 | Tổng quan: | 3636624 |
Đại án 'PVN' hay Tập đoàn Dầu khí Việt Nam là rất lớn, nghiêm trọng khi có nguyên ủy viên Bộ chính trị bị khởi tố và bắt giam.
Cựu Bộ trưởng Giao thông vận tải Việt Nam Đinh La Thăng (trái) trong một ký kết với người tương nhiệm trong một chuyến công du nước ngoài.
Bài viết không đề cập đến chi tiết lâm ly của nó, mà quan tâm cân nhắc từ các khía cạnh liệu đại án này tác động đến cải cách chính trị thế nào và những thách thức đặt ra ?
Ngày 8/12/2017 có thể được coi là điểm 'kịch tính' của đại án 'PVN' khi tất cả các báo, đài của nhà nước Việt Nam đều đưa tin ông Đinh La Thăng bị khởi tố để điều tra, làm rõ trách nhiệm liên quan đến hai vụ án kinh tế nghiêm trọng mà cơ quan Công an đang điều tra : Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ; lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, gây thiệt hại 800 tỷ đồng trong việc góp vốn của Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PVN) vào Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đại dương (Oceanbank) ; Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng ; Tham ô tài sản xảy ra tại Tổng Công ty Xây lắp dầu khí (PVC) liên quan Dự án Nhiệt điện Thái Bình II.
Tính từ khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng phát động chiến dịch chống tham nhũng, vào nửa đầu năm 2016 với 'biến cố' Trịnh Xuân Thanh, nguyên chủ tịch Hội đồng thành viên PVC, đến thời điểm này đã có 24 lãnh đạo thuộc PVN qua hai nhiệm kỳ trước, trong đó có nguyên ủy viên Bộ chính trị, ông Đinh La Thăng, bị khởi tố và bắt tạm giam.
Các nhà quan sát cho là 'không bất ngờ', nhưng là một đại án lớn và chưa có tiền lệ, bởi vậy nó thu hút sự chú ý của dư luận quốc tế và trong nước. Đại án PVN không chỉ ảnh hưởng đến nhiều mặt đời sống kinh tế - xã hội nói chung, mà còn tác động đến xu hướng cải cách chính trị của Việt Nam trước mắt cũng như lâu dài.
Chống tham nhũng mang màu sắc chính trị ?
Từ sau Đại hội Đảng cộng sản lần thứ 12 đầu năm 2016, khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp tục nhiệm kỳ thứ 2 (2016-2021), Đảng và Chính phủ, một mặt, đang nỗ lực khắc phục hậu quả nặng nề về kinh tế, đặc biệt sự phá sản của nhiều doanh nghiệp nhà nước, nợ xấu cao, nợ công lớn và tăng nhanh…
Mặt khác, Đảng đang thúc đẩy các cải cách chính trị, chỉnh đốn đảng và cán bộ lãnh đạo, chống tham nhũng, 'tinh gọn' bộ máy nhà nước đang phình to và các đơn vị sự nghiệp công lập sống dựa vào ngân sách nhà nước, tiền thuế của dân… Hơn thế, chính quyền đang phải đối phó với các cuộc biểu tình 'tự phát' bảo vệ môi trường, phản đối FOMOSA gây thảm họa ô nhiễm biển miền Trung và hiện tượng 'bất tuân dân sự' lan rộng của các tài xế qua các trạm thu phí BOT, điển hình là Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang… Niềm tin dân chúng vào các chính sách đã giảm sút nghiêm trọng.
Thời kỳ 'nóng vội' tăng trưởng và quản lý kinh tế yếu kém là nguyên nhân trực tiếp của tình hình. Nay Đảng tiến hành những cải cách, phê phán 'tự diễn biến, tự chuyển hóa', phai nhạt lý tưởng cộng sản và chủ nghĩa Mác - Lê Nin, 'suy thoái đạo đức, lối sống' của các đảng viên, cán bộ lãnh đạo, quy định những điều được và không được làm, đưa ra các hình thức kỷ luật… Đảng củng cố vai trò và phương thức lãnh đạo 'tập trung dân chủ', 'tập thể lãnh đạo' và 'tập trung quyền lực'. Đây có lẽ là bài học quan trọng nhất được đúc kết từ sự việc kiểm điểm 'đồng chí X' tại Hội nghị trung ương Đảng 6 năm 2012 nhiệm kỳ khóa 11 (2011-2016) nhưng không thành.
Tham nhũng được nhận định là quốc nạn, 'nhức nhối', đe dọa tồn vong của chế độ. Chống tham nhũng, được xem là động cơ cải cách, nhắm tới hai mục đích : lấy lại niềm tin của dân chúng với Đảng và chế độ, đồng thời củng cố Đảng với nội hàm nêu trên.
Đại án 'PVN' là sự kiện tiếp theo của các đại án trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bất động sản…, song liên quan đến một ủy viên Bộ chính trị, nên mang màu sắc chính trị hơn là kinh tế. Theo lô gic, 'sự suy thoái' một thời gian dài, thì đằng sau ông Thăng là 'nhóm lợi ích' nào ? Ai sẽ là người chịu trách nhiệm cao nhất ? Liệu có còn 'vùng cấm' nào cản trở Đảng tập trung quyền lực ?...
Có ý kiến nhận xét rằng cuộc chiến chống tham nhũng có 'hiệu ứng' là củng cố Đảng kiểm soát hệ thống chính trị và tăng cường quyền lực cá nhân Tổng bí thư.
