre hay Jakarta vào tháng 11 tới. Dân chúng phẫn nộ vì năm ngoái Tòa Bảo hiến đã hạ tuổi ứng cử viên phó tổng thống từ 40 xuống 35, nhờ đó con trai lớn của "Jokowi" là Gibran Rakabuming Raka nghiễm nhiên lên làm phó.

Trường hợp Thái Lan thì gia tộc Shinawatra quay lại chính trường bằng cửa hậu, qua việc bắt tay với các kẻ thù cũ để ngăn chặn phong trào dân chủ Move Forward. Ở Philippines, "Bongbong" Marcos được bầu lên với sự ủng hộ của Rodrigo Duterte và con gái nhà độc tài này là Sara Duterte được làm phó tổng thống, nhưng nay hai gia đình này đang xung khắc. Nếu thành công kinh tế của Nhật Bản và sau đó là các "con cọp Châu Á" đã kích thích "giá trị" đặc thù của châu lục, thì các nhà độc tài nay coi Bắc Kinh là hình mẫu. Hun Sen củng cố chế độ gia đình trị của mình với sự hậu thuẫn vô điều kiện của một "con ông cháu cha" khác là thái tử đỏ Tập Cận Bình.

Putin lại dọa "lằn ranh đỏ"

Chuyển sang Ukraine, nơi chiến tranh vẫn đang ác liệt, Le Figaro cuối tuần chú ý đến việc Vladimir Putin lại đưa ra "lằn ranh đỏ" khi có tin phương Tây sắp sửa cho phép Kiev sử dụng hỏa tiễn tầm xa tấn công vào lãnh thổ Nga.

Putin khẳng định nếu phương Tây bật đèn xanh "có nghĩa là NATO tham chiến chống lại Nga", đe dọa sẽ trả đũa. Từ nhiều tháng qua, Ukraine vẫn đòi hỏi được tự do sử dụng các hỏa tiễn Scalp và Storm Shadow có tầm bắn từ 250 đến 500 kilomet của Pháp và Anh, cùng với ATACMS (từ 150 đến 300 kilomet) do Hoa Kỳ cung cấp. Kiev cũng muốn có các hỏa tiễn hành trình loại mới JASSM (300 đến 800 kilomet).

Với những vũ khí này, quân đội Ukraine có thể tấn công vào hậu cần quân Nga, và những phi trường nơi các oanh tạc cơ cất cánh. Việc Iran chuyển cho Nga các hỏa tiễn đạn đạo và cuộc tiến công của Ukraine sang vùng Kursk là các yếu tố thuận lợi cho Kiev. Tuy nhiên phương Tây vẫn dè dặt. Lời hăm dọa của Putin đã mở đường cho những cho những "Z-patriot", những kẻ dân tộc chủ nghĩa ở Nga. Họ kêu gọi "không nên sợ đối đầu với NATO", xem lại chủ trương về vũ khí nguyên tử.

Nga phản công nhưng chưa tái chiếm được Kursk 

Le Monde cuối tuần quan tâm đến việc Moskva sau hơn năm tuần rốt cuộc đã tung ra cuộc phản công vào Kursk để cố đẩy lùi lực lượng Ukraine. Bộ Quốc phòng Nga khẳng định "trong hai ngày" đã giành lại được "10 khu vực dân cư" ở phía tây lãnh thổ đã bị Ukraine chiếm đóng hồi đầu tháng 8. Hãy còn quá sớm để đánh giá cuộc phản công của Nga có thành công hay không vì không có bằng chứng rõ ràng.

Được biết bộ tham mưu Nga đã huy động khoảng 6.000 quân thiện chiến gồm lính dù và thủy quân lục chiến. Quân Nga vượt sông bằng thiết giáp nhẹ rồi tấn công, chiếm lại ba làng Snagost, 10-y Oktyabr và Vnezapnoie. Một nguồn tin thân cận quân đội Nga nói rằng ít nhất một sư đoàn dù đã được đưa từ Donbass về Kursk ; ban đầu rất thành công có lẽ do bất ngờ, nhưng quân Nga không tiến thêm được. Chuyên gia quân sự Ievhen Dyky thì cho rằng không có yếu tố bất ngờ ở đây, sở dĩ Ukraine không xây dựng phòng tuyến kiên cố vì ưu tiên cho các nhóm cơ động. Trong tình thế hiện nay, Kiev càng khẩn cấp cần được phép sử dụng vũ khí tầm xa. Tổng thống Volodymyr Zelensky chỉ trích sự chần chừ của Mỹ đã giúp Nga có thể di chuyển các mục tiêu quân sự vào sâu hơn.

