Khi tiếng súng im bặt, tên lửa không còn rơi xuống nhà của thường dân, và cuộc chiến kết thúc, bước tiếp theo sẽ là gì ? Ai sẽ tiếp quản Gaza, chịu trách nhiệm khôi phục những tàn tích, và giúp hơn 2 triệu dân tại đây vượt qua những đau thương của chiến tranh ? Nghĩ về "ngày sau" trong thời chiến là một hành động vô ích khi các bên phải đối mặt với các thử thách ngay trước mắt và mức độ tàn phá vẫn chưa rõ ràng. Nhưng điều này lại cần thiết để các bên tham chiến có thể xác định chiến lược lâu dài của mình và kết cục tốt nhất sẽ là gì – đối với dân thường Gaza, Israel, Mỹ, các quốc gia Ả rập láng giềng. Chỉ khi đó, họ mới có thể vẽ ra con đường khả thi hướng tới một tương lai dựa trên tầm nhìn này.

Một gia đình uống trà giữa đống đổ nát của một tòa nhà bị phá hủy trong vụ đánh bom của Israel ở Rafah, phía nam Dải Gaza, ngày 7/11/2023. (AFP)

Khó ai có thể nói về cách quản lý Gaza trong một thời kỳ hậu-Hamas khi biết rằng việc tiêu diệt phong trào Hồi giáo này – mục tiêu chính của Israel – sẽ rất phức tạp do khả năng thay đổi, tính chất nhiều mặt, và có lẽ quan trọng nhất là sức mạnh của tư tưởng Hamas đối với người Palestine như tổ chức duy nhất có khả năng chống lại Israel. Tuy nhiên, cuộc tranh luận này vẫn đang diễn ra, chủ yếu có sự tham gia của Mỹ và các nước Ả rập qua chuyến thăm của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đi khắp Trung Đông.

Nhưng vẫn chưa có dấu hiệu nào của sự đồng thuận giữa các bên về một cách tiếp cận chung, và ngay cả những tuyên bố chi tiết nhất cũng không rõ ràng. Bình luận ngày 31/10 của Blinken có thể được coi là tuyên bố cụ thể nhất được đưa ra cho đến nay, những chúng cũng chỉ gợi ý rằng Mỹ và các quốc gia khác đang xem xét "một loạt các tình huống có thể xảy ra". Ông nói rằng "một Chính quyền Palestine (Palestinian Authority - PA) hiệu quả và được hồi sinh" sẽ tiếp quản Gaza, nhưng không đưa ra manh mối nào về cách PA có thể quản trị hiệu quả hay vượt qua sự phản đối của Israel. Blinken chỉ gợi ý mơ hồ, nói rằng trong thời gian chờ đợi thì có thể thiết lập "các thỏa thuận tạm thời khác có thể liên quan đến một số quốc gia trong khu vực, và có sự tham gia của các cơ quan quốc tế giúp cung cấp an ninh và khả năng quản trị". Những ứng cử viên được đề cập cho vai trò tạm thời này bao gồm các quốc gia Ả rập và Liên Hợp Quốc, được hỗ trợ bởi các tổ chức liên chính phủ và phi chính phủ khác.

Quan điểm của Israel

Chiến dịch quân sự của Israel đã giết chết hơn 10,000 thường dân và phá huỷ một phần lớn dải Gaza, bao gồm nhà ở, các cơ sở hạ tầng thiết yếu như bệnh viện, và các cửa hàng, văn phòng, và trang trại vốn là nguồn kiếm sống của dân thường Gaza. Bất chấp sự tàn phá này, Israel vẫn chưa có chiến lược rõ ràng nào để bước vào "ngày sau" của cuộc chiến, ngoài việc tuyên bố rằng sẽ áp đặt các vùng đệm quân sự tại dải Gaza mà người Palestine sẽ không thể tiếp cận trong một thời gian dài. Khi giao tranh lắng xuống, quân đội Israel ở Gaza sẽ thắt chặt biên giới và tăng cường năng lực để tiến hành xâm nhập vào các khu vực đông dân cư khi nhận thấy có mối đe doạ an ninh nổi lên.

Có thể Israel sẽ không đưa người định cư trở lại Gaza sau khi rút đi, nhưng các động thái quân sự trong tương lai có thể bao gồm việc thiết lập các cơ sở quân sự trên khắp dải Gaza. Israel sẽ không thể thống trị Gaza ở mức độ tương tự như Bờ Tây, nhưng dù sao thì mức độ kiểm soát đó cũng không cần thiết, vì mục tiêu chính của Israel ở Gaza sẽ là để ngăn chặn khả năng tấn công Israel, thay vì bảo vệ người định cư của họ.

Trong bối cảnh hiện nay, Israel đang đối xử với Chính quyền Palestine như một người bạn cũ mà họ đã phớt lờ trong nhiều năm và bất ngờ yêu cầu giúp đỡ khi không còn lựa chọn nào khác. Quan điểm của chính quyền Netanyahu rằng "người Do Thái có độc quyền không thể nghi ngờ" đối với cả Israel và Palestine đã gây ra sự chia rẽ giữa Gaza và Bờ Tây trong nhiều năm qua, nhằm ngăn chặn việc thành lập một nhà nước Palestine thống nhất dưới giải pháp hai nhà nước. Nhưng chính Israel cũng đã làm suy yếu Chính quyền Palestine bằng cách từ chối đề nghị đối thoại, và điều này giúp củng cố tính chính danh của Hamas. Đối với phe cực hữu đang nắm quyền tại Israel, PA đã trở thành một kẻ thù lớn hơn nhiều so với Hamas trong những năm trước ngày 7/10.

Trong một cuộc phỏng vấn năm 2015, Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich nói, "Chính quyền Palestine là một gánh nặng và Hamas là một nguồn tài nguyên có ích. Nó là một tổ chức khủng bố, không ai sẽ công nhận nó, không ai sẽ trao cho nó quyền khởi tố tại Tòa án Hình sự Quốc tế, và không ai sẽ cho phép nó đưa ra nghị quyết tại Hội đông Bảo an Liên Hợp Quốc". Mặc dù chưa có bằng chứng nào cho việc chính quyền Netanyahu ủng hộ trực tiếp Hamas, rõ ràng là sự tồn tại của tổ chức này đã giúp ông huỷ diệt tính khả thi của giải pháp hai nhà nước. Chính điều khoản đầu tiên trong Hiến pháp Hamas nói là phải tiêu diệt Israel, trong khi PA vẫn kêu gọi một giải pháp hai nhà nước với Israel và Palestine tồn tại song song với nhau. Đối với chính quyền Netanyahu, quan điểm của Hamas cho phép ông biện minh các hành động nhằm tiêu diệt Palestine một cách dễ dàng hơn. Netanyahu có thể nói là ông đang loại bỏ mối đe doạ hiện hữu lớn nhất đối với Israel.

Liệu Israel có thể tiêu diệt Hamas không ?

Sau ngày 7/10, các quan chức Israel đã đặt mục tiêu để loại bỏ mọi dấu vết của Hamas. Theo lời của một nhà ngoại giao cấp cao Israel chia sẻ với tạp chí Foreign Policy, Israel sẽ "không chỉ chặt đầu Hamas về mặt chiến thuật, mà còn phá huỷ bất kỳ quyền cai trị và tài phán nào của nhóm này tại dải Gaza". Điều này đồng nghĩa với việc Israel muốn xóa sổ cả cánh quân sự và chính trị của Hamas. Quan chức này nói rằng "không có sự khác biệt nào hết. Nếu họ có liên quan gì tới Hamas, thì họ là Hamas".

Ngoài địa hình quân sự đầy thách thức đối với quân đội Israel, các chuyên gia đã đặt ra câu hỏi : Liệu Israel có thể tiêu diệt toàn bộ Hamas không ? Sau 16 năm nắm quyền, Hamas đã cố thủ hoàn toàn ở dải Gaza. Ngay cả khi Israel thành công trong việc lật đổ Hamas, nhóm này sẽ để lại một khoảng trống chính trị lớn. Điều này đòi hỏi các nhu cầu quản trị cần phải được tiếp quản ngay lập tức để ngăn chặn khả năng bùng phát của một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn hơn nữa. Ngoài cánh quân sự của Hamas, hơn 60.000 người tại cũng làm việc trong bộ máy hành chính của nhóm này để quản trị Gaza, điều hành các trường học, bệnh viện, và một hệ thống tư pháp riêng. Khalil Shikaki, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khảo sát và Chính sách Palestine nói rằng, "họ là bác sĩ, y tá, và những người làm việc trong các dịch vụ xã hội, những người cung cấp nước và điện. Tại sao Israel lại truy đuổi những người này ?"

Israel có một lựa chọn sau đây : cam kết ban đầu của họ về việc tiêu diệt mọi thành viên Hamas đang dần biến mất, nhưng vẫn chưa rõ là lực lượng Israel sẽ đối xử với các quan chức, giáo viên, thẩm phán, thanh tra, và cảnh sát của Hamas như thế nào. Liệu Israel sẽ chỉ tấn công và tập trung vào tiêu diệt cánh quân sự của Hamas không ? Liệu Israel sẽ cố gắng bắt giữ, ám sát, hay sẽ khoan dung hơn đối với các quan chức chính phủ ? Các cơ cấu quản trị ở Gaza sẽ bị phá bỏ hoàn toàn hay chỉ mất năng lực một phần, và ai sẽ tiếp quản Hamas ?

