Thông Luận

Muốn biết năm mới thế nào, người ta thường phải nhìn lại năm cũ và đặt vận nước vào bức tranh lớn hơn của cả khu vực, khi thế giới toàn cầu hóa ngày càng phụ thuộc lẫn nhau.

Năm Nhâm Dần đã qua, năm Quý Mão đã đến. Dù lo việc nhà hay quan tâm đến vận nước, ai cũng mong năm con mèo tốt đẹp hơn năm con hổ. Nhưng thực hư và may rủi ra sao, phải chờ đến cuối năm mới rõ, vì dự báo ngày càng khó, không thể dựa vào quả cầu pha lê hay lời sấm của các nhà tiên tri. Trong kỷ nguyên mới, thế giới biến động khó lường, các kênh truyền thông đầy tin thất thiệt, trong khi tư duy con người thay đổi quá chậm.

Cách đây đã lâu, thứ trưởng ngoại giao Lê Mai khi còn sống thường khai bút đầu năm bằng bài báo "dự cảm đầu xuân". Đó là một cách dự báo nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về các dấu hiệu khủng hoảng lúc đó đang tụ lại như đám mây đen ở cuối chân trời. Nói cách khác, muốn biết năm mới thế nào, người ta thường phải nhìn lại năm cũ và đặt vận nước vào bức tranh lớn hơn của cả khu vực, khi thế giới toàn cầu hóa ngày càng phụ thuộc lẫn nhau.

Về chống dịch và tham nhũng

Việt Nam đã may mắn vượt qua hai năm đại dịch, không bị sa vào cái bẫy "zero Covid" cực đoan như Trung Quốc. Một là Việt Nam đã mau chóng nhận ra nguy cơ và kịp thời điều chỉnh chính sách chống dịch. Hai là Việt Nam đã mở rộng hợp tác quốc tế và đã nhập đủ vaccine đúng lúc. Ba là Việt Nam đã nhanh chóng triển khai tiêm chủng kịp thời để đạt được miễn dịch cộng đồng, và may mắn có được sự đồng thuận của người dân.

Nhưng bên cạnh bức tranh sáng đó, còn có những mảng tối tiêu cực như các vụ "Việt Á" và "chuyến bay giải cứu". Đó là hai vụ án điển hình về các nhóm lợi ích đã "ăn của dân không từ một cái gì" (lời bà Nguyễn Thị Doan). Họ đã lợi dụng chống dịch để trục lợi bằng cách thao túng chính sách và lũng đoạn nhà nước. Một số cán bộ tuy có năng lực chuyên môn tốt, nhưng cũng bị dính vào vòng tham nhũng như "cái bẫy hệ thống".

Hai vụ đại án "Việt Á" và "chuyến bay giải cứu" là tham nhũng có hệ thống, làm nhiều quan chức các cấp ở các ngành phải "nhập lò", đến nay vẫn chưa kết thúc. Nhưng vụ AIC còn nhạy cảm và nguy hiểm hơn vì liên quan đến lãnh đạo cấp cao nhất, kể cả "tứ trụ". Nói cách khác, vụ AIC có nhiều ẩn số khó lường mà kết cục còn phụ thuộc vào lời khai của bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn và quyết định cuối cùng của ông Nguyễn Phú Trọng.

Y tế và giáo dục là hai ngành rất quan trọng. Sau y tế, chắc giáo dục sẽ phải "lên thớt" vì nhóm lợi ích trong ngành giáo dục lũng đoạn quá lâu, bất chấp dư luận. Họ đã lũng đoạn và trục lợi không chỉ có sách giáo khoa mà còn nhiều dự án hàng ngàn tỉ đồng để "cải cách giáo dục". Nếu tham nhũng trong nghành y tế có thể làm nhiều người mất mạng (đột tử) thì tham nhũng trong ngành giáo dục có thể làm thui chột cả một thế hệ (đẳng tử).

Muốn chống tham nhũng nay đã trở thành hệ thống để thao túng chính sách và lũng đoạn nhà nước thì việc "đốt lò" phải triệt để, không chỉ "không có vùng cấm và ngoại lệ" mà còn phải cải tổ thể chế để diệt trừ tận gốc nguyên nhân của tham nhũng. Tuy tham nhũng đã trở thành "quốc nạn" và chống tham nhũng được lòng dân như "chống giặc nội xâm", nhưng chống tham nhũng cũng được hiểu là đấu tranh quyền lực để thanh trừng nội bộ.

Chiến dịch đốt lò triệt để cũng có thể đem lại những hệ lụy về kinh tế.Một là các quan chức lo ngại không dám làm gì, nên kinh doanh có thể bị đình trệ. Hai là các doanh nghiệp lo ngại gặp phải rủi ro trong quá trình điều tra đang diễn ra nên họ cũng không dám làm gì. Ba là các doanh nghiệp sẽ phải cảnh giác hơn trước xu hướng tăng cường kiểm soát chặt chẽ và thanh trừng nội bộ, gây tâm trạng nặng nề trong cộng đồng doanh nghiệp.

Tuy Việt Nam đã vượt qua hai năm đại dịch Covid-19, nhưng nguy cơ vẫn còn vì sống bên cạnh Trung Quốc. Hiện nay, Trung Quốc đang bước vào "giai đoạn ba" của chu kỳ bùng phát dịch như cách đây ba năm. Theo các chuyên gia y tế thì giai đoạn ba nguy hiểm nhất, vì hàng chục triệu người Trung Quốc đã đổ về quê vào dịp Tết nay trở lại thành phố. Dòng người khổng lồ di chuyển có thể làm cho dịch lan nhanh như "sóng thần". Nếu trước đây các thành phố lớn ở Trung Quốc là tâm điểm của dịch thì nay nông thôn rộng lớn trở thành tâm điểm của dịch. Hệ thống y tế cộng đồng ở nông thôn kém xa thành phố, nhưng dân số quá đông. Theo Bloomberg (15/01/2022) số ca tử vong được báo cáo là "phần nổi của tảng băng chìm". Theo Đại học Bắc Kinh, tính đến giữa tháng 1/2023, khoảng 64% dân số Trung Quốc đã bị lây nhiễm, và tỷ lệ tử vong trung bình là 0,1%.