Quan sát một số động thái và kết quả chống tham nhũng, từ năm 2016 đến thời điểm khởi tố ông Thăng, quả thực, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng có thuận lợi chưa từng có để đẩy mạnh cải cách chính trị, về cơ bản, theo mô hình Đảng cộng sản Trung Quốc.
Liệu kinh nghiệm từ Đảng cộng sản Trung Quốc có là bài học ?
Theo dõi quá trình chuyển đổi kinh tế trong suốt hơn 30 năm qua, Việt Nam luôn kiên trì giữ ổn định chính trị với chế độ Đảng cộng sản độc tôn lãnh đạo toàn diện đất nước trong khi mở rộng cửa nền kinh tế thu hút đầu tư nước ngoài, thận trọng cải cách thể chế kinh tế thị trường với 'định hướng xã hội chủ nghĩa'.
Đảng cộng sản Việt Nam đang tiến hành cải cách theo hướng trên, và đang cần nền tảng lý luận và thực tiễn để lãnh đạo, điều hành đất nước.
Các nhà nghiên cứu và hoạt động xã hội cho rằng mô hình phát triển Phương Tây với ba trụ cột kinh tế thị trường, tam quyền phân lập và xã hội dân sự là đúc kết quá trình phát triển lâu dài của chủ nghĩa tư bản, là sự tiến hóa trong giai đoạn lịch sử này, mà các quốc gia 'cần' hướng tới, kể cả những nước xã hội chủ nghĩa trước đây đang 'chuyển đổi' từ mô hình kế hoạch hóa tập trung, bao cấp. Họ đưa ra luận điểm đã được đúc kết về lý luận rằng mô hình phát triển như vậy mới kiểm soát được tha hóa quyền lực từ căn nguyên.
Đảng cộng sản Trung Quốc không nghĩ như vậy. Đại hội 19 của Đảng vừa diễn ra vào tháng 10/2017 là 'minh chứng' rõ nhất, khi khẳng định vị trí 'lãnh đạo hạt nhân', tối cao của Tổng bí thư, chủ tịch nước Tập Cận Bình với 'tư tưởng' về chủ nghĩa xã hội với đặc sắc Trung Quốc trong thời đại mới' của ông được khắc ghi bên cạnh tư tưởng của Mao Trạch Đông trong cương lĩnh chính trị của đảng.
Các nhà phân tích cho rằng nền tảng tư tưởng trên xuất phát từ nghiên cứu của Vương Hộ Ninh, một trong bảy thường vụ Bộ chính trị, 'thiết kế' và được coi là 'nhà lý luận cung đình' Trung Hoa. Đó là lý thuyết về 'chủ quyền', mà ở nhiều khía cạnh quan trọng trùng với quan điểm của các nhà lý luận phương Tây, tuy nhiên Ông Vương nhấn mạnh rằng chủ quyền đòi hỏi quyền lực chính trị phải có khả năng thực thi sự kiểm soát hành chính thống nhất trên toàn bộ lãnh thổ mà không có mối đe dọa từ bên ngoài hoặc sự phá hoại từ bên trong. Ba đời tổng bí thư Đảng cộng sản, từ Giang Trạch Dân, thực hành chủ yếu dựa vào cơ sở này.
Khi được coi là 'tư tưởng' thì các đảng viên phải phục tùng như 'kim chỉ nam', cả xã hội phải học tập và làm theo, không cần tiếp tục tranh luận về dân chủ kiểu phương Tây, về nhân quyền hay tự do báo chí… Đảng cộng sản Trung Quốc kỳ vọng sẽ ngày càng trở nên nổi bật và Tổng bí thư Tập sẽ đảm nhận một vai trò còn lớn hơn nữa trong công cuộc điều hành đất nước và đối ngoại.
Tập Cận Bình sẽ dùng quyền lực to lớn để chống lại đối kháng và tham nhũng. Báo chí mới nêu 'Trung Quốc cho biết quá trình tố tụng đối với ông Tôn Chính Tài chính thức bắt đầu từ ngày 11/12/2017' và áp dụng "các biện pháp cưỡng chế". Ông này được cho là 'đối thủ tiềm năng' của Tổng bí thư. Hồi tháng 7/2017, ông Tôn đột ngột bị cách chức lãnh đạo đảng trước thềm Đại hội 19 của Đảng cộng sản…
Trong bối cảnh trên thế giới chủ nghĩa dân túy nổi lên, cải cách theo hướng dân chủ phương Tây của một số quốc gia chưa hẳn đã thành công, chưa có những lý thuyết chuyển đổi từ xã hội chủ nghĩa sang xã hội tư bản thị trường một cách thuyết phục…, thì bài học từ Đảng cộng sản Trung Quốc có thể sẽ còn ảnh hưởng không nhỏ đến Đảng cộng sản Việt Nam. Mặc dù tương đồng về ý thức hệ và quan hệ truyền thông, cũng cần cân nhắc những khác biệt, những vấn đề biên giới hải đảo, đầu tư kinh tế kém hiệu quả…, Trung Quốc là một nước lớn với giấc mộng bá quyền thế giới !
