Châu Phi : Lục địa quan trọng về địa chính trị đối với Trung Quốc (RFI, 26/07/2018)

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bắt đầu chuỗi viếng thăm cấp nhà nước : bắt đầu từ vùng Vịnh cùng mấy nước Châu Phi trước khi đến dự thượng đỉnh lần thứ 10 của nhóm BRICS, nhóm các nền kinh tế mới trỗi dậy, tại Johannesburg (Nam Phi) ngày thứ Tư 25/07/2018, với điểm dừng cuối cùng là chuyến thăm «hữu nghị» đảo Maurice.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình duyệt hàng quân danh dự Sénégal, ngày 21/07/2018. Reuters/Mikal McAllister

Tuy nhiên, chặng dừng Châu Phi mới chính là tâm điểm chú ý và quan sát của nhiều tác giả và tác nhân : Nhà báo, giới nghiên cứu địa chính trị, chuyên gia kinh tế, các nhà tư vấn, ngoại giao và chuyên gia về vấn đề chiến lược...

Bởi vì ngay từ đầu thế kỷ XXI này, Trung Quốc đã tỏ ra rất «hào phóng» khi ồ ạt đổ tín dụng vào Châu Phi, trở thành «đối tác kinh tế số một» của Châu lục và đương nhiên cũng là «chủ nợ» hàng đầu ở đây. Theo số liệu thống kê, thì khoản tín dụng Bắc Kinh cấp cho Châu lục này đã lên đến 140 tỷ đô la, kể từ năm 2000.

Và cũng không ít lần Trung Quốc đã «nới rộng hầu bao» xóa nợ cho các nước Châu Phi. Cụ thể là tại diễn đàn Hợp tác Châu Phi – Trung Quốc ở Addis-Abeda năm 2003 nhằm xác định một kế hoạch hành động giai đoạn 2004-2006, Bắc Kinh đã quyết định xóa nợ cho 31 quốc gia với tổng trị giá 10,5 tỷ nhân dân tệ.

Sự hữu hảo và hào phóng này của Trung Quốc đối với Châu Phi không phải là mới mà đã có từ hơn nửa thế kỷ qua, ngay từ sau hội nghị Phong trào các nước không liên kết Bandung năm 1955, tại Indonesia. Các chính sách đối ngoại của Trung Quốc với Châu Phi thay đổi theo từng mục tiêu chính trị : đi từ quan hệ hữu nghị, hợp tác song phương, đối tác mới....

Nhất là, ngay từ những năm 2000, với chính sách «Going Global Strategy», Bắc Kinh đã thắt chặt hơn nữa quan hệ hợp tác với nhiều nước Châu Phi. Sự hiện diện của Trung Quốc tại đây ngày càng đông đảo và mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực đi từ kinh tế cho đến cả chính trị đặc biệt trong quốc phòng.

Trả lời phỏng vấn ban tiếng Pháp đài RFI, chuyên gia Adama Gaye, cho rằng chuyến công du Châu Phi này, chuyến công du đầu tiên kể từ khi ông Tập Cận Bình tái đắc cử hồi tháng Ba năm 2018 với nhiệm kỳ vô thời hạn, cho thấy là đối với chủ tịch Trung Quốc, ngoài việc hợp tác kinh tế, thì chính vị thế địa chính trị của Châu lục mới đáng quan tâm. Nhất là để đối mặt với các cường quốc phương Tây.

RFI : Trung Quốc là đối tác kinh tế hàng đầu của Châu Phi kể từ 2009. Vậy phải chăng Trung Quốc cũng đang trở thành một đối tác quân sự ?

Adama Gaye : Hoàn toàn đúng. Có một sự tái triển khai trong quan hệ quốc tế và Trung Quốc. Thực vậy, Trung Quốc là đối tượng bị phản bác rất mạnh mẽ, nhất là từ phía nước Mỹ của Donald Trump. Nguyên thủ Mỹ coi Trung Quốc là kẻ thù, là đối thủ cạnh tranh chiến lược trong thế kỷ 21 này. Do vậy, Trung Quốc cần phải tìm ra những con đường khác để tự bảo vệ, để bảo vệ nguồn cung ứng nguyên nhiên liệu.