Tỷ lệ lây nhiễm cao vì dân Trung Quốc chưa được miễn dịch. Hai loại vaccine được sử dụng là CoronaVac và Sinopharm, sản xuất tại Trung Quốc, có thể kém hiệu quả. Khoảng 90 % dân số Trung Quốc đã được trích 2 liều vaccine này. Theo Christian Bréchot (Global Virus Network) khi có 250 triệu người nhiễm bệnh đồng loạt, thì sẽ giống như một thử nghiệm tạo ra các loại biến thể mới nguy hiểm hơn, có nguy cơ lây lan nhanh hơn. Theo báo chí thì Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng không nắm được thông tin cập nhật về thực trạng dịch bệnh ở Trung Quốc, do chính quyền bưng bít thông tin, và quy mô của Trung Quốc quá lớn. Sau đại hội đảng lần thứ 20, làn sóng biểu tình chống chính sách "zero Covid" như "tức nước vỡ bò" là một bất ngờ đối với Tập Cận Bình, làm cho chính quyền Bắc Kinh phải điều chỉnh chính sách "zero-Covid", và nới lỏng phong tỏa.

Trước thông tin Trung Quốc mở cửa biên giới từ ngày 8/1/2023, chính phủ Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Pháp, Tây Ban Nha, đã lập tức thực hiện các biện pháp kiểm soát, xét nghiệm Covid-19 với hành khách đến từ Trung Quốc, vì lo ngại một làn sóng bùng phát mới khó kiểm soát. Nhưng các nước láng giềng Trung Quốc có nguy cơ cao hơn. Riêng tại cửa khẩu Móng Cái ngày 8/1, có hơn 3.000 người Trung Quốc đã nhập cảnh vào Việt Nam.

Về chính trị

Gần đây, mỗi khi thấy có các điềm xấu hay sự kiện bất thường như thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, người ta hay viện dẫn các nhà tiên tri như Nostradamus và Vanga để lý giải và phỏng đoán. Tại Việt Nam, người ta thường nói đến những lời sấm của Trạng Trình (Nguyễn Bỉnh Khiêm), như :

Mười phần chết bảy còn ba.

Chết hai còn một mới ra thái bình

hay

Bỉnh chúc vô minh Quang tự diệt.

Trọng Ngân bạc Phúc sản tất vong.

Trong khi nhiều người tin vào các lời sấm truyền, thì nhiều người khác lại coi đó là một cách thư giãn để giải tỏa tâm trạng bức súc của họ trước nghịch cảnh. Dù thế nào, người ta khó quy kết Trạng Trình (Nguyễn Bỉnh Khiêm) là "thế lực phản động" và chắc không thể cấm dân lưu truyền những lời sấm đó. Nói cách khác, đó là văn hóa dân gian đã tồn tại hàng trăm năm, qua nhiều thăng trầm của lịch sử, nên có sức sống dai dẳng. Theo thông tin chưa chính thức, không chỉ Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc có đơn xin nghỉ (đã được chấp thuận trước Tết), mà Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng có đơn xin nghỉ (đang chờ xem xét sau Tết), vì còn phụ thuộc vào kết cục của vụ AIC. Sau khi hai phó thủ tướng Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam trở thành củi gộc "đốt lò", thì Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc cũng "nhận thẻ đỏ" rời khỏi sân. Đó là điều xưa nay hiếm.

Vì vậy, cộng đồng quốc tế và giới đầu tư nước ngoài nói chung đã bị bất ngờ và lo ngại. Họ cho rằng ông Nguyễn Xuân Phúc bị mất chức "có thể mở đầu một giai đoạn bất ổn về chính trị". Nhiều người đặt câu hỏi liệu đây có phải là chiến dịch chống tham nhũng thực sự hay là tranh giành quyền lực "kiểu Tập Cận Bình" (Tomoya Onishi, "Vietnam’s President Phuc dismissed amid Trong’s anti-graft drive", Nikkei Asia, January 18, 2023). Đã có hai phó thủ tướng mới là Trần Lưu Quang và Trần Hồng Hà (chứ không phải Lê Hoài Trung và Lê Minh Hưng như đồn đoán) thay ông Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam. Vì vậy, chắc không khó tìm người thay ông Nguyễn Xuân Phúc và Phạm Minh Chính. Dù đó là ông Tô Lâm hay ông Phan Văn Giang thì với cơ chế "tập trung dân chủ" và "lãnh đạo tập thể", vai trò cá nhân không quá quan trọng như trong mô hình Trung Quốc.

Một khi chỉ còn lại "trụ thứ tư" là ông Vương Đình Huệ để thay thế ông Nguyễn Phú Trọng thì bài toán có thể dễ giải hơn sau bài học kinh nghiệm về ông Trần Quốc Vượng không được Ban chấp hành Trung ương chấp thuận. Nhưng với vụ án AIC, chưa biết ông Huệ có an toàn không. Nếu vẫn chưa có người thay thế, chắc ông Trọng vẫn phải làm Tổng bí thư, và có thể một lần nữa phải kiêm nhiệm Chủ tịch nước như trước đây (déjà vu).

Theo Lê Hồng Hiệp (ISEAS, Singapore), Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc phải nghỉ vì liên quan đến vụ Việt Á, còn Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp rắc rối vì liên quan đến vụ AIC. Chỉ có Chủ tịch quốc hội Vương Đình Huệ được lợi vì trở thành ứng viên duy nhất có thể thay thế Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng vào năm 2026 (Le Hong Hiep, "Red Card for the President Vietnams Biggest Political Drama in Decades", Fulcrum, January 17, 2023).

