Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

vendredi, 25 octobre 2019 20:17

Triết lý giáo dục nào cho Việt Nam ?

Giáo dục, ai cũng biết, là nn tng xây dng con người. Mi người. Đ thay đi chính mình, môi trường chung quanh, quc gia và thế gii. Như Nelson Mandela tng nói, "Giáo dc là vũ khí mnh m nhất mà bn có th dùng đ thay đi thế gii".

trietly1

Triết lý giáo dục nào cho Việt Nam ?

Không được giáo dc và ch sng trong môi trường sơ khai, ngay c trong thi đi nay, mt người có th hành x mt cách ban sơ/nguyên thủy (primitive). Nhưng nếu được giáo dc ngay t nh và bng nn hc thut cấp tiến, mt sinh viên mi ra trường bi tui đu hai mươi có th có tri thc được gn lc và tích lũy hàng ngàn năm qua. Vi nn tng này, và vi môi trường trng dng nhân tài da trên tài năng (based on merit), thay vì quen biết tham nhũng hay mi lý do khác, cá nhân đó có thể vươn lên tn tri xa.

Một hai thế h, vi chính sách giáo dc khoa hc, cp tiến, và mt môi trường lành mnh đ thi th tài năng, có th đưa mt quc gia/dân tc đó sánh vai vi nhân loi. Singapore, Đài Loan và Nam Hàn là các thí dụ thành công mà chúng ta có th nhìn thy kết qu rõ ràng k t thp niên 1960, 1970 cho đến nay.

Nhưng nói đến giáo dc, lĩnh vc quá sâu rng, chúng ta nghĩ đến điu gì ? Chính sách ? Ngân sách ? Lương bng ? Giáo viên ? Hc viên ? Cha m ? Hu/Đi hc, trung học, tiu hc, mm non ? Thi c ? Thưởng pht ? v.v…

Có lẽ chúng ta nên bt đu bng điu cơ bn, và là nn tng quan trng, nht : triết lý giáo dc. Nó giúp cho chúng ta suy vn, đến tn cùng vn đ, đ nhn thc và kết lun cho chính mình các câu hi như giáo dục là gì, đ làm gì, cho mc đích sau cùng là gì v.v…

Triết lý giáo dc nào ?

Về điu này thì chúng ta có th hc hi được t các đu óc tinh hoa nht ca nhân loi, đ t đó rút ra cho chính mình ý nghĩa ca giáo dc là gì. Cm ơn tiến sĩ

Marilyn Price-Mitchell, người nghiên cu v s phát trin con người, đng thi là sáng lp viên ca Ci ngun ca Hành đng (Roots of action, một trang đin t giá tr và công phu đ tt c nhng ai quan tâm v giáo dc nên tìm hiu), đã nghiên cu và chn lc nhng đnh nghĩa/quan nim t triết gia, nhà thơ, nhà giáo dc, s gia, nhà thn hc, chính tr gia và lãnh đo thế gii t thế k th năm trước công nguyên cho đến thế k 21 đ chúng ta cùng suy ngm.

Trong 40 triết lý chn lc này bởi Price-Mitchell, mặc du hu như câu nào cũng hay, nhưng vì s gii hn ca bài viết, tôi ch xin trích năm điu tiêu biu và tâm đc sau đây (*). Quý bn đc nghĩ sao v các câu này và nhng câu còn li ?

Một, t Jean Piget, triết gia, tâm lý gia v phát trin người Thy Sĩ : Mc đích căn bn ca giáo dc ti các trường hc nên là to ra nhng người đàn ông và ph n có kh năng làm nhng gì mi, ch không đơn thun lp li nhng gì thế h trước đã làm. (Câu kế tiếp s 2 cũng tương t : Mt nn giáo dc không phi là để ghi vào trí nh, hay ngay c v nhng gì mình biết. Nó là v kh năng có th phân bit nhng gì mình biết và nhng gì mình không biết – Anatole France, thi sĩ và nhà văn người Pháp. Câu s 10 cũng vy : Giáo dc không phi là đ đy thùng, mà là s thắp la sáng – William Butler Yeats, thi sĩ người Irish)

Hai, từ Nancy Astor, nhà hot đng xã hi và chính tr gia người M : Nn giáo dc tht nên giáo dc chúng ta t bn thân thành mt th gì đó tt hơn - thành mt s v tha/vô ngã liên kết chúng ta vi toàn nhân loại.

