 | Tổng quan: | 3596054 |
Ngay cả trong thời kỳ hoàng kim, các con hổ cũng gặp phải những kẻ gièm pha. Hai mươi lăm năm trước vào đúng tháng này, Paul Krugman, một nhà kinh tế, đã viết trên tờ Foreign Affairs, một tạp chí chính sách của Mỹ, một bài có tựa đề "Những hiểu lầm về Sự thần kỳ Châu Á". Ông lập luận rằng khi nhìn kỹ lại, các nền kinh tế dường như năng động của Châu Á cho thấy "ít bằng chứng một cách đáng ngạc nhiên về sự cải thiện năng suất". Thay vào đó, tăng trưởng của họ phụ thuộc vào việc gia tăng nhanh chóng đầu vào về lao động, vốn, v.v… Đó là một phép màu dựa trên "mồ hôi" (perspiration) chứ không phải sự "sáng tạo" (inspiration). Đặc biệt, Singapore "đã tăng trưởng thông qua việc huy động các nguồn lực có thể khiến Stalin cũng phải tự hào", Krugman viết.
Mô hình tăng trưởng dựa trên mồ hôi này phải đối mặt với một số giới hạn tự nhiên. Tỷ lệ việc làm không thể tăng mãi mãi. Và sự tích lũy tư bản cuối cùng sẽ bước vào giai đoạn lợi nhuận giảm dần. Do đó, tốc độ tăng trưởng của các con hổ chắc chắn sẽ chậm lại.
Về điểm cuối, Krugman rõ ràng đã đúng. Các con hổ Châu Á đã tăng trưởng trung bình chỉ 3% trong thập niên này, giảm từ mức 8% so với đầu những năm 1990. Nhưng sự pha trộn giữa "mồ hôi" và "sáng tạo" của họ giờ tốt hơn những gì Krugman lo sợ. Khi đóng góp của lao động giảm xuống, năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP), một thước đo về năng suất (vẫn còn gây tranh cãi về mặt lý thuyết), đã đóng góp nhiều hơn. Từ năm 2000 đến 2017, chỉ số này của các con hổ đã tăng nhanh ít nhất gấp đôi so với ở Mỹ, theo Tổ chức Năng suất Châu Á có trụ sở tại Tokyo.
Sự so sánh khiến các con hổ sợ nhất không phải với quá trình công nghiệp hóa kiểu Stalin của Liên Xô mà là sự trì trệ kéo dài của Nhật Bản. Cuộc sống ở Nhật Bản, đối với nhiều người, là thoải mái và sung túc. Nhưng nền kinh tế của nước này đã hụt hơi. GDP bình quân đầu người của Nhật Bản tính theo ngang giá sức mua đạt mức 85% của người Mỹ năm 1990 ; ngày nay tỉ lệ này chỉ gần 70%. Một nguyên nhân khiến Nhật Bản bị trì trệ kéo dài là tình trạng lão hóa dân số : dân số Nhật giờ đây già hơn tất cả các nước ngoại trừ xứ Monaco nhỏ bé. Nhưng trong ba thập niên tới, các con hổ sẽ già đi còn nhanh hơn những gì Nhật Bản đã trải qua. Các con hổ cũng thấy nhiều hình ảnh bản thân trong mô hình kinh tế của Nhật Bản, từng là hình mẫu cho họ noi theo. Hàn Quốc và Đài Loan đều mạnh về chế tạo hơn so với dịch vụ, và cả bốn nước đều phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu để tạo ra tăng trưởng nguồn cầu. Liệu họ có lặp lại thất bại của Nhật Bản đúng như cách họ đã sao chép thành công của nước này ?
Lặp lại khó khăn của Nhật Bản cũng không phải hoàn toàn là một thảm họa : nhiều quốc gia vốn lo lắng về bẫy thu nhập trung bình sẽ thấy thoải mái nếu rơi vào bẫy thu nhập tương đương mức của Nhật Bản. Nhưng các con hổ vẫn có thể khao khát đạt được mức tốt hơn. Bất chấp các tương đồng với Nhật Bản, họ cũng khác Nhật Bản ở nhiều khía cạnh.
So với Nhật Bản trong những năm bong bóng, họ là những nền kinh tế bảo thủ về tài chính. Kể từ sau khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997-98, họ đã duy trì các tấm đệm tài chính lớn cho các ngân hàng của mình và đi tiên phong trong việc áp đặt các giới hạn thận trọng vĩ mô đối với các khoản vay. Ngoài ra, các con hổ thậm chí còn phụ thuộc sâu sắc hơn vào hệ thống thương mại toàn cầu và đều cho thấy quyết tâm giữ vững vị trí hàng đầu toàn cầu. Cả bốn nền kinh tế đều thích tự hào về vị trí của mình trong nhóm đứng đầu các bảng xếp hạng như về chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới hoặc Ngân hàng Thế giới.
Nếu các con hổ vấp ngã, đó sẽ là vì lý do riêng của họ, chứ không phải vì họ đang lặp lại sai lầm của Nhật Bản. Đài Loan muốn giảm bớt các sợi dây kinh tế với Trung Quốc, nhưng điều này đang khó thực hiện vì Trung Quốc nay là trung tâm của trọng lực kinh tế Châu Á. Sự tức giận về tình trạng tập trung quyền lực kinh tế ở Hàn Quốc đã dẫn đến nhu cầu về một hệ thống công bằng hơn. Nhưng nhiều phản hồi của chính phủ đã không hiệu quả hoặc phản tác dụng.
Hệ thống chính trị được quản lý cẩn thận của Singapore đã bị căng thẳng nhiều hơn, và sự phản đối nhập cư cho thấy nước này không miễn nhiễm trước chủ nghĩa dân túy vốn đang trỗi dậy trên toàn thế giới. Đáng buồn thay, Hồng Kông là con hổ có nguy cơ sẽ tụt lùi lớn nhất. Thật dễ hiểu khi người dân Hồng Kông, thành công và hiểu biết, muốn tự đưa ra các quyết định lớn cho bản thân mình. Tuy nhiên, các nhà cầm quyền của họ sẽ không muốn điều đó.
Vì vậy, sẽ hợp lý khi có một cái nhìn cân bằng về các con hổ. Vẫn còn nhiều điều có thể lạc hướng đối với họ. Tuy nhiên, cũng có nhiều điều có thể tiếp tục đi đúng hướng. Họ từng có rất nhiều điểm mạnh. Hàn Quốc đã nổi lên như một cường quốc về nghiên cứu, đồng thời xây dựng các thương hiệu toàn cầu mạnh, từ điện thoại thông minh đến các thần tượng nhạc pop. Đài Loan, trong hoàn cảnh khó khăn nhất về địa chính trị, đã tự biến mình thành một nhân tố thiết yếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời phát triển một hệ sinh thái sinh động gồm các doanh nghiệp nhỏ. Hồng Kông, bất chấp các tai ương hiện tại, đã trở thành cầu nối tài chính giữa Trung Quốc và thế giới. Singapore đứng đầu lớp hổ theo nhiều cách : họ có nền kinh tế đa dạng dù là một nước nhỏ, và đã xoa dịu được tình trạng bất bình đẳng vốn đi kèm với sự thịnh vượng gần đây.
Các con hổ cũng quan trọng đối với phần còn lại của thế giới. Hồ sơ của họ trong những năm bùng nổ vẫn là một tài liệu tham khảo quan trọng cho các nước đang phát triển khác noi theo. Kinh nghiệm của họ trong hai thập niên qua cho thấy các quốc gia có thể leo từ mức thu nhập trung bình lên tầm cao hơn như thế nào. Hồ sơ của họ trong vài thập niên tới cũng sẽ thu hút sự quan tâm của các nước phát triển.
Bộ tứ này có thể được xem là trường hợp thử nghiệm cho tương lai. Họ thường là những người tiên phong cho các công nghệ mới nhờ vào các công ty sáng tạo của họ. Và xã hội của họ đang phải đối mặt với vấn đề điển hình về các thế lưỡng nan mà các nước giàu đang đối mặt : làm thế nào để đối phó với tình trạng lão hóa dân số ; bảo vệ công nhân trước tác động của tự động hóa ; phục hồi tăng trưởng năng suất ; giữ quan hệ gần gũi với cả Mỹ và Trung Quốc ; và làm thế nào thúc đẩy tiền lương trì trệ và giữ giá bất động sản không tăng vọt.
Nhiều thập niên trước khi họ được đặt biệt danh là các con hổ, các nền kinh tế nhỏ hơn của Châu Á được ví von với một loài động vật khác : đàn ngỗng bay, với Nhật Bản là con ngỗng đầu đàn. Trong tự nhiên, cũng như trong kinh tế học, các con ngỗng bay sau sẽ bay dễ dàng hơn khi có con ngỗng đầu đàn dẫn dắt, bởi chúng được hưởng lợi từ luồng gió mà con ngỗng đầu đàn tạo ra. Nhưng phép ẩn dụ ban đầu này đã quên nói đến việc các con ngỗng thường thay phiên nhau làm con ngỗng đầu đàn. Hồng Kông, Singapore, Đài Loan và Hàn Quốc đã dành nhiều thập niên thoải mái bay sau các nền kinh tế tiên tiến hơn. Tin tốt và cũng là tin xấu là giờ đây không còn ai để họ bay theo nữa.