Lê Hồng Hiệp cho rằng những thay đổi về nhân sự chỉ liên quan đến chính trị trong nước, chứ không liên quan đến chính sách đối ngoại. Việc thanh trừng lãnh đạo cũ tham nhũng có thể mở đường cho lãnh đạo mới lên thay trong sạch hơn và có năng lực hơn, giúp Đảng chống tham nhũng và điều hành tốt hơn. Nếu thay đổi lãnh đạo không làm thay đổi chính sách thì sẽ không ảnh hưởng mấy đến kinh tế, vì GDP của Việt Nam vẫn tăng 8,02%.

Theo Alexander Vuving (APCSS, Honolulu), "Có nhiều khả năng là ông Trọng sẽ tiếp tục nắm quyền cho đến khi tình trạng sức khỏe không cho phép. Mặc dù ông có thể đã tạo ra nhiều kẻ thù, nhưng không có lãnh đạo nào khác được sự ủng hộ của đa số ủy viên Trung ương. Với tình hình đó, ông Trọng vẫn là sự lựa chọn mặc định" (Tomoya Onishi, "Vietnam’s Trong consolidates power with dismissals of deputy PMs", Nikkei Asia, January 7, 2023).

Theo Carl Thayer (New South Wales University), ông Trọng đã không đưa được người của mình là ông Trần Quốc Vượng lên thay tại Đại hội 13 (năm 2021). Sau khi tiếp tục làm Tổng bí thư thêm nhiệm kỳ thứ ba (chưa có tiền lệ), ông Trọng đã lặng lẽ vận động Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các quan chức cấp cao khác về người kế nhiệm. Trong khi chờ đợi, ông tiếp tục chiến dịch "đốt lò" vì tham nhũng đe dọa tính chính danh của đảng.

Tuy có nhiều ý kiến khác nhau về ông Trọng, nhưng không thể phủ nhận được một thực tế là ông Trọng chơi cờ rất giỏi, không hề "lú lẫn". Tuy sức khỏe kém và nguồn lực mỏng, nhưng ông ấy đã lần lượt hạ đo ván các đối thủ nặng ký mà vẫn làm chủ bàn cờ. Theo Charles-Maurice de Talleyrand (nhà ngoại giao Pháp, 1754-1838), người ta phân biệt chính khách không phải bằng việc họ đã làm gì, mà bằng hệ quả của việc họ đã làm.

Về kinh tế

Năm Quý Mão đã thay thế năm Nhâm Dần, và con hổ đã biến thành con mèo. Dù là hổ hay là mèo, thì kinh tế Việt Nam vẫn tăng trưởng cao so với khu vực. Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), tăng trưởng GDP của Việt Nam là 8,02% (năm 2022), nhưng sẽ giảm còn 6,3% (năm 2023). Sang năm 2023, thế giới cũng như Việt Nam đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức mới do những biến động khó lường trong nước và trên thế giới.

Hầu hết các tổ chức quốc tế đều nhận định kinh tế toàn cầu năm 2023 sẽ khó khăn hơn năm 2022. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã hạ mức dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới từ 2,9% xuống còn 2,7% (năm 2023). Tổ chức Hợp tác Kinh tế và Phát triển (OECD) đã hạ mức dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới từ 2,8% xuống còn 2,2% (năm 2023). Fitch Ratings cũng đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu từ 1,7% xuống còn 1,4%.

Việt Nam có bốn điểm yếu về an ninh kinh tế. Một là tăng trưởng phụ thuộc quá nhiều vào xuất nhập khẩu, dễ bị ảnh hưởng tiêu cực khi kinh tế toàn cầu suy giảm. Hai là xuất khẩu phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Mỹ (chiếm 30% kim ngạch) và không cân đối (Mỹ nhập siêu 100 tỉ USD). Ba là nhập khẩu phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc (110 tỉ USD). Bốn là xuất nhập khẩu Việt Nam phụ thuộc vào tàu biển nước ngoài (chiếm 90%).

Theo thông báo của Tổng cục Thống kê, GDP của Việt Nam đã tăng 8,02% (2022), và sẽ tăng 6,5% (2023). Theo các tổ chức quốc tế, năm 2023 sẽ có nhiều khó khăn, thách thức hơn, nên tăng trưởng kinh tế của Việt Nam sẽ thấp hơn năm trước. IMF dự báo tăng 6,2% ; WB dự báo tăng 6,7% ; ADB dự báo tăng 6,3%. Tuy điều chỉnh mức tăng trưởng thấp hơn, nhưng họ vẫn lạc quan về triển vọng kinh tế Việt Nam tăng nhanh nhất khu vực.

Trong năm 2022, Việt Nam về cơ bản đã thoát khỏi đại dịch Covid-19, nên một số lĩnh vực kinh tế đã phục hồi đáng kể. Trong khi các hoạt động sản xuất, giao thông vận tải và xuất nhập khẩu đã phục hồi mạnh sau hai năm bị phong tỏa, hàng triệu người đã đổ xô đi du lịch để "trả thù". Nhưng sang năm 2023, các lợi thế nhất thời đó không còn nữa, trong khi các hệ lụy nặng nề và lâu dài của đại dịch đối với kinh tế và xã hội tiếp tục bộc lộ.

Theo Nishad Majmudar (Moody’s Investors Service), Viêt Nam sẵn sàng thu hút các doanh nghiệp nước ngoài đang rời bỏ thị trường Trung Quốc vì chính sách "zero-Covid" và sự thất vọng của các nhà đầu tư công nghệ. Nhưng vấn đề là liệu đấu tranh quyền lực trong nội bộ Viêt Nam có coi nhẹ mục tiêu phát triển kinh tế không. Muốn tận dụng cơ hội, Việt Nam phải khôn khéo và có khả năng đáp ứng đòi hỏi của các nhà đầu tư.