'Nhiều thách thức phía trước"
Trước hết, quy mô kinh tế Việt Nam là nhỏ, yếu so với Trung Quốc nên không thể áp dụng các cải cách thể chế kinh tế tương tự, mà phải ưu tiên tăng trưởng bằng tự do kinh doanh và khởi nghiệp, thúc đẩy đầu tư trong và ngoài nước. Tuy nhiên Việt Nam đang thúc đẩy tự do kinh doanh trong điều kiện bất ổn thể chế. Tự do kinh doanh là nguyên tắc của kinh tế thị trường, một mặt thúc đẩy tăng trưởng, như một 'cam kết' của chế độ, mặt khác, tạo ra khu vực kinh tế tư nhân lớn mạnh, thay đổi tương quan sở hữu tư nhân mở rộng và nhà nước thu hẹp với ngân sách hết sức khó khăn để nuôi biên chế ngày càng phình to như hiện nay.
Kinh tế thị trường đã buộc Đảng phải 'lùi một bước' khi ban hành chính sách cho phép đảng viên làm kinh tế và có thu nhập càng ngày càng lớn từ cổ phiếu, cổ phần… ngoài đồng lương ngày càng nhỏ đi tương đối. Ngoài ra, họ cũng phải sống với vợ, con, họ hàng và những người thân. Đảng không thể kiểm soát được tài sản của đảng viên lãnh đạo, thậm chí 'trong diện quản lý'. Kết quả xử các vụ án tham nhũng cho thấy chỉ thu được phần nhỏ tài sản chiếm đoạt.
Tội danh 'cố ý làm trái…' gắn liền với 'chủ nghĩa cơ hội' của cán bộ, đảng viên khi họ có quyền lực, và trong tay họ nắm quyền phân phối tài sản như đất đai, tài nguyên, tài sản của các tổ chức và doanh nghiệp nhà nước, và khi họ nhân danh 'đại diện' cho nhà nước để 'quan hệ với địa phương, với đối tác, với nhân viên của tổ chức công và với người dân. Tội danh 'lạm dụng chức vụ, quyền hạn…' có căn nguyên từ đó và đang lan rộng. Nhiều thứ quy trình hiện tại, nếu không nói là đa số, đang là bình phong cho 'căn bệnh' được gọi tên là 'chủ nghĩa cơ hội của người đại diện'
Kinh tế thị trường, nếu không né tránh, về thực chất là kinh tế tư bản tư nhân. Kinh tế thị trường với động cơ lợi nhuận, kích thích 'lòng tham', có thể làm sói mòn 'đạo đức, lý tưởng cách mạng' mà Đảng đang kêu gọi, dưới nhiều hình thức khác nhau thách thức các 'luật chơi' của cải cách thể chế.
Đảng đòi hỏi các đảng viên, công chức, viên chức tuân thủ, phục tùng và trung thành với lý tưởng của Đảng, nếu không họ sẽ bị chế tài. Cả hai động cơ thúc đẩy này tạo nên những con người mâu thuẫn với động cơ của kinh tế thị trường, tự do kinh doanh, đẩy họ đến mâu thuận với chính mình, buộc họ, nhiều khi khi phải sống với cuộc sống hai mặt…
Có thể kể ra nhiều mâu thuẫn khác nữa. Chẳng hạn khi quan hệ kinh tế quốc tế, sự cạnh tranh thể chế vẫn diễn ra, nhiều khi một số tổ chức quốc tế và quốc gia khác có thể nêu vấn đề nhân quyền, như một điều kiện khi tham gia ký kết các hiệp định thương mại tự do.
Tuy nhiên, tìm kiếm các giải pháp khách quan theo các quy luật và giá trị chuẩn mực văn minh nhân loại để cải cách phát triển cần được ưu tiên. Ngược lại, nếu phủ nhận nó một cách duy ý chí hoặc bằng bạo lực, thì chắc chắn con đường dẫn dân tộc tới thịnh vượng thiếu bền vững và dài hơn.
Phạm Quý Thọ
Nguồn : BBC, 13/12/2017
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Quý Thọ là chuyên gia về chính sách công từ Học viện Chính sách và Phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam.
Trong kỳ Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc 19, Chủ tịch Tập Cận Bình đọc diễn văn hôm khai mạc 18/10, nêu tham vọng biến nước này thành siêu cường hàng đầu thế giới vào năm 2050.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đưa "Tư tưởng Chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc thời đại mới Tập Cận Bình" vào Điều lệ Đảng
Ông Tập nhấn mạnh Đảng vẫn dựa vào nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê Nin, 'dùng Đảng trị quốc', trong đó có kinh tế thị trường.
Việt Nam hết sức quan tâm, và là nước đầu tiên chúc mừng sự thành công của Đại hội 19.
Nhưng liệu Đảng cộng sản Việt Nam có thể học gì từ Trung Quốc ?
Các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu tan rã vào những năm 80-90 của thế kỷ trước.
Khi Trung Quốc đứng trên bờ vực sụp đổ của chế độ do những di sản của Mao Trạch Đông để lại như 'Cải cách ruộng đất, Đại nhảy vọt, Cách mạng Văn hóa…' cố Tổng bí thư Đặng Tiểu Bình đã chọn con đường cải cách mở cửa thực dụng 'mèo đỏ, mèo trắng không quan trọng miễn bắt được chuột'.
Trong suốt 40 năm Trung Quốc thay đổi từ một nước nông nghiệp nghèo nhất thế giới thành nền kinh tế đứng thứ hai với tổng thu nhập quốc nội (GDP) năm 2015 là 12.000 tỷ đô la Mỹ (USD), mức GDP/đầu người tăng 69 bậc, đứng hàng thứ 64 trên thế giới.
