 | Tổng quan: | 3084580 |
lụa mới" của Bắc Kinh nay thấy nợ nần tăng vọt, cho đến nỗi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phải báo động, và một số Nhà nước nghĩ đến việc thối lui.
Thành phố cảng Colombo do Trung Quốc đầu tư đang được xây dựng tại Sri Lanka. Ảnh chụp ngày 23/08/2018.Reuters/Dinuka Liyanawatte
Mùa hè năm 2013, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lăng-xê sáng kiến đại quy mô, nhằm xây dựng một loạt những hải cảng, xa lộ và đường xe lửa chạy xuyên qua Châu Á, Châu Phi và Châu Âu, với vốn đầu tư vài chục tỉ đô la.
Năm năm sau, "Con đường tơ lụa mới" trở thành trung tâm bị chỉ trích, nghi ngờ. Bắc Kinh bị cáo buộc sử dụng sức mạnh tài chính để mở rộng ảnh hưởng. Tuần trước ông Tập đã trấn an "không phải là một câu lạc bộ Trung Quốc", cho rằng đây là việc "hợp tác đôi bên cùng có lợi".
Chương trình này trên lý thuyết sẽ được khoảng 70 nước cùng đầu tư, nhưng trên thực tế nhiều dự án là do các định chế Trung Quốc tài trợ. Trong năm năm qua, các khoản đầu tư trực tiếp của người khổng lồ Châu Á tại các nước liên quan đã vượt quá 60 tỉ đô la, và giá trị các dự án được các công ty Trung Quốc ký kết đã đạt 500 tỉ đô la, theo Bắc Kinh. Những quốc gia dễ thương tổn về tài chính có nguy cơ mất khả năng chi trả.
Malaysia vừa hủy bỏ ba dự án, trong đó có một tuyến đường xe lửa 20 tỉ đô la ; với lý do với số nợ công hiện nay lên đến 250 tỉ đô la, không thể nào cõng thêm nợ nần. Thủ tướng Mahathir Mohamad tuyên bố : "Chúng tôi không thể trả nổi nợ".
Đó là số phận của Sri Lanka : sau khi vay 1,4 tỉ đô la từ Bắc Kinh để cải tạo một cảng nước sâu, đảo quốc này đến cuối năm 2017 đã phải nhượng lại toàn bộ quyền kiểm soát hải cảng quan trọng cho Trung Quốc trong… 99 năm.
Gánh nặng tài chính
Quỹ Tiền tệ Quốc tế gióng lên tiếng chuông cảnh báo : các hoạt động đối tác này "có thể dẫn đến nợ nần tăng lên một cách đáng lo ngại, khiến phải hạn chế các món chi tiêu khác do các chi phí liên quan đến món nợ tăng lên (…). Đó không phải là một bữa ăn miễn phí" - theo tổng giám đốc Christine Lagarde.
"Nhưng các nước này đã vay mượn nhiều trước đó từ các quốc gia khác" - Ninh Trữ Triết (Ning Jizhe), phó chủ tịch Ủy ban Kế hoạch Trung Quốc (NDRC) đầy quyền lực đáp trả, ca ngợi các tiêu chí đánh giá "nghiêm ngặt" của các dự án.
Tuy nhiên hiện tượng này lan rộng như bệnh dịch : theo cơ quan tư vấn Center for Global Development, "Con đường tơ lụa mới" làm tăng đáng kế nguy cơ phá sản của tám nước đang mắc nợ rất nhiều. Đó là Mông Cổ, Lào, Maldives, Montenegro, Pakistan, Djibouti, Tadjikistan và Kyrzghystan.
Pakistan, nước tiếp nhận một dự án khổng lồ 54 tỉ đô la của Trung Quốc đầu tư vào cảng Gwadar, đang có nguy cơ mất khả năng chi trả, nên rất có thể phải cầu viện đến sự hỗ trợ khẩn cấp của Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
Tân thủ tướng Pakistan là ông Imran Khan, đòi hỏi sự "minh bạch" trên các hợp đồng tù mù đã ký kết trước đó. Những hợp đồng này thường buộc phải sử dụng nguyên vật liệu và nhân công Trung Quốc, với các điều kiện trả nợ hết sức bất lợi cho Pakistan.
Hệ quả tệ hại hơn nữa là Trung Quốc quy số nợ ra đô la, buộc Pakistan phải tìm kiếm thặng dư thương mại cao hơn để có thể trả nợ, trong khi dự trữ ngoại hối cạn dần.
Nhà nghiên cứu Anne Stevenson-Yang, thuộc J Research Capital giải thích với AFP : "Thường thì Trung Quốc cho vay bằng hiện vật như xe máy cày, than đá, dịch vụ cơ khí… nhưng đòi phải trả nợ bằng đô la".
Công cụ gây ảnh hưởng
Nợ vay của Trung Quốc là gánh nặng đôi khi không thể chịu đựng nổi. Tại Lào, giá của một tuyến đường sắt 6,7 tỉ đô la tương đương với phân nửa tổng sản phẩm nội địa (GDP) của đất nước Đông Nam Á nhỏ bé.