Theo giới quan sát, thị trường chứng khoán Việt Nam (VN Index) đã lao dốc năm 2022. Tâm lý các nhà đầu tư Việt Nam không ổn định, thường nhảy từ cực nọ sang cực kia, từ quá lạc quan (hyper-bullish) sang quá bi quan và hoảng loạn (super-panicky). Tần suất và cường độ thay đổi theo các chu kỳ bùng phát và suy xụp (boom-bust cycles) cản trở Việt Nam tăng trưởng bình quân đầu người (per capita income) hiện nay là 3.700 USD.

Theo nguồn "Chinhphu.vn", Quốc hội Việt Nam đã họp (10/11/2022) để thông qua Nghị quyết về Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội năm 2023, và "chốt" mức tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2023 là khoảng 6,5% ; mức tăng trưởng bình quân đầu người của Việt Nam là khoảng 4.400 USD ; và chỉ số giá tiêu dùng bình quân (CPI) của Việt Nam sẽ tăng khoảng 4,5% (năm 2023), do năng suất lao động của Việt Nam còn khá thấp.

Về Biển Đông

Theo Gregory Poling (Director AMTI, CSIS), tình hình Biển Đông vẫn bất ổn, nhưng lần đầu tiên trong một thập kỷ, Trung Quốc không kiểm soát thêm được gì, trong khi các nước Đông Nam Á vẫn giữ vững trận địa. Sự kiện gây ồn ào nguy hiểm là tranh chấp tại Second Thomas Shoal (4/6/2022) khi tàu dân quân Trung Quốc triển khai tại đây, làm cho Mỹ và Philippines phải tăng cường hợp tác. Mỹ đã tuyên bố viện trợ cho Manila 100 triệu USD (10/2022), và phó Tổng thống Kamala Harris đã đến thăm Manila (11/2022).

Tuy Việt Nam giữ im lặng với Trung Quốc, nhưng điều đó không có nghĩa là quan hệ bớt căng thẳng. Vì lo ngại về Trung Quốc, Việt Nam đã tăng cường xây dựng các tiền đồn ở Trường Sa. Vào cuối năm 2022, "Việt Nam đã nạo vét và bồi đắp bốn đảo (Namyit Island, Pearson Reef, Sand Cay, and Tennent Reef – khoảng 420 acres). Hiện nay, Namyit và Pearson là hai tiền đồn lớn nhất của Việt Nam tại Trường Sa" (Gregory Poling, "Southeast Asia stands firm against China in the South China Sea", Asia Times, January 23, 2023).

Việt Nam đã xây dựng thêm các hải cảng lớn tại các đảo này, có nghĩa là Việt Nam có kế hoạch triển khai thêm lực lượng hải quân và cảnh sát biển tại đây. Hà Nội tỏ ý không muốn quan hệ chặt chẽ hơn với Washington, vì vậy tháng 7/2022, Việt Nam đã hoãn chuyến thăm của tàu sân bay Ronald Reagan. Theo Carl Thayer, Việt Nam lo ngại chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch hạ Viện Nancy Pelosi sẽ làm quan hệ Mỹ-Trung căng thẳng.

Khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đến thăm Bắc Kinh (30/10/2022), dư luận cho rằng đó là dấu hiệu quan hệ Viêt-Trung nồng ấm hơn. Tuy Hà Nội giữ khoảng cách với Washington, nhưng quan hệ hợp tác quốc phòng song phương vẫn tiếp tục tăng cường. Trợ lý bộ trưởng quốc phòng Mỹ Ely Ratner đã đến thăm Hà Nội (9/2022) để đối thoại về quốc phòng. Hà Nội đã mời các công ty Mỹ dự Hội chợ Quốc phòng quốc tế đầu tiên (12/2022)

Có thể nói Đài Loan và Biển Đông là hai "thùng thuốc súng" ở vùng Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nơi Trung Quốc và Mỹ tranh chấp lợi ích chiến lược. Sau chiến tranh Ukraine, Chiến lược An ninh Quốc gia của Mỹ vẫn đánh giá Trung Quốc là thách thức lớn nhất. Nhưng, những gì diễn ra tại Ukraine buộc Trung Quốc phải điều chỉnh ý đồ thâu tóm Đài Loan và Biển Đông. Nhưng về lâu dài, chỉ có Mỹ là đối trọng với Trung Quốc.

Ngoài ra, Trung Quốc đã từng bước "Biển Đông hóa" tiểu vùng sông Mekong, để cạnh tranh chiến lược với Mỹ và Đồng minh tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Gần đây, những dự án lớn có ý nghĩa chiến lược tại Lào và Campuchia (như sân bay Dara Sakor và quân cảng Ream gần Sihanoukville) làm cho Mỹ và đồng minh ngày càng lo ngại. Với chiến thuật "tầm ăn dâu", Trung Quốc đã lấn sân và giành lợi thế tại "vùng xám". Đến nay, Việt Nam vẫn lo ngại về cán cân quyền lực tại Biển Đông và mong muốn hợp tác thực chất với Mỹ để làm giảm thiểu sự mất cân bằng đó. Nhưng Hà Nội vẫn chưa thấy việc nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược với Washington là cấp thiết. Việt Nam sẽ tiếp tục tăng cường xây dựng các căn cứ tại Trường Sa và hợp tác quân sự có giới hạn với Mỹ. Nếu không có biến động bất ngờ nào, quan hệ Việt-Mỹ năm 2023 cũng sẽ như 2022.