Ba, từ John Dewey, triết gia, tâm lý gia và nhà ci sách giáo dc người M : Giáo dc không phi là đ chun b cho cuc sng ; giáo dc chính là cuc sng (nghĩa là liên tc, không bao gi chm dt, cho đến khi ngng th). Mt câu khác s 23 tương t t Robert M. Hutchins, triết gia v giáo dc người M : Mc tiêu ca giáo dc là đ chun b gii tr t giáo dc mình sut c cuc đi.

Bốn, Albert Einstein, nhà khoa hc vt lý hc : Giáo dc là nhng gì còn li sau khi người ta đã quên nhng gì người ta đã hc trường. (Câu này ging câu s 33 ca B. F. Skinner, triết gia xã hi, tâm lý gia và nghiên cu v hành vi, nói rng giáo dc là nhng gì còn tn ti khi nhng điu được hc đã b lãng quên.)

Năm, Ralph Waldo Emerson, nhà luật văn, giáo sư và thi sĩ người M : Bí quyết ca giáo dc nm s tôn trng sinh viên/hc sinh.

Price-Mitchell cho rằng các triết lý trên có nhng si dây chung ni kết các khía cnh trí thc, xã hi, cm xúc và th lý ca giáo dc vi nhau, và theo Price-Mitchell, nn giáo dục tt là to điu kin cho s phát trin mt la bàn bên trong/ni hướng (internal compass) hướng dn chúng ta trong cuc sng.

Các quan niệm và triết lý giáo dc này đã góp phn đáng k trong vic xây dng con người và đt nước ti các nước văn minh tiên tiến hin nay.

Còn Việt Nam mình ?

Trong lá thư của Tng Bí thư, Ch tch nước Nguyn Phú Trng gi ngành Giáo dc ngày 1 tháng 9 năm nay, ông Trọng yêu cu "ngành Giáo dc cn tiếp tc quán trit và t chc trin khai thc hin có hiu qucác chủ trương ca Đng, chính sách, pháp luật ca Nhà nước v giáo dc và đào to…". Ông mong "các thy giáo, cô giáo, cán b qun lý, người lao đng ngành Giáo dc luôn gi vng bản lĩnh chính tr, phẩm cht đo đc…" và "các em hc sinh, sinh viên tiếp tc phát huy truyn thng hiếu hc… phn đu hc tp tt, rèn luyn tt đ sau này tr thành những người va "hng" va "chuyên" như di nguyn ca Ch tch H Chí Minh.

Vẫn là cc lỳ giáo điu, mù m và tt hu. Ông Trng vn xem ch trương ca đng là trên hết. Còn giáo viên phi có bn lĩnh chính tr. Nhưng điu này có nghĩa gì ? Bn lĩnh chính tr, nếu tht s có và đúng nghĩa, thì lẽ ra phi tích cc phê phán và k c chng đi li mt cách mnh m cái đng đã nhúng tay vào mi vn đ ca đt nước, k c giáo dc, làm cho nó ti bi bi vì chính tr hóa nó t trước đến nay. Khác vi quan nim giáo dc ca các nước văn minh, và hoàn toàn không giống mt tí nào các triết lý giáo dc nêu trên. Người đng đu Vit Nam vn công khai tiếp tc ch trương "hng" và "chuyên", mt bước tiến b hơn trước "hng hơn chuyên", nhưng vn mang tư duy c h và ý thc h cng sn c thế k trước. Ông Trọng rõ ràng ch mun thế h này và ti tiếp tc th bác, yêu đng, vì chuyên mà không hng thì vn vô tích s trong mt ông và đng. Ông Trng không mun sinh viên hc sinh có kh năng phân bit gia đng, lãnh đo đt nước và người dân.

Một người lãnh đạo quc gia vi tư duy như thế thì làm sao giúp cho người Vit Nam, nht là chun b các thế h hôm nay và sp ti, nhng hành trang cn thiết đ t vươn lên và góp phn xây dng quc gia mt cách tt nht trong bi cnh đy th thách và cnh tranh ?