Sự tan rã của chính quyền trung ương ở dải Gaza không phải là không có tiền lệ. Sau chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2006 và sự chia rẽ giữa Hamas và Chính quyền Palestine, Hamas đã thắt chặt kiểm soát khuôn khổ an ninh và chính trị tại đây. Nhưng trong thời kỳ này, Hamas đã không có toàn quyền kiểm soát việc quản trị, và một vài khía cạnh của bộ máy hành chính vẫn nằm ngoài tầm giám sát của nhóm này. Lúc đó, phần lớn các dịch vụ dân sự của Gaza vẫn thuộc biên chế của PA, nhưng khi Bờ Tây ra lệnh cho các nhân viên của họ tại Gaza phải ở nhà, chính phủ Hamas phải bắt đầu thuê nhân viên của mình. Thời gian trôi qua, phần lớn bộ máy quản trị bắt đầu hoạt động trở lại, cho phép một vài bộ phận như giáo dục phối hợp với PA, nhưng Hamas đã tái cơ cấu toàn bộ hệ thống chính trị để đảm bảo những người nắm quyền hoàn toàn trung thành với nhóm này. Điều này cho thấy rằng việc tiếp quản là có thể, nhưng sẽ đòi hỏi nỗ lực lớn từ PA để thuyết phục người Gaza rằng họ là một lựa chọn thay thế khả thi, thay vì là một con tốt của Israel và Mỹ.

Ngoài ra còn có thách thức từ tư tưởng của Hamas. Được thành lập vào cuối những năm 1980 với cam kết kháng chiến và tiêu diệt Israel, Hamas là tổ chức lớn thứ hai trong chính trường Palestine, và có được sự ủng hộ từ người Palestine do các thất bại của PA. Đại đa số người Palestine coi PA là một tổ chức tham nhũng và kém hiệu quả, và chương trình hợp tác an ninh của PA đối với Israel ở Bờ Tây được coi là hành động làm xói mòn lòng tin của người Gaza đối với khả năng quản trị của tổ chức này. Khó có khả năng để PA chấp nhận việc quay trở lại Gaza ngay sau khi Israel đã loại bỏ đối thủ chính của họ bằng cách giết chết hàng chục nghìn thường dân tại đây.

PA đã bày tỏ sự rõ ràng của họ về quan điểm này : Thủ tướng Mohammad Shtayyeh nói rằng, "để Chính quyền Palestine đến Gaza và điều hành công việc tại đây mà vẫn chưa có giải pháp chính trị cho Bờ Tây, như thế PA đang đi trên một chiếc F-16 hoặc xe tăng của Israel vào Gaza ? Tôi không thể chấp nhận giải pháp này. Tổng thống của chúng tôi (Mahmoud Abbas) không chấp nhận điều đó, và không ai trong chúng tôi sẽ chấp nhận điều đó".

Vai trò hòa giải

Sau đó là câu hỏi : ai sẽ đóng vai trò hòa giải ? Mặc dù Nga và Trung Quốc đều mong muốn đóng vai trò trong việc kiến tạo hòa bình ở Trung Đông, nhưng cả hai đều không có nhiều đòn bẩy hoặc uy tín trong khu vực để đảm nhận vai trò đó. Liên Hiệp Châu Âu có thể tự coi mình là một nhà hòa giải trung thực và hợp lý, nhưng không được coi trọng bởi cả Israel lẫn Palestine. Các quốc gia Trung Đông có được sự coi trọng của Palestine, đặc biệt là Qatar đối với Hamas, nhưng Israel sẽ không tin tưởng khả năng của bất kỳ quốc gia Ả rập nào để đưa ra một thỏa hiệp công bằng đối với họ.

Một trong những vấn đề lớn nhất sẽ là ý chí chính trị của các bên liên quan để đàm phán và thực hiện bất kỳ giải pháp nào được đưa ra. Có một thứ chắc chắn, là sẽ không có khả năng tiến trình hòa bình nghiêm túc nào với liên minh cực hữu của Binyamin Netanyahu. Liên minh này khó có thể tồn tại lâu sau cuộc chiến ở Gaza, và những người phản đối ông Netanyahu hy vọng rằng chính phủ tiếp theo có thể đàm phán dễ dàng hơn với người Palestine. Về phía Palestine, Hamas đã chứng tỏ là một nhân tố sẵn sàng phá hoại các nỗ lực hòa bình. Các vụ đánh bom liều chết đầu tiên của nhóm này vào những năm 1990 đã góp phần phá vỡ Hiệp ước hòa bình Oslo, và những diễn biến của ngày 7/10 và sự tàn phá Hamas gây ra trong Cuộc nổi dậy thứ hai (Second Intifada) đã khiến một thế hệ người Israel phản đối các nỗ lực thỏa hiệp. Có lẽ Hamas sẽ biến mất sau cuộc chiến ở Gaza, nhưng các nhóm khác gần như chắc chắn sẽ thay thế nó, giữ vững tư tưởng chống Israel này.

Mỹ đã đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu của cuộc chiến, gắn kết chặt chẽ quá trình ra quyết định của Mỹ và Israel ở một mức độ chưa từng có. Hầu hết các quyết định được đưa ra bởi Israel có sự tham vấn với Mỹ và ngược lại, cho thấy sức mạnh vận động hành lang của Israel tại Washington. Các quốc gia Châu Âu đã tiếp cận dựa trên một mô hình chung, bám theo quan điểm của Mỹ trong khi ủng hộ công khai hơn về sự lo ngại của họ đối với tình hình nhân đạo tại Gaza và ủng hộ các giải pháp ngoại giao lâu dài. Kết quả là Mỹ sẽ có được sự ủng hộ lớn hơn nữa từ Israel – trong khi nhiều người trong khu vực ngày càng mất lòng tin vào Mỹ, và gây áp lực mạnh lên chính phủ của họ để không hợp tác với Mỹ.

Các quốc gia Ả rập, mặc dù đã lên án những hành động của Israel và ủng hộ người Palestine, không muốn chịu trách nhiệm hoàn toàn cho tương lai của Gaza. Họ sẽ không sẵn sàng hợp tác với nhau để giải quyết một vấn đề họ cảm thấy mình đã không góp phần tạo nên. Các quan chức ở Jordan, Ai Cập, và Ả rập Saudi đều coi rằng sự thất bại của chính sách Mỹ tại Trung Đông đã góp phần tạo nên cuộc chiến này, và vì vậy, Washington sẽ phải dọn dẹp mớ hỗn độn mà họ đã tạo nên trong khu vực. Các quốc gia Ả rập cũng có ít kinh nghiệm hợp tác đa phương để đưa ra các thỏa thuận gìn giữ hòa bình hay an ninh, khiến cho bất kỳ nỗ lực riêng nào từ các quốc gia này sẽ không khả thi và kém hiệu quả.

Triển vọng của các tổ chức quốc tế trong việc quản trị một Gaza sau Hamas cũng không khả quan. Các tổ chức này thành thạo hơn nhiều trong việc cung cấp các dịch vụ thiết yếu và viện trợ nhân đạo, hơn là quản trị. Một số tổ chức, ví dụ như Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên Hiệp Quốc dành cho Người tị nạn Palestine ở Cận Đông (UNRWA), đã có các hoạt động sâu rộng trong một số lĩnh vực – đặc biệt là giáo dục – nhưng họ sẽ không muốn mở rộng các chương trình này, nhất là nếu có sự phản đối từ các bên. Những thương vong mà các cơ quan này đã phải gánh chịu trong một năm qua, và sự chỉ trích gay gắt của các quan chức Israel đối với Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc cho thấy sự khó khăn trong việc đạt được thỏa thuận hợp tác mang tính xây dựng với Israel nếu cuộc chiến dịu đi.

Điều này có nghĩa rằng Mỹ sẽ là lựa chọn còn lại duy nhất. Chính quyền Biden đã dành ba năm đầu tiên trong nhiệm kỳ của mình cố gắng phớt lờ cuộc xung đột, nhằm tập trung chính sách đối ngoại vào việc chống lại Nga. Chắc chắn Biden sẽ có những mối quan tâm nội địa lớn hơn khi phải tái tranh cử vào năm 2024, và cả Israel lẫn Palestine sẽ không sẵn sàng bắt tay vào quá trình kiến tạo hòa bình của một tổng thống có thể sớm bị loại bỏ. Nếu ông Biden thắng vào năm 2024, ông có thể cố gắng dẫn đầu các nỗ lực, nhưng với ngày bầu cử tại Mỹ còn gần một năm nữa, điều này tạo ra một tình trạng lấp lửng không thể chấp nhận được cho cả hai bên. Và Donald Trump, với kế hoạch hòa bình của ông vào tháng 1/2020 thiên vị Israel đến mức khiến Palestine hoàn toàn từ chối thảo luận, chưa nói đến chấp nhận điều khoản nào được Trump đặt ra, sẽ khó có thể đưa ra một giải pháp tốt để kết thúc xung đột.

Tương lai của dải Gaza

Hầu hết các ý tưởng về "ngày sau" cho rằng Hamas sẽ sớm biến mất dường như dựa trên kịch bản các hệ thống quản trị khác nhau được phát triển để cung cấp dịch vụ xã hội cho người dân tại gây, trong khi Israel phong tỏa Gaza và hầu hết cộng đồng quốc tế – kể cả các quốc gia Ả rập láng giềng – tẩy chay chính phủ Hamas. Các đề xuất này dựa vào việc mở rộng các thỏa thuận được thiết lập tại Gaza trong 17 năm qua, nhưng hoàn toàn loại bỏ sự tham gia của Hamas vào các nỗ lực khôi phục tình hình an ninh và nhân đạo tại đây.

Vì vậy, các kế hoạch "ngày sau" đang tập trung vào việc giám sát và tiếp quản bộ máy chính phủ ở Gaza sau khi Hamas đã bị xóa sổ, kêu gọi sự tham gia lớn hơn của các cơ quan Liên Hiệp Quốc, sự quay trở lại của một Gaza được quản trị bởi PA, và sự tài trợ của các quốc gia trong khu vực để xây dựng lại các cơ sở hạ tầng thiết yếu tại đây. Chưa có tiền lệ nào về một hệ thống hợp tác toàn diện như đang được đề xuất trong suốt lịch sử của dải Gaza từ năm 1948, với việc quản trị Gaza kể từ đó được thay phiên giữa Ai Cập, Israel, PA, và hiện nay là Hamas. Các kế hoạch được đặt ra, trong đó có Blinken nói rằng Israel không thể tái chiếm Gaza khi xung đột kết thúc, quên mất một thực tế quan trọng, là việc Israel chiếm đóng Gaza chưa bao giờ kết thúc. Điều duy nhất đã thay đổi vào năm 2005 là việc Israel rút khỏi các khu định cư và kéo quân ra khỏi lãnh thổ Gaza, nhưng lệnh phong toả, các giới hạn quyền tự do đi lại của người dân, và việc kiểm soát không phận, vùng biển, và biên giới của Gaza vẫn còn nguyên vẹn.