Ở Djibouti, nợ công tăng vọt từ 50 lên 85% GDP trong vòng hai năm – theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, do số nợ đối với Exim Bank. Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc cũng sở hữu phân nửa số nợ công của Tadjikistan và Kyrzgystan.
Đã hẳn các nước kém phát triển cần rất nhiều đầu tư vào cơ sở hạ tầng, họ mừng rỡ tìm được nguồn vay. Nhưng đối với Bắc Kinh thì rất đáng giá : người khổng lồ Châu Á tìm cách tống đi các sản phẩm sản xuất thừa, đồng thời cần đường sá, cảng biển, ống dẫn dầu khí để đưa nguyên liệu về Hoa lục.
Lãnh tụ đối lập Maldives, ông Mohamed Nasheed coi đây là "chủ nghĩa thực dân", làm phương hại đến chủ quyền đảo quốc. Theo ông, có đến 80% nợ nước ngoài của đất nước là do Bắc Kinh kiểm soát.
Áp lực của "đế quốc Trung Hoa" còn mạnh cho đến nỗi thường giành được quyền kiểm soát các cơ sở hạ tầng vừa được xây dựng, thông qua hợp đồng nhượng quyền khai thác 20 hay 30 năm, theo Standard & Poor.
Các dự án khó có khả năng sinh lợi, và những dự án tốn kém sau đó trở thành gánh nặng, ngay trong cơ cấu đã bất ổn…có thể thấy được ở nhiều nơi. Điển hình là một khu nghỉ mát ven biển bị bỏ hoang ở Cam Bốt.
Điều đó chẳng quan trọng gì với Bắc Kinh. Các tập đoàn nhà nước Trung Quốc chẳng hề quan tâm đến các tiêu chí về môi trường, xã hội thậm chí cả về tài chính. Bà Stevenson-Yang ghi nhận, "Con đường tơ lụa mới" là một công cụ gây ảnh hưởng chính trị, từ năm 2017 đã được ghi rõ như thế ngay trong Điều lệ Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Thụy My
******************
Trung Quốc phủ nhận là chủ nợ hàng đầu của Châu Phi (RFI, 05/09/2018)
Diễn đàn hợp tác Trung Quốc-Châu Phi đã bế mạc ngày 04/09/2018 tại Bắc Kinh với lời hứa của Trung Quốc đầu tư thêm 60 tỉ đô la giúp Châu Phi phát triển. Bên cạnh đó, Bắc Kinh bác bỏ mọi cáo buộc là nền kinh tế thứ hai thế giới đang làm gia tăng khối nợ của các nước Châu Phi.
Chủ tịch Tập Cận Bình tại Diễn đàn hợp tác Trung Quốc-Châu Phi ở Bắc Kinh ngày 04/09/2018.Lintao Zhang/Pool via Reuters
Thông tín viên RFI Stéphane Lagarde tường trình từ Bắc Kinh :
"Trung Quốc không phải là chủ nợ số một của các nước Châu Phi đang mắc nợ. Vì vậy thật vô lý khi đổ trách nhiệm cho Trung Quốc về vấn đề nợ của lục địa này. Trước những chỉ trích về khối nợ tăng mạnh của khoảng 10 nước đối tác Châu Phi, đặc phái viên của Trung Quốc phụ trách Châu Phi đã phát biểu như trên trong ngày làm việc thứ hai và cũng là ngày cuối cùng của Diễn đàn Hợp tác.
Chủ tịch Tập Cận Bình đã hứa nghiên cứu từng trường hợp trong bối cảnh đại biểu của nhiều nước tỏ ra lo lắng và tìm cách tái cấu trúc nợ. Trên tổng số khoảng 60 tỉ đô la được đối tác thương mại hàng đầu của Châu Phi hứa đầu tư thêm, chủ tịch Trung Quốc thông báo 15 tỉ đô la được dành cho viện trợ không hoàn lại và vay không có lãi.
Thông điệp được tiếp nhận rõ ràng. Đối với phần lớn đại biểu mà chúng tôi gặp bên lề hội nghị, khả năng đầu tư nhanh chóng và hàng loạt của các ngân hàng Trung Quốc vẫn là động lực phát triển tốt nhất đối với Châu Phi.
Châu Phi cũng trông đợi nhiều vào đầu tư của khối tư nhân. Hai bàn tròn thảo luận được tổ chức trong ngày 04/09 đã giúp giải quyết nhiều chi tiết cụ thể, thậm chí là khởi động một số dự án.
Các đại biểu cũng đã tranh thủ cuối buổi chiều để mua sắm trong những cửa hiệu lớn ở thủ đô. Người ta thấy nhiều màn hình ti vi và máy tính còn nguyên trong hộp lần lượt đi qua cửa kiểm tra an ninh một trong số các khách sạn lớn nhất tiếp đón các phái đoàn Châu Phi".
Trung Quốc "ngạo mạn" ở Diễn đàn các đảo Thái Bình Dương
Cùng thời điểm Diễn đàn Trung Quốc-Châu Phi ở Bắc Kinh, một phái đoàn Trung Quốc đã đến Nauru tham dự Diễn đàn các đảo Thái Bình Dương, khai mạc ngày 03/09/2018, với tư cách là "đối tác đối thoại".