The Economist
Nguyên tác : "Where do the Asian tiger economies go from here ?", The Economist, 05/12/2019.
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 26/12/2019
Vào lúc 4g30 sáng, hàng trăm người đã tràn ra đường bên ngoài ga Namguro ở Seoul. Họ không tới đây để đón tàu, vốn chỉ hoạt động sau một giờ nữa. Họ cũng không bị thu hút bởi các quán ăn sáng (bán xúc xích và bánh mỳ dẹt), các phòng hát trên lầu (cung cấp dịch vụ karaoke) hoặc các spa dưới tầng hầm (cung cấp những gì ai cũng biết). Thay vào đó, họ đến đây để cung cấp sức lao động của mình nhằm đổi lấy một ngày lương tại bất kỳ công trường xây dựng nào đang cần thêm lao động. Trong khi chờ được trả giá, họ hút thuốc, ngồi xổm và ho. Và họ không nói tiếng Hàn mà là tiếng Quan thoại.
Hàn Quốc từng là một nước xuất khẩu lao động ròng. Vào những năm 1970, các công nhân của các công ty nước này đã xây dựng những con đường ở Ả Rập Saudi, thường vào ban đêm dưới ánh đèn. Nhưng những người nhập cư, bao gồm cả những người Trung Quốc đang tập trung tại Namguro, hiện chiếm tỷ lệ ngày càng tăng trong lực lượng lao động.
Bất chấp những lo lắng về việc làm trong nền kinh tế của các con hổ, tỷ lệ thất nghiệp của họ vẫn thấp một cách đáng ghen tị : dưới 4% ở tất cả các nước này. Nỗi lo lắng lâu dài của họ sẽ là sự thiếu hụt không phải về việc làm mà là về những người trong độ tuổi lao động. Dân số trong độ tuổi lao động truyền thống (từ 15-64) đã giảm ở cả bốn nền kinh tế. Đến năm 2040, tỉ lệ người trong độ tuổi lao động so với số người cao tuổi của họ sẽ còn thấp hơn cả Nhật Bản ngày nay. Trong khoảng thời gian 20 năm tới, những con hổ này sẽ già đi nhanh như tình trạng Nhật Bản đã trải qua trong hơn 30 năm.
Tỷ lệ sinh của các con hổ thuộc nhóm mười nước thấp nhất trên toàn thế giới : thấp đến mức mỗi năm số sinh mới dự kiến chỉ bằng 55% so với lứa thế hệ cha mẹ của họ. Chính phủ các nước này đã cố gắng mà không đạt nhiều thành công để đảo ngược xu hướng này. Một số thậm chí đã thử cả biện pháp mai mối. Mạng lưới Phát triển Xã hội Singapore đã tổ chức các bữa ăn tối, xem phim và chơi cờ. Một cơ quan mai mối có chứng nhận sẽ giúp bạn tìm được đối tác lý tưởng của mình với sự trợ giúp của trò xếp hình Lego. Tại Đài Loan, chính phủ đã tổ chức các chuyến tham quan bằng xe đạp và hẹn hò nhanh, bên cạnh các sự kiện khác. Nhưng một quan chức cấp cao đã thẳng thừng đánh giá rằng : "Hoàn toàn vô tác dụng".
Dự báo số người trong độ tuổi lao động so với năm 2015.
Một lý do là văn hóa làm việc ở đây. "Nếu một quốc gia yêu cầu người dân của họ làm việc cả ngày đêm thì không có gì lạ khi tỷ lệ sinh quá thấp như vậy", theo lời Joyce Yang, người đã bỏ một việc làm về quan hệ công chúng tại Đài Bắc sau quá nhiều lần kết thúc ngày làm việc lúc nửa đêm. Tại Hàn Quốc, chính phủ của Tổng thống Moon đã giảm thời gian làm việc tối đa xuống còn 52 giờ (mặc dù các trường hợp ngoại lệ vẫn tồn tại). Cô Yang đã chọn một giải pháp triệt để hơn : chuyển sang Úc, từ đó cô kêu gọi 30.000 người theo dõi mình trên Facebook từ bỏ thói quen tham công tiếc việc. Cô nói "Người Đài Loan không có thời gian để sống".
Thời gian là một hạn chế ; một hạn chế khác nữa là chi phí. Mặc dù toàn xã hội được hưởng lợi từ sức sống của mỗi thế hệ mới, nhưng chi phí nuôi dạy trẻ em đè nặng lên một nhóm duy nhất : phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Với cha mẹ già phải chăm lo cộng với rất ít sự giúp đỡ từ chồng (đàn ông chỉ làm 1/5 công việc gia đình ở Hàn Quốc) và sự trợ giúp không thỏa đáng từ nhà nước, nhiều phụ nữ đã chọn kết hôn muộn nếu kết hôn, và chỉ có một con, nếu muốn sinh nở.
Tình trạng khó khăn của họ càng trở nên tồi tệ hơn bởi một trong những điều các con hổ tự hào nhất : sự cam kết đối với giáo dục. Mặc dù các con hổ này đều cung cấp giáo dục công chất lượng tử tế, nhiều phụ huynh cảm thấy phải chi tiền cho những trường tư đắt tiền và việc học thêm. Một số nỗ lực bổ sung này có thể giúp nâng cao kiến thức và năng suất trong tương lai cho trẻ em. Nhưng phần lớn trong số đó chỉ là nhằm tạo dựng hồ sơ, một nỗ lực để cải thiện vị trí của đứa trẻ trong dòng người xếp hàng xin vào các trường đại học tốt nhất, và để giành được những công việc tốt nhất sau khi ra trường. Giáo dục đã trở thành một cuộc chạy đua vũ trang, trong đó việc một phụ huynh chi thêm tiền và thời gian buộc những người khác cũng phải chạy theo.
Tại Hàn Quốc, ông Moon đã hứa sẽ thực hiện nhiều hành vi giảm tải giáo dục. Ông muốn hợp nhất các trường đại học vào một mạng lưới duy nhất, san phẳng hệ thống phân cấp các trường và thậm chí không khuyến khích các nhà tuyển dụng thuê nhân viên trên cơ sở hồ sơ học tập. Một số những đề xuất này dường như không thể thực hiện được. Các nhà phê bình gọi đó là "cuộc chiến đối với chế độ nhân tài". Nhưng có một sự phân biệt giữa tài năng, thứ cần được tưởng thưởng, với những nỗ lực lãng phí để chứng minh tài năng, thứ gây tổn hại. Các "mẹ hổ" có nguy cơ làm tổn thương chính các con hổ của mình.
Đối mặt với gánh nặng này, một số phụ huynh đã gian lận bằng cấp cho con cái. Một bài báo khoa học năm 2009 về yếu tố tiền thân di truyền của bệnh tật được cho là do con gái của Cho Kuk, Bộ trưởng Tư pháp của ông Moon, làm đồng tác giả, mặc dù lúc đó cô ấy chỉ là một học sinh. Ông Cho đã buộc phải từ chức trong tai tiếng.
Giải pháp
Để cải thiện cấu trúc độ tuổi bất lợi, các con hổ sẽ phải kết hợp tuần làm việc ngắn hơn với cuộc sống làm việc dài hơn. Họ sẽ cần nhiều người như Neo Kwee Leng hơn. Khi gần 60 tuổi, ông từ bỏ công việc kinh doanh tiểu thương của mình để dành cả ngày hoạt động tại trung tâm "Loving Heart", một trung tâm dành cho người cao tuổi ở Singapore. Đó không phải là nghỉ hưu : ông tham gia với tư cách là nhà quản lý. Đó hóa ra cũng không phải là một công việc nhẹ nhàng hơn. Khoảng 100 người ghé thăm hàng ngày, mỗi người có một nhu cầu khác nhau. Một số người đến kiểm tra y tế, một số vào chơi đàn ukulele, còn những người khác vào chỉ để trò chuyện.
Vì vậy, ông Neo đã nâng cấp các kỹ năng quản lý, học Excel và phân tích dữ liệu. "Phần khó khăn nhất là thị lực của tôi", ông nói. Ông cũng đã điều hành các hội thảo về sử dụng điện thoại thông minh. Quá trình đào tạo lại – của ông và những người khác – nằm trong chương trình SkillsFuture, một chương trình của chính phủ nhằm thúc đẩy văn hóa học tập trọn đời.
Tại các nền kinh tế con hổ, "trọn đời" có thể thực sự dài. Cũng như việc các nước này có tỷ lệ sinh thấp nhất, họ cũng là những nước có tuổi thọ cao nhất. Ngay cả ở tuổi 60, người dân của họ vẫn có thể sống thêm 25 năm nữa hoặc hơn, đủ thời gian để thành thạo cả Excel và ukulele.