Đất nước 1,3 tỷ người này không có nguồn tài nguyên thiên nhiên, chỉ có 7% đất canh tác và gặp rất nhiều khó khăn về nguồn cung ứng nước. Do vậy, Trung Quốc cần bảo đảm an ninh, an ninh về các nguồn cung ứng, an ninh trong xuất khẩu và thậm chí cả an ninh về nguồn nhân lực được xuất khẩu ra bên ngoài.

Đến mức Trung Quốc cần có quan hệ địa chiến lược với Châu Phi. Chính vì thế Trung Quốc đã xây dựng một căn cứ quân sự ở Djibouti và đồng thời tiến hành dự án "Một vành đai Một con đường", chạy từ Trung Á xuống Châu Phi, và đặc biệt là đi qua các cảng của Châu Phi cũng như là các tuyến đường sắt. Có như vậy, nếu Hoa Kỳ quyết định phong tỏa một số eo biển quan trọng đối với thương mại quốc tế và nhất là đối với trao đổi thương mại của Trung Quốc, ví dụ như eo biển Ormuz, thì Trung Quốc sẽ không bị động.

Chính vì thế mà Châu Phi nằm trong chính sách đối ngoại năng động của các lãnh đạo ở Bắc Kinh, như là một lục địa địa chiến lược quan trọng đối với vận mệnh của Trung Quốc, an ninh và tương lai lâu dài của nước này.

RFI : Điều đó có nghĩa là quan hệ giữa Trung Quốc và các Châu Phi biến đổi mạnh ?

Adama Gaye : Có những luận thuyết vẫn giữ nguyên, cụ thể là Trung Quốc sẽ không can thiệp vào công việc nội bộ, rằng quan hệ ở cấp Nhà nước có vai trò quan trọng và Trung Quốc cho rằng chính sách một nước Trung Hoa duy nhất, trong đó có Đài Loan là không thể thương lượng được. Và lập luận đôi bên cùng có lợi sẽ tiếp tục được áp dụng.

Tuy nhiên, điều hiện nay thay đổi, đó là có một hoàng đế mới tại Trung Quốc. Tập Cận Bình có các quyền lực mà những nhà lãnh đạo Trung Quốc gần đây không bao giờ có. Do vậy, ông ta tới Châu Phi trong ánh hào quang của quy chế này. Như vậy, ông ta ở thế mạnh khi tiến hành đàm phán trên lục địa Châu Phi, và ông ta cũng tới đây để thử tìm kiếm các đồng minh chiến lược trong một cuộc cạnh tranh trên phạm vi toàn cầu.

Quả thực là Trung Quốc vươn lên như một cường quốc của thế kỷ 21. Do vậy, Trung Quốc cần xem xét lại mối quan hệ với lục địa Châu Phi. Cần phải nói rằng các nước Châu Phi cũng chờ đợi nhiều ở sự hợp tác này hơn là việc làm tái hiện một mô hình tân thuộc địa.

Tôi nghĩ rằng đã đến lúc các nước Châu Phi cần có một cuộc đối thoại khách quan và thẳng thắn, đòi hỏi một mối quan hệ mất cân đối ít hơn, sao cho khẩu hiệu các bên cùng có lợi không chỉ dừng lại ở lời nói mà thực sự được thực hiện trong các việc làm và chính sách.

RFI : Theo ông thì liệu thế giới có thể hướng tới một tiến trình toàn cầu hóa do Trung Quốc thống trị ?