Do vậy, nếu các kế hoạch được đề xuất muốn đạt được an ninh và ổn định lâu dài cho người dân Gaza, trước tiên chúng sẽ phải giải quyết sự chiếm đóng bất hợp pháp của Israel vốn đã hạn chế chủ quyền của Gaza và ngăn chặn sự phát triển của mảnh đất này trong 17 năm qua. Mỹ và cộng đồng quốc tế phải tập trung tìm cách bảo vệ nhân quyền ở Gaza, bắt đầu bằng việc chấm dứt sự phong tỏa của Israel và thiết lập một chính phủ lâm thời, tạo điều kiện cho các cuộc bầu cử diễn ra sau đó để xây dựng nên một chính phủ bền vững.

Đồng thời, một liên minh các quốc gia, không chỉ bao gồm những nước có quan hệ chính thức với Israel – tức Ai Cập, Jordan, và các quốc gia thuộc Hiệp ước Washington – mà cả những quốc gia đã ủng hộ Palestine trong quá khứ như Qatar và Ả rập Saudi, sẽ phải tiến hành quá trình tái thiết Gaza cùng với Israel. Điều này sẽ đòi hỏi phải huấn luyện và tuyển dụng các nhà kỹ trị Palestine từ cả Gaza và Bờ Tây để phát triển một thể chế dân sự và chính phủ hiệu quả. Các chính phủ trong khu vực cũng sẽ phải thuyết phục người dân họ là việc hợp tác với Israel, đối thủ truyền kiếp của nhiều quốc gia Ả rập, là bước đi hợp lý nhất trong quá trình này. Và các thành viên giàu có hơn của liên minh này – Ả rập Saudi, Qatar, và UAE – sẽ phải phối hợp với Mỹ và Israel để cung cấp viện trợ tài chính lên tới hàng tỷ USD cho việc tái thiết Gaza.

Nhưng ngay cả trong trường hợp tốt nhất này, cũng có lý do để hoài nghi khả năng của các bên được đề cập tới để quản trị dải Gaza, cùng với các cơ quan viện trợ làm việc tại đây, các thành phần của Chính quyền Palestine, và những gì còn lại của bộ máy quan liêu Hamas. Trở ngại lớn nhất chính là sự kiên quyết của Israel rằng bất kỳ chính phủ lâm thời nào sẽ nằm dưới quyền kiểm soát quân sự của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF). Một chính quyền PA sẽ nằm dưới sự kiểm soát an ninh hoàn toàn của Israel, tương tự như Khu C của Bờ Tây, làm xói mòn hình ảnh của PA như một "nhà thầu" của Israel. Liên Hợp Quốc hoặc bất kỳ liên minh quốc tế nào sẽ không có khả năng quản lý bất cứ điều gì ngoài việc cung cấp một vài dịch vụ thiết yếu, và bất kỳ nỗ lực gìn giữ hòa bình nào đòi hỏi sự đồng thuận trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, vốn đã bị chia rẽ sâu sắc về nhiều vấn đề toàn cầu. Và không có lý do gì để các quốc gia trong khu vực muốn chịu trách nhiệm quản trị Gaza dưới sự kiểm soát quân sự của Israel, chưa nói đến việc Israel sẽ không chấp nhận các quốc gia khác nắm quyền kiểm soát quân sự ở Gaza.

Do vậy, các quốc gia và tổ chức này có thể tham gia vào một số lĩnh vực quản trị tại dải Gaza sau chiến tranh, tập trung vào cung cấp các dịch vụ thiết yếu. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, không ai có lợi ích và khả năng để quản trị Gaza theo các kế hoạch được đề xuất, cho dù là hành động riêng hay phối hợp với các quốc gia khác. Họ có thể sẵn sàng cung cấp nước, nhân viên cứu trợ, thực phẩm, hay đồ dùng học tập, Mỹ có thể gây áp lực đối với Israel để tái cung cấp điện và nhiên liệu, và khả năng của người Gaza để tiếp cận các hệ thống tài chính quốc tế có thể được khôi phục. Điều này có nghĩa là trong ngắn hạn, Gaza sẽ không có chính quyền trung ương nào. Các cuộc tấn công của Israel sẽ còn tiếp tục bất kỳ lúc nào IDF nhận thấy có mối đe doạ an ninh, khiến cho không tổ chức, quốc gia, hay liên minh nào có khả năng đảm bảo an ninh công cộng, luật pháp, và trật tự xã hội đối với người Gaza.

Thực tế này cho thấy một triển vọng đen tối đối với tương lai của dải Gaza, và hơn 2 triệu người sinh sống tại đây. Luật pháp và trật tự xã hội sẽ được thi hành bởi những gì còn lại của bộ máy quản trị ở các địa phương khác nhau, dẫn đầu bởi các băng nhóm không phải chịu trách nhiệm với ai. Và sự suy thoái trong bối cảnh quản trị này sẽ trở nên sâu sắc hơn nữa tại một Gaza thiếu định hướng chính trị, tiến triển ngoại giao, hoặc triển vọng phát triển trong tương lai. Chúng ta không nên mong đợi giải pháp lâu dài nào cho một vấn đề đã kéo dài 75 năm qua từ chính những người góp phần tạo nên vấn đề đó. Người dân Gaza sẽ phải tiếp tục sống với một tương lai thiếu hy vọng, không quốc tịch, bị phủ nhận phẩm giá con người và quyền tồn tại như một dân tộc.

Phạm Vũ Thiều Quang

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 16/11/2023

Israel : Cả nước thành hậu phương lớn cho tiền tuyến

Le Monde ngày 17/10/2023 nêu ra những ưu thế và khiếm khuyết của Israel khi mở chiến dịch tấn công vào Dải Gaza. Về phía người dân, đau thương và căm phẫn trước sự man rợ của quân khủng bố Hamas, những bất đồng được gác lại, hậu phương đoàn kết một lòng phía sau quân đội Israel.

Các quân nhân Israel bên cạnh một chiếc xe tăng tại miền nam Israel, gần Dải Gaza, ngày 15/10/2023. Reuters – Ronen Zvulun

Những cảnh kinh hoàng, từ kibbutz đến nhà vĩnh biệt

Khủng bố ở Israel và Pháp tiếp tục chiếm trang nhất các báo hôm nay. Le Figaro đưa tít "Vụ khủng bố Arras làm dấy lại tranh cãi về luật nhập cư", Le Monde nhấn mạnh "Khủng bố : Macron muốn một Nhà nước thẳng tay". La Croix chạy tựa "Con tin, khủng hoảng và phẫn nộ". Libération nói về những sai lầm của thủ tướng Israel, đặt câu hỏi "Benjamin Netanyahou : Ông ấy biết những gì ?". Nhật báo kinh tế Les Echos quan tâm đến "Israel : Các doanh nghiệp đối mặt với chiến tranh".

Tsahal (quân đội Israel) đã mở cửa các kibbutz bị Hamas tàn sát cho các phóng viên quốc tế, để đáp trả những cáo buộc "fake news". Đặc phái viên Libération có mặt tại kibbutz Kfar Aza, nơi đã trở thành một trong những biểu tượng cho sự dã man của Hamas. Đến nơi 20 tiếng đồng hồ sau vụ thảm sát, quân đội Israel phải mất hai ngày chiến đấu mới chiếm lại được kibbutz này, và nhanh chóng mời các nhà báo chứng kiến "như hồi quân Mỹ giải phóng các trại tập trung" - tướng Itai Veruv giải thích.

Khu phía tây kibbutz, nơi những người trẻ sinh sống, tất cả xe cộ, nhà cửa, vật dụng đều bị đốt cháy và ghim đầy mảnh đạn. Những vật dụng sinh hoạt còn đó, nhưng nền nhà đầy máu. Tại nơi tạm dùng làm nhà xác để cố gắng xét nghiệm ADN, những xác cháy đen gần như thành tro, một phụ nữ có thai bụng bị rách toạc…Trong một video tổng hợp không che, được Bộ Ngoại giao Israel gởi cho các phóng viên, là những cảnh khó thể chịu đựng, như chuẩn bị chặt đầu một người lao động Thái Lan bằng xẻng… chẳng khác tổ chức Nhà nước Hồi giáo. Những tội ác mà Hamas sẽ phải trả giá trong chiến dịch càn quét sắp tới.

Ưu thế Không quân bị hạn chế trong chiến tranh đô thị

Le Monde phân tích "Những điểm mạnh và điểm yếu của quân đội Israel trong một cuộc tấn công trên bộ". Nhà nước Do Thái có thế thượng phong về Không quân, nhưng những năm gần đây quân đội chỉ xâm nhập chớp nhoáng vào Gaza.

Với phi đội chủ yếu gồm F-16 của Mỹ và một số F-35 và vị trí sát bên Gaza, ưu thế trên không của Israel là không thể tranh cãi. Không quân còn có các trực thăng tác chiến (hai phi đội Apache) và lực lượng drone - từ đơn thuần giám sát đến để hướng dẫn pháo binh đến drone vũ trang. Quân đội Israel còn có các drone tự sát có thể chủ động theo dõi mục tiêu đang di chuyển rồi lao xuống tấn công.

Đại tá Michel Goya, tác giả nhiều cuốn sách về Cận Đông, nhận định : "Từ hơn hai mươi năm qua, chiến lược của Israel luôn là tác chiến từ xa, chủ yếu bằng không kích để giảm thiểu rủi ro cho người lính. Nhưng không phải luôn hiệu quả trong môi trường đô thị phức tạp". Lần này chừng như đã khác, với chiến dịch trên bộ được mở ra. Tuy nhiên trong 15 năm qua, Israel chỉ ba lần tấn công nhanh gọn vào Gaza, và vẫn chưa diệt được Hamas.