Một cách khác để những con hổ đối phó với tình trạng già hóa dân số là cho phép nhập cư nhiều hơn. Người nước ngoài chiếm 6% lực lượng lao động tại Đài Loan và khoảng 3,3% tại Hàn Quốc. Đó là mức thấp theo tiêu chuẩn phương Tây, nhưng cao hơn Nhật Bản, nơi người nước ngoài chỉ chiếm 2%. Ở Hồng Kông và Singapore, sự phụ thuộc vào người nhập cư còn lớn hơn nhiều. Phần lớn dân số Hồng Kông (39%) được sinh ra ở nơi khác, bao gồm hơn 2,2 triệu người từ các vùng khác của Trung Quốc. Người sinh ra ở nước ngoài vẫn chiếm các vị trí cao trong các tòa án, cơ quan quản lý và thậm chí cả lực lượng cảnh sát. Thành phố cũng phụ thuộc vào hơn 380.000 người giúp việc và bảo mẫu (hầu hết đến từ Philippines và Indonesia), những người chiếm hơn 8% lực lượng lao động.
Singapore có 1,4 triệu lao động nước ngoài, tức hơn một phần ba lực lượng lao động. Chính phủ tin rằng người nhập cư là cần thiết để làm những công việc có tay nghề thấp mà người Singapore sẽ không muốn làm. Một sách trắng năm 2013 dự báo dân số sẽ tăng lên mức 6,9 triệu người vào năm 2030, từ mức 5,7 triệu hiện nay. Sách trắng đã vô tình tiết lộ giới hạn độ mở của Singapore. Dự báo này làm dấy lên lo ngại rằng những người nhập cư sẽ làm quá tải cơ sở hạ tầng và dịch vụ công của thành phố. Trong một trong những cảnh tượng hiếm hoi nhất ở Singapore, một vài ngàn người đã biểu tình trong một công viên, một số giơ cao các tấm biển ghi "Singapore dành cho người Singapore".
Nhập cư không phải là cách duy nhất để tận dụng lợi thế lực lượng lao động dồi dào của những nước khác. Bên cạnh nhập khẩu lao động, các con hổ cũng có thể xuất khẩu vốn. Bằng cách cho vay và đầu tư ra nước ngoài, họ cũng tận dụng được lực lượng lao động nước ngoài mà không gặp phải tất cả những khó khăn trong việc đưa những công nhân đó sang nước mình. Tại Hồng Kông, thu nhập ròng hàng năm từ các tài sản nước ngoài này đã lên tới gần mức 2.500 USD mỗi người.
Các con hổ đã tích lũy các khoản đầu tư ở nước ngoài bằng cách liên tục bán nhiều thứ cho phần còn lại của thế giới hơn so với mức họ mua. Thặng dư tài khoản vãng lai của Singapore năm ngoái là một con số khổng lồ, lên tới 18% GDP. Sự mất cân bằng thương mại này chưa gây ra nhiều chú ý hay chỉ trích từ Mỹ. Nhưng điều đó có thể thay đổi. Suy cho cùng, bốn nền kinh tế này đều xứng đáng được thế giới chú ý kỹ càng.
The Economist
Nguyên tác :"Will age weaken the Asian tiger economies ?", The Economist, 05/12/2019.
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 25/12/2019
Eo biển Đài Loan thường được mô tả là một điểm nóng tiềm tàng. Trên vùng biển hẹp này, Trung Quốc đang chỉa hàng ngàn tên lửa vào quốc gia mà họ coi là một tỉnh nổi loạn. Nhưng đối với những người làm việc tại Formosa 1, một trang trại điện gió ngoài khơi, eo biển này là một cái gì đó rất khác. "Đây là nơi có luồng gió tốt nhất thế giới". Một kỹ sư cất lời, mắt nhìn vào một cụm tuabin trên mặt nước màu lam ngọc.
Nhiều doanh nghiệp Đài Loan lo ngại hòn đảo sẽ thiếu điện, đe dọa nền kinh tế. Cuộc tranh luận đã có lúc trở nên quá lố : các nhà lập pháp đã ẩu đả với nhau ngay trong quốc hội.
Khi bắt đầu hoạt động vào cuối năm nay, đây sẽ là trang trại điện gió ngoài khơi có quy mô thương mại đầu tiên của Châu Á bên ngoài Trung Quốc và là trang trại đầu tiên trong số nhiều trang trại tương tự được quy hoạch ở eo biển này. Việc Đài Loan đón nhận điện gió đi kèm với quyết định loại bỏ dần năng lượng hạt nhân. Nhiều doanh nghiệp lo ngại điều này sẽ khiến hòn đảo thiếu điện, đe dọa nền kinh tế. Cuộc tranh luận đã có lúc trở nên quá lố : các nhà lập pháp đã ẩu đả với nhau trong quốc hội.
Năm 2017, một sự cố mất điện lớn bao trùm phía bắc Đài Loan. Nhưng Tổng thống Thái Anh Văn đang theo đuổi kế hoạch để tạo ra một "đất nước không điện hạt nhân" vào năm 2025. Đối với các nhà phê bình, đó là một ví dụ rõ ràng về việc hệ thống chính trị có thể dễ dàng bị các nhà hoạt động kiên quyết thay đổi như thế nào, cho dù đó là những người hoạt động bảo vệ môi trường hoặc chống tự do thương mại. Nó cũng nêu bật một câu hỏi lâu nay : Dân chủ có hại cho sự thịnh vượng hay không ?
Quan điểm này thường được nghe thấy ở Trung Quốc. "Đài Loan có gì để khoe trong 20 năm dân chủ đã qua ? Trên tất cả, đó là một sự suy giảm nhanh chóng về kinh tế", Zhang Weiwei, một học giả Trung Quốc, đã viết như vậy trong một bài tiểu luận. Nhưng ý kiến tương tự cũng được nêu lên ở một số con hổ khác. Trong các thế hệ lớn tuổi ở Hàn Quốc và Đài Loan vẫn tồn tại nỗi hoài niệm về Park Chung-hee và Tưởng Kinh Quốc, những lãnh đạo chuyên chế đã dẫn dắt họ trong những năm bùng nổ kinh tế. "Bạn không thể ăn dân chủ", Terry Gou, người sáng lập hãng Foxconn của Đài Loan, nói. (Nhưng dân chủ cũng không thể "tiêu hóa" được ông ấy : cuối cùng ông quyết định không tham gia cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan sau khi biết rõ không có cơ hội chiến thắng).
Nền chính trị tự do hơn ở Hàn Quốc và Đài Loan không phải lúc nào cũng mang lại cho họ vinh quang. Trong số bảy tổng thống dân cử từ năm 1987 của Hàn Quốc, ba người đã bị kết tội tham nhũng và một người tự sát để thoát khỏi một vụ bê bối. Trong số bốn tổng thống Đài Loan kể từ năm 1996, ba người bị buộc tội tham nhũng, một trong số đó đã bị kết án 19 năm tù. Tất cả cuộc đời chính trị rồi sẽ kết thúc trong thất bại, Enoch Powell, một chính trị gia người Anh gây tranh cãi, từng nói như vậy. Tuy nhiên, rất ít người có kết cục tồi tệ đến mức như của các tổng thống Hàn Quốc và Đài Loan.
Tuy nhiên, kể từ khi Hồng Kông được bàn giao cho Trung Quốc vào năm 1997, các nhà lãnh đạo ở đây cũng không phải là tấm gương quảng bá cho nền chính trị phi dân chủ. Trưởng đặc khu đầu tiên từ chức sớm, người thứ hai rốt cuộc cũng đi tù, và người thứ ba không được lòng dân đến mức không thể phục vụ nhiệm kỳ thứ hai. Trong khi đó, trưởng đặc khu hiện tại bị ghét đến nỗi các cuộc bầu cử địa phương gần đây, thường là một vấn đề không quan trọng, đã bị biến thành một cuộc trưng cầu dân ý trên thực tế về sự lãnh đạo của bà. Còn Singapore lâu nay gắn chặt với các lý tưởng "nhân tài trị" (meritocratic), nhưng mối thâm thù giữa những người con của Lý Quang Diệu, người cha sáng lập của đất nước, đã cho thấy một khía cạnh xấu xí hơn của nền chính trị chóp bu nước này.
Khi bốn con hổ được gán cho biệt danh đó, không ai trong số họ từng tổ chức các cuộc bầu cử cạnh tranh. Nhưng đến giờ hai trong số đó đã trở thành những nền dân chủ sôi động ; hai con hổ còn lại thì không. Do đó, bốn con hổ mang lại sự đa dạng mà các nhà khoa học xã hội cần khi muốn kiểm tra tác động của các biến khác nhau. Nền chính trị ồn ào của Đài Loan và Hàn Quốc có thể được so sánh với "nền dân chủ được quản lý" của Singapore, hay hệ thống không mang tính đại diện của Hồng Kông, cũng như với chính quá khứ phi dân chủ của họ. Những so sánh như vậy cho thấy điều gì ?