Việt Nam cần triết lý, đc bit là triết lý giáo dc, thay vì nhng phát biu ng ngn. Triết lý đó giúp đnh hướng đ phát trin lành mnh, bn vng và lâu dài cho toàn th dân tc, ch không phi cho bt c đng chính tr nào hay bt c nhà nước nào. Tôi hy vng nhng phát ngôn đc hi như ca ông Trng không làm dơ bn nhng đu óc ngây thơ và trong sch ca đa s thế h tr Vit Nam hôm nay.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 25/10/2019

Chú thích :

(*) Sau đây là năm triết lý tiếp theo v giáo dc t bài viết "What Is Education ? Insights from the World's Greatest Minds " của Marilyn Price-Mitchell.

Sáu, từ William Temple, nhà giáo và giám mục người Anh : nh hưởng ln nht trong tt c các yếu t giáo dc là cuc trò chuyn trong ngôi nhà ca đa bé.

Bảy, t John F Kennedy, Tng thng th 35 ca M : Chúng ta hãy nghĩ v giáo dc như là phương tin đ phát triển nhng kh năng ln nht ca chúng ta, bi vì trong mi chúng ta đu có hy vng và ước mơ riêng tư, mà nếu hoàn thành, có th được chuyn thành li ích cho mi người và cho sc mnh ln hơn ca quc gia.

Tám, từ John W. Gardner, B trưởng Y tế, Giáo dc và Phúc lợi thi Tng thng Lyndon Johnson : Phn ln giáo dc ngày nay chng hiu qu gì c. Chúng ta thường xuyên cho nhng người tr nhng bông hoa ct sn khi mà chúng ta nên t dy cho h cách t trng cây cho mình.

Chín, từ Oscar Wilde, nhà văn thi sĩ người Irish : Giáo dc là mt điu đáng ngưỡng m, nhưng điu thnh thong cũng đáng nh là rng không có gì đáng biết có th được dy (tc nhng điu đáng biết thì không phi t dy mà phi t nghim ly).

Mười, Bob Beauprez, mt cu ngh sĩ ca quc hi Mỹ : Giáo dc là mt cam kết chung gia giáo viên tn tâm, hc sinh năng đng và ph huynh nhit tình vi kỳ vng cao.

Published in Diễn đàn

Báo VnEconomy số ra ngày 06/6/2018 với bài viết nhan đề "Triết lý giáo dục Việt Nam là gì ?" cho biết : (trích) : "Nếu cần đúc rút trong một câu ngắn gọn thì triết lý giáo dục Việt Nam là gì", Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải chất vấn Bộ trưởng Bộ Giáo dục và đào tạo Phùng Xuân Nhạ, sáng 6/6" (hết trích).

trietly1

Học sinh bị điều đến nhà máy Vinfast ở Hải Phòng để đón đoàn Bắc Hàn ngày 27/2/2019-AFP

Trả lời cho câu hỏi trên, sau tất cả những lúng túng của ông Phùng Xuân Nhạ, bài báo cho biết thêm [1] : "...Bộ trưởng Nhạ không hồi âm đại biểu Nguyễn Thanh Hải" (!)

Ông Nhạ không thể trả lời, bởi ông là sản phẩm của "nền giáo dục xã hội chủ nghĩa"-một nền giáo dục "không cần triết lý giáo dục".

Triết lý giáo dục xã hội chủ nghĩa là gì ?

Ngay cả khi sản xuất hay buôn bán một món hàng tiêu dùng hoặc một món ăn, một thức uống, nhà sản xuất cũng có triết lý riêng của họ.

Muốn biết triết lý của một nền giáo dục nào đó, hãy nhìn vào "sản phẩm giáo dục" của nó.

"Sản phẩm giáo dục" của chế độ xã hội chủ nghĩa là gì ? Thưa, hãy nhìn ngay các thầy giáo, cô giáo-những "sản phẩm ra lò" đầu tiên trong "dây chuyền giáo dục xã hội chủ nghĩa" bắt đầu từ mầm non cho đến tiểu học-trung học và cả đại học.

Hậu quả của loại "sản phẩm giáo dục xã hội chủ nghĩa" mà toàn xã hội đang chứng kiến và gánh chịu, vô cùng nhức nhối như một người bệnh trầm kha không còn thuốc chữa !

Không cần nhắc quá nhiều về : đồng lương quá thấp, bằng giả, chạy theo thành tích, mắng chửi, đánh nhau, đâm chém, dâm ô hay bán ma túy của giáo viên v.v... chỉ cần nhìn vào hình ảnh ba cô bảo mẫu một trường mầm non xúi giục các bé xúm vào "đánh hội đồng" một bé khác [2] là quá đủ cho thấy "sản phẩm giáo dục xã hội chủ nghĩa"-Một thứ "sản phẩm" không có "triết lý".