Kinh nghiệm chiến trường, đạn dược : Những băn khoăn

Cũng theo ông Goya, gót chân Achilles của Israel là số lượng bom thông minh và hỏa tiễn, vừa để tấn công vừa phòng vệ, vì hệ thống Vòm Sắt phải có đủ hỏa tiễn bắn chặn mới hiệu quả. Thế nhưng hồi tháng Giêng, Washington đã lấy đi số lượng đạn dược tương đương 300.000 quả để giúp Ukraine, và bây giờ Mỹ phải bù đắp.

Israel có 7 lữ đoàn bộ binh cơ giới, mỗi lữ đoàn khoảng 3.000 quân. Những đoàn thiết giáp theo sau là các loại xe nhà binh hạng nhẹ có thể tiến vào Gaza, không dùng những con đường hiện có vì quá nguy hiểm, mà bằng cách phá hủy tất cả những tòa nhà trên đường tiến, dù chỉ tiến được 300-400 mét một ngày. Nhưng như vậy cần những người lính thiện chiến, trong khi quân đội Israel chỉ có 26.000 quân thuộc các đơn vị tác chiến. Còn Hamas từ 7.000 đến 10.000 tay súng cộng với số dân quân tương đương và rất nhiều mìn bẫy. Thiệt hại nhân mạng sẽ lớn lao, liệu chính quyền có sẵn sàng chấp nhận hay không.

Israel có thể động viên 360.000/460.000 quân dự bị, nhưng chuyên gia Héloise Fayet băn khoăn liệu có thể trấn giữ được nhiều mặt trận, từ biên giới với Lebanon, Syria đến West Babnk (Cisjordanie) hay không. Những năm qua, nhiều tiếng nói ở Israel đã lo ngại về mức độ huấn luyện, nhiệt tình và trang bị cho quân dự bị. Vấn đề còn lại là mục đích của cuộc chiến - mà các nhà quan sát cho rằng phần lớn nhằm tái lập uy tín sau cuộc tấn công của Hamas. Việc huy động quân dự bị khiến kinh tế gặp khó khăn, chưa kể chi phí chiến tranh được ước tính là 6 tỉ đô la.

Tất cả vì tiền tuyến !

Tuy nhiên, ở hậu phương, người dân đoàn kết một lòng sau quân đội. Gác lại những bất đồng, xã hội tổ chức lại để ủng hộ nỗ lực chiến tranh. Tại khu triển lãm của Tel Aviv đã biến thành trung tâm cứu trợ, Le Monde gặp gỡ Nadav Salzberger, 28 tuổi, vốn là thủ lãnh một lực lượng sinh viên chống lại chính sách của ông Benjamin Netanyahou, tham gia nhiều cuộc biểu tình. Nhưng đó đã là quá khứ, chỉ vài giờ sau khi người dân Israel phát hiện trên mạng xã hội vô số hình ảnh cho thấy quy mô của khủng bố. Không chỉ số người chết, người bị thương và bị bắt cóc, mà cả việc nhổ lên thi thể nạn nhân, tàn bạo với trẻ em và những tiếng kêu vui mừng trên các đường phố Gaza trước những cảnh tượng này.

Ngay tối thứ Bảy 07/10, toàn bộ tổ chức chống Netanyahou gồm 15.000 thành viên bỗng trở thành một tổ chức nhân đạo, tham gia phong trào ái quốc. Hàng ngàn người Israel nấu nướng, mang thức ăn tặng cho những người tản cư từ các kibbutz, hay những người lính được điều đi khỏi căn cứ. Các nhà hàng cũng đóng góp, nhiều công ty tặng tiền, vật phẩm hay yêu cầu nhân viên đi làm tình nguyện, những hàng người hiến máu nối dài bất tận trước các bệnh viện. Những người dân tình nguyện giữ trẻ vì trường học đóng cửa, hay làm tài xế, người khác gởi đến những két đầy quần áo, đồ chơi, thực phẩm, thuốc men.

Những người hùng mới của Do Thái

Tại trường đại học Reichman ở phía bắc Tel Aviv, trong số 9.000 sinh viên ghi danh, có 3.000 đã tham gia các đơn vị quân dự bị, số còn lại trở thành tình nguyện viên. Các sinh viên ngành thương mại bận rộn đặt hàng : vớ, đồ lót, quần áo ấm, đèn pin... Nhu cầu rất lớn : 360.000 quân dự bị (trên 9 triệu dân) chỉ trong vài phút đã rời nhà đi nhập ngũ.

Các cựu quân nhân thuộc tổ chức "Brothers and Sisters in Arms" chống chính phủ Netanyahou, nhanh chóng tham gia. Những vị tướng về hưu nằm trong số những người đầu tiên mặc vào bộ quân phục, đến cứu các thường dân bị Hamas tấn công. Hình ảnh các sĩ quan cao cấp này, như tướng Noam Tivon hay tướng Yair Golan, đến giải cứu những thanh niên tham gia nhạc hội bị quân khủng bố tàn sát đã lan truyền trên toàn quốc : người Do Thái có những khuôn mặt người hùng mới.

Chẳng hạn tổ chức ZAKA làm công việc cực nhọc là thu nhặt các phần thi thể để nhận dạng. Trong đội ngũ tình nguyện, có những người mới cách đây mười ngày rất ghét nhau, nhưng nay họ sát cánh làm việc. Không còn hữu hay tả, không còn chính trị. Sẽ có lúc họ sẽ nói về những sai lầm đã dẫn đến thảm họa, nhưng không phải là lúc này.

Tinh hoa kỹ thuật số giúp tìm kiếm người mất tích

La Croix nói về "Cảm giác bị bỏ rơi của gia đình các con tin". Quân Hamas đã bắt đi ít nhất 199 con tin đủ lứa tuổi, cả người bệnh hay bị thương, nhốt họ ở Gaza. Chẳng hạn cô gái song tịch Pháp-Israel Karin Journo 24 tuổi, tin nhắn cuối cùng của cô là "Ba, mẹ, nếu con không trở về, đừng quên rằng con rất yêu thương ba mẹ". Chị của cô bật khóc : "Hình ảnh cuối của Karin là một video tìm thấy trên mạng xã hội, cùng với hai cô khác trong một chiếc xe do bọn khủng bố lái". Chính quyền lẫn quân đội đều không thể cung cấp thêm thông tin nào.

Về phía công dân, chỉ trong 24 giờ, nhiều tình nguyện viên đã tổ chức tìm kiếm tin tức. Tel-Aviv, Expo trở thành đại bản doanh của công nghệ số, ban đầu chỉ có 15 người, nhưng ba ngày sau con số vọt lên 2.000 người. Do rốc-kết vẫn bắn sang, nên chỉ tối đa 400 người có mặt tại trung tâm. Nhiều tình nguyện viên là những "tinh hoa của tinh hoa" kỹ thuật số, có người cấp tốc từ Apple Research ở Mỹ về.

Những dữ liệu liên quan đến người mất tích - ảnh chụp, video, tin nhắn – thu thập từ Facebook, Instagram… được tập hợp và phân tích. Họ phối hợp với cơ sở dữ liệu của quân đội và cảnh sát, quan tâm đến những dấu vết đặc biệt như vết thẹo, hình xăm… Và khi đã có khá đủ, ê-kíp kỹ thuật dùng trí thông minh nhân tạo, phần mềm nhận diện, lập ra thuật toán, so sánh với các phim do Hamas và những nguồn khác đăng lên mạng. Đến 99% tình nguyện viên từng đi biểu tình chống chính phủ Netanyahou và chống cải cách tư pháp.

Châu Âu tương đối lạc quan sau bầu cử Ba Lan

Tại Châu Âu, các báo đều tỏ ra lạc quan sau cuộc bầu cử ở Ba Lan. La Croix phân tích Trở ngại nhỏ của những người chiến thắng thân Châu Âu. Liên minh do ông Donald Tusk lãnh đạo muốn tái lập Nhà nước pháp quyền và được Châu Âu dỡ bỏ trừng phạt. Theo Le Figaro, ông Tusk từng là chủ tịch Hội Đồng Châu Âu, quan hệ giữa Ba Lan và Liên Hiệp Châu Âu sẽ nhanh chóng được hâm nóng lại, với Đức và Ukraine cũng vậy.

Les Echos dẫn lời ông Eric Maurice, Quỹ Robert Schuman nhận xét, trước hết là tránh được sự quay lại của nhóm Visegrad gồm Ba Lan của đảng PiS, Hungary của Orban và Slovakia của Fico. Bên cạnh đó là một Nhà nước pháp quyền phù hợp với các giá trị Châu Âu, và ít xung đột hơn trong hồ sơ ngũ cốc với Ukraine. Ba Lan sau tám năm dưới quyền chính phủ bảo thủ PiS (Pháp luật và Công lý) đầy những tranh cãi giữa Warszawa và Bruxelles, sẽ được chuyển hướng

Theo kết quả chưa đầy đủ, đảng Cương lĩnh Dân sự (cánh hữu tự do) của ông chiếm được 163 ghế trong Quốc hội, tuy ít hơn số 200 ghế của PiS nhưng đảng bảo thủ đơn độc, còn Donald Tusk có thể liên minh với cánh trung (55 ghế) và cánh tả (30 ghế), tổng cộng 248 ghế. Đó là nhờ tỉ lệ cử tri đi bầu lên đến 73%, đông đảo chưa từng thấy kể từ sau chế độ cộng sản.

Tuy nhiên PiS có thể ngáng chân bằng cách liên tục kiện lên Tòa Bảo hiến và sử dụng quyền phủ quyết của tổng thống. Được biết tổng thống Andrzej Duda thuộc đảng PiS và phải đạt 3/5 số phiếu ở Quốc hội mới "hóa giải" được quyền của tổng thống. Bên cạnh đó, Tòa Bảo hiến hiện đã bị chính trị hóa từ khi PiS bổ nhiệm những nhân vật trung thành. Cuộc chiến chỉ mới bắt đầu.