Không nằm trong số 18 nước thuộc Diễn đàn Thái Bình Dương, trưởng đoàn Trung Quốc, ông Đỗ Khải Văn (Du Qiwen), muốn phát biểu ở hội nghị, nhưng không được nước chủ nhà Nauru chấp nhận, dẫn đến việc phái đoàn Trung Quốc rời phòng họp.
Trả lời họp báo ngày 04/09, tổng thống Nauru Waqa cáo buộc đại diện Trung Quốc là "ngạo mạn", "đập bàn và cản trở cuộc họp của các lãnh đạo trong nhiều phút trong khi ông ấy chỉ là một quan chức".Vẫn theo tổng thống Nauru, ông Đỗ Khải Văn "dùng trọng lượng của Trung Quốc để đe dọa" các nước trong vùng.
Nauru nằm trong số ít ỏi các quốc gia duy trì quan hệ ngoại giao với Đài Loan. Chính quyền Đài Bắc đã tài trợ một phần lớn chi phí cho cơ sở hạ tầng để tổ chức Diễn đàn các đảo Thái Bình Dương.
Thu Hằng
********************
Những món quà của Trung Quốc : Phúc hay họa cho Cam Bốt ? (RFI, 05/09/2018)
Theo tác giả Pheakdey Heng thuộc Enrich Institute viết trên Diễn Đàn Đông Á, năm nay là năm kỷ niệm 60 năm quan hệ ngoại giao giữa Cam Bốt với Trung Quốc, và mối liên hệ giữa đôi bên chưa bao giờ chặt chẽ như thế.
Hàng trang trí cho Tết âm lịch phục vụ khách Trung Quốc được bày bán tại Phnom Penh, 11/02/2018. TANG CHHIN Sothy / AFP
Trung Quốc ngày càng là đối tác kinh tế và ngoại giao quan trọng nhất của Cam Bốt. Chỉ riêng trong hai năm vừa qua, Cam Bốt đã ký kết hơn 30 thỏa thuận song phương với Trung Quốc.
Bắc Kinh cũng là nhà đầu tư trực tiếp lớn nhất từ năm 2013 đến 2017, trong thời gian này đã bỏ vào tổng cộng 5,3 tỉ đô la. Riêng trong năm 2017, đầu tư từ Trung Quốc vào bất động sản ở Cam Bốt đã là 1,4 tỉ đô la, chiếm đến 27% tổng đầu tư nước ngoài vào quốc gia Đông Nam Á này.
Thương mại song phương năm ngoái đạt trên 5,1 tỉ đô la. Hàng Cam Bốt xuất sang Trung Quốc hầu hết là nông sản như gạo, khoai mì, hạt điều, dầu cọ, trong khi nhập về từ Trung Quốc xe hơi, xe gắn máy, vật liệu xây dựng, vải, thuốc lá, thuốc trừ sâu.
Cũng trong năm 2017, Cam Bốt nhận được khoảng 4,2 tỉ đô la từ Trung Quốc dưới dạng viện trợ hoặc cho vay lãi nhẹ. Đến cuối 2017, nợ công của chính phủ Cam Bốt cộng dồn lại là 9,6 tỉ đô la, trong đó 42% là nợ Trung Quốc.
Trung Quốc đã làm thay đổi hẳn Cam Bốt. Tiền từ Trung Quốc đã giúp Cam Bốt cải thiện cơ sở hạ tầng, kết nối với khu vực và tăng tính cạnh tranh. Cho đến cuối năm ngoái, đã có hơn 2.000 km đường, 7 cây cầu lớn và một cảng container mới đã được xây dựng với sự hỗ trợ của Bắc Kinh. Đầu tư vào ngành dệt may cũng đóng góp cho phát triển kinh tế xã hội, tạo việc làm cho nửa triệu công nhân.
Trong lãnh vực du lịch, Trung Quốc đầu tư nhiều dự án lớn, trong đó có một phức hợp resort quốc tế ở tỉnh Koh Kong, một tổ hợp nghỉ dưỡng và khách sạn năm sao tại Preah Sihanouk. Khách du lịch Trung Quốc đến Cam Bốt vượt quá một triệu người trong năm 2017, mang lại 700 triệu đô la cho nền kinh tế.
Trung Quốc cũng là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất về năng lượng, với tổng vốn trên 7,5 tỉ đô la cho bảy nhà máy thủy điện, khoảng 4 tỉ đô la cho hai nhà máy điện chạy bằng than đá.
Tuy nhiên, sự thống trị của Trung Quốc càng lớn, quan ngại càng tăng tại Cam Bốt. Mặc dù có những lợi ích kinh tế, việc quá lệ thuộc vào Bắc Kinh mang lại nhiều rủi ro. Dựa dẫm vào viện trợ từ Trung Quốc có thể khiến Cam Bốt rơi vào bẫy nợ, mất đi sự tự chủ và chủ quyền, đồng thời làm xấu đi mối quan hệ với các nước ASEAN.