Theo đại sứ Phạm Quang Vinh, "Việt Nam không chọn bên nhưng phải dám chơi và chơi được với tất cả các bên". Nói cách khác, Việt Nam quan hệ với các nước lớn trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc thế nào thì cũng phải quan hệ với Mỹ như vậy. Ngược lại, Mỹ quan hệ với ASEAN thế nào thì cũng phải quan hệ với Việt Nam như vậy. Nếu không như vậy thì không phải là quan hệ cân bằng. Đây là yếu tố để đảm bảo hòa bình và ổn định.

Thay lời kết

Người ta nói, "chính sách đối ngoại là sự nối tiếp của chính sách đối nội". Chính sách đối ngoại của Việt Nam chịu sự chi phối của cả hai yếu tố có tính cấu trúc là chính trị nội bộ và chính trị quốc tế. Trong kỷ nguyên mới, thế giới biến đổi khó lường nên biến số quan trọng hơn hằng số. Nói cách khác, "ứng vạn biến" quan trọng hơn "dĩ bất biến". Nhưng muốn "ứng vạn biến" (ứng xử một cách linh hoạt) thì Việt Nam phải đổi mới thể chế.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Viet-studies, 03/02/2023

Tham khảo

1. Tomoya Onishi, "Vietnam’s Trong consolidates power with dismissals of deputy PMs", Nikkei Asia, January 7, 2023

2. Le Hong Hiep, "Red Card for the President : Vietnam’s Biggest Political Drama in Decades", Fulcrum, January 17, 2023

3. David Hutt, "Vietnam’s President Phuc reportedly ousted by party rivals", Die Welt, January 17, 2023

4. Tomoya Onishi, "Vietnam’s President Phuc dismissed amid Trong’s anti-graft drive", Nikkei Asia, January 18, 2023

5. Thayer consultancy, "What Are the Fundamental Factors Behind Leadership Change in Vietnam ?", Background Brief, January 18, 2023

6. Thayer consultancy, "Impact of Changes on Vietnam’s Politburo and Foreign Policy", Background Brief, January 19, 2023

7. Gregory Poling, "Southeast Asia stands firm against China in the South China Sea", Asia Times, January 23, 2023

8. Khang Vu, "Why Vietnam’s Political Shake-Up Will Not Affect Its Foreign Policy", The Diplomat, January 25, 2023

9. John McCarthy, "Vietnam : The Purge", Asialink, 27 January 2923

10. Phạm Quang Vinh (Đại sứ), "Không chọn bên, nhưng phải dám chơi và chơi được với tất cả các bên", Nghiên cứu Quốc tế, 22/1/2023

Theo quy luật vận động của đất trời, Con Mèo lại đến thay Con Cọp chủ trì một năm mới. Người người chúc nhau an khang, thịnh vượng, hy vọng cuộc sống sẽ tốt hơn năm cũ. Trên cõi hoàn cầu, hy vọng đó có phần thực tế khi những tai họa lớn đang có triển vọng được giải quyết. Đại dịch Covid-19 không còn hoành hành nữa, cuộc chiến tranh bên Châu Âu đang đi dần tới chỗ kết thúc – nếu không bùng nổ thành Thế Chiến – và cùng với nó cuộc khủng hoảng về năng lượng, lương thực sẽ giảm.

Con Mèo lại đến thay Con Cọp chủ trì một năm mới.

Nhưng nhìn về quê nhà, năm Con Mèo không được hanh thông mà sẽ rơi vào bất ổn. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Đảng cộng sản Việt Nam cầm quyền sẽ tiếp tục giở trò mèo để kéo dài sự thống trị của họ và đẩy đất nước tới chỗ suy kiệt. Liệu đây có thể là thời cơ cho các lực lượng dân chủ ?

Những ngày cuối năm Con Cọp, dân chúng bị ép phải xem vở tuồng tranh giành quyền lực trong bộ máy Đảng cộng sản Việt Nam, một phân cảnh trong trò chơi "đả hổ, diệt ruồi" bắt chước các đồng chí bên Trung Quốc. Một số bộ trưởng, hai phó thủ tướng rồi đến chủ tịch nước lần lượt bị bãi chức trong một cuộc đảo chính cung đình mà toàn dân bị biến thành khán giả bất đắc dĩ, chỉ được xem các diễn viên của Đảng cộng sản Việt Nam múa may quay cuồng trên sân khấu tanh mùi máu mà không có quyền lên tiếng nói dù mọi diễn biến của vở kịch đều có tác động sâu sắc đến miếng cơm manh áo hàng ngày của từng người.

Như mọi cuộc đảo chính trên thế giới, tranh giành quyền lực không bao giờ đem lại sự ổn định cần thiết để phát triển. Trước mắt, phe thủ cựu trong Đảng cộng sản Việt Nam giành được thế thượng phong, nhưng phe thua cuộc chưa chắc đã bó gối quy hàng mà sẽ tiếp tục đấu cho đến khi tái lập thế cân bằng, các bên thỏa hiệp để cùng trục lợi trên cơ thể gầy còm của đất nước.

Chỗ đọng lại của câu chuyện này là Đảng cộng sản Việt Nam coi đất nước như là tài sản riêng của họ, coi 100 triệu dân như một thứ thần dân, như một đàn gia súc chỉ biết cúi mặt vào máng thức ăn mà họ không cần phải hỏi ý kiến. Và người ta ngỡ ngàng khi thấy ông tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam già nua lẩm cẩm lên truyền hình quốc gia đọc thư chúc Tết – một nghi thức không dành cho người cầm đầu một đảng chính trị. Không chỉ coi dân như cỏ rác, Đảng cộng sản Việt Nam còn coi những luật lệ mà họ đặt ra chỉ là trò chơi con nít, dùng để trừng trị bọn dân đen còn khi cần thì ngồi xổm lên đó không e ngại. Họ quên lời dặn của tiền nhân : "Vua xem dân như cỏ rác, [thì] dân xem vua như cừu thù !"