Cả Hàn Quốc và Đài Loan đã phát triển nhanh hơn trong những thập niên trước khi họ trở thành các nền dân chủ so với giai đoạn sau khi dân chủ hóa. Nhưng Hồng Kông và Singapore cũng từng tăng trưởng nhanh hơn so với hiện tại. Do đó, sự chậm lại của cả bốn nền kinh tế không thể bị đổ lỗi cho dân chủ. Singapore gần đây đã phát triển nhanh hơn so với những con hổ dân chủ. Nhưng Hồng Kông thường tăng trưởng chậm hơn (so với Hàn Quốc và Đài Loan).
Nhiều nghiên cứu mang tính hệ thống cũng đưa ra các kết luận pha trộn. Một bài báo mang tính bước ngoặt năm 1996 của Robert Barro thuộc Đại học Harvard đã đưa ra kết luận "khó chịu" rằng quá dân chủ có xu hướng gây ảnh hưởng (nhẹ) đến tăng trưởng. Ông suy đoán rằng sự phân phối lại thu nhập cần thiết để xoa dịu đa số cử tri có thể làm suy yếu động lực đối với đầu tư và việc làm. Các bài tập thống kê của ông cho thấy rằng một mức độ tự do chính trị vừa phải là tốt nhất : thực tế, ở mức như của Singapore hiện tại là phù hợp.
Nhưng các nhà dân chủ có thể thấy ấm lòng từ kết luận dễ chịu hơn của các nghiên cứu kinh tế mới hơn. Daron Acemoglu của của trường MIT và các đồng tác giả tính toán rằng dân chủ làm tăng thêm khoảng 20% GDP đầu người của một quốc gia trong dài hạn. Một lý do là dân chủ khuyến khích sự cởi mở và sự cam kết đối với giáo dục và y tế. Vì Singapore và Hồng Kông vẫn mở và đầu tư mạnh cho giáo dục và y tế, họ đã đạt được một số lợi ích kinh tế tồn tại ở các nền dân chủ trưởng thành.
Hậu quả khi không có quyền bầu cử
Đóng góp khác của dân chủ cho tăng trưởng, theo Acemoglu và các đồng tác giả, là giúp xoa dịu tình trạng bất ổn xã hội. Những kinh nghiệm gần đây của các con hổ đã giúp xác tín cho ông. Năm 2016, người Hàn Quốc phát hiện ra rằng tổng thống của họ, Park Geun-hye, đã bị thao túng bởi một cố vấn bí ẩn ở hậu trường. Tiết lộ này đã khiến hàng triệu người biểu tình xuống đường, giống như sự chán ghét của người Hồng Kông đối với ảnh hưởng của đại lục đã đưa hàng trăm ngàn người xuống đường biểu tình kể từ tháng Sáu.
Ở Hàn Quốc dân chủ, hệ thống chính trị đã có thể giải quyết được vấn đề này. Cơ quan lập pháp bắt đầu các thủ tục luận tội chính thức ; phán quyết của nó đã được tòa án hiến pháp tán thành ; bà Park đã bị loại khỏi quyền lực và bỏ tù ; và một cuộc bầu cử đã được tổ chức để tìm người kế nhiệm. Trong khi đó tại Hồng Kông, trưởng đặc khu Carrie Lam dường như thậm chí không có quyền tự từ chức, khi bà thú nhận trong một bài phát biểu bị rò rỉ với các doanh nhân rằng bà không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục chiến đấu.
Bởi vì hệ thống chính trị nửa vời của Hồng Kông đã không thể đáp ứng lại sự giận dữ của người biểu tình, cảnh sát đã buộc phải đối phó với điều đó. Nhiệm vụ của họ đã khiến cảnh sát cảm thấy vừa tức giận vừa quyền lực. Họ là công cụ duy nhất giúp chính phủ xử lý vấn đề, vì vậy chính phủ không muốn làm cho lực lượng cảnh sát cảm thấy bất mãn. Nỗi sợ đó đã ngăn chính phủ mở một cuộc điều tra khả tín về các hành vi sai trái của cảnh sát. Nhưng tình trạng thiếu trách nhiệm giải trình đã khiến người biểu tình càng tức giận, một số người thấy ít lý do để tôn trọng luật pháp nếu luật pháp không áp dụng đối với chính những người giúp thực thi pháp luật. Cuộc đối đầu đã khiến nền kinh tế rơi vào suy thoái, điều có khả năng tiếp tục vào năm tới. Dù dân chủ chưa chắc giúp thúc đẩy tăng trưởng, nhưng nếu nguyện vọng dân chủ không được đáp ứng thì nó chắc chắn có thể gây tổn hại cho tăng trưởng.
Chắc chắn là các con hổ dân chủ, vốn chỉ mới vài chục năm tuổi, cũng gặp nhiều khó khăn. Formosa 1, trang trại gió ngoài khơi của Đài Loan, đã bị các phương tiện truyền thông địa phương chỉ trích vì quá đắt đỏ và đã phải đối mặt với tám năm đánh giá chi tiết về tác động môi trường. Quá trình này đã diễn ra "kỹ lương hơn cả ở Châu Âu", theo Matthias Bausenwein, chủ tịch của Ørsted Asia Pacific, cổ đông lớn nhất của dự án. Nhưng sau khi vượt qua quá trình rắc rối đó, ông nói rằng cam kết của Đài Loan đối với điện gió trông chắc chắn hơn.
Trong bất cứ trường hợp nào, các nhà lập pháp Đài Loan cũng có những điều mới cần phải đấu tranh. Năm 2018, một cuộc ẩu đả khác đã nổ ra trong cơ quan lập pháp, lần này là về việc cắt giảm lương hưu cho công chức. Dù có dùng tới nắm đấm hay không, đó cũng là một vấn đề mà tất cả các con hổ phải vật lộn : số lượng người già ngày càng tăng và phải giải quyết vấn đề đó như thế nào.
The Economist
Nguyên tác : "Does democracy hurt or help growth in the tiger economies of Asia ?", The Economist, 05/12/2019.
Phan Nguyên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 20/12/2019
Hai quả bom xăng, một màu xanh, một màu vàng, được quấn trong một chiếc khăn và đựng trong ba lô. Đeo găng tay xây dựng và mặt nạ Guy Fawkes, những người biểu tình treo chúng trên lan can, giống như những người pha chế rượu trong quán bar. Sau đó, gạch được chuyển đến, chất đống trên một chiếc xe đẩy và được dấu dưới những chiếc ô. Người biểu tình dành mấy phút ném gạch đá và những lời lăng mạ xuống cầu thang của một lối ra tàu điện ngầm, hướng về phía cảnh sát chống bạo động bên dưới. Một ngọn lửa bùng lên khiến cảnh tượng thêm phần kịch tính, đủ để kích thích một phản ứng từ phía cảnh sát : một hộp hơi cay được bắn lên cầu thang. Người biểu tình tản ra, và một hàng cảnh sát tiến lên đằng sau những tấm khiên, vừa đi bắn bắn đạn hơi cay.
Từng nổi tiếng là một thành phố tiến bộ, Hồng Kông giờ đây được biết đến như một thành phố của các cuộc biểu tình. Gạch, bom xăng và hơi cay đã được ném xuống những khu bất động sản đắt đỏ nhất thế giới. Cuộc đụng độ được mô tả ở trên diễn ra trước một cửa hàng trưng bày của Bulgaria và một chi nhánh của Prada. Nhiều nhà phân tích, bao gồm cả những người trong chính quyền Hồng Kông, cho rằng nguyên nhân cơ bản của các cuộc biểu tình ở thành phố này là sự bất bình về kinh tế, đặc biệt là giá nhà đắt đỏ, tiền lương trì trệ và sự hiện diện phổ biến đến ngột ngạt của các tập đoàn có vai trò thống trị.
Thành phố này chắc chắn là nơi tồn tại sự bất bình đẳng thu nhập lớn. Những chiếc đồng hồ được trưng bày ở cửa hàng của Bulgaria có giá cao hơn lương tháng của hầu hết cư dân ở đây. Và những chiếc xe đẩy chở gạch đá của người biểu tình thường được dùng để chở bìa cứng tái chế được thu lượm bởi những phụ nữa nghèo lớn tuổi, còng lưng đẩy xe. Giá bất động sản cao một cách phi lý. Một cặp vợ chồng gần đây đã bán một chỗ đậu xe trong một khu chung cư cao cấp với giá 760.000 đô la, tương đương với chi phí để mua hơn 14.000 vé đậu xe.
Nếu kinh tế là động lực cơ bản cho tình trạng bất ổn của Hong Kong, thì có thể có giải pháp làm hài lòng cả người biểu tình lẫn các quan chức ở Bắc Kinh. Một chương trình xây dựng nhà ở cấp tốc và thuế theo cấu trúc lũy tiến hơn sẽ làm giảm bất bình đẳng ở Hồng Kông mà không làm Trung Quốc bất an : rốt cuộc, biện pháp đó sẽ làm cho Hồng Kông trông giống như đại lục hơn. Các nhà lập pháp thân Bắc Kinh tại Hồng Kông đã ủng hộ các đề xuất mua tới 700 ha đất từ các nhà phát triển bất động sản tư nhân cho dù họ có muốn bán hay không.