Tình trạng thiếu minh bạch, không có sự giải trình về các dự án của Trung Quốc tạo ra những thách thức về xã hội và môi trường. Các công ty Trung Quốc khai thác tài nguyên thiên nhiên của Cam Bốt, mà không quan tâm đến các nguyên tắc quốc tế, các nhân tố xã hội dân sự.
Đập Kamchay, dự án lớn nhất của Trung Quốc tại Cam Bốt, là một minh chứng cụ thể. Đập thủy điện này khiến 2.000 hecta rừng có thảm thực vật phong phú bị phá hủy, nhiều loài thú bị đe dọa, chất lượng nước xuống thấp, ảnh hưởng tiêu cực đến kế sinh nhai của cộng đồng địa phương.
Công ty Union Development của Trung Quốc được nhượng đến 40.000 hecta đất, gấp bốn lần số lượng mà luật pháp Cam Bốt cho phép, để phát triển một trung tâm du lịch nhiều tỉ đô la tại tỉnh Koh Kong. Các tổ chức nhân quyền báo động việc những ngư dân sinh sống trong khu vực qua nhiều thế hệ đã bị trục xuất một cách tùy tiện. Các ngư dân này bị đưa vào sâu trong nội địa, và bảo rằng bây giờ họ trở thành nông dân !
Đầu tư của Trung Quốc vào thị trường địa ốc hầu như chỉ dành riêng cho giới thượng lưu Cam Bốt, khách du lịch Trung Quốc và doanh nhân. Luồng đầu tư này làm giá thị trường tăng lên, khiến việc mua nhà đối với hầu hết người dân Cam Bốt trở nên không mơ thấy nổi.
Thành phố Sihanoukville, trước kia là thành phố nghỉ dưỡng ven biển hàng đầu cả nước, bị Trung Quốc biến thành một thành phố casino sôi động. Số lượng du khách Trung Quốc cao chưa từng thấy và lượng casino đông đảo tại đây chỉ mang lại lợi lộc cho một thiểu số rất nhỏ người giàu Cam Bốt. Đa số người dân địa phương đành phải rời nơi sinh sống quen thuộc của mình vì vật giá lên quá cao, không kham nổi.
Lợi ích do đầu tư Trung Quốc mang lại chỉ nằm gọn trong cộng đồng người Hoa. Cư dân gốc Hoa và du khách từ Hoa lục chỉ mua hàng từ những cửa hàng do người Hoa làm chủ, ăn uống trong những nhà hàng Trung Quốc, lưu trú tại những khách sạn của người Hoa. Các doanh nghiệp địa phương may mắn lắm chỉ vớt vát được chút ít "cơm thừa canh cặn".
Tác giả kết luận, chia sẻ trách nhiệm và hợp tác với nhiều đối tác cần phải là nguyên tắc chỉ đạo khi đón nhận đầu tư nước ngoài.
Nhưng liệu có khả thi với một chính quyền đầy tai tiếng tham nhũng, và người "bạn vàng" phương bắc từng bị không ít cáo buộc là "thực dân mới" ?
Thụy My
*******************
Việt Nam trở thành đối tác thương mại khó tính đối với Trung Quốc (VOA, 05/09/2018)
Trung Quốc đang ngày càng thấy Việt Nam là đối tác khó tính khi các công ty Trung Quốc cố gắng có thêm các hoạt động kinh doanh ở nước láng giềng phương nam, cũng là một đối thủ chính trị lâu đời.
Các container của các hãng China Shipping và Cosco được xếp dỡ tại một cảng ở thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam, hồi tháng 7/2018
Cơ quan lập pháp của Việt Nam, đối mặt với các cuộc biểu tình, đã hoãn đến tháng 5/2019 một dự luật có thể cho phép các nhà đầu tư Trung Quốc và các nhà đầu tư nước ngoài sử dụng các đặc khu kinh tế. Chính phủ ở Hà Nội cũng cảnh báo về việc nhận các khoản vay ưu đãi từ Trung Quốc để phát triển cơ sở hạ tầng. Họ cũng khuyên phải thận trọng với viện trợ phát triển của Trung Quốc.
Tuy nhiên, Việt Nam đang cho phép gia tăng mạnh các hoạt động của doanh nghiệp tư nhân với Trung Quốc vì điều đó có lợi cho đất nước, theo các chuyên gia. Một dấu hiệu của xu hướng đó là các công ty Trung Quốc đang mở các nhà máy ở Việt Nam để né cuộc chiến tranh thương mại Trung-Mỹ, ông Maxfield Brown, chuyên viên cao cấp của hãng tư vấn kinh doanh Dezan Shira & Associates tại thành phố Hồ Chí Minh, cho biết.
Trong một diễn biến khác, các công ty dọc theo biên giới hai nước có thể giao dịch bằng đồng Nhân dân tệ Trung Quốc từ tháng 10 cùng lúc với sự gia tăng về trao đổi thương mại, báo Việt Nam News đưa tin hồi tháng 8.