Triết lý nói chung và triết lý giáo dục nói riêng không phải từ "trên trời rơi xuống". Từ thực tế cuộc sống, con người quan sát, nghiên cứu rồi đúc kết hình thành ra tư tưởng và khái quát hóa nó sao cho dễ hiểu nhất.

Triết lý nói chung và triết lý giáo dục nói riêng, luôn là những ý tưởng ngắn gọn, rõ ràng mà bất kỳ người dân nào-không phân biệt trình độ học vấn-đều có thể thấy và hiểu rõ,

Vậy "triết lý giáo dục xã hội chủ nghĩa" là gì ? Nếu nói nó không có "triết lý" cũng không chính xác. Ở tầm khái quát nhất, có thể nói :

"Triết lý giáo dục xã hội chủ nghĩa-Tiền là tất cả".

Nó tựa như giai thoại về tên cướp Năm Cam với triết lý : "Thứ gì không mua được bằng tiền thì mua được bằng rất nhiều tiền".

Chính từ xuất phát điểm "đồng tiền triết lý", quý độc giả nhìn rộng trên toàn xã hội càng thấy rõ vấn đề, không riêng lãnh vực giáo dục.

Ngoài ra, giáo dục là nguồn cội cho 2 lãnh vực quan trọng không kém :

- Văn hóa : Giáo dục có triết lý dùng để giữ gìn và tôn tạo các giá trị văn hóa. Hãy nhìn vào các lễ hội ghê rợn & các công trình kiến trúc-mỹ thuật quái đản, cũng như lãnh vực âm nhạc nói riêng và nghệ thuật nói chung trong chế độ xã hội chủ nghĩa sẽ thấy càng thấm thía.

- Y tế : Giáo dục có triết lý sẽ đào tạo ra những bác sĩ chí tâm và chí tình. Nói cách khác, bác sĩ ngày nay được dạy "nghề" mà không được dạy "nghiệp"-"Nghiệp dĩ' trót mang như lời thề Hippocrates.

Chính triết lý "Tiền là tất cả" dẫn đến giáo dục Việt Nam bệ rạc và suy đồi tận cùng cho đến hiện nay.

Triết lý giáo dục ngày nay phải là "Trách nhiệm-Thành thật-Tự do"

Chế độ Việt Nam Cộng Hòavới triết lý : "Nhân bản-Dân tộc-Khai phóng" đã thành công khi đào tạo ra các thế hệ người Việt Nam có "Nhân Cách".

Nhân cách là gì ? Đó là hệ thống các phẩm giá (lòng tự trọng, tính tự tôn dân tộc, biết hổ thẹn, biết ăn năn, ray rứt, biết trọng danh dự, biết giữ lời hứa, biết hãnh diện khi thành công, biết buồn tủi khi làm sai hay thất bại, biết phẫn nộ trước cái ác, cái xấu v.v..) của một cá nhân nhưng đồng thời nó cũng phải ánh "dân tộc tính".

Việt Nam Cộng Hòasụp đổ, kéo theo "chữ nghĩa" của "thời xưa" cũng mai một rất nhiều. Do đó, với triết lý nghiêng về chữ Hán-Việt, nó sẽ khó cho trẻ nhỏ có thể hiểu ngay. Thậm chí, có viên đại úy công an đã đặt câu hỏi "Khai phóng là gì ?" với tác giả viết bài (lúc đang tạm giam và "đi cung").

Triết lý giáo dục phải bắt đầu ngay từ tấm bé với những chữ dễ hiểu và rõ ràng.

Trong triết lý nói trên, trách nhiệm phải được đặt ngay đầu tiên.

Tính trách nhiệm trong mỗi đứa trẻ phải được dạy ngay từ khi trẻ đã biết tự xoay xở : tự ăn uống, tự dọn dẹp đồ chơi sau khi chơi xong, tự đánh răng rửa mặt, tự soạn quần áo để đi mẫu giáo v.v... Từ đó, tính trách nhiệm trong mỗi học trò hình thành dần trong suốt thời tiểu học và trung học, lên đến đại học.