Tại thành phố Pokrosvk đang bị quân Nga uy hiếp nặng nề, đặc phái viên Libération cho biết những cư dân còn ở lại trong khi chờ đợi được di tản, phải làm quen với tình trạng giới nghiêm, cúp điện, thiếu nước uống và khí đốt. Ở Kharkiv, đặc phái viên Le Monde ghi nhận người dân thành phố này đều có thân nhân sống ở bên kia biên giới chỉ cách vài chục cây số. Một số đã từ mặt nhau, số khác vẫn giữ liên lạc nhưng hố ngăn cách ngày càng sâu sắc kể từ cuộc xâm lăng.

Michel Barnier làm thủ tướng Pháp : Cánh hữu quay lại

Thời sự nước Pháp chiếm trang bìa của hầu hết các tuần báo. Le Point đăng ảnh thủ tướng Michel Barnier mà tuần báo gọi là "Nhiếp chính" với câu hỏi, liệu ông có thể giúp nước Pháp ra khỏi tình trạng thâm hụt ngân sách hiện nay hay không. "Michel Barnier ở điện Matignon : Cánh hữu quay lại" là tựa chính của Le Figaro Magazine. L’Express đưa biếm họa tân thủ tướng Michel Barnier đang cõng trên lưng tổng thống Emmanuel Macron, chạy tít "Làm thế nào trụ được trong ba năm ?".

Courrier International chọn hình vẽ tổng thống Pháp lái xe với thủ tướng Đức ngồi bên cạnh, chiếc xe nghiêng về bên phải, với dòng tít "Scholz-Macron : Ưu tiên ngả sang hữu". Về mặt xã hội, Le Nouvel Obs dành hồ sơ cho cuốn sách của tác giả Mona Chollet bàn về việc làm thế nào tránh được xu hướng tự nhận lỗi về mình khiến cuộc sống không được trọn vẹn. Riêng The Economist nhìn sang Hoa Kỳ, dự báo cuộc bầu cử tổng thống Mỹ "sẽ tệ hại đến mức nào".

Le Figaro Magazine nhận định việc bổ nhiệm ông Michel Barnier làm thủ tướng đánh dấu sự trở lại của cánh hữu. Tuy không phải là chọn lựa ban đầu của ông Emmanuel Macron, cựu bộ trưởng biết cách tự khẳng định mình trước tổng thống. Barnier đưa các nhân vật Những Người Cộng Hòa (LR) vào chính phủ, không phá đi những chính sách mà Macron đã dày công xây dựng, cho phép duy trì sự ổn định. Ít nhất là trong khi thủ lãnh cực hữu Marine Le Pen không cùng với cánh tả bỏ phiếu bất tín nhiệm.

L’Express băn khoăn, liệu tân thủ tướng có nói thật về món nợ liên quan đến hồ sơ môi trường hay không. Tuần báo thiên tả Le Nouvel Obs cho rằng cuộc bầu cử Quốc hội đã bị "đánh cắp", chỉ trích ông Emmanuel Macron "bán linh hồn cho quỷ" khi bắt tay với cực hữu. Tuy Michel Barnier là một nhân vật giàu kinh nghiệm, thân Châu Âu, từng là nhà đàm phán của Liên Hiệp Châu Âu về Brexit ; nhưng ông chỉ kéo dài chính sách của Macron đồng thời phải làm hài lòng cực hữu, trước hết về nhập cư.

Ai "tước đoạt cuộc bầu cử", Macron hay Maduro ?

Tuy nhiên tuần báo thiên hữu Le Point phản bác "Kẻ tước đoạt bầu cử không phải là người mà Mélenchon tố cáo". Thủ lãnh đảng cực tả Nước Pháp Bất Khuất (LFI) Jean-Luc Mélenchon nói rằng chính phủ Pháp "chối từ dân chủ", nhưng lại tránh lên án Venezuela. Qua cặp kính méo mó của Mélenchon, tổng thống Nicolas Maduro vẫn là hình mẫu, tuy Maduro đã gian lận bầu cử.