"Nhìn chung, tôi cho rằng quan hệ kinh tế giữa hai nước sẽ mạnh hơn trong 5 năm tới một phần vì Mỹ có thái độ 'Nước Mỹ trên hết' so với Châu Á-Thái Bình Dương, ngoài ra đơn giản là vì có nhiều lợi ích kinh tế [giữa Việt Nam và Trung Quốc]", ông Adam McCarty, kinh tế gia trưởng tại Mekong Economics ở Hà Nội, nói.
Các thỏa thuận nhanh chóng mang lại lợi ích cho người Việt mà không có nguy cơ trao cho Trung Quốc quyền kiểm soát nền kinh tế của Việt Nam sẽ được thực hiện, còn những thỏa thuận khác sẽ đối mặt với sự phản ứng dữ dội, các nhà phân tích tiên liệu.
"Lý do mà dòng vốn đầu tư của Trung Quốc tăng lên ở Việt Nam lại đáng chú ý là vì điều đó đang diễn ra bất chấp thái độ tiêu cực của công chúng Việt Nam về sự ảnh hưởng kinh tế và sự thâm nhập của Trung Quốc", ông Fabrizio Bozzato, một nghiên cứu sinh chuyên ngành Đông Á tại Hiệp hội Nghiên cứu Chiến lược Đài Loan, nhận xét.
Người Việt Nam muốn "hành động kinh tế" nhưng không muốn trở thành "một chư hầu của Trung Quốc", ông McCarty nói.
Việt Nam của ngày hôm nay "thận trọng" đối với việc đăng ký xin vay từ sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, ông Lê Hồng Hiệp, một nhà nghiên cứu tại Viện ISEAS - Yusof Ishak ở Singapore, viết trong một bài nghiên cứu hồi tháng 3.
Sáng kiến Vành đai-Con đường là một chiến dịch trị giá 1 nghìn tỷ đô la để xây dựng cơ sở hạ tầng và các tuyến đường thương mại chạy quanh vùng Á-Âu.
Việt Nam có thể thăm dò sáng kiến của Trung Quốc bằng cách nộp đơn xin vay cho "một vài dự án thí điểm", ông Hiệp nói. Trung Quốc quan tâm đến việc Việt Nam phản ứng như thế nào, ông nói thêm. "Sáng kiến Vành đai-Con đường liên quan đến vị thế ngày càng tăng Trung Quốc như là một cường quốc nhân từ, nên sự ủng hộ về ngoại giao của Việt Nam dành cho họ vẫn sẽ có tầm quan trọng đối với Trung Quốc", ông Hiệp nói.
Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đạt 7,7% tổng số đầu tư nước ngoài, đạt 1,88 tỷ đô la vào năm 2016. Thương mại với Trung Quốc đạt 93,8 tỷ đô la năm ngoái và tăng thêm 28,8% trong nửa đầu năm 2018.
Các nhà phân tích tại Việt Nam nói rằng các công ty Trung Quốc đang mở các nhà máy ở Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay, để tránh phải trả thuế xuất khẩu cao hơn mà Hoa Kỳ đánh vào hàng hóa được vận chuyển từ Trung Quốc. Các khoản đầu tư này phục vụ cho lợi ích của Việt Nam vào lúc họ tìm cách thu hút đầu tư vào các nhà máy để duy trì mức tăng trưởng kinh tế 6,8% đã đạt được hồi năm ngoái.
Ralph Jennings
*****************
Xung quanh tin Trung Quốc 'giam nhiều người Uighur' (BBC, 05/09/2018)
Trung Quốc bị các nhóm nhân quyền nói là đã giam giữ tới khoảng một triệu người Hồi giáo Uighur (Duy Ngô Nhĩ), điều chính quyền Bắc Kinh hoàn toàn bác bỏ.
Một Ủy ban Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc cho biết vấn đề này xảy ra ở Tân Cương, nơi có hơn 10 triệu người dân tộc thiểu số sinh sống.
Là dân tộc có truyền thống theo đạo Islam, một số nhóm đại diện cho người Uighur nói rằng họ phải đối mặt với sự kỳ thị.
Những năm gần đây, khu vực này đã xảy ra nhiều vụ đụng độ đẫm máu.
Chính phủ Trung Quốc nói bạo lực xảy ra vì hoạt động của các "chiến binh Hồi giáo" và "những người theo phái ly khai" đòi tách vùng này ra khỏi Trung Quốc.
Tuy nhiên, các nhóm tranh đấu cho nhân quyền nói tình trạng bất ổn là phản ứng của người dân với các chính sách đàn áp.
Họ cho rằng những biện pháp cấm cản mới này có thể sẽ thúc đẩy một số người Uighur đi theo chủ nghĩa cực đoan.
Trung Quốc được cho là đang tiến hành các cuộc bắt giữ để chống lại chủ nghĩa cực đoan tôn giáo bằng cách 'giáo dục cải tạo'.
Bắc Kinh đã bác bỏ cáo buộc mà chỉ nhưng thừa nhận có giam giữ một số thành phần 'cực đoan' để giáo dục.
Liên Hiệp Quốc đã kêu gọi Trung Quốc chấm dứt việc giam giữ vô cớ và thiếu thủ tục kết tội qua tòa án.