Tương tự, nhiều nhà phân tích đề xuất một giải pháp kiểu Singapore cho các vấn đề của Hồng Kông. Singapore sớm nhận ra rằng việc nhiều người dân được sở hữu nhà ở là yếu tố cần thiết cho sự ổn định xã hội. Hơn 80% dân số sống trong các căn hộ được xây dựng bởi các cơ quan chính phủ, được bán với giá trợ cấp. Phang Sock-Yong thuộc Đại học Quản lý Singapore nói rằng, nếu nói đến nhà ở, Singapore gần giống với "xã hội lý tưởng" được hình dung bởi Thomas Guletty trong cuốn sách "Tư bản trong thế kỷ 21" của ông. Nửa dưới dân số Singapore được sở hữu một phần tư số nhà ở của quốc gia này.
Nhưng bất bình đẳng thu nhập và nhà ở đắt đỏ là những vấn đề lâu nay ở Hồng Kông. Nhưng chúng đã không gây ra tình trạng bất ổn trong quá khứ. Vậy tại sao lại bây giờ ? Và nếu những bất bình về kinh tế đang thúc đẩy những người biểu tình, thì họ lại đang im lặng một cách đáng kinh ngạc về động cơ thực sự đó của họ. Họ thường phàn nàn về sự tàn bạo của cảnh sát và sự xói mòn quyền tự trị của Hồng Kông trước đề cập đến tình trạng việc làm hoặc bất bình đẳng thu nhập. "Chúng tôi nhìn thấy những góc tối của chính phủ", theo lời một người biểu tình tại Đại học Trung văn Hồng Kông (CUHK) vốn đang tức giận vì vụ bắn chết một sinh viên trường đào tạo nghề vào ngày 11 tháng 11. Francis Lee đến từ CUHK và các đồng nghiệp đã khảo sát hàng ngàn người biểu tình trong ba tháng đầu biểu tình. Hơn một nửa trong số đó tự nhận mình là tầng lớp trung lưu hoặc thượng lưu và khoảng 75% có trình độ đại học.
Trung Quốc sẽ không bao giờ dám thừa nhận tình hình ở Hồng Kông có sự tương đồng với Đài Loan. Tiền lương ở Đài Loan đã bị đình trệ trong hai thập niên qua. Đài Bắc cũng là một trong những nơi có giá nhà ở đắt đỏ nhất Châu Á. Nhưng một trong những cơn địa chấn chính trị lớn nhất ở Đài Loan trong những năm gần đây chính là cuộc biểu tình của phong trào "Hoa hướng dương" hồi năm 2014 của các sinh viên phản đối các mối quan hệ thương mại gần gũi hơn với Trung Quốc. Cuộc đấu tranh được cho là gây tổn hại đến lợi ích kinh tế của chính họ. Nhưng nó vừa phản ánh vừa thúc đẩy bản sắc quốc gia khác biệt của Đài Loan.
Trong khi nền kinh tế Hồng Kông không phải là nguyên nhân chính của tình trạng bất ổn ở thành phố này, nó lại là nạn nhân tiêu biểu nhất của tình trạng bất ổn đó. Ban đầu, người biểu tình phá hoại các công ty không đồng cảm với mục đích của họ. Gần đây, hoạt động phá hoại đã trở nên ít phân biệt hơn. "Chúng tôi muốn tạo áp lực cho chính phủ về mặt kinh tế", một sinh viên nói. Từ một cây cầu bị chặn ở CUHK, anh và những người biểu tình khác đang canh giữ một rào chắn làm bằng những thân cây bật gốc, lan can tháo ốc và tháp nhựa phân làn giao thông, tất cả nằm ngổn ngang trên một con đường bận rộn bên dưới.
Tệ hơn cả những thiệt hại vật chất chính là những tác động tâm lý, gây ảnh hưởng đến chi tiêu của người dân. Doanh số bán lẻ đã giảm hơn một phần năm trong tháng 9 và số lượng khách đến Hồng Kông giảm hơn một phần ba. Các nhà hàng và quán bar đã phải chịu sự sụt giảm doanh thu lớn nhất kể từ khi dịch SARS bùng nổ năm 2003.
Nếu các cuộc biểu tình lắng xuống, đống đổ nát có thể nhanh chóng được sửa chữa : Hồng Kông đã di dời các chướng ngại vật thậm chí còn hiệu quả hơn những người biểu tình dựng chúng lên. Nhưng tác hại tâm lý có thể kéo dài. Người đại lục, vốn chiếm hơn ba phần tư khách du lịch đến Hồng Kông, có thể sẽ không muốn chi tiêu thoải mái ở một thành phố nơi khiến họ cảm thấy không được chào đón. Tuy nhiên, Hồng Kông vẫn giữ được vị thế là một trung tâm tài chính. Thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu và hệ thống ngân hàng của thành phố lớn hơn nhiều lần GDP của nó và vẫn khá tách biệt với nền kinh tế địa phương. Các công ty đại lục chiếm 70% lượng trái phiếu phát hành và 55% chỉ số Hang Seng của thị trường chứng khoán.
Vai trò của thành phố này như là một ống dẫn tài chính nối giữa Trung Quốc và thế giới phụ thuộc vào một cơ sở hạ tầng pháp lý và chính sách riêng biệt vốn không thể bị phá hoại hoặc ngăn chặn. Ngay cả khi các cuộc biểu tình nổ ra, Alibaba, gã khổng lồ thương mại điện tử Trung Quốc, đã huy động được hơn 11 tỷ đô la trên thị trường chứng khoán Hồng Kông, con số lớn nhất kể từ năm 2010. Chỉ số chứng khoán Hang Seng cho thấy sự nhạy cảm với cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ hơn là với các bất ổn địa phương. Và nếu xét mức tăng đột biến 280% về thanh toán thuế chuyển nhượng bất động sản trong tháng 10, có thể thấy người nước ngoài vẫn có thể tự tin thu gom bất động sản Hồng Kông khi giá giảm nhẹ. Có lẽ họ nhớ đến trường hợp của Li Ka-shing, một trong những người giàu nhất Châu Á, người đã kiếm được một gia tài lớn ở Hồng Kông bằng cách mua bất động sản trong thời kỳ hỗn loạn và bạo lực cánh tả tại thành phố này hồi thập niên 1960.
Đối với những chuyên gia làm việc trong môi trường đa quốc gia, sự ổn định của Singapore hiện có vẻ hấp dẫn, nhất là nếu xét những rủi ro từ việc đi lại khó khăn và các trường học đóng cửa ở Hồng Kông. Nhưng trong vai trò các trung tâm tài chính, hai thành phố này ít giống nhau hơn so với vẻ bề ngoài. Tại Hồng Kông, "chúng tôi đến Trung Quốc và cạnh tranh", theo lời một nhà môi giới người Singapore đã chuyển đến thành phố này nhiều năm trước. Anh nói thêm rằng ở Singapore, "người ta chờ Trung Quốc đến với họ", tự tin rằng Singapore có thể là cửa ngõ để Trung Quốc tiến vào Đông Nam Á. Ông ví các chuyên gia tài chính Singapore là những người chăn cừu bảo vệ bầy cừu của mình, trong khi các chuyên gia tài chính Hồng Kông giống như những tay thợ săn chuyên chủ động săn lùng các thương vụ mới.
Người biểu tình đã cố gắng khai thác địa vị đặc biệt của Hồng Kông để phục vụ cho mục đích riêng của họ. Bằng cách kêu gọi quốc tế, họ đã khiến Quốc hội Mỹ thông qua một dự luật yêu cầu Bộ Ngoại giao đánh giá hằng năm liệu Hồng Kông có đủ mức độ tự trị để được hưởng các ưu đãi riêng biệt theo luật hải quan, thuế và thương mại của Mỹ hay không. Đối diện với các hàng rào ở Đại học Trung văn Hồng Kông có treo bức chân dung của một vị anh hùng bất đắc dĩ của họ : Mitch McConnell, nhà lãnh đạo phe Cộng hòa trong Thượng viện Mỹ.
Điều trớ trêu là, theo nhiều cách, Hồng Kông dường như ngày càng cách xa đại lục. Nhiều người ở Trung Quốc không thể hiểu tại sao thành phố này lại bất mãn đến vậy khi họ được hưởng nhiều đặc quyền hơn so với đại lục.
Nhưng tham vọng chính trị của Hồng Kông chính là một sản phẩm phụ tự nhiên xuất phát từ sự thịnh vượng của nó. Mặc dù vẫn được hưởng nhiều tự do hơn nhiều so với phần còn lại của Trung Quốc, nhưng Hồng Kông vẫn được hưởng ít quyền chính trị hơn so với những gì mà một xã hội giàu có và phát triển như nó thường được hưởng. Chỉ các quốc gia vùng Vịnh giàu dầu mỏ mới có tình trạng thu nhập đầu người cao đi kèm với mức điểm thấp về Chỉ số Dân chủ được công bố bởi The Economist Intelligence Unit (EIU), một công ty con thuộc tập đoàn The Economist. Mặc dù các cuộc biểu tình ở Hồng Kông hiện đang đe dọa sự phát triển của nó, nhưng chúng cũng là hệ quả đến từ chính sự phát triển của thành phố này.