Người chiến thắng thực sự là Edmundo Gonzalez với 7,3 triệu phiếu bầu so với 3,3 triệu cho Maduro, mới đây phải chạy sang Tây Ban Nha tị nạn - quốc gia này chưa bao giờ công nhận Maduro đắc cử, "một khi không chính thức công bố các kết quả kiểm phiếu". Khoảng 2.400 người biểu tình Venezuela bị bắt, hơn 20 người thiệt mạng. Đó là mô hình "xã hội chủ nghĩa" mà Mélenchon ca ngợi. Nhưng theo Courrier International, chế độ Maduro chưa thể ca khúc khải hoàn : thủ lãnh đối lập, bà Maria Corina Machado vẫn ở lại Venezuela để tiếp tục tranh đấu.

Thụy My

Biển Đông : Hải Quân Mỹ lên kế hoạch thị uy để cảnh cáo Trung Quốc (RFI, 04/10/2018)

Sau những hoạt động riêng lẻ nhằm thách thức Trung Quốc trên Biển Đông, phải chăng Mỹ sắp tung ra cả một chiến dịch thị uy rầm rộ ? Theo đài truyền hình Mỹ CNN ngày 03/10/2018, Hải Quân Hoa Kỳ đã lên kế hoạch tổ chức một tuần thao diễn quân sự tại Biển Đông và eo biển Đài Loan, ngay vào tháng 11, huy động đồng thời cả chiến hạm lẩn chiến đấu cơ.

Khu trục hạm USS Decatur đang hoạt động tại Biển Đông (Ảnh chụp ngày 28/06/2016) (www.public.navy.mil)

Mục tiêu của cuộc thao diễn là phô trương lực lượng để cảnh cáo Trung Quốc và chứng tỏ rằng Mỹ luôn ở trong tư thế sẵn sàng ngăn chặn và đáp trả các hành động quân sự của Bắc Kinh.

Theo một số quan chức quốc phòng Mỹ được CNN trích dẩn, dự thảo kế hoạch yêu cầu Hạm Đội Thái Bình Dương của Mỹ điều động chiến hạm, phi cơ và binh lính thực hiện một loạt các cuộc tập trận để chứng tỏ năng lực của Hoa Kỳ trong việc đối phó với bất kỳ một đối thủ tiềm tàng nào một cách nhanh chóng và trên nhiều mặt trận.

Theo kế hoạch này, tầu chiến và phi cơ Mỹ sẽ di chuyển gần các vùng mà Trung Quốc nhận là lãnh hải của họ ở Biển Đông và eo biển Đài Loan, trong những chiến dịch bảo vệ tự do hàng hải và hàng không nhằm khẳng định quyền tự do đi lại trên các vùng biển quốc tế. Theo CNN, có nghĩa là tàu thuyền và máy bay Mỹ sẽ hoạt động gần như là sát cạnh lực lượng Trung Quốc.

Điều được CNN đặc biệt chú ý là các hoạt động nêu trên đều đã được lực lượng Mỹ thực hiện thường xuyên, lần này, kế hoạch đề xuất lại yêu cầu dồn một loạt hoạt động trong một thời gian ngắn.

Trọng Nghĩa

********************

Hải quân Mỹ đề nghị phô diễn quân sự để cảnh cáo Trung Quốc (RFA, 04/10/2018)

Hạm đội Thái Bình Dương của Hải quân Hoa Kỳ vừa đề nghị một cuộc trình diễn sức mạnh toàn cầu nhằm cảnh cáo Trung Quốc, cũng như tuyên bố rằng nước Mỹ sẵn sàng ngăn chặn và chống lại bất kỳ hành động quân sự nào.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại một sự kiện lãnh đạo doanh nghiệp tại Bắc Kinh ngày 9 tháng 11 năm 2017. AFP

Kênh CNN của Mỹ cho biết tin trên vào hôm 4/10 trích nguồn từ các quan chức quốc phòng của nước này.

Theo đề xuất thì Hạm đội Thái Bình Dương Hoa Kỳ sẽ chỉ huy một loạt các hoạt động trong vòng một tuần vào tháng 11.