Hamas, cú sốc thứ ba sau Covid và Ukraine

Trên lãnh vực kinh tế, Les Echos nói về "Nỗi lo một cú sốc thứ ba". Từ bốn năm qua, hai cú sốc đã làm rung chuyển hành tinh. Một đại dịch gây rối loạn sản xuất, tiêu thụ, trao đổi và chuỗi cung ứng. Cuộc xâm lăng Ukraine của Nga, cuộc xâm lược đầu tiên kể từ Đệ nhị Thế chiến, làm chao đảo thị trường hai mặt hàng thiết yếu là lúa mì và dầu lửa. Hai cú sốc có đặc tính hoàn toàn khác nhau đã tạo ra cùng một hiệu quả : lạm phát. Giá cả tại các nước phát triển cao chưa từng thấy từ 40 năm qua, tuy gần đây có giảm xuống đôi chút. Khi tung ra cuộc tấn công khủng bố kinh hoàng nhất từ ngày 11/09/2001, Hamas lại có thể làm tăng lạm phát.

Những sự kiện đang diễn ra tại Cận Đông giống hồi năm 1973 một cách kỳ lạ. Bắt đầu là vụ tấn công vào Israel đang trong ngày lễ tôn giáo, mà tình báo nước này không hay biết, rồi quân đội Israel thẳng tay trả đũa... Hồi sau thì khác hẳn. Cách đây đúng 50 năm, vào hai ngày cuối tuần 16 và 17/10 năm ấy, các quốc gia dầu lửa Ả Rập họp tại Kuwait tuyên bố tăng giá dầu 70% và giảm sản lượng, nếu quyền của người Palestine không được phương Tây công nhận, và hai tháng sau lại tăng tiếp.

Ngày nay, giá dầu chủ yếu do thị trường quyết định. Israel đã bình thường hóa quan hệ với Ai Cập, nước đã tấn công mình năm 1973, và đang có tiến trình tương tự với Saudi Arabia. Tình hình vẫn căng thẳng với Hezbollah được Iran chống lưng, Saudi Arabia tạm ngưng thương lượng, Qatar chưa rõ ràng, Iraq và Libya bất ổn ; trong khi vùng này chiếm 41% lượng dầu xuất khẩu. Cú sốc thứ ba do Hamas gây ra có thể gây thêm tác hại, nhưng hãy còn quá sớm để tuyệt vọng. Bởi vì sau một loạt bi kịch những năm gần đây, nền kinh tế vẫn chống chọi được.

Thụy My 

Hai sắc dân Ả Rập và Do Thái chia sẻ một cái nghiệp, cùng chung một vị tổ Abraham và cùng sống trên một vùng đất từ mấy ngàn năm trước.

Tang lễ người lính Israel, Adi Zur, thiệt mạng trong vụ tấn công của Hamas. Tang lễ tổ chức tại Jerusalem, 11 tháng 10.

Người Do Thái bị các đế quốc đuổi đi, hai ngàn năm sau mới trở về lập nước Israel, hơn 70 năm trước. Các quốc gia Ả Rập tấn công để ngăn cản, chiến tranh khiến hàng triệu người chạy tứ tán. Từ đó tới nay, sau nhiều cuộc chiến, Israel – Palestine vẫn là đầu mối xung đột trong cả vùng Trung Đông.

Thứ Bảy vừa qua, nhóm Hamas bất ngờ đánh vào Israel, nhắm một đại hội văn nghệ ở gần nông trại (kibbutz) ở Re'im, gần biên giới, giết khoảng 900 người và bắt đem đi khoảng 100 người ; 1.500 người tấn công cũng chết. Đây là vụ chạm súng lớn nhất kể từ cuộc chiến Yom Kippur (Năm Mới) năm 1973, khi quân Egypt và Syria từ hai mặt cùng tấn công Israel, rồi thất bại.

Tình báo Egypt (Ai Cập) đã báo động nhóm Hamas đang mưu làm "một vụ lớn" nhưng bị bỏ qua. Tình báo Israel nổi tiếng đã cài người vào hầu hết các nước thù địch, nhất là trong giải Gaza. Họ nhận lỗi đã không biết trước âm mưu này. Gần đây, họ chú trọng đến mặt biên thùy với Lebanon, hoặc các trại định cư của người Do Thái xung đột với dân Palestine. Một khuyết điểm của họ là chỉ lo các tiến bộ kỹ thuật để theo dõi bên địch, thiếu gián điệp tại chỗ. Cấp chỉ huy Hamas đã ngưng không dùng điện thoại hoặc computer nữa !

Nhóm Hamas, cai quản giải Gaza rộng 360 cây số vuông với 2 triệu dân, vẫn thường bắn hỏa tiễn qua Israel và bị oanh tạc trả đũa, nhưng gần đây đã tỏ ra "yên phận". Dân Palestine vẫn được phép qua biên giới vào làm việc lao động trong xứ Israel, được trả lương cao gấp 10 lần. Chính quyền Palestine ở Tây Ngạn, do Tổng thống Mahmoud Abbas thuộc nhóm Fatah cầm đầu, có lúc đã chế nhạo các lãnh tụ nhóm Hamas chỉ lo ăn chơi mà không hành động. Không ai ngờ, một nhóm Hamas nhỏ đã lập kế hoạch đánh táo bạo. Hàng ngàn thanh niên được huấn luyện trong nhiều tháng trời, tập phóng hỏa tiễn, điều khiển máy bay drone tự động, hoặc lái máy ủi đất làm sập hàng rào, cũng không biết họ được chuẩn bị để làm việc gì ! Nhiều lãnh tụ Hamas cũng không biết.

Quân đội Israel đã gọi nhập ngũ hơn 300,000 quân nhân trừ bị. Đã đánh bom trả đũa và sẽ mở một cuộc tấn công lớn nhất kể từ vụ đánh Lebanon năm 1982. Chính phủ Israel nói thẳng mục tiêu là "tiêu diệt nhóm Hamas". Họ kêu gọi dân Palestine trong giải Gaza hãy tản cư, nhưng không ai có thể đi đâu vì hai mặt biên giới với Israel và Egypt đều bị phong tỏa.

Đúng như lời Thủ tướng Benjamin Netanyahu báo trước, đây sẽ là "một cuộc chiến lâu dài và khó nhọc". Nhóm Hamas có thể cầm cự lâu vì được dân chúng ủng hộ. Họ vẫn được các nước Ả Rập viện trợ tài chánh và Iran trang bị vũ khí, nhưng Israel đã phong tỏa tất cả các mặt chung quanh giải Gaza.

Mối xung đột Israel – Plestine đã biểu hiện khắp vùng Trung Đông. Dân Ả Rập ở các nước Bahrain, Morocco, Turkey, Yemen, Tunisia và Kuwait đã mở hội ăn mừng sau khi quân Hamas đánh cảm tử. Tại thành phố Alexandria, Egypt, một viên cảnh sát đã bắn vào một đoàn du khách Israel, làm chết hai người. Ngoại trưởng nước Qatar tuyên bố Israel chịu trách nhiệm hoàn toàn về các biến cố này, vì đã xâm phạm các quyền tự do của dân Palestine trong bao nhiêu năm qua. Một giáo sư ở xứ Kuwait cũng nói với báo New York Times, "Việc chiếm đất đai và hạ thấp nhân phẩm của người Palestine đã ảnh hưởng trên cách nhìn" của dân Ả Rập bình thường. Một người dân nước Bahrain, 70 tuổi, đi biểu tình "ăn mừng" còn chỉ trích quyết định của chính phủ Bahrain công nhận Israel là điều "nhục nhã".

Kể từ khi nước Israel thành lập, sau nhiều cuộc chiến tranh, các nước Ả Rập đã ra giá mặc cả : Muốn họ chính thức công nhận Israel thì phải theo giải pháp "hai quốc gia song song", tức là thành lập một nước Palestine. Trong mươi năm gần đây, các nước này đã thay đổi, chấp nhận bang giao với Israel, để đổi lấy những ưu đãi kinh tế và viện trợ Mỹ.

Năm 2020, các nước UAE (United Arab Emirates), Bahrain và Morocco bắt đầu công nhận Israel ; được đặt tên là Thỏa Ước Abraham, lấy tên vị tổ phụ của người Do Thái và người Ả Rập. Gần đây, chính phủ Joe Biden khuyến khích Saudi Arabia công nhận Israel với hứa hẹn sẽ bảo đảm an ninh cho nước này. Cuộc tấn công của nhóm Hamas khiến dự tính bang giao Israel-Saudi phải tạm ngưng. Saudi vẫn chỉ viện trợ cho chính quyền Fatah của Palestine, ôn hòa hơn nhóm Hamas. Nếu cuộc sống của dân Palestine ở Gaza bị tàn phá vì quân Israel thì Saudi sẽ khó tiếp tục cuộc thương thuyết, dù Mỹ yêu cầu.

Chỉ có quốc vương Abdullah II xứ Jordan, như ông mới nói ở New York, đã tỏ ý nghi ngờ : "Không thể nhảy dù qua trên đầu dân Palestine, thiết lập bang giao với các nước Ả Rập".

Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã thành công về ngoại giao trong mấy năm gần đây. Ông liên hiệp với các đảng bảo thủ, cực hữu mới lập được chính phủ cho nên đặt quyền lợi dân Do Thái lên cao nhất, không quan tâm đến người Palestine. Nhật báo Haaretz ở Israel mới viết một bài quan điểm tố cáo các chính sách cực đoan của ông Netanyahu, như chiếm đoạt đất đai của dân Palestine, đã gây nên thảm cảnh vừa qua. Netanyahu, báo Haaretz viết, "coi như người Palestine không hiện diện và không có quyền lợi nào cả".

Không thể đoán trước mất bao nhiêu năm Israel mới "tiêu diệt" được nhóm Hamas ở Gaza. Nếu giết hoặc bắt giam được tất cả những người cầm súng chống cự quân Israel, thì có thể coi là đã tiêu diệt hết nhóm Hamas hay chưa ? Những trẻ em Palestine sống qua cuộc chiến kéo dài này, khi lớn lên có thể còn thù oán và tìm cơ hội nổi dậy nữa hay không ? Những thanh niên gốc Palestine đang sống ở nơi khác có thấy họ muốn lập những nhóm tương tự Hamas hay không ?