Trước thềm năm mới, ông đảng trưởng già nua Nguyễn Phú Trọng còn lên đài cất giọng đọc mà không biết ngượng mồm : "Toàn đảng, toàn dân, toàn quân ta đã phát huy tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí quyết tâm, bản lĩnh, đoàn kết, năng động, sáng tạo, nỗ lực phấn đấu đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, khá toàn diện, với nhiều dấu ấn nổi bật. Vừa tập trung phòng, chống, kiểm soát dịch bệnh, vừa thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ gắn với chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng và hiệu quả. Chính trị xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được bảo đảm, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước…"

Không có gì lừa mị hơn những lời hoa mỹ của người đứng đầu Đảng cộng sản Việt Nam. "Thành tựu" nổi bật của đảng ông trong năm Con Cọp phải là vụ bới tung các đống rác vĩ đại "Việt Á," "chuyến bay giải cứu," "cục đăng kiểm," "bệnh viện đa khoa Đồng Nai," các ổ lường gạt Vạn Thịnh Phát, FLC…, bốc mùi thối khắm từ trong ra ngoài nước, từ đầu năm đến tận cuối năm. Năm Con Cọp, đảng của ông hiện nguyên hình là một tổ chức tội phạm, bị giới gian thương lũng đoạn để bóp hầu bóp họng người dân, rồi khi bại lộ, hàng chục đảng viên cao cấp phải nối nhau vào nhà đá trong khi đất nước càng lụn bại.

Các dư luận viên của đảng chắc chắn sẽ phản bác, sẽ nêu "bằng chứng" là trong/2022 kinh tế Việt Nam tăng trưởng tới 8%, thuộc loại nhanh nhất khu vực ! Vâng, kinh tế có tăng trưởng, dù chưa chắc đến 8% như số liệu tuyên truyền, nhưng sự tăng trưởng đó hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu mới hồi phục của các thị trường nước ngoài sau hai năm đại dịch, và do các xí nghiệp có vốn đầu tư của nước ngoài tạo ra. Riêng doanh nghiệp trong nước,/2022 đã có đến 143,000 công ty phải đóng cửa. Những tháng cuối năm, xuất cảng giảm sút, hàng ngàn công ty không có đơn đặt hàng buộc phải "cho nghỉ Tết sớm" hàng trăm ngàn người lao động. Nhiều người mất việc không có tiền đã phải bới thùng rác để kiếm thức ăn, nếu may mắn có mạnh thường quân trợ giúp vài ký gạo thì mỗi bữa chỉ dám ăn một chén cơm bởi không biết ngày mai thế nào, theo phúc trình của báo Dân Trí ở trong nước.

Đảng cộng sản Việt Nam mải lo đấu đá giành ghế trên thượng tầng hầu như không quan tâm đến hiện tình đất nước và cuộc sống cùng khổ của người dân, đặc biệt là công nhân – thành phần được ca ngợi là "nòng cốt của cách mạng". Những lời hoa mỹ trong thư chúc Tết của ông Trọng chứng tỏ giới cầm quyền chóp bu thật sự hoang tưởng, nhắm mắt trước thực tế và tự lừa mị tới mức không tưởng tượng nổi.

Xu hướng trì trệ của kinh tế sẽ kéo dài trong năm Con Mèo, một phần do cuộc đấu đá cung đình làm cho cả guồng máy bị tê liệt, cán bộ quan chức không còn ai muốn làm việc, ai cũng sợ đến lượt mình bất ngờ bị biến thành củi của cái lò ông Trọng, thà nín thở qua sông để coi thời cuộc xoay vần. Cuộc tranh giành quyền lực ở thượng tầng và khủng hoảng chính trị đi liền với nó cũng làm cho giới tư bản ngoại quốc e ngại. Thay vì tăng tốc chuyển cơ sở sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam theo công thức "Trung Quốc + 1" đã thực thi mấy năm nay, nhiều công ty đã bắt đầu tính toán lại và có thể sẽ chọn những nơi ít rủi ro hơn như Indonesia.

Bên trong nước, các công ty bất động sản, tài chính, ngân hàng, điện lực, hàng không… đang lúng túng như gà mắc tóc, chưa biết sụp đổ lúc nào. Một cuộc khủng hoảng kinh tế đã manh nha mà hậu quả có thể nhìn thấy trước là nhà nước cộng sản sẽ tăng mạnh các loại sưu thuế – mà hiện đã thuộc loại áp bức nhất thế giới – để bù cho sự sụt giảm nguồn thu từ xuất cảng. Đời sống người dân sẽ càng thêm khốn khó.

Nhìn ra ngoài, cái mà ông Trọng gọi là "tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng và hiệu quả" cũng thật dối trá. Đảng cộng sản Việt Nam vừa đẩy mạnh bắt bớ, giam cầm những tiếng nói bất đồng trong nước, vừa công khai đứng về phía Nga trong vụ nước này xâm lăng Ukraine trong năm lần bỏ phiếu trắng và phiếu chống tại Liên Hiệp Quốc, khiến thế giới nhìn Việt Nam bằng con mắt dè bỉu và cảnh giác.