Mục tiêu của đề nghị trên được cho biết nhằm tập trung cao độ các bài diễn tập của tàu chiến, máy bay, và binh sĩ Mỹ để chứng minh rằng Washington có khả năng chống lại một cách nhanh chóng những phe đối lập ‘tiềm năng.’

Bản đề thảo cũng đưa ra kế hoạch cho các chiến hạm và máy bay neo gần vùng nước mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông cũng như Eo biển Đài Loan để chứng minh tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế.

Các tàu chiến và máy bay được nói sẽ hoạt động gần với lực lượng quân đội Trung Quốc, nhưng nhấn mạnh là không hề có ý định thách đấu với phía Trung Quốc.

Giới chức Mỹ thừa nhận việc Bắc Kinh luôn xem những hoạt động của Mỹ ở biển Đông là ‘khiêu khích’ và cộng đồng tình báo Mỹ sẽ cân nhắc phản ứng của Trung Quốc.

Tuy nhiên, Lầu Năm Góc và Hạm đội Thái Bình Dương từ chối trả lời và không cho ý kiến thêm về bản đề thảo trên.

Đề xuất của Hải quân Mỹ đưa ra ngay sau vụ việc khu trục hạm Lữ Dương của Trung Quốc áp sát tàu USS Decatur của hải quân Mỹ ở Biển Đông vào hôm 30/9.

Vụ chạm trán được cho rằng đã làm căng thẳng thêm quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh.

Giới chức Washington cho CNN biết Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis đã hủy bỏ chuyến đi dự kiến đến Bắc Kinh và hoàn toàn không có thông báo chính thức nào từ Lầu Năm Góc.

Trong một buổi họp báo vào cuối tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng mối quan hệ của ông với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể sẽ chấm dứt. Ông nói nguyên văn : ‘Ông ấy có thể không phải là bạn nữa. Nhưng ông ấy chắc chắn sẽ phải tôn trọng tôi.’

*****************

Căng thẳng Biển Đông có thể gây ra chiến tranh (RFA, 03/10/2018)

Sự việc tàu khu trục Hoa Kỳ Decatur thực hiện một hải trình sát các bãi đá Trung Quốc đang chiếm giữ ở Trường Sa là Gaven và Garma vào 30 tháng 9, là tiếp nối một loạt các hải trình của tàu chiến phương Tây vào Biển Đông thách thức Trung Quốc, diễn ra chỉ trong thời gian chưa đầy nửa năm.

Chiến hạm Decatur của Mỹ đang hoạt động ở Biển Đông 10/2016. AFP

Cuối tháng 9, một tàu chiến Hàn Quốc, đồng minh của Hoa Kỳ ở Châu Á đi sát quần đảo Hoàng Sa mà Trung Quốc đang chiếm giữ. Sau khi Bắc Kinh phản đối, Hàn Quốc nói rằng tàu của họ tránh bão.

Ngày 17/9 tàu ngầm Nhật Bản ghé cảng Cam Ranh của Việt Nam sau một cuộc tập trận trên Biển Đông với các tàu chiến của Nhật.

Đầu tháng 9 tàu chở trực thăng Kaga của Nhật vào Biển Đông.

Cuối tháng 8, chiến hạm Anh HMS Albion đi sát Hoàng Sa.

Tháng 5, tàu đổ bộ Pháp Dixmude đi ngang qua Trường Sa.

Trong cùng thời gian đó máy bay ném bom chiến lược B52 của Mỹ đã hai lần bay ngang qua vùng trời Biển Đông.

Bình luận về những sự kiện này, ông Nguyễn Thành Trung, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Sài Gòn nói với chúng tôi rằng dường như liên minh phương Tây đã đạt được một sự đồng thuận trong việc thách thức Trung Quốc ở Biển Đông.

Thạc sĩ Hoàng Việt, chuyên nghiên cứu về Biển Đông tại Sài Gòn đồng ý nhận định này :

"Biển Đông là nơi giao thương thương mại rất lớn. Thứ hai là Biển Đông cũng là nơi mà các bên đang thử sức nhau. Một bên là Hoa Kỳ muốn ngăn sự phát triển của Trung Quốc, vì sự phát triển đó không phải là sự phát triển đơn thuần mà kèm theo là sự hung hăng đe dọa toàn bộ thế giới. Vì thế nước Mỹ mới kêu gọi các đồng minh. Ngay từ năm ngoái đã có các quốc gia đồng ý, trong đó có Anh, Pháp,…cho tàu tuần tra khu vực Biển Đông. Và trong năm nay họ đã làm hình thành điều đó".