Thế hệ trẻ này có thể đang giống như một thanh niên tên là Mohammed Diab Ibrahim, sanh năm 1965 trong một "trại tị nạn" mở ra trong 70 năm qua. Anh ta lấy biệt hiệu là Deif, nghĩa là "Khách" trong tiếng Ả Rập vì anh luôn luôn di chuyển, gặp đâu ngủ đó. Nhiều người đã ví Deif như một Osama Bin Laden mới. Deif đã bị tình báo Israel giết hụt nhiều lần, và được cho là cụt một tay, cụt một chân, mù một mắt, sống lẩn lút trong các hầm bí mật ở Gaza. Nhưng Deif chỉ huy cả "đội binh al-Qassam" là nhóm chủ mưu cuộc tấn công vừa qua. "Đây là một vụ 9/11 của chúng tôi", phát ngôn viên bộ Quốc phòng Israel thú nhận.

Từ 70 năm qua, vấn đề người Palestine vẫn là nguyên nhân gây nên các cuộc nổi dậy, bạo loạn và chiến tranh. Khi nước Israel ra đời, họ đã bỏ đi, nghĩ rằng chỉ di tản cho đến khi ngưng tiếng súng, nhiều người mang theo chìa khóa nhà, vẫn còn để lại cho con, cháu. Bây giờ họ vẫn là một dân tộc lưu vong, sống tạm, không có một quốc gia. Dù nhiều nước Ả Rập đã tìm cách "bình thường hóa" bang giao với Israel, nhưng vấn đề trên vẫn nằm trong lòng tất cả dân Ả Rập ở khắp nơi. Khác với ông Netanyahu, nhiều người Israel cũng đồng ý với chủ trương "hai quốc gia song song", cho người Palestine thành lập một quốc gia có chủ quyền. Khi đó, hy vọng dân Israel được sống bình an hơn.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA 11/10/2023

Biên niên sử bỏ túi về xung đột Israel – Palestine : Từ góc nhìn công pháp quốc tế

Cuộc tranh chấp điển hình nhất, dai dẳng nhất về chủ quyền lãnh thổ.

Lịch sử xung đột giữa người Israel và người Palestine có lẽ là một câu chuyện có nhiều góc nhìn phân cực còn hơn cả chiến tranh Việt Nam, theo nhận định riêng của người viết. Cách một người hiểu về xung đột này hoàn toàn lệ thuộc vào việc người đó có cảm tình với người Do Thái hay với thế giới Arab.

Tranh chấp Israel – Palestine được xem là cuộc tranh chấp điển hình nhất, nhưng dai dẳng nhất liên quan đến chủ quyền quốc gia, biên giới, xung đột vũ trang và phi thực dân hóa… trong quan hệ quốc tế. Trong bài viết này, người viết hy vọng cung cấp được một lượng thông tin vừa phải, được trung tính hóa qua lăng kính pháp luật quốc tế, nhằm góp phần giúp các cuộc thảo luận tại Việt Nam về chủ đề này mang tính xây dựng hơn.

Người viết nhận thức được rằng các yếu tố đồng minh và địa chính trị, như việc Israel là bạn "vào sinh ra tử" của Hoa Kỳ tại Trung Đông, và việc Palestine là anh em "giọt máu đào" của cả Liên Hiệp Arab (Arab League) lẫn Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (Islamic Cooperation Organization – ICO) hùng mạnh là lý do quan trọng khiến cho xung đột giữa hai thực thể kéo dài đến tận ngày nay. 

Tuy nhiên, chỉ biết cúi đầu chấp nhận trước tư duy "cá lớn nuốt cá bé" chưa bao giờ là cách mà lịch sử, pháp luật và sự tiến bộ của nhân loại chuyển động, tiến hóa. Có hiểu biết và có nhìn nhận sâu sắc về sự kiện này thông qua lăng kính pháp lý mới có thể giúp người Việt Nam nhìn nhận nghiêm túc hơn về công lý quốc tế và một trật tự pháp lý quốc tế bình đẳng.

1. Israel và Palestine có danh nghĩa gì trong pháp luật quốc tế ? 

Có thể sẽ có học giả mang hai học thuyết là thuyết cấu thành (constitutive theory) và thuyết tuyên bố (declaratory theory) để bàn về tính chính danh và sự tồn tại của một quốc gia.

Thuyết cấu thành cho rằng một thực thể chính trị chỉ có thể được xem là một quốc gia nếu nó được các quốc gia khác công nhận. Tuy nhiên, thuyết này đã quá lỗi thời và thậm chí có tính phản động, vì nó từng tạo ra sân chơi độc quyền giữa các quốc gia tự nhận mình là văn minh. Họ thường xem các quốc gia khác là chưa đủ phát triển để có thể tự quyết định vận mệnh của mình, từ đó tạo nên nền tảng của chủ nghĩa thực dân.

Thuyết tuyên bố lại cho rằng một thực thể chính trị đương nhiên phải được công nhận là một quốc gia nếu nó đã đạt đủ các quy chuẩn khách quan theo pháp luật quốc tế. Đây là học thuyết đã và đang được đại đa số học giả quốc tế ủng hộ. 

Vậy tiêu chuẩn khách quan đó là gì ?

Có bốn yếu tố cơ bản để đánh giá một thực thể chính trị đã đến ngưỡng quốc gia (state) trong pháp luật quốc tế hay chưa, xuất phát từ Công ước Montevideo (được ký kết và có hiệu lực từ năm 1933 giữa một số quốc gia châu Mỹ). Ngày nay, bốn nguyên tắc Montevideo đã được xem là tập quán pháp quốc tế và được thừa nhận rộng rãi.

Bốn nguyên tắc này bao gồm :

1. Có dân cư xác định ;

2. Có lãnh thổ xác định ;

3. Có chính quyền đại diện, quản lý ;

4. Có khả năng tham gia và bảo đảm các nghĩa vụ quốc tế.

Như vậy, trong trường hợp của Israel, nó đương nhiên được xem là một quốc gia theo pháp luật quốc tế mà không còn gì để bàn cãi. Tuy nhiên, nếu buộc phải nói thêm về sự thừa nhận quốc tế, có thể ghi nhận thêm rằng Israel là thành viên của Liên Hiệp Quốc từ năm 1949 và được hầu hết các quốc gia thành viên của Liên Hiệp Quốc công nhận.

Hiển nhiên, vẫn có trên dưới 30 quốc gia Arab và Hồi giáo, điển hình như Iran, không công nhận sự tồn tại của Israel. Họ công khai cho rằng quét sạch Israel và người Do Thái ra khỏi bản đồ thế giới là nghĩa vụ tôn giáo của mình.

Riêng về Palestine, câu chuyện có hơi phức tạp hơn.

Nếu xét về mặt quốc tế, cũng đã có hơn 100 quốc gia thừa nhận sự tồn tại của quốc gia Palestine. Họ cũng có danh nghĩa quan sát viên thường trực tại Liên Hiệp Quốc từ năm 2012 (Permanent Observer of the State of Palestine to the United Nations). Dù chưa phải là thành viên chính thức, như chúng ta đã nói ở trên, đây không phải là vấn đề để cân nhắc liệu Palestine có phải là một quốc gia hay không.

Vấn đề ở chỗ khó có thể xem Palestine có một chính phủ hiệu quả và có năng lực tham gia vào các mối quan hệ quốc tế.

Nói ngắn gọn, Tổ chức Giải phóng Palestine (Palestine Liberation Organization – PLO) và Chính quyền Palestine (Palestinian Authority – PA) hiện nay là hai tổ chức được xem có chức năng đại diện quốc tế cho một dân tộc Palestine thống nhất (với PLO đóng vai trò trung tâm).

Song bên trong PLO lại là nhiều đảng phái chính trị có vũ trang khác nhau, với hai thế lực lớn nhất là Hamas và Fatah.

Fatah là một nhóm chính trị tương đối ôn hòa mong muốn theo đuổi hòa bình cho Palestine bằng con đường ngoại giao và pháp luật quốc tế. Hamas, ngược lại, hoạt động giống với tư cách một tổ chức cực đoan thường xuyên thực hiện các vụ khủng bố nhắm vào dân thường Israel. Họ tin rằng bạo lực vũ trang là con đường duy nhất.

Từ thập niên 1990, trong giai đoạn Fatah nắm đa số trong PLO và đang thực hiện các nỗ lực hòa giải với Israel và nhiều nghĩa vụ quốc tế khác, Hamas đã phá hoại các nỗ lực này bằng các cuộc khủng bố.

Cho đến giai đoạn 2019 – 2020, Hamas dần phủ nhận tính chính danh của PLO và tự hành động một mình.

Thậm chí, từ năm 2005, nhiều chuyên gia cho rằng quốc gia Palestine từ khi chưa thành hình đã ở trong tình trạng nội chiến.

Vì những lý do này, rất khó xem Palestine đã có đầy đủ các tiêu chuẩn để được công nhận là một quốc gia theo đúng pháp luật quốc tế.

Điều này không nhằm phủ nhận nhu cầu độc lập của người Palestine. Tuy nhiên, việc chỉ ra nó có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định các nghĩa vụ quốc tế mà chúng ta sẽ phân tích ở phần sau.

2. Có một thực thể chính trị và dân tộc Palestine xuyên suốt trong lịch sử hay không ? 

Trước tiên cần phải nói rõ ràng là việc một vùng đất mang tên Palestine không đồng nghĩa với việc "người Palestine" đương nhiên là chủ nhân của nó. Câu chuyện không kết thúc đơn giản ở đó.

Từ Palestine hiện đại là một phiên bản của từ "Philistia" trong tiếng Hy Lạp, chỉ vùng đất nhỏ ở Trung Đông do người Philistines sinh sống và cai quản. Người Philistines đúng gốc theo tên gọi thì lại là một chủng người gốc Aegean và không có liên hệ máu mủ gì với người Palestine đương đại ngày nay.