Cũng trong thời gian này khoảng 650 triệu dân thoát đói nghèo, chiếm 80% số người thoát nghèo trên toàn thế giới…
Riêng trong 5 năm Tập Cận Bình nắm quyền, từ 2012, tỷ lệ tăng GDP trung bình năm có giảm, nhưng vẫn giữ mức trên 6,5% ; tỷ lệ thất nghiệp giảm từ 4,13% năm còn 3,95% ; thu nhập bình quân đầu người tăng từ 5.060 lên 8.260 USD. Nền kinh tế Trung Quốc có thể sớm lớn hơn kinh tế Mỹ 40% nếu tính dựa trên "sức mua tương đương". Đến năm 2049, nó có thể lớn gấp ba lần…
Các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc đã giải phóng năng lực bị dồn nén lâu ngày nhờ kinh tế thị trường trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Thị trường vốn tham lam và Trung Quốc 'hấp dẫn' trong mắt các nhà tư bản để kiếm lợi nhuận, và Trung Quốc nhanh chóng trở thành 'công xưởng' của thế giới.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đang tự đánh giá mình không phải bằng các chuẩn mực Phương Tây về quản trị dân chủ tự do, mà bằng truyền thống Pháp gia, Khổng giáo của Trung Quốc, dựa trên một chính quyền trung ương mạnh mẽ, duy trì tính chính danh bằng việc tuân theo các tiêu chuẩn trọng dụng nhân tài và trách nhiệm giải trình.
Đảng này tuyên bố xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
Một trong những đặc trưng là Đảng luôn tìm cách thích nghi, sửa sai… để lãnh đạo kinh tế thị trường.
Với lý thuyết thực dụng của Đặng Tiểu Bình, Đảng cộng sản đã có những cải tổ chính trị nhất định, như cho các doanh nhân kết nạp vào đảng (Đảng bỏ nguyên tắc bóc lột sức lao động), cho phép đảng viên làm giàu, áp dụng nhiệm kỳ và hạn chế tuổi đối với lãnh đạo đảng ở các cấp…
Để thực thi những cải cách Đảng áp dụng kỷ luật thép, không khoan nhượng bất cứ sự chống đối nào.
Dưới thời Mao hàng trục triệu người chết đói và hàng trăm nghìn cán bộ đảng phải về nông thôn cải tạo, trong đó có cả Đặng Tiểu Bình và cha của Tập Cận Bình.
Dưới thời Đặng 'Thảm họa Thiên An Môn năm 1989', trong đó hàng nghìn sinh viên và những người đòi dân chủ đã chết thảm dưới xích của xe tăng' đã làm cả thế giới kinh hoàng.
Gần đây hàng chục triệu học viên 'Pháp luân công' - lực lượng được coi là đối trọng với Đảng cộng sản đã bị đàn áp và giải tán.
Gần đây, nhà bất đồng chính kiến Lưu Hiểu Ba, người được giải thưởng Nôbel hòa bình, thời gian trong tù bị ung thư, tuy nhiên yêu cầu đi nước ngoài điều trị không được Đảng cho phép. Ông đã chết ngày 13/7/2017.
Để duy trì sự lãnh đạo, Đảng đã có kiểu sử dụng cán bộ đặc biệt với Ban tổ chức các cấp theo kiểu hình chóp nhiều cấp : cơ sở (chi bộ), trung gian (đảng ủy, huyện ủy, tỉnh ủy, khu ủy), cao cấp (ban chấp hành trung ương).
Cán bộ muốn thăng tiến hãy leo lên từ chi bộ. Tập Cận Bình cũng phải mất 30 năm 'rèn luyện, phấn đấu' để có 'kinh nghiệm' trở thành lãnh tụ của Đảng. Tự coi tầng lớp tinh hoa, Đảng luôn chứng tỏ tính chính danh bằng nhiều cách và dưới nhiều hình thức, mà không cần thông qua bầu cử dân chủ theo kiểu phương Tây.
Kinh tế thị trường là sản phẩm của nhân loại, nhưng bắt đầu từ phương Tây, thậm chí tư tưởng chủ nghĩa cộng sản cũng bắt nguồn từ đó, khi phát triển nó đòi hỏi hệ thống chính trị đa nguyên, đang đảng và mô hình dân chủ tương ứng với các chuẩn mực phổ quát.
Đảng cộng sản Trung Quốc không coi như vậy, khi cho rằng phương Tây luôn muốn áp đặt mô hình chính trị kiểu này cho Trung Quốc. Các nước phương Tây không hiểu văn hóa, văn minh vốn tồn tại 5000 năm tại đất nước này, và rằng phương Tây nên tôn trọng sự khác biệt, không nên 'giao giảng và xuất khẩu' dân chủ tư sản sang Trung Quốc.
Bộ máy tuyên truyền của Đảng trước Đại hội 19 còn lưu ý rằng các nước theo mô hình dân chủ phương Tây đang lâm vào 'khủng hoảng và hỗn loạn' trong khi "nền dân chủ Trung Quốc" cho thấy hệ thống này đang là "tiêu chuẩn cho sự phát triển và tiến bộ'.
Đảng cộng sản Trung Quốc cho rằng sự liên hệ giữa chính quyền và xã hội là rất khác so với phương Tây.
Đảng thích có nhiều thẩm quyền, nhiều trách nhiệm đối với người dân hơn, quan tâm đến cuộc sống của dân, đồng thời đòi hỏi ở họ phải sự trung thành, sự phục tùng, sẻ chia quyền lực với chế độ.
Trong khi đó, những phẩm chất của thị trường - không sẻ chia mà là tích luỹ, cạnh tranh và ngờ vực quyền lực.