Đối diện với sức ép tăng lên đó của phương Tây, Trung Quốc phản ứng như thế nào ? Họ có chùn bước hay không ?

Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung trả lời :

"Trung Quốc đã tuyên bố hủy bỏ cuộc đối thoại giữa hai bộ trường quốc phòng trong tháng tới. Tháng rồi thì hủy chuyến thăm của tàu Mỹ vào Hongkong. Trung Quốc đang sử dụng tất cả các con bài có thể để chứng tỏ cho Mỹ biết rằng họ không để cho Mỹ bắt nạt".

Cuối tháng 9, Ngoại trưởng Vương Nghị của Trung Quốc nói trong bài diễn văn đọc trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc rằng Trung Quốc sẽ không để cho mình bị bắt nạt trong bất cứ vấn đề gì.

Bà Nông Hồng, một chuyên gia về quan hệ quốc tế của Trung Quốc, sau đó có làm rõ hơn, khi trả lời truyền thông Mỹ rằng một trong những vấn đề mà Bắc Kinh sẽ không để cho mình bị sức ép từ các nước khác, là vấn đề Biển Đông.

Thạc sĩ Hoàng Việt giải thích tiếp thái độ của Trung Quốc :

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nói tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc là Trung Quốc không để cho ai bắt nạt 28/9/2018. AFP

"Trung Quốc cho rằng họ là một cường quốc và sắp trở thành siêu cường. Cho nên họ sẽ không rút lui đâu. Gần đây nhất là tàu Trung Quốc đã áp sát một cách nguy hiểm, không an toàn tàu khu trục của Hoa Kỳ. Điều đó cho thấy Trung Quốc không dễ gì bị xuống nước.

Tôi có trao đổi với một số học giả Trung Quốc về cuộc chiến tranh thương mại, thì họ vẫn khẳng định rằng Trung Quốc không dễ gì chịu thua trong cuộc chiến thương mại này. Và chúng ta thấy phản ứng của Trung Quốc là chơi tới cùng với Hoa Kỳ".

Ông Nguyễn Thành Trung cho rằng, trước mắt Trung Quốc có thể sẽ bị bận rộn với liên tục những hành trình của máy bay và tàu chiến phương Tây, nhưng không bao giờ quên mục tiêu cuối cùng của họ là kiểm soát Biển Đông :

"Có thể là họ nhẹ nhàng hơn chút xíu, rồi khi phe kia mất cảnh giác họ sẽ tiếp tục đạt mục tiêu của họ. Chính sách cải tạo đảo của họ là như vậy, lấn từng bước từng bước, và họ đã thành công, tránh làm kinh động các quốc gia khác".

Từ hơn hai năm qua, Trung Quốc đã cho bồi đắp các đảo đá và bãi cạn mà họ đang chiếm đóng ở quần đảo Trường Sa đang tranh chấp với các nước Đông Nam Á, thành cắc căn cứ hậu cần quân sự, đường băng đáp máy bay,….

Tuy nhiên Thạc sĩ Hoàng Hiệp cũng khá lạc quan về tình hình hiện nay tại Biển Đông :

"Hồi năm ngoái, tôi mất cả niềm tin về Biển Đông, khi thấy Hoa Kỳ để cho Trung Quốc múa gậy vườn hoang. Nhưng bây giờ đã thay đổi. Điều đó cho thấy các quốc gia nhỏ như ASEAN đã có tiếng nói nhất định hơn trong việc này. Bởi vì Hoa Kỳ cũng cần các nước ASEAN đứng với họ. Các nước ASEAN cũng cần Hoa Kỳ hổ trợ, bởi vì trên thế giới bây giờ chỉ có một quốc gia có thể ngăn chận tham vọng biển của Trung Quốc, đó là Hoa Kỳ mà thôi".

Ông Nguyễn Thành Trung thì cho rằng sự gia tăng sức ép của phương Tây ở Biển Đông là một cơ hội để cho Việt Nam tạo nên uy tín của mình trong việc tranh chấp ở Biển Đông.