Châu Phi : Lục địa quan trọng về địa chính trị đối với Trung Quốc (RFI, 26/07/2018)
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bắt đầu chuỗi viếng thăm cấp nhà nước : bắt đầu từ vùng Vịnh cùng mấy nước Châu Phi trước khi đến dự thượng đỉnh lần thứ 10 của nhóm BRICS, nhóm các nền kinh tế mới trỗi dậy, tại Johannesburg (Nam Phi) ngày thứ Tư 25/07/2018, với điểm dừng cuối cùng là chuyến thăm «hữu nghị» đảo Maurice.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình duyệt hàng quân danh dự Sénégal, ngày 21/07/2018. Reuters/Mikal McAllister
Tuy nhiên, chặng dừng Châu Phi mới chính là tâm điểm chú ý và quan sát của nhiều tác giả và tác nhân : Nhà báo, giới nghiên cứu địa chính trị, chuyên gia kinh tế, các nhà tư vấn, ngoại giao và chuyên gia về vấn đề chiến lược...
Bởi vì ngay từ đầu thế kỷ XXI này, Trung Quốc đã tỏ ra rất «hào phóng» khi ồ ạt đổ tín dụng vào Châu Phi, trở thành «đối tác kinh tế số một» của Châu lục và đương nhiên cũng là «chủ nợ» hàng đầu ở đây. Theo số liệu thống kê, thì khoản tín dụng Bắc Kinh cấp cho Châu lục này đã lên đến 140 tỷ đô la, kể từ năm 2000.
Và cũng không ít lần Trung Quốc đã «nới rộng hầu bao» xóa nợ cho các nước Châu Phi. Cụ thể là tại diễn đàn Hợp tác Châu Phi – Trung Quốc ở Addis-Abeda năm 2003 nhằm xác định một kế hoạch hành động giai đoạn 2004-2006, Bắc Kinh đã quyết định xóa nợ cho 31 quốc gia với tổng trị giá 10,5 tỷ nhân dân tệ.
Sự hữu hảo và hào phóng này của Trung Quốc đối với Châu Phi không phải là mới mà đã có từ hơn nửa thế kỷ qua, ngay từ sau hội nghị Phong trào các nước không liên kết Bandung năm 1955, tại Indonesia. Các chính sách đối ngoại của Trung Quốc với Châu Phi thay đổi theo từng mục tiêu chính trị : đi từ quan hệ hữu nghị, hợp tác song phương, đối tác mới....
Nhất là, ngay từ những năm 2000, với chính sách «Going Global Strategy», Bắc Kinh đã thắt chặt hơn nữa quan hệ hợp tác với nhiều nước Châu Phi. Sự hiện diện của Trung Quốc tại đây ngày càng đông đảo và mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực đi từ kinh tế cho đến cả chính trị đặc biệt trong quốc phòng.
Trả lời phỏng vấn ban tiếng Pháp đài RFI, chuyên gia Adama Gaye, cho rằng chuyến công du Châu Phi này, chuyến công du đầu tiên kể từ khi ông Tập Cận Bình tái đắc cử hồi tháng Ba năm 2018 với nhiệm kỳ vô thời hạn, cho thấy là đối với chủ tịch Trung Quốc, ngoài việc hợp tác kinh tế, thì chính vị thế địa chính trị của Châu lục mới đáng quan tâm. Nhất là để đối mặt với các cường quốc phương Tây.
RFI : Trung Quốc là đối tác kinh tế hàng đầu của Châu Phi kể từ 2009. Vậy phải chăng Trung Quốc cũng đang trở thành một đối tác quân sự ?
Adama Gaye : Hoàn toàn đúng. Có một sự tái triển khai trong quan hệ quốc tế và Trung Quốc. Thực vậy, Trung Quốc là đối tượng bị phản bác rất mạnh mẽ, nhất là từ phía nước Mỹ của Donald Trump. Nguyên thủ Mỹ coi Trung Quốc là kẻ thù, là đối thủ cạnh tranh chiến lược trong thế kỷ 21 này. Do vậy, Trung Quốc cần phải tìm ra những con đường khác để tự bảo vệ, để bảo vệ nguồn cung ứng nguyên nhiên liệu.
Đất nước 1,3 tỷ người này không có nguồn tài nguyên thiên nhiên, chỉ có 7% đất canh tác và gặp rất nhiều khó khăn về nguồn cung ứng nước. Do vậy, Trung Quốc cần bảo đảm an ninh, an ninh về các nguồn cung ứng, an ninh trong xuất khẩu và thậm chí cả an ninh về nguồn nhân lực được xuất khẩu ra bên ngoài.
Đến mức Trung Quốc cần có quan hệ địa chiến lược với Châu Phi. Chính vì thế Trung Quốc đã xây dựng một căn cứ quân sự ở Djibouti và đồng thời tiến hành dự án "Một vành đai Một con đường", chạy từ Trung Á xuống Châu Phi, và đặc biệt là đi qua các cảng của Châu Phi cũng như là các tuyến đường sắt. Có như vậy, nếu Hoa Kỳ quyết định phong tỏa một số eo biển quan trọng đối với thương mại quốc tế và nhất là đối với trao đổi thương mại của Trung Quốc, ví dụ như eo biển Ormuz, thì Trung Quốc sẽ không bị động.
