Trong kỳ Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc 19, Chủ tịch Tập Cận Bình đọc diễn văn hôm khai mạc 18/10, nêu tham vọng biến nước này thành siêu cường hàng đầu thế giới vào năm 2050.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đưa "Tư tưởng Chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc thời đại mới Tập Cận Bình" vào Điều lệ Đảng
Ông Tập nhấn mạnh Đảng vẫn dựa vào nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê Nin, 'dùng Đảng trị quốc', trong đó có kinh tế thị trường.
Việt Nam hết sức quan tâm, và là nước đầu tiên chúc mừng sự thành công của Đại hội 19.
Nhưng liệu Đảng cộng sản Việt Nam có thể học gì từ Trung Quốc ?
Các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu tan rã vào những năm 80-90 của thế kỷ trước.
Khi Trung Quốc đứng trên bờ vực sụp đổ của chế độ do những di sản của Mao Trạch Đông để lại như 'Cải cách ruộng đất, Đại nhảy vọt, Cách mạng Văn hóa…' cố Tổng bí thư Đặng Tiểu Bình đã chọn con đường cải cách mở cửa thực dụng 'mèo đỏ, mèo trắng không quan trọng miễn bắt được chuột'.
Trong suốt 40 năm Trung Quốc thay đổi từ một nước nông nghiệp nghèo nhất thế giới thành nền kinh tế đứng thứ hai với tổng thu nhập quốc nội (GDP) năm 2015 là 12.000 tỷ đô la Mỹ (USD), mức GDP/đầu người tăng 69 bậc, đứng hàng thứ 64 trên thế giới.
Cũng trong thời gian này khoảng 650 triệu dân thoát đói nghèo, chiếm 80% số người thoát nghèo trên toàn thế giới…
Riêng trong 5 năm Tập Cận Bình nắm quyền, từ 2012, tỷ lệ tăng GDP trung bình năm có giảm, nhưng vẫn giữ mức trên 6,5% ; tỷ lệ thất nghiệp giảm từ 4,13% năm còn 3,95% ; thu nhập bình quân đầu người tăng từ 5.060 lên 8.260 USD. Nền kinh tế Trung Quốc có thể sớm lớn hơn kinh tế Mỹ 40% nếu tính dựa trên "sức mua tương đương". Đến năm 2049, nó có thể lớn gấp ba lần…
Các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc đã giải phóng năng lực bị dồn nén lâu ngày nhờ kinh tế thị trường trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Thị trường vốn tham lam và Trung Quốc 'hấp dẫn' trong mắt các nhà tư bản để kiếm lợi nhuận, và Trung Quốc nhanh chóng trở thành 'công xưởng' của thế giới.
Đảng Cộng sản Trung Quốc đang tự đánh giá mình không phải bằng các chuẩn mực Phương Tây về quản trị dân chủ tự do, mà bằng truyền thống Pháp gia, Khổng giáo của Trung Quốc, dựa trên một chính quyền trung ương mạnh mẽ, duy trì tính chính danh bằng việc tuân theo các tiêu chuẩn trọng dụng nhân tài và trách nhiệm giải trình.
Đảng này tuyên bố xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
Một trong những đặc trưng là Đảng luôn tìm cách thích nghi, sửa sai… để lãnh đạo kinh tế thị trường.
Với lý thuyết thực dụng của Đặng Tiểu Bình, Đảng cộng sản đã có những cải tổ chính trị nhất định, như cho các doanh nhân kết nạp vào đảng (Đảng bỏ nguyên tắc bóc lột sức lao động), cho phép đảng viên làm giàu, áp dụng nhiệm kỳ và hạn chế tuổi đối với lãnh đạo đảng ở các cấp…
Để thực thi những cải cách Đảng áp dụng kỷ luật thép, không khoan nhượng bất cứ sự chống đối nào.
Dưới thời Mao hàng trục triệu người chết đói và hàng trăm nghìn cán bộ đảng phải về nông thôn cải tạo, trong đó có cả Đặng Tiểu Bình và cha của Tập Cận Bình.
Dưới thời Đặng 'Thảm họa Thiên An Môn năm 1989', trong đó hàng nghìn sinh viên và những người đòi dân chủ đã chết thảm dưới xích của xe tăng' đã làm cả thế giới kinh hoàng.