Ở Trung Quốc có tám tổ chức gọi là đảng không cộng sản 'được phép' thành lập và nằm dưới sự kiểm soát của Đảng cộng sản, và họ 'hợp tác tốt' với Đảng.
Ở đây cũng có một xã hội dân sự mạnh mẽ kiểu Trung Quốc, đó là các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp do Đảng quản lý và trả lương, họ gắn bó mật thiết, và là một phần trong chính trị. Và đó được giải thích là do khác biệt về văn hóa.
Cuối cùng, kinh tế thị trường thay đổi cách phân bổ nguồn lực, đang làm các vấn đề kinh tế, xã hội của Trung Quốc trở nên trầm trọng, mức tăng trưởng chung đang chững lại trong lúc nợ nần thì đang gia tăng, môi trường ô nhiễm nặng nề, tắc nghẽn đô thị, phân hóa giàu nghèo, đặc biệt tham nhũng kinh tế và tha hóa quyền lực, nhiều đảng viên giàu có trốn ra nước ngoài mang theo hàng trăm tỷ USD.
Đảng đang tuyên truyền sức mạnh bề mặt, xử lý nội bộ nhiều vấn đề, nhất là về tổ chức cán bộ. Đảng đang dựng lên 'Vạn lý tường lửa' kiểm soát internet để che giấu sự khác nhau ý thức hệ và về tương lai 'siêu cường' của Trung Quốc.
Đảng tập trung cao độ quyền lực chống lại tha hóa quyền lực dưới khẩu hiệu 'nhốt hổ vào lồng' trong chiến dịch chống tham nhũng.
Mới đây, ngày 19/10/2017, trên báo đã công khai lời của quan chức cao cấp dự Đại hội 19 rằng lãnh tụ Tập Cận Bình đã "phá tan một âm mưu đoạt quyền", ca ngợi đó là 'nỗ lực cứu đảng' và ám chỉ rằng những người tham gia 'âm mưu' bao gồm Bạc Hy Lai, Chu Vĩnh Khang, Từ Tài Hậu, Lệnh Kế Hoạch và Tôn Chính Tài.
Nhiều nhà phân tích phương Tây cho rằng cách xử lý các vấn đề kinh tế và chính trị của Trung Quốc, không sớm thì muộn, sẽ ra một cuộc khủng hoảng. Đảng cộng sản Trung Quốc không cho như vậy, vì Đảng đã vượt qua được nhiều cuộc khủng hoảng trong quá trình lãnh đạo, kể cả nạn đói khủng khiếp trong thời Mao đến cuộc đàn áp đẫm máu phong trào dân chủ năm 1989.
Trung Quốc muốn vượt qua thách thức, muốn trở thành 'siêu cường' phải có lãnh tụ. Lãnh tụ đó, được tôn vinh là 'nòng cốt' hay 'hạt nhân', phải có tư tưởng.
Tập Cận Bình đã giành được danh hiệu 'lãnh đạo nòng cốt' sau Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình.
Việt Nam có chế độ chính trị tương đồng với Trung Quốc, cũng độc đảng cộng sản lãnh đạo đất nước, cũng 'dò đá qua sông' trong cải cách, nhưng thường sau khoảng 5 - 10 năm chậm hơn. Trong khoảng gần một thập kỷ, tính từ 2008, khủng khoảng kinh tế, Đảng có vẻ không 'kiểm soát' được chính phủ, khi Ban chấp hành trung ương với số phiếu chưa đủ để kỷ luật người đứng đầu chính phủ vì quản lý kinh tế yếu kém, theo đề nghị của Bộ chính trị tại Hội nghị trung ương 6 khóa 11.
Từ đầu khóa 12, đầu năm 2016, từ các Hội nghị trung ương 4, 5 và 6 gần đây, Đảng đang nỗ lực tự chỉnh đốn kết hợp với chống tham nhũng với chiến dịch 'đả hổ diệt ruồi'.
Một số ít lãnh đạo đảng cấp cao, cấp trung bị kỷ luật, mất chức, một số lãnh đạo của ngân hàng, doanh nghiệp nhà nước, như Tập đoàn dầu khí, Tập đoàn hóa chất… bị kết án, một số 'nguyên lãnh đạo' bị 'cắt nguyên' khi đã về hưu…
Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng Đảng cộng sản Việt Nam không thể 'thống nhất' tập trung quyền lực cho cá nhân nào đó, do họ không hội tụ đủ các phẩm chất và uy tín để có đột phá trong cải cách, rằng có thể có 'dàn xếp' trong giới lãnh đạo cao cấp, và vì vậy chiến dịch chống tham nhũng có thể có điểm dừng, vùng cấm…
Việt Nam là nước nghèo, tầm ảnh hưởng khu vực và quốc tế không lớn, nên chăng tìm phương thức cải cách khác biệt. Trong bối cảnh hiện nay, trong đó có căng thẳng trên biển Đông, những nỗ lực của Việt Nam cân bằng quan hệ với các nước lớn để thoát khỏi 'lời nguyền địa lý' có thể cần 'cân nhắc' đột phá thoát khỏi 'lời nguyền thể chế' để đưa dân tộc Việt hướng tới thịnh vượng.
Phạm Quý Thọ
Nguồn : BBC, 24/10/2017
Tiến sĩ Phạm Quý Thọ, Học viện Chính sách & Phát triển, Hà Nội.
Trong vòng chưa đầy hai năm, kể từ sau Đại hội Đảng Cộng sản tháng 1 năm 2016, người dân Việt Nam đã phải chứng kiến sự gia tăng của bất ổn thể chế.