The Economist
Nguyên tác : "Social unrest in places like Hong Kong is not proof of economic failure", The Economist, 05/12/2019.
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 17/12/2019
Trong một chiến dịch bắt đầu từ Singapore, mọi thứ thật khắc nghiệt và đẫm máu. Tháng trước, Jack và 49 người khác đã lên một máy bay vận tải và nhảy dù xuống một hòn đảo. Nhiệm vụ của họ rất đơn giản : giết hoặc bị giết. Jack nhặt lựu đạn và tìm đường đến một nhà máy bỏ hoang. Anh ta cúi thấp mình để giữ an toàn, nghĩ rằng đã không bị phát hiện. Nhưng anh ta đã nhầm. Sau một loạt đạn là sự im lặng bao trùm. Jack đã một lần nữa không thể vượt qua level đầu tiên.
Chào mừng các bạn đến với Free Fire, một trong những trò chơi chiến đấu được download nhiều nhất dành cho điện thoại trong năm nay. Nhà phát triển của nó là Sea Group, một công ty internet được thành lập tại Singapore một thập niên trước, hiện trị giá 17 tỷ đô la. Bên cạnh trò chơi đình đám của mình, tập đoàn cũng có một ứng dụng thương mại điện tử, Shoppee, phổ biến hơn nhiều so với Amazon ở Đông Nam Á. Thành công của công ty phản ánh một sự thay đổi quan trọng trong nền kinh tế của các con hổ.
Trong những năm bùng nổ, nhiều công ty lớn nhất của các con hổ lớn lên là nhờ chính sách của chính phủ. Các chaebol Hàn Quốc đã được trao tín dụng rẻ và miễn giảm thuế. Các công ty dẫn đầu ngành bán dẫn Đài Loan là những thực thể tách ra từ các tổ chức nghiên cứu của nhà nước. Các ông trùm Hồng Kông đã nuôi dưỡng quan hệ chặt chẽ với các quan chức và được hưởng lợi từ các chính sách đất đai của họ. Các công ty lớn nhất Singapore sâu xa cũng thuộc sở hữu của nhà nước.
Sea đại diện cho một cái gì đó khác biệt. Thành công của nó có ít mối liên hệ trực tiếp đến chính sách của chính phủ. Các nhà kỹ trị của Singapore, tác giả của nhiều bản kế hoạch phát triển kinh tế chi tiết, có lẽ không bao giờ mơ về một trò chơi chiến đấu nhiều người chơi bao gồm các nhân vật như một nữ hoàng sắc đẹp trở thành trùm buôn bán vũ khí. Ông Lý Quang Diệu hẳn sẽ không thích. Nhưng các quan chức ngày nay lại cảm thấy biết ơn về điều đó.
Chính sách công nghiệp là một nhân tố lớn góp phần giúp các con hổ cất cánh. Ngay cả Quỹ Tiền tệ Quốc tế, thông thường là một bên hay hoài nghi, đã xuất bản một bài báo dài trong năm nay nói về sự thành công của các mô hình do chính phủ lãnh đạo của họ. Nhưng những gì hiệu quả cho một quốc gia đang phát triển không nhất thiết cũng hiệu quả với một quốc gia giàu có. Vào những năm 1970, các con hổ có thể theo chân các quốc gia khác. Việc Hàn Quốc tập trung vào công nghiệp được sao chép tự do từ Nhật Bản. Họ cũng có thể mua các công nghệ tiên tiến, như Đài Loan đã làm trong lĩnh vực bán dẫn. Và họ có thể giành giật các nhà nghiên cứu.
Tiến bộ công nghệ không tự đến
Nhưng bây giờ thử thách rất khác. Khi các quan chức và doanh nhân nhìn về phía trước, họ chỉ thấy một màn sương khói mù mịt của tương lai. Nghe có vẻ hợp lý nếu phát triển các chiến lược quốc gia về trí tuệ nhân tạo hoặc điện toán lượng tử. Nhưng bằng cách nào ? Không có công nghệ để sao chép vì chúng chưa được tạo ra. Những đổi mới thực thụ rất khó được xác định từ trước. Vì vậy, nhiệm vụ ở đây là tập trung vào việc tạo điều kiện thích hợp cho các công ty tiến lên phía trước và nắm bắt những bước đột phá khi chúng xuất hiện.
Kế hoạch của các con hổ ngày nay đôi khi nghe có vẻ giống như các chính sách công nghiệp lỗi thời. Tổng thống Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen) của Đài Loan có "Kế hoạch các ngành công nghiệp sáng tạo 5+2", để mắt đến các lĩnh vực như năng lượng xanh và máy móc thông minh. Singapore có 23 Bản đồ Chuyển đổi Công nghiệp, bao gồm mọi ngành, từ sản xuất thực phẩm đến hàng không vũ trụ. Hàn Quốc đặt mục tiêu đầu tư 30 nghìn tỉ won (hơn 25 tỷ đô la) trong năm năm vào tám ngành công nghiệp mới nổi, từ trí tuệ nhân tạo đến phương tiện tự hành.
Nhưng nếu nhìn kỹ hơn một chút, chúng ta sẽ thấy sự khác biệt so với các kế hoạch quá khứ trở nên rõ ràng. Đây không phải là kết quả của sự thực thi từ trên xuống về mặt lập kế hoạch mà xuất phát từ các cuộc thảo luận với các công ty và chuyên gia. Và vấn đề không phải là đề xuất trợ cấp cho lĩnh vực này hay lĩnh vực kia mà là tìm ra những mảng ghép hỗ trợ cần thiết. "Quy trình xây dựng kế hoạch cũng quan trọng không kém gì sản phẩm cuối cùng", Gabriel Lim, thư ký thường trực Bộ Công thương Singapore, nói.
Một số yếu tố là rõ ràng : cơ sở hạ tầng tốt, từ các bến cảng đến internet ; cởi mở với thương mại ; lực lượng lao động có trình độ học vấn cao ; và chi tiêu nhiều cho nghiên cứu và phát triển (xem biểu đồ). Nhưng các con hổ cũng có những cách sáng tạo để thúc đẩy đổi mới.
Đài Loan có một trong những khuôn khổ mạnh mẽ nhất thế giới để khuyến khích cho vay đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), loại công ty có nhiều ý tưởng nhưng ít tài nguyên. Họ kết hợp một hệ thống chia sẻ thông tin tập trung hóa về hiệu quả của các công ty với các lựa chọn về đảm bảo tín dụng, giúp các ngân hàng tự tin hơn khi cho vay. "Khi tôi giải thích hệ thống của chúng tôi với các chủ ngân hàng ở các quốc gia khác, bạn có thể thấy họ chảy nước miếng", Lee Chang-Ken, chủ tịch Cathay Financial Holdings, tập đoàn tài chính lớn nhất Đài Loan, nói. Các khoản cho vay dành cho SME hiện chiếm 64% số khoản vay của các ngân hàng dành cho doanh nghiệp tư nhân ở Đài Loan, tăng từ mức 41% hồi năm 2005. Singapore đã tạo ra một nhà máy trình diễn lớn cho phép các SME tiếp cận với thiết bị robot và máy in 3D tối tân. Các cơ sở tương tự cũng tồn tại ở Hồng Kông. Nếu một doanh nhân có một ý tưởng tuyệt vời, họ không còn cần phải có một số vốn khổng lồ để đưa nó vào cuộc sống.
Tuy nhiên, các quan chức của các con hổ cũng biết giới hạn của họ. Những quyết định lớn ngày nay được đưa ra trong các phòng họp của công ty : món cược của Samsung vào điện thoại màn hình gập ; khoản đầu tư khổng lồ của TSMC nhằm nâng cao công suất tại Đài Loan ; sự trỗi dậy của các công ty khởi nghiệp như Sea ở Singapore ; hay việc Sàn giao dịch chứng khoán Hồng Kông muốn duy trì vị thế thị trường tài chính hàng đầu Châu Á (ngay cả khi nỗ lực của họ nhằm mua lại Sở giao dịch chứng khoán Luân Đôn đã thất bại). Các quản chức quản lý kinh tế bây giờ điều hành từ phía sau hậu trường.
Các con hổ cũng đã bắt đầu tập trung vào các bộ phận của nền kinh tế vẫn còn cách xa biên giới công nghệ. Mặc dù có thế mạnh về chế tạo, năng suất của ngành dịch vụ của họ vẫn chỉ mới bằng một nửa so với Mỹ, theo một số ước tính. Một phần lý do là sự hạn chế của quy mô thị trường : một chuỗi bán lẻ ở một quốc gia có 6 triệu dân bị hạn chế hơn nhiều so với một thị trường 1,3 tỷ người chẳng hạn. Nhưng một phần hạn chế này là do họ tự gây ra. Hàn Quốc áp đặt các rào cản pháp lý cao đối với các ngành công nghiệp dịch vụ của mình, cao hơn bất kỳ thành viên OECD nào khác ngoại trừ Bỉ.