Đến thế kỷ thứ hai sau Công nguyên, người La Mã đặt tên chung cho vùng đất này là Syria Palaestina, một đơn vị hành chính nhỏ thuộc tỉnh Syria trong đế chế khổng lồ của mình.

Sau một khoảng thời gian dài thuộc về Đế chế Ottoman (mà Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay là thực thể kế thừa), dân cư của Palestine bị Arab hóa (Arab-ise). Bản thân người Palestine cũng xem mình là người gốc Arab nói chung, và chỉ sinh sống ở Palestine mà thôi.

Như vậy, cho đến tận những năm 1948, danh từ riêng Palestine thường được dùng để chỉ vùng địa lý nằm giữa biển Địa Trung Hải và sông Jordan. Nhóm dân cư Arab sinh sống tại đây chỉ được nhắc đến như là "Palestinian" cũng vào cùng thời điểm mà Chủ nghĩa dân tộc cực đoan Do Thái (Zionism) phát triển mạnh mẽ.

Nếu nhìn vào tiến trình lịch sử, có thể nói chủ nghĩa dân tộc của người Palestine được xây dựng như là một đối trọng với sự trở về đông đảo (và có tính vũ lực, cưỡng chế) của người Do Thái trên vùng đất thánh của cả Hồi giáo, Công giáo lẫn Do Thái giáo này.

3. Lược sử lãnh thổ Palestine nhìn từ góc độ công pháp quốc tế

Sau khi đã xác định được rằng Palestine suốt trong lịch sử chỉ là tên gọi cho một vùng địa lý mà không phải một dân tộc cụ thể, chúng ta có thể loại bỏ định kiến cho rằng vùng đất này đương nhiên thuộc về ai và ai là kẻ xâm lược.

Về quá trình phát triển và tranh chấp tại Palestine, đó là thứ lộn xộn nhất mà một sinh viên công pháp quốc tế buộc phải tìm hiểu trong chặng đường học tập của mình. Do đó, người viết xin được phép tóm gọn quá trình bằng các gạch đầu dòng để bạn đọc có thể dễ theo dõi và hình dung.

- Trước Đệ nhất Thế chiến (1914 – 1918), Palestine là một vùng đất thuộc Đế chế Ottoman. Như đã nói, không tồn tại dân tộc Palestine và cũng không có chủ nghĩa dân tộc Palestine tại đây.

- Sau Đệ nhất Thế chiến, với tư cách là một quốc gia thua trận, cộng với những vấn đề nội địa, Đế chế Ottoman chính thức tan rã và nhiều vùng đất thuộc địa của nó trước đó được đặt dưới mô hình lãnh thổ ủy trị của Hội Quốc Liên (League of Nations Mandate territories). Vương quốc Anh được giao quản lý Palestine theo sự ủy quyền của Hội Quốc Liên.

- Sau Đệ nhị Thế chiến (1939 – 1945), không còn đủ sức kiểm soát các phong trào vũ trang và các lãnh chúa quân sự tại đây, Vương quốc Anh đưa tình huống Palestine lên Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc (UNGA) để cộng đồng quốc tế xem xét.

- Nghị quyết UNGA 181, phê chuẩn Partition Plan, được ban hành vào năm 1947 với dự định lập ra cả hai nhà nước Do Thái và nhà nước Arab. Thánh địa Jerusalem nằm bên trong phần lãnh thổ của nhà nước Arab, nhưng có chế độ chính trị đặc biệt corpus separatum, không thuộc chủ quyền của cả hai nhà nước.

Lãnh thổ màu xanh thuộc người Do Thái và lãnh thổ màu cam thuộc người Arab. Ảnh : Britannia.

- Năm 1948, dựa trên Partition Plan, Israel tuyên bố thành lập nhà nước độc lập của người Do Thái và được cả hai "ông lớn" Hoa Kỳ và Liên Xô cùng công nhận (một điều không quá lạ lùng nếu bạn đọc qua Kinh Thánh Công giáo). Tuy nhiên, tuyên bố này cũng dẫn đến xung đột giữa cộng đồng Do Thái và người Arab ở đây.

- Cuộc chiến Israel – Arab 1948 bùng nổ. Các quốc gia Arab láng giềng như Ai Cập, Transjordan (Jordan ngày nay) và Syria đổ quân vào can thiệp và hỗ trợ dân cư Arab tại vùng này. Song họ không được Liên Hiệp Quốc ủy quyền.

Tuy nhiên, Israel thân cô thế cô lại chiến thắng cuộc chiến tưởng chừng không cân sức này. Họ giành quyền kiểm soát không chỉ vùng lãnh thổ của nhà nước Do Thái được ghi nhận trong Partition Plan, mà còn hơn 60% vùng lãnh thổ được ghi nhận dành cho nhà nước Arab, bao gồm cả phía Tây Jerusalem.

Nhưng đáng nói hơn cả, đường phân định này được các quốc gia Hồi giáo lớn mạnh nhất trong khu vực như Ai Cập, Jordan, Lebanon và Syria đồng ý với Israel bằng nhóm Hòa ước Armistice (*).

Tình hình lãnh thổ hai nhà nước sau cuộc chiến năm 1948 với sự góp mặt của Ai Cập và Jordan. Lưu ý, khái niệm dân tộc Palestine vẫn chưa hình thành ngay cả ở thời điểm này. Ảnh : BBC.

- Năm 1964, Liên hiệp Arab chính thức được thành lập và hỗ trợ tài chính cho hoạt động của cái gọi là Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO). Đây là giai đoạn quan hệ đối ngoại giữa Israel và liên minh thế giới Arab ngày càng xấu đi. Chủ nghĩa dân tộc Palestine chính thức thành hình bằng ngoại lực.

- Cuộc chiến 6 ngày 1967 bùng nổ.

Trong bối cảnh các quốc gia Hồi giáo gần biên giới chuẩn bị vũ trang và huy động quân đội ráo riết sẵn sàng cho một cuộc chiến chống mình, Israel "tiên hạ thủ vi cường", tấn công trước cả ba quân đội Ai Cập, Syria và Jordan. Hiển nhiên, cái gọi là tự vệ chủ động này hoàn toàn vi phạm pháp luật quốc tế.

Israel, một lần nữa, chiến thắng cuộc chiến đáng lẽ họ phải thua. Qua đó, họ chiếm toàn bộ vùng Sinai (có kênh đào Suez cực kỳ quan trọng của Ai Cập), chiếm toàn bộ khu vực Gaza và West Bank (Bờ Tây) thuộc phần lãnh thổ còn lại của nhà nước Arab theo Partition Plan, và chiếm cả vùng Golan Heights (Cao nguyên Golan) của Syria.

Ảnh : Palestine Portal.

- Cùng năm 1967, Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đồng thuận tuyệt đối và ban hành Nghị quyết 242, yêu cầu Israel rút khỏi West Bank, Gaza, Sinai và Golan Heights.

- Năm 1982, Israel trao trả Sinai cho Ai Cập.

- Tình hình lãnh thổ này kéo dài cho đến ngày nay mà không có biến chuyển nào đáng kể. Israel tiếp tục là bên có khả năng kiểm soát thực tế ba vùng Gaza, West Bank và Golan Heights.

Ảnh : Wikipedia.

4. Như vậy, thế nào là "nguyên trạng" của Palestine ? Ai đang cai quản vùng nào ? 

Cho đến hiện nay, khi các quốc gia và tổ chức quốc tế yêu cầu Israel rút quân và ngừng chiếm đóng vùng đất của người dân Palestine, họ đang mong muốn chuyển về hiện trạng trước năm 1967, tức bản đồ dưới đây.

Hiện trạng trước năm 1967. Ảnh : Middle East Maps.

Với cách tiếp cận này, cộng đồng quốc tế phần nào công nhận các phiên bản của Hòa ước Armistice giữa Israel và nhiều nước láng giềng. Lãnh thổ Israel nhờ đó mà được mở rộng hơn nhiều lần so với Partition Plan trước đây (vốn đã khó có thể trở thành hiện thực chính trị).

Tuy nhiên, Israel vẫn có trách nhiệm rút quân hoàn toàn khỏi Gaza và West Bank, mà quan trọng hơn cả là Đông Jerusalem để trao trả đất cho người Palestine. Họ cũng cần rút khỏi Golan Heights để trao trả lãnh thổ cho Syria.

Cần ghi nhận rằng Israel có một số nhượng bộ dân sự và lãnh thổ cho PLO trong suốt giai đoạn xung đột.

Ví dụ với Hiệp định Oslo (Oslo Accord) vào năm 1993, Israel rút quân của mình khỏi một phần West Bank và Gaza (nhưng không xác định cụ thể vị trí với công chúng) để PLO có thể thành lập chính quyền và các cơ quan dân sự tự trị dành cho người Palestine.

Hay vào năm 2005, Israel chính thức rút quân khỏi toàn bộ Gaza, đồng thời với việc xóa bỏ các khu định cư Do Thái tại đây. Kế hoạch này thường được biết đến với tên gọi "Gaza disengagement". Hiện nay, tổ chức Hamas là thế lực Palestine nắm giữ và quản lý trực tiếp tại Gaza.

Khúc mắc ở chỗ, quân đội Israel vẫn đang tiếp tục quản lý bầu trời và vùng biển Gaza. Họ cũng có khả năng triển khai quân sự triệt để và toàn diện lên vùng đất này vào bất kỳ lúc nào.

Trong khi đó, tại West Bank, Israel vẫn đang tiếp tục mở rộng chiến lược định cư vĩnh viễn của các khu dân cư Do Thái, dù tại đây đã có sự hiện diện của một chính phủ tự trị do người Palestine làm chủ.

Trong giai đoạn Donald Trump nắm quyền ở Hoa Kỳ, ông này cũng chính thức công nhận Golan Heights và Đông Jerusalem thuộc chủ quyền của Israel, khiến cộng đồng quốc tế vô cùng lo ngại. Bản thân chính quyền Joe Biden hiện nay cũng né tránh việc phủ nhận hoàn toàn hệ quả chính sách ngoại giao từ thời Trump.