Việt Nam đang phải tìm cách thúc đẩy nền kinh tế trong bối cảnh bất ổn thể chế, theo tác giả, một nhà phân tích chính sách công từ Học viện Chính sách và Phát triển tại Hà Nội.
Một mặt, đây là hiện tượng xảy ra do chiến dịch chống tham nhũng và kiểm soát quyền lực lên đến cao điểm, hướng tới cải cách chính trị theo triết lý của đảng.
Mặt khác, nó bắt nguồn từ hậu quả nặng nề gây nên bởi sự yếu kém trong điều hành của chính phủ tiền nhiệm.
Khi mô hình tăng trưởng nóng theo chiều rộng bị gián đoạn, các điều kiện kinh tế và chính trị cũng đi xuống nhanh chóng.
Thủ tướng đương nhiệm Nguyễn Xuân Phúc đang lựa chọn thúc đẩy kinh doanh với phương châm : 'Chính phủ kiến tạo, liêm chính, hành động và phục vụ người dân và doanh nghiệp'.
Câu hỏi đặt ra hiện nay là làm thế nào cải thiện tăng trưởng nhờ thúc đẩy tự do kinh doanh trở thành chính sách có hiệu quả khi rào cản lớn từ chậm cải cách thể chế, nguồn lực hạn hẹp và quan hệ quốc tế không thuận lợi ?
Hậu quả của quản lý kinh tế yếu kém
Hệ thống tài chính - ngân hàng được coi mà huyết mạch của nền kinh tế.
Nợ xấu của nó trước kia được che giấu, nay được 'minh bạch' hơn về số liệu, lên đến 600.000 tỷ, chiếm 10% tổng dư nợ, khoảng 70% nằm trong bất động sản, được coi là 'cục máu đông' gây tắc nghẽn.
Hệ thống ngân hàng đang trong quá trình 'sắp xếp' và 12 đại án trong lĩnh vực này đang được Ban chỉ đạo chống tham nhũng trung ương thúc đẩy.
Vụ án ngân hàng Xây Dựng - Phạm Công Danh, ngân hàng Đại dương - Hà Văn Thắm đã và đang xét xử, mới đây Trầm Bê, nguyên phó chủ tịch ngân hàng Sacombank cũng đã bị khởi tố, mở màn cho những điều tra liên quan tới Ngân hàng Nhà nước.
Nợ xấu chiếm 10% tổng dư nợ, khoảng 70% nằm trong bất động sản được coi là 'cục máu đông' gây nghẽn, theo tác giả.
Dư luận đồn đoán danh sách không chỉ dừng ở 12 vụ án này.
Nợ công dâng cao
Nợ công cao và tăng nhanh là một chỉ báo bất ổn kinh tế. Số nợ báo cáo của chính phủ hiện thời sát mức trần 65% GDP được Quốc hội thông qua.
Tuy nhiên, theo tính toán của một số chuyên gia, chỉ tính riêng nợ của 3.200 doanh nghiệp nhà nước năm 2016 khoảng 324 tỷ USD, bằng 158% GDP.
Như vậy, cộng cả nợ chính phủ và nợ doanh nghiệp nhà nước sau khi trừ đi phần chính phủ bảo lãnh trùng lặp, tổng số nợ năm 2016 là 431 tỷ USD, lên đến 210% GDP.
Các tập đoàn kinh tế nhà nước - từng được coi là 'quả đấm thép' đang sản xuất kinh doanh khó khăn, không ít trong số đó đã và đang trên bờ phá sản, trong đó danh sách 12 doanh nghiệp lớn, chủ yếu do bộ Công thương quản lý, được đưa vào nghị sự của Bộ Chính trị, giao cho một ủy viên, phó thủ tướng đặc trách giải quyết, song chưa có phương án khả thi, ngoài việc đưa ra lộ trình 'cổ phần hóa' các doanh nghiệp nhà nước nói chung đến năm 2020.
Trong tình thế khó khăn, nguồn thu ngân sách nhà nước từ khối doanh nghiệp nhà nước đang sụt giảm mạnh, chỉ đạt 33,2% kế hoạch năm 2017, khoảng 95.000 tỷ đồng.
Theo số liệu của Tổng Cục Thống Kê, tổng thu ngân sách nhà nước từ đầu năm đến thời điểm ngày 15/7/2017 ước đạt 584.600 tỷ đồng, chỉ bằng 48.2% dự toán năm, thấp hơn mọi năm, làm lo ngại về hụt thu có thể lên tới 11%.
Chi thường xuyên lớn gấp 5 lần chi cho phát triển. Ngân sách eo hẹp làm giảm nguồn lực cho đầu tư phát triển và cải cách thể chế.
BOT - ví dụ của sự yếu kém
Có ý kiến nói các dự án phải lấy việc tạo ra lợi ích cho người dân làm đầu chứ không phải là thu lợi nhuận lên trước và trên hết, lĩnh vực giao thông là một ví dụ.
Quản lý kinh tế yếu kém trong hai nhiệm kỳ trước đang để lại những hậu quả nặng nề và tiếp tục có ảnh hưởng tiêu cực, lâu dài đến phát triển kinh tế - xã hội.
BOT là một minh chứng nổi bật. BOT - là từ viết tắt của tiếng Anh : Build-Operate-Transfer, có nghĩa : Xây dựng-Vận hành-Chuyển giao.