Singapore là con hổ mạnh dạn nhất trong việc cố gắng đưa khu vực dịch vụ của mình lên cao, từ các nhà hàng đến các công ty xây dựng. Nước này đã tinh chỉnh các biện pháp đo lường năng suất (ví dụ, diện tích sàn được xây dựng bởi một công nhân mỗi ngày). Họ xác định các công ty triển vọng và cung cấp trợ giúp : phát triển các kế hoạch kinh doanh mới, ví dụ như hướng dẫn họ mở rộng ra nước ngoài. Edward Robinson, kinh tế trưởng của Cơ quan Tiền tệ Singapore, tin rằng các nước giàu Châu Á có lợi thế trong việc hiện đại hóa lĩnh vực dịch vụ của mình. Do có rất nhiều người được đào tạo để làm các công việc công nghệ cao, họ có điều kiện để triển khai các công cụ kỹ thuật số nhằm phục vụ người dân hiệu quả hơn.
Không theo kịp
Ở Hwaseong, cách Seoul 35km về phía nam, một khu làng mới xây có tốc độ mạng 5G làm bất cứ thành phố nào cũng phải ghen tị. Du khách cũng sẽ tìm thấy những tiện nghi thiết yếu khác, như trường học, tiệm rửa xe và nhà hàng phục vụ món chân gà. Nghe hấp dẫn là vậy nhưng thực ra các tòa nhà đều là giả. Thị trấn mô hình, được xây dựng bởi Viện Nghiên cứu và Thử nghiệm ô tô Hàn Quốc, được sử dụng để kiểm tra các phương tiện tự lái, giống như chiếc xe Kia đã hoàn thành một hành trình quanh làng vào một buổi chiều gần đây. Đạt tốc độ gần 70 km/h, chiếc xe đã đối phó được với những tia sáng mặt trời chói lòa và vạch kẻ đường phản quang có thể gây nhầm lẫn cho thị giác máy tính. Kỹ thuật viên ngồi ghế lái khoanh hai tay trên ngực khi vô lăng tự xoay.
Hàn Quốc có những cơ sở hạ tầng tốt nhất thế giới cho các phương tiện tự lái, bao gồm các nhà sản xuất chip và nhà sản xuất ô tô đẳng cấp thế giới, cũng như mạng lưới 5G đang phát triển. Chính phủ luôn hỗ trợ, cho phép vận hành thử trên những cung đường thật đối với các phương tiện đã hoàn thành thử nghiệm tại các địa điểm thử. Vậy tại sao theo công ty tư vấn KPMG, Hàn Quốc chỉ xếp thứ 13 trong danh sách các quốc gia chuẩn bị tốt nhất cho xe tự hành ?
Một lý do là sự ngờ vực của nước này đối với các công nghệ liên quan khác, chẳng hạn như các ứng dụng chia sẻ xe. Một dịch vụ phổ biến, Kakao Mobility, đã bị phản đối mạnh mẽ bởi các tài xế taxi truyền thống tại các cuộc biểu tình ở Seoul. Để phản đối sự xuất hiện của các ứng dụng như vậy, bốn tài xế lớn tuổi đã tự thiêu.
Sự đổi mới, mặc dù được tôn vinh bởi các doanh nhân và các nhà hoạch định chính sách, không giúp nền kinh tế tăng năng suất cho đến khi nó được áp dụng rộng rãi. Như Paul David của Đại học Stanford từ lâu đã chỉ ra, phải đến những năm 1920, bốn thập niên sau khi nhà máy điện đầu tiên của Thomas Edison ra đời, các nhà sản xuất mới nắm bắt được một "ứng dụng sát thủ" của điện, qua đó thiết kế các nhà máy phù hợp có các dây chuyền lắp ráp dựa vào mô tơ điện.
Sự cảnh giác của Hàn Quốc đối với các ứng dụng chia sẻ xe làm nổi bật một cơ sở hạ tầng mà các con hổ thiếu nhất : hệ thống an sinh xã hội hoạt động tốt. Chìa khóa để tiến bộ trong một công nghệ mới, như xe tự hành chẳng hạn, có thể không phải là một mạng 5G tốt hơn mà là một hệ thống lương hưu tốt hơn. Nếu không có một tấm đệm dành cho những người bị bỏ lại phía sau bởi tiến bộ công nghệ, việc hỗ trợ cho bản thân các tiến bộ công nghệ đó sẽ khó khăn hơn ngay từ đầu.
Những con hổ luôn giỏi huy động các nguồn lực một cách nhanh chóng. Họ cũng đang trở nên giỏi hơn trong việc phân bổ chúng một cách sáng tạo. Nhưng như những dấu hiệu gần đây của sự bất mãn xã hội cho thấy, một số con hổ trong số đó hiện đang vật lộn để có thể thu hút được sự ủng hộ của công chúng một cách hiệu quả.
The Economist
Nguyên tác "Asian-tiger governments are steering their economies with a lighter touch ", The Economist, 05/12/2019
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 13/12/2019
Bonnie Tu phá lên cười. Bà vừa phát hiện ra chiếc mũ đỏ có khẩu hiệu "Make America Great Again" mà một đồng nghiệp để lại trên bàn để chọc bà. Chủ tịch của Giant, nhà sản xuất xe đạp lớn nhất thế giới, không phải là người hâm mộ Donald Trump. Thuế quan của Trump đã làm rối tung chuỗi cung ứng của bà và khiến chi phí tăng lên. "Đó là thuế đánh vào việc đạp xe, hoạt động có ích cho sức khỏe nhất trên thế giới", người phụ nữ 70 tuổi, bản thân là một người rất thích đạp xe đạp, nói. Đáp lại, Giant đã giảm quy mô sản xuất ở Trung Quốc và tăng công suất ở Đài Loan. "Chúng tôi không có lựa chọn nào khác", bà nói.
Xe Huyndai chuẩn bị lên tàu xuất khẩu tại Hải cảng Ulsan
Giant không phải trường hợp đơn lẻ. Hàng chục công ty Đài Loan gần đây đã quay về, bao gồm Compal, một nhà sản xuất máy tính ; Delta Electronics, một nhà cung cấp linh kiện điện ; và Long Chen, một công ty sản xuất giấy. Năm 2018, chính phủ đã khai trương văn phòng "Invest Taiwan" (Đầu tư vào Đài Loan), hứa hẹn cung cấp các khoản vay chi phí thấp giúp các công ty trang trải chi phí di dời sản xuất. Văn phòng đã nhận được hồ sơ đăng ký từ hơn 150 công ty.
Tất cả điều này có thể làm người ta tưởng Đài Loan đã được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại. Singapore và Hàn Quốc cũng đã giành được thêm thị phần tại Mỹ từ tay Trung Quốc. Nhưng sẽ là một sai lầm khi kết luận rằng cuộc chiến thương mại là có lợi cho những con hổ. Nhìn chung, nó gây tác hại thì đúng hơn. Cuộc chiến đang phá vỡ ba điều mà các nền kinh tế này phụ thuộc mật thiết : một hệ thống thương mại toàn cầu mở, mạng lưới sản xuất ở Châu Á, và thị trường lớn nhất của họ, Trung Quốc. Các nhà phân tích của Goldman Sachs đã xem xét tăng trưởng của 13 nền kinh tế Châu Á so với tiềm năng của họ trong năm nay ; và các con hổ Châu Á chiếm bốn trong số năm vị trí dưới cùng.
Việc xung đột thương mại làm họ lo lắng là điều tự nhiên. Rốt cuộc, xuất khẩu chính là trung tâm của sự thành công của họ sau Thế chiến II. Hàn Quốc bắt đầu với tôn, ván ép và dệt may. Các nhà xuất khẩu của họ được hưởng lợi từ tín dụng rẻ, miễn thuế nhập khẩu và việc phá giá đồng won vào năm 1964 (trớ trêu thay, điều này là do Mỹ khuyến khích). Từ tháng 2/1965 cho đến khi bị ám sát năm 1979, Tổng thống Park Chung-hee đã tham dự gần như mọi cuộc họp hàng tháng của ủy ban xúc tiến xuất khẩu nước này, xem xét mẫu sản phẩm và tập hợp các doanh nhân trong các bữa ăn trưa. Ông đã khóc khi xuất khẩu của Hàn Quốc vượt mức 100 triệu đô la vào năm 1964, công bố một ngày lễ quốc gia được gọi là "ngày xuất khẩu" (sau đổi tên thành Ngày Thương mại).
Đài Loan cũng bắt đầu với tín dụng rẻ và giảm thuế cho các nhà xuất khẩu. Các doanh nhân sớm trỗi dậy. Bà Tu nhớ người chú của mình, King Liu, người sáng lập Giant, nói với sự ngạc nhiên vào năm 1972 rằng "Người Mỹ đang mang tiền đến đây để mua xe đạp". Ông sớm nhận thấy rằng các nhà cung cấp địa phương của Đài Loan không đáng tin cậy : lốp cao su thường bị rơi ra khỏi vành. Vì vậy, ông Liu đã đi vòng quanh đảo để thuyết phục các nhà sản xuất khác rằng tất cả sẽ được hưởng lợi nếu họ cùng tuân thủ các kích thước sản phẩm giống nhau.