"Nếu Việt Nam tuyên bố rõ ràng ủng hộ Mỹ và các quốc gia đồng minh trong chuyện tự do hàng hải, thì Việt Nam sẽ tỏ cho cộng đồng quốc tế rằng mình luôn tôn trọng luật pháp quốc tế, tạo ra một uy tín rất lớn cho Việt Nam".

Trở lại với ý định dài lâu của Bắc Kinh tại Biển Đông, Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, một nhà nghiên cứu độc lập từ Singapore, cho rằng sức ép của phương Tây chỉ làm cho Trung Quốc càng quyết tâm với mục tiêu độc chiếm Biển Đông của mình. Mà khả năng tệ nhất có thể là nổ ra chiến tranh ở Biển Đông.

Bình luận về khả năng này, ông Hoàng Việt nói với chúng tôi rằng hiện Mỹ đang ép Trung Quốc cả về thương mại lẩn trên biển, và điều đáng lo là cuộc chiến thương mại lại có thể làm Trung Quốc quyết đoán hơn trên Biển Đông :

"Nếu cuộc chiến thương mại này ảnh hưởng đến tốc độ tăng trường của Trung Quốc, họ sẽ tìm cách hướng các bất mãn trong nước ra bên ngoài, với một cuộc chiến tranh nào đó. Cuộc chiến tranh này không thể xảy ra với Mỹ được, vì Trung Quốc chả dại gì mà đụng vào Mỹ, một cường quốc hải quân. Họ sẽ tìm một quốc gia nhỏ nào đấy, có một sai lầm nào đấy, thì đó là một thách thức với các quốc gia ASEAN".

Ông Nguyễn Thành Trung cũng cho rằng cả Mỹ và Trung Quốc đều không muốn chiến tranh giữa đôi bên xảy ra.

"Phía Mỹ cùng đồng minh, lẩn Trung Quốc đều cố gắng không đẩy vấn đề quá xa. Chủ yếu dằn mặt nhau. Trong vụ tàu Trung Quốc cản tàu Decatur của Mỹ, khi còn cách khoảng 40 mét, nó đã chuyển hướng để tránh va chạm".

Nhưng đồng thời ông cho rằng việc một cuộc chiến hạn chế mà Trung Quốc muốn tiến hành với một quốc gia nhỏ nào đấy là có thể xảy ra để làm tan đi sự bất mãn tiềm tàng trong nước.

Trong lịch sử quan hệ Việt Trung suốt 2000 năm qua, các nhà sử học và chuyên gia cho rằng Trung Quốc đã vài lần tấn công Việt Nam để giải quyết những lộn xộn về chính trị trong nước. Đó là cuộc tấn công của Nhà Tống vào thế kỷ 11 sau khi Tể tướng Vương An Thạch lên cầm quyền, cần đàn áp nhóm quan lại chống đối, và mới đây, 1979, Bắc Kinh đã xua quân tấn công Việt Nam trong một tháng. Cuộc tấn công này được cho là do Đặng Tiểu Bình tiến hành để tạo nên vị thế, thực hiện những thay đổi chính trị trong nước.

Kính Hòa

Tình hình nóng bỏng trên bán đảo Triều Tiên và việc chuẩn bị Đại Hội Đảng Cộng Sản lần thứ 19 tại Trung Quốc trong những tháng gần đây đã thu hút sự chú ý của thế giới, với hệ quả là vấn đề Biển Đông ít được truyền thông chú ý. Thế nhưng trên hiện trường, Bắc Kinh vẫn tiếp tục công việc xây dựng cơ sở trên những thực thể đã chiếm đóng, với mục tiêu rõ rệt là tăng cường quyền khống chế trên những vùng biển mà Trung Quốc đơn phương cho là của mình. Trong một bài viết đề ngày 31/10/2017, hãng tin Anh Reuters đã cảnh báo : trong một thời gian ngắn sắp tới đây, Bắc Kinh sẽ hung hăng khẳng định trở lại chủ quyền Trung Quốc trên Biển Đông.

Ảnh vệ tinh chụp Đảo Cây (Tree Island), quần đảo Hoàng Sa ở Biển Đông ngày 12/10/2017.Planet Labs/Handout via Reuters

Ghi nhận đầu tiên của Reuters là việc Trung Quốc vẫn lẳng lặng tiếp tục các hoạt động bồi đắp đảo đá, xây dựng cơ sở tại nhiều nơi trên Biển Đông. chẳng hạn như tại vùng quần đảo Hoàng Sa, cụ thể là trên Đảo Bắc (North Island) và Đảo Cây (Tree Island) thuộc nhóm An Vĩnh (Amphitrite Group).