Về bản chất là một chính sách đầu tư công, khi Chính phủ kêu gọi các doanh nghiệp bỏ vốn xây dựng trước (build), sau đó khai thác vận hành một thời gian (operate) và sau cùng là chuyển giao (transfer) lại cho nhà nước.
Trong tháng 8 năm nay, báo chí nhà nước đã 'bung ra' với chủ đề BOT, bắt đầu từ sự cố 'Cai Lậy'.
Các 'tài xế' thể hiện 'bất tuân dân sự', thu gom tiền lẻ, tiền xu để trả tiền vé khi qua trạm thu phí Cai Lậy tỉnh Tiền Giang nhằm phản đối việc đặt sai trạm thu phí và giá phí cao.
Hậu quả là tắc nghẽn giao thông nghiêm trọng, có thời điểm phải ngừng thu phí để giải tỏa. Nhờ báo chí mà chính quyền các cấp, các cơ quan chuyên môn và thanh tra phải 'vào cuộc'.
Một chủ trương đúng nhưng đã bị lạm dụng. Kết luận của thanh tra Chính phủ cho thấy, 100% các dự án BOT về giao thông trên cả nước là chỉ định thầu, trong đó nhiều nhà thầu không đủ năng lực, vay vốn ngân hàng đến 90%.
Chỉ trong đợt kiểm toán đầu tiên 27 dự án BOT, đoàn giám sát của Quốc hội với Kiểm toán Nhà nước đã yêu cầu 22 dự án phải giảm thời gian thu phí tổng cộng lên đến… 100 năm. Chỉ riêng ở Thành phố Hồ Chí Minh, Thanh tra cũng đã phát hiện ra sai phạm ở 6 dự án BOT lên đến 2.200 tỷ đồng…
Các tít báo khả 'cởi mở' và đang thu hút được công luận rộng rãi : "Cai Lậy : BOT để ngỏ khả năng khởi kiện và thế lưỡng nan của Bộ Giao thông - Vận tải ; Bộ đang bảo vệ lợi ích của ai trong bài toán BOT ? ; BOT - lợi ích nhóm ; ''Ăn chặn' tiền dân ! ; 'BOT chứa rủi ro tham nhũng lớn nhất' ; BOT và áp lực kiến tạo liêm chính…" với yêu cầu điều tra làm rõ, công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Chống tham nhũng và 'nhốt quyền lực'
Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, ông Nguyễn Phú Trọng (phải) gần đây phát động phong trào chống tham nhũng, với nhiều quan chức, cựu quan chức bị điều tra, nhiều vụ án 'trọng điểm' được tiến hành.
Chống tham nhũng, cải cách bộ máy và bàn giao thế hệ lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng là những vấn đề cải cách thể chế trọng tâm, được dư luận hết sức quan tâm.
Tham nhũng là hậu quả tất yếu của tình hình, và nguyên nhân của mọi nguyên nhân gắn với thể chế là tha hóa quyền lực.
Tham nhũng lớn và lan rộng là do quyền lực tha hóa nghiêm trọng. Đảng Cộng sản Việt Nam nhận ra thực trạng này và đang nỗ lực 'nhốt vào lồng thể chế', bắt đầu bằng chống tham nhũng.
'Chiến dịch này' được Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng phát động, bắt đầu từ Trịnh Xuân Thanh - nguyên phó chủ tịch tỉnh, người đã trốn ra nước ngoài vào tháng 4 năm 2016, được ví như 'con voi chui lọt lỗ kim', nay đã 'về nước đầu thú' vào cuối tháng 7 vừa qua.
Trong thời gian này, ngoài các Vụ án Ngân hàng nêu trên, các 'chiến hữu' cùng ông Thanh tại Tổng công ty xây lắp dầu khí (PVC), như Nguyễn Xuân Sơn, Vũ Đức Thuận… cũng bị bắt giam, kỷ luật nguyên Bí thư và Phó bí thư Hậu Giang, kỷ luật cách chức Bí thư Đảng đoàn và chức nguyên Bộ trưởng Bộ Công thương của ông Vũ Huy Hoàng, kỷ luật các thứ trưởng Bộ Nội vụ, nguyên phó Ban tổ chức trung ương, cách chức Ủy viên Bộ Chính trị, bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh của ông Đinh La Thăng, miễm nhiệm chức thứ trưởng của bà Hồ Thị Kim Thoa…
Mọi vụ tham nhũng đều do chiếm đoạt tài sản công, mọi hành vi tham nhũng cuối cùng kết thúc bằng việc gia tăng tài sản bất minh.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trong một đợt công tác lên các tỉnh miền núi phía Bắc đã cảm thán, rằng các biệt thự xa hoa của quan chức tỉnh tạo hình ảnh phản cảm khi dân còn khó khăn, thiếu đói.
Ngày 23/05/2017, Bộ Chính trị quyết định phổ biến quy định kiểm tra tài sản của 1.000 cán bộ cao cấp, kể cả ủy viên Bộ Chính trị.
Có thể thấy chiến dịch chống tham nhũng đã quyết định đi tới bước cuối cùng. Nhưng chính công tác cán bộ của đảng đang bộc lộ hạn chế, yếu kém.
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng chủ trương 'nhốt quyền lực' vào trong 'lồng quy chế lập pháp', sau đại hội 12 của Đảng cộng sản Việt Nam.
Sau Đại hội 12 Đảng chủ trương 'nhốt quyền lực', Tổng Bí thư Đảng Nguyễn Phú Trọng đề ra nhiệm vụ : "Nhốt quyền lực vào trong lồng quy chế lập pháp".