Singapore và Hồng Kông thường được coi là trung tâm trung chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu. Nhưng họ cũng đã từng là một ví dụ điển hình của sản xuất thâm dụng lao động. Có một thời gian, vào những năm 1970, Hồng Kông là nhà sản xuất đồ chơi lớn nhất thế giới. Khi Singapore giành được độc lập năm 1965, nơi này đã quảng bá hình ảnh một trung tâm sản xuất. Sự hợp tác với Hồng Kông đã có ngay từ đầu : một trong những nhà đầu tư lớn đầu tiên của Singapore là GE, công ty đã thành lập một nhà máy sản xuất radio kèm đồng hồ ở Singapore do lo ngại rằng bạo lực trong Cách mạng Văn hóa tại Trung Quốc có thể lan sang Hồng Kông.
Ngay cả khi những con hổ đã trở nên giàu có hơn rất nhiều, xuất khẩu vẫn là một phần trong DNA của họ. Các công ty trở nên tinh vi hơn theo thời gian, được thúc đẩy bởi các chính phủ (vốn thường có nhiều nhà công nghiệp đầy tham vọng). Tại Hàn Quốc, sau một thập niên thành công trong ngành công nghiệp nhẹ, các quan chức đã thúc đẩy các ngành công nghiệp nặng hơn, như đóng tàu và hóa chất. Đài Loan đã tạo ra các công viên khoa học dành cho các ngành công nghiệp tiên tiến từ quang điện tử đến chất bán dẫn. Singapore thành lập một Ủy ban Máy tính Quốc gia vào năm 1981 để đào tạo công nhân công nghệ cao.
Phần lớn thế giới đã mất ưu thế trước Trung Quốc trong vòng 20 năm qua. Tuy nhiên, thị phần xuất khẩu hàng hóa toàn cầu của các con hổ Châu Á đã ổn định ở mức 10% (xem biểu đồ). Còn Nhật Bản, hình mẫu kinh tế trước đây của họ, đã chứng kiến tỷ lệ của mình giảm xuống dưới 4%, bằng một nửa so với năm 2000.
Giống như các nền kinh tế giàu có khác, họ đã chuyển phần lớn sản xuất cơ bản sang Trung Quốc. Mang tính biểu tượng nhất là Foxconn, một công ty điện tử của Đài Loan hiện được biết đến như là nhà lắp ráp chính của iPhone. Công ty đã mở nhà máy đầu tiên tại Trung Quốc vào năm 1988 ; 30 năm sau, công ty tuyển dụng khoảng 1 triệu lao động ở đó. Nhưng khi họ chuyển các công việc cấp thấp sang Trung Quốc, các con hổ cũng leo lên trên bậc thang chuỗi cung ứng. Hàn Quốc là nhà sản xuất chip nhớ lớn nhất thế giới. Đài Loan có công suất lớn nhất về chế tạo chất bán dẫn. Do đó, mỗi bên đều chiếm hơn 12% nhu cầu cuối cùng của Trung Quốc đối với các sản phẩm điện tử và máy tính, gấp đôi so với bất kỳ đối tác thương mại nào khác. Nói một cách đơn giản, họ làm ra những thứ mà Trung Quốc không thể làm.
Họ cũng đã hưởng lợi từ thành công của Trung Quốc. Khi các công ty tập hợp lại với nhau ở Trung Quốc, Châu Á nói chung đã trở thành một khu vực sản xuất mạnh hơn. Tỉ trọng của Châu Á trong mua bán linh kiện toàn cầu tăng từ 19% năm 2000 lên 30% năm 2016. Trung Quốc đại lục là nơi có bốn trong số bảy cảng container bận rộn nhất thế giới ; những cảng khác là ở Singapore, Busan và Hồng Kông.
Cả Singapore và Hồng Kông đều tăng cường vai trò là trung tâm quản lý của "Nhà máy Châu Á". Hơn 4.000 công ty đã chọn Singapore làm nơi đặt trụ sở khu vực, thường để giám sát hoạt động ở Đông Nam Á. Hồng Kông có ít hơn, với khoảng 1.500 trụ sở, nhưng nó đã thành công hơn nhiều so với Singapore trong việc thu hút các công ty Trung Quốc vào sàn giao dịch chứng khoán của mình. Thị trường chứng khoán của Hồng Kông trị giá hơn 4 nghìn tỉ đô la ; của Singapore chỉ gần 700 tỉ.
Tất cả các kết nối này, dù hữu ích đến đâu, cũng tạo ra sự dễ bị tổn thương. Cuộc chiến tranh thương mại của Mỹ là nhằm gây đau đớn cho Trung Quốc. Nhưng các con hổ, theo nhiều cách, cũng dễ bị thiệt hại vì họ nhỏ hơn và mở hơn. Ở Trung Quốc, xuất khẩu chỉ chiếm khoảng 20% GDP. Ở Hàn Quốc, tỉ lệ là 45% ; ở Đài Loan là 65% ; còn ở Singapore và Hồng Kông là gần 200%.
Khi xé nát chuỗi cung ứng, chiến thuật của ông Trump đã gây nguy hiểm đặc biệt cho mô hình sản xuất toàn cầu của các con hổ. Họ vẫn phụ thuộc rất nhiều vào đầu vào từ các quốc gia khác. Họ cũng phục vụ một loạt các khách hàng, kể cả một số người mà Mỹ không tin tưởng. Các nhà máy Đài Loan sản xuất chip cho các công ty hàng đầu của Mỹ cũng như cho Huawei, gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc mà người Mỹ cáo buộc là có hoạt động gián điệp. "Chúng tôi là công xưởng của tất cả mọi người. Chúng tôi không loại trừ một ai", một quan chức tại TSMC nói.
Đối mặt với tất cả sự bất định này, các con hổ có một vài lựa chọn. Một là đa dạng hóa khách hàng và sản phẩm của họ. Đài Loan từ lâu đã thúc đẩy các công ty của mình khám phá các thị trường mới nổi ngoài Trung Quốc. Chính phủ Hàn Quốc rất muốn thúc đẩy nhiều sản phẩm đa dạng hơn. Trong "Ngày Thương mại" gần đây nhất, Tổng thống Moon Jae-in của Hàn Quốc đã hoan nghênh các ngành công nghiệp mới như xe điện và robot.
Một phản ứng khác là cố gắng hoàn thiện trật tự thương mại toàn cầu. Trước năm 2000, các con hổ chỉ tham gia vào năm hiệp định thương mại khu vực ; đến giờ họ đã tham gia thêm 49 hiệp định nữa. Singapore là người giúp khởi xướng Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (một thỏa thuận thương mại từng nhắm vào Mỹ, Nhật Bản và mười quốc gia khác ở Thái Bình Dương) cũng như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, vốn bao gồm cả Trung Quốc. Singapore cũng là một trong những quốc gia đang cố gắng môi giới một thỏa hiệp giữa Trung Quốc và Mỹ để giúp cho Tổ chức Thương mại Thế giới tiếp tục hoạt động hiệu quả.
Nhưng các con hổ có rất ít khả năng để tránh được một cuộc đụng độ toàn diện giữa Trung Quốc và Mỹ. Hồng Kông có rủi ro cao nhất. Sự đặc biệt của nó được công nhận trong luật pháp Mỹ, vốn coi Hồng Kông như một lãnh thổ hải quan riêng biệt với phần còn lại của Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là Hồng Kông không bị ảnh hưởng bởi thuế quan áp vào Trung Quốc. Nhưng một số công ty dường như đang khai thác điều này, chuyển hàng hóa đi vòng qua trung gian ở Hồng Kông để giảm mức thuế mà họ phải đối mặt. Mỹ có thể thắt chặt giám sát đối với hàng hóa xuất đi từ thành phố này.
Các vấn đề ở Châu Á cũng có thể xuất phát từ chính nơi đây. Một cuộc tranh chấp chính trị giữa Hàn Quốc và Nhật Bản, có nguồn gốc từ sự chiếm đóng của Nhật Bản đối với Hàn Quốc trong nửa đầu thế kỷ 20, đã biến thành một cuộc xung đột thương mại thế kỷ 21. Nhật Bản đã hạn chế việc bán cho Hàn Quốc các vật liệu quan trọng để sản xuất chip bán dẫn. Sự phân chia lao động toàn cầu được tiến hành chặt chẽ đến mức các nhà sản xuất chip của Hàn Quốc rất khó tìm được nguồn hàng thay thế khả dĩ.
Hậu quả cuối cùng của sự hỗn loạn này là các công ty ngày càng khó biết được nên hoạt động ở đâu và giao dịch với ai. Bà Tu từ Giant kết luận là các công ty cần nắm vững những gì mà họ có thể kiểm soát. "Chúng tôi phải tập trung vào năng suất và tự động hóa", bà nói. Nhiệm vụ tăng năng suất là nhiệm vụ chung của tất cả các con hổ. Tự động hóa là một cách để đạt được điều đó. Nhưng các nước khác cũng làm như vậy.
Nguyên tác :"It has become harder for the Asian tigers to prosper through exports", The Economist, 05/12/2019
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 12/12/2019