5. Việc Israel chiếm đóng và mở rộng định cư có phù hợp với pháp luật quốc tế hay không ?

Chắc chắn là có vi phạm tại ba điểm nóng Gaza, West Bank và Golan Heights.

Điều này đã được khẳng định rõ trong Nghị quyết 242 của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, vốn có giá trị pháp lý bắt buộc theo pháp luật quốc tế. Nghị quyết yêu cầu rõ Israel rút quân hoàn toàn khỏi các vùng lãnh thổ đang bị chiếm đóng sau xung đột (1967), từ đó khẳng định việc thôn tính lãnh thổ thông qua xung đột vũ trang là vi phạm các nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế.

Ngoài ra, hàng loạt các nghị quyết khác của Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc trải dài nhiều thập niên tiếp tục lên án việc mở rộng các khu tái định cư Do Thái tại West Bank và Golan Heights.

Cuối cùng, không thể không kể đến Quan điểm tham vấn của Tòa án Công lý Quốc tế trong văn bản "Legal Consequences of the Construction of a Wall", phủ nhận hoàn toàn tính pháp lý quốc tế của việc xây dựng các bức tường cắt sâu vào lãnh thổ West Bank.

6. Pháp luật quốc tế nào điều chỉnh xung đột vũ trang giữa Israel và người Palestine ? 

Có hai loại xung đột vũ trang được pháp luật quốc tế thừa nhận và điều chỉnh.

Một là xung đột vũ trang quốc tế, hay International Armed Conflict (IAC).

Đây là loại xung đột vũ trang diễn ra giữa hai chủ thể có tư cách quốc gia, với hệ thống pháp luật điều chỉnh xung đột đã được xây dựng và hoàn thiện từ một, hai thế kỷ nay. Cơ chế bảo vệ thường dân và các nguyên tắc nhân đạo cũng rõ ràng, mạnh mẽ hơn.

Chúng ta có thể nghĩ đến Bốn Công ước Geneva về tù binh, hàng binh, về thường dân/ người tham chiến hay các nạn nhân chiến tranh nói chung, cũng như nhóm Công ước Hague về luật chiến tranh, v.v. Đây là các văn kiện tạo thành một hệ thống đồ sộ và có tính thẩm quyền tối cao trong việc điều chỉnh hoạt động chiến tranh.

Liên hệ với chiến tranh Việt Nam cho gần gũi, xung đột diễn ra giữa quân đội Bắc Việt và Nam Việt, giữa Bắc Việt và Hoa Kỳ là IAC.

Loại xung đột thứ hai là xung đột vũ trang phi quốc tế (song không nhất thiết phải là quốc nội), hay Non-international Armed Conflict (N-IAC). 

Đây là xung đột vũ trang diễn ra giữa quốc gia với một lực lượng vũ trang phi nhà nước, hoặc giữa hai lực lượng vũ trang nhà nước với nhau. Hệ quả nhân đạo và cường độ bạo lực của nó không hề kém so với loại xung đột thứ nhất. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật điều chỉnh N-IAC lại tương đối yếu, với nội dung chủ yếu nằm trong Nghị định thư bổ sung thứ Hai dành cho Công ước Geneva (Additional Protocol II).

Tiếp tục viện dẫn đến chiến tranh Việt Nam, xung đột giữa chính quyền Nam Việt Nam và Hoa Kỳ với Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam (thường được gọi là Việt Cộng) là điển hình của xung đột vũ trang phi quốc tế.

Trong tình huống giữa Israel và Palestine, do vẫn không thể xác định được chính quyền và nhà nước thống nhất đại diện cho dân tộc Palestine, như chúng ta đã nói ở trên, nhiều học giả thiên về việc xác định xung đột vũ trang giữa Palestine và Israel là xung đột vũ trang phi quốc tế.

Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy khác nhau.

Ví dụ, nếu áp dụng IAC, quân nhân tham chiến không thể bị truy tố hay trừng phạt chỉ vì họ tham gia vào hoạt động vũ trang. Tuy nhiên, nếu áp dụng N-IAC, những người tham chiến hoàn toàn có thể phải hầu tòa hình sự vì hành vi chiến đấu của mình.

Trong ngữ cảnh khác, nếu xác định xung đột là N-IAC, thẩm quyền của các cơ quan tài phán hình sự quốc tế sẽ không thể được áp dụng.

Một số học giả đưa ra đề xuất "nước đôi", tức xem xung đột vừa là quốc tế vừa là phi quốc tế.

Họ dẫn chứng rằng vì Hamas đã nắm giữ Gaza và quân đội Israel đã đồng ý rút hoàn toàn khỏi đây, Hamas có thể đại diện người dân Palestine tham gia vào IAC với Israel.

Riêng ở West Bank, với lực lượng chiếm đóng Israel vẫn kiểm soát hoàn toàn khu vực và tiếp tục vai trò quản lý hành chính của mình, xung đột nếu có giữa Israel và các nhóm dân cư ở West Bank nên được xem là N-IAC.

7. Trong quá trình xung đột vũ trang này, ai đang vi phạm pháp luật quốc tế ?

Đáng tiếc là cả hai.

Về phía Israel, việc duy trì chiếm đóng và phân biệt đối xử về mặt pháp lý, cưỡng chế tài sản, đất đai của người Palestine để phục vụ cho các khu tái định cư Do Thái vi phạm nghiêm trọng Công ước Geneva thứ Tư về quyền của thường dân mà thế lực chiếm đóng trên lãnh thổ chiếm đóng phải tuân thủ.

Về phía Palestine, PLO và các chính đảng quân sự của mình tiếp tục thất bại trong việc kiểm soát các hoạt động khủng bố nhắm vào thường dân Israel. Đã xuất hiện các cáo buộc về việc sử dụng thường dân làm bia đỡ đạn (human shield), không tuân thủ nguyên tắc phân biệt giữa thường dân/người tham chiến, tấn công vũ trang không phân biệt (indiscriminate armed attack), bắt cóc và ám sát quân dân lẫn thường dân quốc tịch Israel, v.v. Thực tế cho thấy, bộ máy công tố của Tòa án Hình sự Quốc tế (International Criminal Court – ICC) đang có những động thái điều tra và khởi tố các cáo buộc liên quan đến tội ác chiến tranh (war crimes) mà cả hai bên thực hiện.

Nguyễn Quốc Tấn Trung

Nguồn : Luật Khoa, 15/05/2021

Đính chính :

(*) Sửa "bằng Hòa ước Armistice" thành "bằng nhóm Hòa ước Armistice", đồng thời sửa lại link nguồn. (12:11 ngày 16/5/2021 giờ Việt Nam)

Tài liệu tham khảo :

- International law – States in international law. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021. 

- Status of Palestine in the UN – Non-member observer State status – SecGen report. (2019, March 11). Question of Palestine. 

- Palestine Liberation Organization (PLO) | Goals, History, & Facts. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021.  

- Palestinian Authority | Definition, History, & Region. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021. 

- The Editors of Encyclopaedia Britannica. (n.d.). Hamas | Definition, History, Ideology, & Facts. Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021. https://www.britannica.com/topic/Hamas 

- The Editors of Encyclopaedia Britannica. (n.d.-a). Fatah | Group, Definition, Palestine, & History. Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021.  

- (2018, April). Statehood and Recognition : the Case of Palestine. University of Barcelona.

- Tzoreff, Y. (2019, March 18). Is the PLO Still the "Sole Representative of the Palestinian People" ?, INSS Insight No. 1150.  

- (n.d.-c). Philistine | Definition, People, Homeland, & Facts. Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021.  

- History.com Editors. (n.d.). Palestine. HISTORY. Retrieved May 14, 2021. 

- A/RES/181(II) of 29 November 1947. (n.d.). United Nations. Retrieved May 14, 2021.  

- Israel Ministry of Foreign Affairs. (n.d.). Armistice Lines (1949–1967). Retrieved May 16, 2021. https://www.mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/maps/pages/1949-1967%20armistice%20lines.aspx

- Oslo Accords | Palestinian Liberation Organization-Israel [1993]. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved May 14, 2021.  

- "The Israeli ‘Disengagement’ Plan : Gaza Still Occupied" – Report by PLO Negotiations Affairs Dept./Non-UN document. (2019, March 12). Question of Palestine. 

- Romo, V. R. (2019, March 25). The Israeli ‘Disengagement’ Plan : Gaza Still Occupied". NPR. 

- Staff, R. (2021, February 9). Blinken stops short of endorsing Trump recognition of Golan Heights as Israel. Reuters.  

- S/RES/242 (1967) of 22 November 1967. (n.d.). United Nations. Retrieved May 14, 2021. 

- Israel’s Settlements Have No Legal Validity, Constitute Flagrant Violation of International Law, Security Council Reaffirms | Meetings Coverage and Press Releases. (n.d.). United Nations. Retrieved May 14, 2021.  

- Latest developments | Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory | International Court of Justice. (n.d.). International Court of Justice. Retrieved May 14, 2021. 

- Geneva Conventions and their Additional Protocols. (n.d.). LII / Legal Information Institute. Retrieved May 14, 2021. https://www.law.cornell.edu/wex/geneva_conventions_and_their_additional_protocols 

- Treaties, States parties, and Commentaries – Hague Convention (IV) on War on Land and its Annexed Regulations, 1907. (n.d.). International Committee of the Red Cross. Retrieved May 14, 2021.  

- OHCHR | Protocol II Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949. (n.d.). OHCHR. Retrieved May 14, 2021.  

- The War Report 2018 : The armed conflict in Israel-Palestine. (2018, January). Geneva Academy.  

- Buchanan, R. (2015, March 14). Classifying the Israeli-Palestinian Conflict. Human Security Centre. 

- The Many Ways Palestinians Violate International Law. (2019, July 28). Jerusalem Center for Public Affairs. 

- BBC News. (2021, March 3). ICC opens "war crimes" investigation in West Bank and Gaza.  

- United Nations. (n.d.-c). United Nations Office on Genocide Prevention and the Responsibility to Protect. Retrieved May 14, 2021.