Và chưa ai quên chuyến đi triều kiến vội vàng của ông Trọng tới Bắc Kinh hồi cuối Tháng Mười, 2022 ngay sau đại hội 20 của đảng Cộng Sản Trung Quốc. Ở đó ông cam kết ủng hộ một thứ trật tự thế giới lấy Trung Quốc làm trung tâm, khước từ cái trật tự quốc tế dựa trên luật lệ đã có hơn 70 năm nay… Vì sự tồn tại của Đảng cộng sản Việt Nam, ông Trọng âm mưu biến Việt Nam thành một thứ chư hầu kiểu mới của Trung Quốc. Vừa rồi ông Tập đã gửi thư chúc tết Quý Mão, nhắc nhở ông Trọng rằng Việt Nam và Trung Quốc "vận mệnh tương quan," "chung tương lai" cứ như Việt Nam là một Tây Tạng, một Tân Cương trong gọng kìm của đảng Cộng Sản Trung Quốc. Cam kết với Trung Quốc cũng có thể là yếu tố khiến ông Trọng mạnh tay thanh trừng những phần tử chịu ảnh hưởng Phương Tây trong giới lãnh đạo chóp bu của Việt Nam, y hệt việc ông Tập đã làm với cuộc cải cách ở bên Trung Quốc.

Như vậy, không phải Việt Nam "hội nhập quốc tế toàn diện" như ông Trọng nói mà/2022, Hà Nội đã nhập sâu vào khối các chính thể độc tài toàn trị do ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, và ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, điều khiển.

Không hoài nghi gì nữa, năm Con Mèo báo hiệu Việt Nam sẽ rơi vào những cuộc bất ổn lớn, cả về chính trị lẫn kinh tế, cả đối nội và đối ngoại. "Cùng tắc biến, biến tắc thông," trong nguy có cơ, lẽ nào 100 triệu dân Việt Nam tiếp tục cam chịu ách áp bức của bộ máy cai trị hoang tưởng, tham lam và thần phục ngoại bang hiện nay ? [đ.d.]

Hiếu Chân

Nguồn : Người Việt, 24/01/2023

Cùng lúc đó, chương trình Nhất Đới Nhất Lộ, một vòng đai, một con đường, được Tập Cận Bình cổ vũ cả chục năm qua đang bắt đầu nứt vỡ, đứt đoạn.

Năm Con Mèo hy vọng thế giới sẽ đứng lên được, sau khi bị rớt xuống quá sâu trong mấy năm trước.

Thử ném một cô mèo từ trên lầu xuống đất, cô lập tức đứng dậy ngay, vững vàng trên cả bốn chân – nói rõ ‘bốn chân’ để tránh hiểu lầm. Năm Con Mèo hy vọng thế giới sẽ đứng lên được, sau khi bị rớt xuống quá sâu trong mấy năm trước.

Bệnh dịch Covid–19 bắt đầu từ năm Con Gà, có thể đổ lỗi cho ông trời, qua bàn tay mấy ông "con trời" ở Vũ Hán. Cơn bệnh đẩy kinh tế khắp thế giới đi xuống từ năm Con Chó vì nhiều người không thể làm việc; qua năm Con Heo, Con Cọp, xuống thấp nhất. Cuối năm ngoái những công ty kỹ thuật cao cắt 10% số nhân viên. Microsoft cho 10,000 nghỉ; Amazon 18,000; Alphabet 12,000, cao nhất từ 25 năm nay; Sales Forces cắt 8,000. Tổng cộng 200,000 công nhân kỹ thuật cao mất việc trong năm qua.

Nhưng trong cả nền kinh tế các xí nghiệp vẫn thiếu người làm; trong một tháng tuyển thêm 200,000 người mới. Tỷ lệ thất nghiệp xuống 3.5%, thấp nhất trong nửa thế kỷ. Có 2.6 triệu công việc làm đang tuyển người còn bỏ trống, các nhà kinh tế không thể hiểu tại sao, theo bản tin Bloomberg. Một lý do là nhiều người chưa muốn đi làm vì vẫn sợ nhiễm bệnh. Trong năm Con Mèo họ sẽ bớt lo ngại thì kinh tế sẽ hưng khởi.

Ngoài bệnh dịch, tai họa lớn nhất của thế giới là Vladimir Putin xâm lăng Ukraine một năm trước đây. Quân, dân Ukraine chết và bị thương vì bảo vệ quê hương, nhưng quân lính Nga chết hoàn toàn vô nghĩa. Vì cuộc chiến, giá dầu, khí, lúa mì, phân bón tăng lên cả thế giới phải chịu đựng. Chiến tranh và bệnh dịch cùng thúc đẩy giá sinh hoạt lên cao. Các nguồn cung cấp hàng hóa giảm hoạt động, các bến tàu, các xe vận tải không di chuyển được hàng ứ đọng, chi phí chuyên chở tăng vọt, hàng phải bán đắt hơn. Lạm phát bùng lên khắp thế giới, bắt đầu từ nước Mỹ.

Năm Con Mèo hy vọng sẽ khá hơn. Năm ngoái Ngân hàng Trung ương Mỹ phát súng lệnh, tăng lãi suất cho người dân ta bớt xài tiền. Ngân hàng các nước khác đồng nhịp làm theo, cùng ngăn lạm phát. Cuối năm Con Cọp có tin mừng, tỷ lệ lạm phát ở Mỹ không lên bạo nữa, có dấu hiệu sẽ nguội dần. Trong năm Con Mèo, tỷ lệ lạm phát ở Mỹ có thể xuống 3%, còn hơi cao nhưng so sánh với hơn 8% đầu năm ngoái thì vẫn đáng mừng.

Đô la Mỹ lên giá 10% trong năm 2022 vì lãi suất tăng, nước Mỹ đã "xuất cảng" lạm phát ra ngoài. Các nước đều dùng đô la trả tiền khi mua bán với nhau, bỗng thấy giá hàng nhập cảng cao hơn. Đến cuối năm, khi lạm phát ở Mỹ xuống thấp, các nước từ Á Châu qua Âu Châu yên tâm, ngưng không tăng lãi suất ở nước họ nữa. Hy vọng kinh tế sẽ hồi phục dần dần trong năm tới.