Chính vì thế mà Châu Phi nằm trong chính sách đối ngoại năng động của các lãnh đạo ở Bắc Kinh, như là một lục địa địa chiến lược quan trọng đối với vận mệnh của Trung Quốc, an ninh và tương lai lâu dài của nước này.
RFI : Điều đó có nghĩa là quan hệ giữa Trung Quốc và các Châu Phi biến đổi mạnh ?
Adama Gaye : Có những luận thuyết vẫn giữ nguyên, cụ thể là Trung Quốc sẽ không can thiệp vào công việc nội bộ, rằng quan hệ ở cấp Nhà nước có vai trò quan trọng và Trung Quốc cho rằng chính sách một nước Trung Hoa duy nhất, trong đó có Đài Loan là không thể thương lượng được. Và lập luận đôi bên cùng có lợi sẽ tiếp tục được áp dụng.
Tuy nhiên, điều hiện nay thay đổi, đó là có một hoàng đế mới tại Trung Quốc. Tập Cận Bình có các quyền lực mà những nhà lãnh đạo Trung Quốc gần đây không bao giờ có. Do vậy, ông ta tới Châu Phi trong ánh hào quang của quy chế này. Như vậy, ông ta ở thế mạnh khi tiến hành đàm phán trên lục địa Châu Phi, và ông ta cũng tới đây để thử tìm kiếm các đồng minh chiến lược trong một cuộc cạnh tranh trên phạm vi toàn cầu.
Quả thực là Trung Quốc vươn lên như một cường quốc của thế kỷ 21. Do vậy, Trung Quốc cần xem xét lại mối quan hệ với lục địa Châu Phi. Cần phải nói rằng các nước Châu Phi cũng chờ đợi nhiều ở sự hợp tác này hơn là việc làm tái hiện một mô hình tân thuộc địa.
Tôi nghĩ rằng đã đến lúc các nước Châu Phi cần có một cuộc đối thoại khách quan và thẳng thắn, đòi hỏi một mối quan hệ mất cân đối ít hơn, sao cho khẩu hiệu các bên cùng có lợi không chỉ dừng lại ở lời nói mà thực sự được thực hiện trong các việc làm và chính sách.
RFI : Theo ông thì liệu thế giới có thể hướng tới một tiến trình toàn cầu hóa do Trung Quốc thống trị ?
Adama Gaye : Đương nhiên. Trong tương lai, chính Trung Quốc là giai đoạn chủ chốt, giai đoạn nền tảng. Đối với tương lai của Trung Quốc, Châu Phi nằm trong số các đồng minh mà Bắc Kinh muốn có bên cạnh họ, bởi vì 54 quốc gia Châu Phi có thể luôn luôn ứng cứu Trung Quốc, như trường hợp đã từng xẩy ra, liên quan đến việc Trung Quốc được quyền trở lại tham dự Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc ngày 25/10/1971.
Mặt khác, Trung Quốc biết rằng lục địa Châu Phi có nguồn thiên phú về dân số, nguyên liệu, nhất là các mỏ quặng hiếm, vai trò địa chiến lược liên quan đến cuộc chiến chống khủng bố, cũng như quan niệm được gần như tất cả mọi người chấp nhận, theo đó thế kỷ 21 sẽ không thể phát triển mà không có Châu Phi, do vậy, Trung Quốc tìm cách tạo dựng vị thế của mình tại Châu Phi và đó là ý nghĩa của chuyến viếng thăm này.
Giờ đây, Trung Quốc nói với các nước Châu Phi rằng "chúng tôi có một mô hình, thậm chí chúng tôi có cả các đối tác và tác nhân có thể tới thực hiện những gì mà các bạn muốn hợp tác với chúng tôi". Cũng đừng quên việc triển khai cơ chế tài chính cùng với Ngân Hàng Phát Triển Trung Quốc hoặc với Ngân Hàng Hạ Tầng Cơ Sở Châu Á. Đó là quyết tâm của Trung Quốc thoát ra khỏi khuôn khổ tự do thương mại mà các cường quốc phương Tây đã kiểm soát trong một thời gian dài.
Trong cái lập luận, luôn luôn được nhắc lại, theo đó Trung Quốc vẫn là một quốc gia đang phát triển, bất kể những gì người ta nói và do vậy, vị trí tự nhiên của nước này là ở bên cạnh các nước đang phát triển. Lập luận và những diễn thuyết kiểu này giúp gạt bỏ những điều kiện bắt buộc và coi các nước Châu Phi là những quốc gia bình đẳng. Chính với lập luận mang tính tiếp thị này mà Trung Quốc tới giúp đỡ các nước Châu Phi. Trong khi đó, cho tới lúc này, các nước phương Tây, vẫn nặng nề đầu óc chỉ đạo, không làm sao hiểu được rằng có một Châu Phi đang cần vươn lên, phát triển, muốn độc lập và muốn được nói chuyện một cách tự do với các đối tác bên ngoài.