Gần đây hàng chục triệu học viên 'Pháp luân công' - lực lượng được coi là đối trọng với Đảng cộng sản đã bị đàn áp và giải tán.
Gần đây, nhà bất đồng chính kiến Lưu Hiểu Ba, người được giải thưởng Nôbel hòa bình, thời gian trong tù bị ung thư, tuy nhiên yêu cầu đi nước ngoài điều trị không được Đảng cho phép. Ông đã chết ngày 13/7/2017.
Để duy trì sự lãnh đạo, Đảng đã có kiểu sử dụng cán bộ đặc biệt với Ban tổ chức các cấp theo kiểu hình chóp nhiều cấp : cơ sở (chi bộ), trung gian (đảng ủy, huyện ủy, tỉnh ủy, khu ủy), cao cấp (ban chấp hành trung ương).
Cán bộ muốn thăng tiến hãy leo lên từ chi bộ. Tập Cận Bình cũng phải mất 30 năm 'rèn luyện, phấn đấu' để có 'kinh nghiệm' trở thành lãnh tụ của Đảng. Tự coi tầng lớp tinh hoa, Đảng luôn chứng tỏ tính chính danh bằng nhiều cách và dưới nhiều hình thức, mà không cần thông qua bầu cử dân chủ theo kiểu phương Tây.
Kinh tế thị trường là sản phẩm của nhân loại, nhưng bắt đầu từ phương Tây, thậm chí tư tưởng chủ nghĩa cộng sản cũng bắt nguồn từ đó, khi phát triển nó đòi hỏi hệ thống chính trị đa nguyên, đang đảng và mô hình dân chủ tương ứng với các chuẩn mực phổ quát.
Đảng cộng sản Trung Quốc không coi như vậy, khi cho rằng phương Tây luôn muốn áp đặt mô hình chính trị kiểu này cho Trung Quốc. Các nước phương Tây không hiểu văn hóa, văn minh vốn tồn tại 5000 năm tại đất nước này, và rằng phương Tây nên tôn trọng sự khác biệt, không nên 'giao giảng và xuất khẩu' dân chủ tư sản sang Trung Quốc.
Bộ máy tuyên truyền của Đảng trước Đại hội 19 còn lưu ý rằng các nước theo mô hình dân chủ phương Tây đang lâm vào 'khủng hoảng và hỗn loạn' trong khi "nền dân chủ Trung Quốc" cho thấy hệ thống này đang là "tiêu chuẩn cho sự phát triển và tiến bộ'.
Đảng cộng sản Trung Quốc cho rằng sự liên hệ giữa chính quyền và xã hội là rất khác so với phương Tây.
Đảng thích có nhiều thẩm quyền, nhiều trách nhiệm đối với người dân hơn, quan tâm đến cuộc sống của dân, đồng thời đòi hỏi ở họ phải sự trung thành, sự phục tùng, sẻ chia quyền lực với chế độ.
Trong khi đó, những phẩm chất của thị trường - không sẻ chia mà là tích luỹ, cạnh tranh và ngờ vực quyền lực.
Ở Trung Quốc có tám tổ chức gọi là đảng không cộng sản 'được phép' thành lập và nằm dưới sự kiểm soát của Đảng cộng sản, và họ 'hợp tác tốt' với Đảng.
Ở đây cũng có một xã hội dân sự mạnh mẽ kiểu Trung Quốc, đó là các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp do Đảng quản lý và trả lương, họ gắn bó mật thiết, và là một phần trong chính trị. Và đó được giải thích là do khác biệt về văn hóa.
Cuối cùng, kinh tế thị trường thay đổi cách phân bổ nguồn lực, đang làm các vấn đề kinh tế, xã hội của Trung Quốc trở nên trầm trọng, mức tăng trưởng chung đang chững lại trong lúc nợ nần thì đang gia tăng, môi trường ô nhiễm nặng nề, tắc nghẽn đô thị, phân hóa giàu nghèo, đặc biệt tham nhũng kinh tế và tha hóa quyền lực, nhiều đảng viên giàu có trốn ra nước ngoài mang theo hàng trăm tỷ USD.