Hội nghị trung ương 4 khóa 12 nêu 27 biểu hiện 'tự diễn biến, tự chuyển hóa, suy thoái tư tưởng, đạo đức lối sống' của đảng viên.
Mới đây ông Trọng lại vừa ký ban hành Quy định số 89-QĐ/TW "Về khung tiêu chuẩn chức danh, định hướng khung tiêu chí đánh giá cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp" và Quy định số 90-QĐ/TW "Về tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ thuộc diện Ban Chấp hành trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý".
Trong thời gian ngắn nhiều cán bộ đảng bị xử lý kỷ luật, ngoài nguyên nhân tham nhũng, liên quan tới buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm, bổ nhiệm cán bộ sai quy trình… gây hậu quả nghiêm trọng, điển hình là nguyên bộ trưởng Nguyễn Minh Quang và một số lãnh đạo Bộ Tài nguyên và môi trường, ông Võ Kim Cự và một số lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh, nơi xảy ra thảm họa môi trường 'Formosa'…
Các nhà quan sát cho rằng cần bổ sung các căn cứ pháp luật để các án kỷ luật, giống kiểu 'phạt các nhà quý tộc thời Trung cổ' khi Đảng cộng sản và chính phủ xóa bỏ 'hàm, chức' trong quá khứ của các cán bộ cao cấp, sao cho 'đúng người, đúng tội', đủ sức răn đe, mang thuyết phục và bình đẳng cho mọi người dân trước pháp luật.
Nhà báo Nhị Lê - Phó Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản, khi trả lời phỏng vấn Báo điện tử VTC News mong có 'lồng nhốt quyền lực' được thiết lập từ "Đức trị" tới "Pháp trị" và "Dân chủ hóa". Hoàn thiện thể chế cần thực chất hơn theo hướng thị trường với những giá trị và chuẩn mực phổ quát.
Thúc đẩy tự do kinh doanh cần tầm nhìn dài hạn
Nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước nhiều thử thách, trong đó có vấn đề giải bài toán từ bất ổn thể chế, theo tác giả.
Chính phủ thúc đẩy kinh doanh trong điều kiện hết sức khó khăn, mặc dù đảng đã 'nới' cho kinh tế tư nhân, khi coi khu vực này là 'động lực quan trọng' trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa 12.
Thử thách lớn nhất đối với Thủ tướng Phúc là mục tiêu tăng trưởng GDP, kế hoạch trong nhiệm kỳ là 6,5-7%/năm, năm 2017 là 6,7%, nhưng thực hiện năm 2016 chỉ là 5,48% và 6 tháng đầu năm 2017 ước tính 5,73%. Ông đang chỉ đạo với ý chí và quyết tâm cao.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng mối tương quan giữa gia tăng bất ổn thể chế và hiệu suất kinh tế giảm. Những nỗ lực động viên tinh thần kinh doanh, gặp gỡ các doanh nghiệp lắng nghe để tháo gỡ rào cản của chính phủ được ghi nhận.
Thủ tướng đã thành lập Tổ công tác để thúc đẩy hành động của các cơ quan và các thành viên Chính phủ.
Tuy nhiên, càng ngày càng lộ rõ những bất cập lớn từ cơ chế tập trung quan liêu : Bộ máy cồng kềnh, chồng chéo ; Lợi ích nhóm nặng nề, cục bộ địa phương ; Cán bộ công chức làm việc kém hiệu quả ; Chủ nghĩa cơ hội chính trị và chủ nghĩa cơ hội của người đại diện lan rộng…
Nhiều năm nay, sự tồn tại các giấy phép và điều kiện kinh doanh là minh chứng rõ nét về rào cản hữu hinh. Hiện còn trên 4000 các loại giấy phép, trong đó trên 2000 đang được kiến nghị bãi bỏ.
Mới đây, chiều 16/8, tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khi làm việc với Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính và Cục Kiểm soát thủ tục hành chính, đã nhận định rằng, người dân, doanh nghiệp vẫn kêu ca về sự phiền hà, rắc rối, chậm trễ trong giải quyết thủ tục hành chính, còn không ít cán bộ 'thờ ơ' với cải cách, làm nản lòng nhà đầu tư và doanh nghiệp.
Thủ tướng Việt Nam ông Nguyễn Xuân Phúc đang thúc đẩy một 'chính phủ kiến tạo' và muốn cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh cho các doanh nhân, doanh nghiệp.
Ông bức xúc phát biểu : 'Loại khỏi bộ máy cán bộ không chịu cải cách'. Trong cơ chế này thực hiện thông điệp này là bài toán khó.
Sức ép đối với chính phủ có thể gia tăng khi vừa phải duy trì các khuyến khich và sự năng động của nền kinh tế, vừa phải tiến hành cải cách thể chế.
Sự dai dẳng chống đối cải cách gây khó về thực thi chính sách, cản trở lớn cho đầu tư, kinh doanh.
Trong tình thế này Chính phủ cần xây dựng sự đồng thuận quanh một tầm nhìn xa về tăng trưởng bền vững cũng như những chính sách hỗ trợ cho mục tiêu này.
Tư duy nhiệm kỳ có thể tác động đến các nhà lãnh đạo hiệu quả trong dài hạn.
Phạm Quý Thọ
Nguồn : BBC, 26/08/2017
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Quý Thọ, nguyên Chủ nhiệm Khoa Chính sách công, Học viện Chính sách & Phát triển, Bộ Kế hoạch & Đầu tư gửi đến từ Hà Nội hôm 25/8/2017.