Minh Anh
-----
* Ông Adama Gaye là chuyên gia về quan hệ Trung Quốc và Châu Phi, và cũng là tác giả tập sách «Demain, la nouvelle Afrique» (Tạm dịch là Ngày mai, một Châu Phi mới) do nhà xuất bản Harmattan phát hành.
*********************
Cách đây gần hai năm, Trung Quốc đã hứa sẽ đầu tư tổng cộng 24 tỷ đôla vào Philippines, nhưng cho đến nay hầu như chẳng có dự án nào được thực hiện, khiến dư luận nước này ngày càng lo ngại là tổng thống Rodrigo Duterte đã bán rẻ chủ quyền quốc gia mà không nhận được gì đáng kể từ Bắc Kinh.
Ảnh minh họa. Reuters
Tuy Trung Quốc là bạn hàng lớn nhất của Philippines, nhưng về đầu tư trực tiếp thì nước này hiện vẫn thua Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hà Lan, Hàn Quốc và Singapore. Tình hình cũng sẽ chẳng có gì thay đổi trong thời gian tới.
Theo hãng tin Bloomberg, trong số 27 hợp đồng được ký kết giữa Trung Quốc với Philippines nhân chuyến viếng thăm của tổng thống Duterte ở Bắc Kinh vào tháng 10/2016, Trung Quốc ban đầu đồng ý cấp các khoản vay với lãi suất thấp tổng cộng 9 tỷ đôla, cộng thêm 15 tỷ đôla trị giá đầu tư trực tiếp từ các công ty Trung Quốc vào các dự án đường sắt, hải cảng, năng lượng và khai thác mỏ. Nhưng Bắc Kinh lúc đó không nói rõ thời hạn thực hiện các hợp đồng này.
Cho đến nay, Philippines chỉ mới hoàn tất một hiệp định về khoản vay 73 triệu đôla của Trung Quốc cho một dự án thủy lợi ở một vùng phía bắc thủ đô Manila, theo lời bộ trưởng Kế hoạch hóa kinh tế Ernesto Pernia. Hai cây cầu ở Manila được xây với nguồn tài trợ 75 triệu đôla của Trung Quốc thì mới vừa được khánh thành vào tuần trước.
Nhưng nhiều hợp đồng lớn rốt cuộc chẳng được thực hiện. Vào tháng 10/2016, công ty Greenergy Developpment của Philippines đã ký với công ty Power China một hiệp định về dự án nhà máy thủy điện 300 megawatt với kinh phí 1 tỷ đôla. Sau nhiều lần Power China xin lùi lại thời hạn xây nhà máy thủy điện mà vẫn không thấy khởi công, công ty Philippines đã buộc phải chấm dứt hiệp định và nay đang nhờ một công ty Hồng Kông giúp hoàn tất dự án này.
Ngay cả dự án tại Davao, quê hương của tổng thống Duterte, dự án 780 triệu đôla xây 3 đảo nhân tạo, cũng đã bị đình chỉ vào năm ngoái, sau khi thị trưởng thành phố này và cũng là con gái tổng thống Philippines, Sara Duterte-Carpio, tuyên bố là sau khi xem xét lại, họ mới thấy là dự án này không có lợi.
Trong một cuộc họp báo gần đây, bộ trưởng Pernia cho biết là tiến trình tiếp nhận vốn vay của Trung Quốc “ có vẻ như chậm hơn” so với việc tiếp nhận tài trợ từ các nước khác như Nhật Bản. Nhưng bộ Ngoại giao Trung Quốc đã bác bỏ cáo buộc là nước này đã không thực hiện đúng các cam kết về đầu tư vào Philippines, khẳng định rằng quan hệ giữa hai nước “ đang tiếp tục được tăng cường”.
Hãng tin Bloomberg nhắc lại tổng thống Duterte vẫn luôn nói rằng trợ giúp tài chính của Trung Quốc là lý do chính khiến Manila “xoay trục” sang Bắc Kinh, không còn dựa vào đồng minh Hoa Kỳ nữa. Chuyến đi thăm Bắc Kinh của ông Duterte năm 2016 đã là một bước ngoặt quan trọng, khẳng định xu hướng “chia tay” với Mỹ và quay sang Trung Quốc.
Những người chỉ trích tổng thống Philippines cáo buộc ông là đã không có hành động đáp trả kiên quyết sau khi Bắc Kinh cho oanh tạc cơ đáp xuống đảo Phú Lâm (Hoàng Sa) và tăng cường sự hiện diện trên đảo Cây (Trường Sa), một đảo mà Manila cũng khẳng định chủ quyền.
Uy tín của Trung Quốc đối với công luận Philippines đã sụt giảm mạnh, rơi xuống mức thấp nhất kể từ tháng 04/2016, tức là thời điểm trước khi ông Duterte đắc cử tổng thống, theo kết quả một cuộc thăm dò được thực hiện vào cuối tháng 6. Gần 9/10 số người được hỏi muốn là, đối với Trung Quốc, Philippines phải có hành động xác quyết những đòi hỏi chủ quyền của nước này ở Biển Đông.
Thanh Phương