Bồi đắp Hoàng Sa, sử dụng Trường Sa

Một báo cáo của cơ quan Sáng Kiến Minh Bạch Hàng Hải Châu Á (AMTI), thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu Chiến Lược và Quốc Tế (CSIS) ngày 09/08/2017 đã nêu bật một vài công trình mới của Bắc Kinh mà vệ tinh gần đây đã chụp ảnh được.

"Vào tháng 8 năm 2015, hai tháng sau khi ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tuyên bố rằng mọi hoạt động cải tạo của Trung Quốc đã chấm dứt, ở phía Tây của Đảo Cây chỉ có một lượng nhỏ đất mới tạo. Kể từ đó, Trung Quốc đã tiến hành nạo vét một cảng mới và bồi đắp thêm khoảng 25 mẫu đất bổ sung cho hòn đảo (tương đương khoảng 10 héc ta)... Gần đây, Trung Quốc đã hoàn thành một bãi đáp trực thăng mới và lắp đặt cơ sở hạ tầng năng lượng tái tạo với các tua bin gió và hai tấm pa nô điện mặt trời trên Đảo Cây".

Về đảo Bắc, AMTI xác nhận : "Trong năm 2016, Trung Quốc bắt đầu hoạt động bồi đắp nhằm nối liền Đảo Bắc với Đảo Giữa (Middle Island gần đấy. Tuy nhiên, cầu nối bằng đất giữa hai đảo này đã bị bão Sarika phá hủy vào tháng 10 năm 2016. Kể từ đó, Trung Quốc đã tiến hành thêm các hoạt động bồi đắp ở phía nam Đảo Bắc và xây dựng một tường chắn bao quanh khoảng 7 mẫu đất mới (tức khoảng 2,8 héc ta) để ngăn xói mòn. Trung Quốc đã xây dựng nhiều cơ sở mới, trong đó dường như có cả một tòa nhà hành chính lớn nằm trong khu đất mới tạo trên đảo."..

Còn tại vùng quần đảo Trường Sa, một số chuyên gia chờ đợi là trong những tháng tới, Trung Quốc sẽ bố trí chiến đấu cơ trên những hòn đảo nhân tạo đã có phi đạo (như Chữ Thập, Xu Bi và Vành Khăn). Trong khi đó giới chức quân sự khu vực cho biết là Bắc Kinh đã dùng những cơ sở mới để tung lực lượng tuần duyên và hải quân sâu hơn vào khu vực Đông Nam Á.

Theo bà Bonnie Glaser chuyên gia về Trung Quốc thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu Chiến Lược và Quốc Tế, Bắc Kinh đã xây dựng xong các cơ sở, và cả viên chức dân sự lẫn quân sự Trung Quốc đều nói rõ là khi thời điểm chiến lược chín muồi, họ sẽ tận dụng những cơ sở đó.

Bà Glaser thẩm định : "Tôi cho rằng vấn đề lúc này không còn là liệu Trung Quốc có làm hay không, mà là bao giờ thì họ sẽ khẳng định mạnh mẽ hơn lợi ích của họ ở Biển Đông, vào một thời điểm do chính họ chọn lựa…".

Biển lặng trước bão tố

Hoạt động tăng cường cơ sở tại Biển Đông của Trung Quốc phản ánh thái độ quyết đoán ngày càng tăng của Bắc Kinh tại vùng Biển Đông trong nhiệm kỳ đầu của chủ tịch Tập Cận Bình, được chính ông nêu bật trong diễn văn khai mạc Đại Hội Đảng Cộng Sản vừa qua, khi ông tuyên bố "Công việc xây dựng trên các đảo và rạn san hô ở Biển Đông đã tiến triển đều đặn".