Trong năm mới, dân Mỹ sẽ lo chưa biết kinh tế sẽ lên được bao nhiêu, trong khi cả thế giới hy vọng vì kinh tế Trung Quốc có thể hồi phục sau khi Bắc Kinh bãi bỏ chính sách ngăn sông cấm chợ vì Covid. Hơn một tỷ người Trung Hoa làm ăn khá hơn thì họ mới có tiền mua hàng hóa từ các nước khác.

Bà Kristalina Georgieva, giám đốc điều hành Quỹ Tiền Tệ Quốc tế (IMF) nói với đài BBC rằng bà tin kinh tế Mỹ sẽ không suy thoái. Dân tiêu thụ ở Mỹ, đóng góp hơn hai phần ba vào Tổng Sản Lượng Nội Địa, đang có rất nhiều tiền vì dành dụm không xài trong hai năm bệnh dịch; họ lại đang tỏ ra phấn khởi nhờ bệnh dịch yếu hơn; họ sẽ thúc kinh tế đi lên. Bà Georgieva nghĩ rằng kinh tế cả thế giới sẽ cùng hồi phục, kéo nhau đi lên, bắt đầu từ Mỹ.

Hy vọng của nước Mỹ còn tiếp tục trong nhiều năm tới, vì trong thời gian lo chống bệnh dịch chính phủ Mỹ vẫn khởi sự đầu tư cho tương lai. Đạo luật xây dựng hạ tầng cơ sở hơn một ngàn tỷ mỹ kim đã được thông qua hai năm trước, sang năm Con Mèo tiền sẽ bắt đầu được chi ra. Hàng chục triệu công nhân sẽ có việc làm, với đồng lương cao. Năm ngoái, một đạo luật cung cấp hơn 200 tỷ đô la cho các ngành kỹ thuật cao, để ngăn ngừa không cho Trung Quốc qua mặt, các công ty kỹ thuật sẽ kéo theo các công nghiệp khác nhờ phát minh, sáng kiến, nhất là trong ngành trí khôn nhân tạo, AI. Nước Mỹ đã chứng tỏ khả năng bứt phá trong cuộc chạy đua phát minh, sáng tạo, như khi tung ra thuốc chủng ngừa Covid dùng mRNA, thứ vaccine hiệu quả cao nhất thế giới.

Kinh tế không phải là tin mừng duy nhất cho loài người trong năm mới. Trên trường chính trị quốc tế, các nước theo chế độ tự do dân chủ đang đoàn kết và cùng ý thức cần phải ngăn chặn làn sóng độc tài chuyên chế của Vladimir Putin và Tập Cận Bình.

Chưa bao giờ các nước dân chủ tự do cộng tác rộng rãi như hiện nay, từ Kenya ở Châu Phi tới Singapore, Châu Á. Các nước Âu Châu bị thử thách trước cuộc xâm lăng Ukraine của Putin đã đoàn kết lại, bảo vệ chế độ dân chủ. Họ chịu áp lực phải mua dầu lửa và khí đốt của nước Nga, nhưng vẫn không bị khuất phục, vượt qua mọi trở ngại, nhanh chóng tìm nguồn cung cấp khác. Nước Anh rút ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu nhưng cũng là nước giúp Ukraine nhiều nhất.

Trong lúc đó, Nga đang bị cô lập. Những nước lân cận, trước đây thuộc Liên bang Xô viết hoặc ở Đông Âu, Trung Á, đều ủng hộ dân Ukraine vì lo lắng cho chính số phận của họ.

Trung Quốc cũng lâm vào hoàn cảnh tương tự. Các nước đều cảm thấy khi Tập Cận Bình đe dọa Đài Loan tức là đe dọa tất cả vùng Đông Á, từ Hàn Quốc, Phi Luật Tân đến Indonesia. Một cuộc chiến tranh tại eo biển Đài Loan sẽ làm kinh tế cả vùng suy sập. Nhật Bản đã quyết định tái vũ trang và liên kết với Mỹ chặt chẽ hơn.

Cùng lúc đó, chương trình Nhất Đới Nhất Lộ, một vòng đai, một con đường, được Tập Cận Bình cổ vũ cả chục năm qua đang bắt đầu nứt vỡ, đứt đoạn. Nhà máy thủy điện Coca Codo ở Ecuador, được Tập Cận Bình đến đọc diễn văn khai trương năm 2016, đang lo bị sập. Các kỹ sư khám phá hàng ngàn vết nứt, sườn núi bên cạnh dòng sông Coca lo sụt lở. Một kỹ sư nói, không biết bao giờ nhà máy sẽ tan rã, trong sáu tháng hay ngay ngày mai, theo nhật báoThe Wall Street Journal ngày 20/1/2023. Năm ngoái Pakistan đã phải đóng cửa nhà máy phát điện Neelun Jhelum, sau khi khám phá các chỗ rạn nứt trong ống dẫn nước, sau 4 năm hoạt động. Uganda cũng tìm ra hơn 500 chỗ bị hư trong nhà máy điện Isimba do Trung Quốc xây dựng trong chương trình Nhất Đới Nhất Lộ, với số nợ 480 triệu đô la.

Kế hoạch Nhất Đới Nhất Lộ biến Trung Quốc thành chủ nợ của các nước nghèo, tổng số nợ lớn ngang với số tiền các nước này vay của tất cả các nước giàu khác. Trong năm 2019 các nhà thầu Trung Quốc làm việc ở Châu Phi chiếm 60% tiền công xây cất, các nước chủ nợ khác chỉ lãnh 40%. Các chính phủ lo sẽ bị Trung Quốc dùng nợ để bắt chẹt, xâm phạm chủ quyền nước họ, như Sri Lanka và Zambia đang phải chịu.

Trong năm Con Mèo, các nước sẽ cộng tác với những chế độ dân chủ tự do hơn, độc tài chuyên chế sẽ bị xa lánh, đó là diều đáng mừng cho cả loài người !

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 21/01/2023