Chính tính trách nhiệm tạo ra môi trường học đường nghiêm túc và trung thực. Rồi từ đó, khi bước vào đời, mỗi con người luôn biết tự trọng, tự xoay xở và tự quán xuyến mọi vấn đề, mọi tình trạng xảy ra xung quanh. Đó là đỉnh cao của tính trách nhiệm.

Khi trẻ đã hình thành tính trách nhiệm như là một bản ngã, tự khắc sẽ có trách nhiệm với gia đình, với xã hội và rộng ra hơn sẽ có trách nhiệm với Tổ quốc. Lúc đó, những lời hoa mỹ "yêu tổ quốc, yêu đồng bào v.v..". trở nên thừa thãi, bởi như ông Trần Văn Huỳnh đã dạy con mình-Trần Huỳnh Duy Thức : "...ông không dạy anh yêu nước. Ông chỉ hướng cho con mình sống có nhân cách và có ích, đừng vì mình mà làm tổn thương người khác, thì tự nhiên trẻ con lớn lên sẽ sống có trách nhiệm với mình và đất nước...".

Khi tính trách nhiệm đã thẩm thấu và ăn sâu vào ý thức, nếu không dạy trẻ thành thật sẽ tạo ra một lổ lỗng và nó sẽ hủy hoại đi tính trách nhiệm. Đó là lý do tại sao tính thành thật phải đi liền với trách nhiệm.

Con người luôn sợ bị trừng phạt (dù trừng phạt theo luật pháp hay không theo luật pháp), một khi buộc phải chịu trách nhiệm. Điều đó lý giải cho câu "dám làm dám chịu trách nhiệm", có nghĩa phải thành thật.

Khi trẻ hiểu được sự thành thật trong đó có cả ý nghĩa "không làm tổn thương người khác", lúc đó chúng không cần được dạy "dũng cảm, anh hùng, bản lĩnh v.v.."., bởi sự thành thật đã sản sinh ra những khái niệm đó.

Cuối cùng, con người sống có trách nhiệm và sống thành thật, nhưng không có tự do tất nhiên đó không còn là con người đúng nghĩa. Bởi trong tất cả các loại tự do thì "tự do tư tưởng" là nền tảng cho xã hội thăng tiến.

Mặt khác, tự do là một phần trong khái niệm "khai phóng". Nhưng nếu nói với trẻ chữ "khai phóng", chắc chắn ngay lập tức, trẻ sẽ không hiểu.

Kết

Trong trận sóng thần và động đất khủng khiếp mang tên Tohoku của Nhật Bản vào năm 2011, rất nhiều người không quên hình ảnh một đứa trẻ 9 tuổi đã từ chối một phần ăn, khi xếp hàng chưa đến lượt mình...

Những cái cúi đầu, gập người xin lỗi dân chúng rất thành thật mang đầy tính trách nhiệm của người Nhật, mà ngay cả nguyên thủ quốc gia Shinzo Abe cũng làm như thế...

Để bảo vệ Tổ quốc, chế độ Việt Nam Cộng Hòađưa ra một triết lý, cho đến ngày nay đã thành chân lý : Tổ Quốc-Danh Dự-Trách Nhiệm. Triết lý đó thật ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ cho tất cả mọi người dân, không riêng người lính.

Người cộng sản Việt Nam cần phải chịu trách nhiệm trước thảm trạng xã hội Việt Nam hiện nay, không chỉ riêng lãnh vực giáo dục.

Hãy ngưng đổ lỗi cho dân trí thấp ! Ngay cả dân trí có thấp đi chăng nữa, người cộng sản Việt Nam vẫn phải chịu trách nhiệm toàn bộ và liên tục ! Điều này cho thấy triết lý "Trách nhiệm-Thành thật-Tự do" không chỉ có giá trị cho học sinh-sinh viên hay dân chúng mà ngay cả gần 5.000.000 đảng viên thuộc Đảng cộng sản Việt Nam vẫn buộc phải gầy dựng lại ! Đó là mệnh lệnh Việt Nam của thời đại điêu linh ngày nay !

Nguyễn Ngọc Già

________________

[1] http://vneconomy.vn/triet-ly-giao-duc-viet-nam-la-gi-20180606133318686.htm

[2] https://news.zing.vn/dinh-chi-3-co-giao-mam-non-cho-phep-10-tre-danh-hoi-dong-ban-post872817.html

Published in Diễn đàn