Vấn đề Trung Quốc bồi đắp đảo nhân tạo tại Biển Đông chắc hẳn sẽ được nêu ra trong chuyến công du Châu Á của tổng thống Mỹ Donald Trump, trong đó có chặng ghé Trung Quốc. Một phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Mỹ, ông Michael Cavey, cho biết là Washington vẫn quan ngại về tình hình căng thẳng tại Biển Đông, đặc biệt là căng thẳng nẩy sinh từ các hoạt động cải tạo đất và quân sự hóa các tiền đồn trong vùng tranh chấp, cũng như việc có bên (ám chỉ Trung Quốc) dùng thủ đoạn cưỡng bức để tuyên bố chủ quyền.

Trả lời Reuters, phát ngôn viên bộ Quốc Phòng Trung Quốc Nhiệm Quốc Cường (Ren Guoqiang) nói thẳng thừng là những hòn đảo ở Biển Đông thuộc chủ quyền không tranh cãi của Trung Quốc, do đó không thể gọi việc Trung Quốc bồi đắp các đảo đá của mình và xây dựng các cơ sở phòng thủ là hành động triển khai quân sự.

Đối với nhân vật này, tình hình khu vực hiện nay nói chung là tốt, và tất cả các bên liên quan phải cố sức cùng nhau bảo vệ hòa bình và ổn định tại Biển Đông.

Vào ngày 30/10, đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Thôi Thiên Khải, đã lên tiếng yêu cầu Washington không nên "xen" vào nỗ lực của khu vực nhằm giải quyết tranh chấp Biển Đông.

Biển Đông sẽ là đấu trường Mỹ-Trung

Vào đầu tháng 10 vừa qua, trong một diễn văn tại Singapore, đô đốc Harry Harris, tư lệnh Bộ Chỉ Huy Thái Bình Dương của Mỹ, đã lên tiếng cho rằng kể cả khi Washington thúc giục Bắc Kinh giúp đỡ trong vấn đề Bắc Triều Tiên, Mỹ vẫn quy trách nhiệm cho Trung Quốc về những hành động vi phạm luật pháp và chuẩn mực quốc tế.

Lãnh đạo quân sự Mỹ cao cấp nhất trong vùng nói rõ là Washington muốn Bắc Kinh cố gắng nhiều hơn trong việc chấm dứt những hoạt động gây hấn tại Biển Hoa Đông và Biển Đông, nơi mà Trung Quốc đang tăng cường sức mạnh quân sự và củng cố các lợi thế địa lý nhằm áp đặt chủ quyền mặc nhiên trên các vùng biển đảo đang tranh chấp.

Một nghiên cứu mới đây của RAND Corp, một định chế có liên hệ với chính phủ Mỹ, đã đánh giá về nguy cơ xảy ra xung đột giữa Bắc Kinh và Washington, và trên bảng xếp hạng những điểm nóng tiềm tàng, đã nâng Biển Đông lên trên Đài Loan và ở ngay dưới bán đảo Triều Tiên.

Trong bối cảnh Lầu Năm Góc tiến hành những chiến dịch tuần tra bảo vệ tự do hàng hải FONOPS một cách thường xuyên hơn, nhằm thách thức yêu sách chủ quyền "quá đáng"của Trung Quốc, một số nhà phân tích cho rằng Washington đang cố làm đối trọng với thế thống trị càng lúc càng tăng của Bắc Kinh trong khu vực.

Ian Storey, chuyên gia về Biển Đông tại Viện Nghiên Cứu Đông Nam Á ở Singapore, đã nhận định bi quan, cho rằng FONOPS chỉ là chiến thuật chứ không phải là chiến lược, và những chuyến tuần tra bảo vệ tự do hàng hải do Mỹ tiến hành không làm suy suyển chút nào kế hoạch của Trung Quốc về Biển Đông. Theo ông : "Trung Quốc có dấu hiệu đang theo đuổi một chiến lược được suy tính kỹ và dài hạn để giành lấy quyền thống trị trên Biển Đông, trong khi Mỹ thì phản ứng bằng những động thái chiến thuật nhất thời".

Nghê Nhạc Hùng (Ni Lexiong), một chuyên gia về Hải Quân tại Đại Học Thượng Hải, thì lại tố cáo Mỹ là bên gây sự : "Chừng nào mà các nước không cố ý tiến tới và gây nên xung đột, thì mọi việc sẽ ổn... Vấn đề là một số nước, như Mỹ, lại lấn tới và khuấy động mọi sự".

Trọng Nghĩa

Nguồn : RFI, 03/11/2017