Đảng đang tuyên truyền sức mạnh bề mặt, xử lý nội bộ nhiều vấn đề, nhất là về tổ chức cán bộ. Đảng đang dựng lên 'Vạn lý tường lửa' kiểm soát internet để che giấu sự khác nhau ý thức hệ và về tương lai 'siêu cường' của Trung Quốc.
Đảng tập trung cao độ quyền lực chống lại tha hóa quyền lực dưới khẩu hiệu 'nhốt hổ vào lồng' trong chiến dịch chống tham nhũng.
Mới đây, ngày 19/10/2017, trên báo đã công khai lời của quan chức cao cấp dự Đại hội 19 rằng lãnh tụ Tập Cận Bình đã "phá tan một âm mưu đoạt quyền", ca ngợi đó là 'nỗ lực cứu đảng' và ám chỉ rằng những người tham gia 'âm mưu' bao gồm Bạc Hy Lai, Chu Vĩnh Khang, Từ Tài Hậu, Lệnh Kế Hoạch và Tôn Chính Tài.
Nhiều nhà phân tích phương Tây cho rằng cách xử lý các vấn đề kinh tế và chính trị của Trung Quốc, không sớm thì muộn, sẽ ra một cuộc khủng hoảng. Đảng cộng sản Trung Quốc không cho như vậy, vì Đảng đã vượt qua được nhiều cuộc khủng hoảng trong quá trình lãnh đạo, kể cả nạn đói khủng khiếp trong thời Mao đến cuộc đàn áp đẫm máu phong trào dân chủ năm 1989.
Trung Quốc muốn vượt qua thách thức, muốn trở thành 'siêu cường' phải có lãnh tụ. Lãnh tụ đó, được tôn vinh là 'nòng cốt' hay 'hạt nhân', phải có tư tưởng.
Tập Cận Bình đã giành được danh hiệu 'lãnh đạo nòng cốt' sau Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình.
Việt Nam có chế độ chính trị tương đồng với Trung Quốc, cũng độc đảng cộng sản lãnh đạo đất nước, cũng 'dò đá qua sông' trong cải cách, nhưng thường sau khoảng 5 - 10 năm chậm hơn. Trong khoảng gần một thập kỷ, tính từ 2008, khủng khoảng kinh tế, Đảng có vẻ không 'kiểm soát' được chính phủ, khi Ban chấp hành trung ương với số phiếu chưa đủ để kỷ luật người đứng đầu chính phủ vì quản lý kinh tế yếu kém, theo đề nghị của Bộ chính trị tại Hội nghị trung ương 6 khóa 11.
Từ đầu khóa 12, đầu năm 2016, từ các Hội nghị trung ương 4, 5 và 6 gần đây, Đảng đang nỗ lực tự chỉnh đốn kết hợp với chống tham nhũng với chiến dịch 'đả hổ diệt ruồi'.
Một số ít lãnh đạo đảng cấp cao, cấp trung bị kỷ luật, mất chức, một số lãnh đạo của ngân hàng, doanh nghiệp nhà nước, như Tập đoàn dầu khí, Tập đoàn hóa chất… bị kết án, một số 'nguyên lãnh đạo' bị 'cắt nguyên' khi đã về hưu…
Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng Đảng cộng sản Việt Nam không thể 'thống nhất' tập trung quyền lực cho cá nhân nào đó, do họ không hội tụ đủ các phẩm chất và uy tín để có đột phá trong cải cách, rằng có thể có 'dàn xếp' trong giới lãnh đạo cao cấp, và vì vậy chiến dịch chống tham nhũng có thể có điểm dừng, vùng cấm…
Việt Nam là nước nghèo, tầm ảnh hưởng khu vực và quốc tế không lớn, nên chăng tìm phương thức cải cách khác biệt. Trong bối cảnh hiện nay, trong đó có căng thẳng trên biển Đông, những nỗ lực của Việt Nam cân bằng quan hệ với các nước lớn để thoát khỏi 'lời nguyền địa lý' có thể cần 'cân nhắc' đột phá thoát khỏi 'lời nguyền thể chế' để đưa dân tộc Việt hướng tới thịnh vượng.
Phạm Quý Thọ
Nguồn : BBC, 24/10/2017
Tiến sĩ Phạm Quý Thọ, Học viện Chính sách & Phát triển, Hà Nội.