Adama Gaye : Đương nhiên. Trong tương lai, chính Trung Quốc là giai đoạn chủ chốt, giai đoạn nền tảng. Đối với tương lai của Trung Quốc, Châu Phi nằm trong số các đồng minh mà Bắc Kinh muốn có bên cạnh họ, bởi vì 54 quốc gia Châu Phi có thể luôn luôn ứng cứu Trung Quốc, như trường hợp đã từng xẩy ra, liên quan đến việc Trung Quốc được quyền trở lại tham dự Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc ngày 25/10/1971.

Mặt khác, Trung Quốc biết rằng lục địa Châu Phi có nguồn thiên phú về dân số, nguyên liệu, nhất là các mỏ quặng hiếm, vai trò địa chiến lược liên quan đến cuộc chiến chống khủng bố, cũng như quan niệm được gần như tất cả mọi người chấp nhận, theo đó thế kỷ 21 sẽ không thể phát triển mà không có Châu Phi, do vậy, Trung Quốc tìm cách tạo dựng vị thế của mình tại Châu Phi và đó là ý nghĩa của chuyến viếng thăm này.

Giờ đây, Trung Quốc nói với các nước Châu Phi rằng "chúng tôi có một mô hình, thậm chí chúng tôi có cả các đối tác và tác nhân có thể tới thực hiện những gì mà các bạn muốn hợp tác với chúng tôi". Cũng đừng quên việc triển khai cơ chế tài chính cùng với Ngân Hàng Phát Triển Trung Quốc hoặc với Ngân Hàng Hạ Tầng Cơ Sở Châu Á. Đó là quyết tâm của Trung Quốc thoát ra khỏi khuôn khổ tự do thương mại mà các cường quốc phương Tây đã kiểm soát trong một thời gian dài.

Trong cái lập luận, luôn luôn được nhắc lại, theo đó Trung Quốc vẫn là một quốc gia đang phát triển, bất kể những gì người ta nói và do vậy, vị trí tự nhiên của nước này là ở bên cạnh các nước đang phát triển. Lập luận và những diễn thuyết kiểu này giúp gạt bỏ những điều kiện bắt buộc và coi các nước Châu Phi là những quốc gia bình đẳng. Chính với lập luận mang tính tiếp thị này mà Trung Quốc tới giúp đỡ các nước Châu Phi. Trong khi đó, cho tới lúc này, các nước phương Tây, vẫn nặng nề đầu óc chỉ đạo, không làm sao hiểu được rằng có một Châu Phi đang cần vươn lên, phát triển, muốn độc lập và muốn được nói chuyện một cách tự do với các đối tác bên ngoài.

Minh Anh

-----

* Ông Adama Gaye là chuyên gia về quan hệ Trung Quốc và Châu Phi, và cũng là tác giả tập sách «Demain, la nouvelle Afrique» (Tạm dịch là Ngày mai, một Châu Phi mới) do nhà xuất bản Harmattan phát hành.

*********************

Philippines vỡ mộng đầu tư Trung Quốc (RFA, 26/07/2018)

Cách đây gần hai năm, Trung Quốc đã hứa sẽ đầu tư tổng cộng 24 tỷ đôla vào Philippines, nhưng cho đến nay hầu như chẳng có dự án nào được thực hiện, khiến dư luận nước này ngày càng lo ngại là tổng thống Rodrigo Duterte đã bán rẻ chủ quyền quốc gia mà không nhận được gì đáng kể từ Bắc Kinh.

Ảnh minh họa. Reuters

Tuy Trung Quốc là bạn hàng lớn nhất của Philippines, nhưng về đầu tư trực tiếp thì nước này hiện vẫn thua Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hà Lan, Hàn Quốc và Singapore. Tình hình cũng sẽ chẳng có gì thay đổi trong thời gian tới.

Theo hãng tin Bloomberg, trong số 27 hợp đồng được ký kết giữa Trung Quốc với Philippines nhân chuyến viếng thăm của tổng thống Duterte ở Bắc Kinh vào tháng 10/2016, Trung Quốc ban đầu đồng ý cấp các khoản vay với lãi suất thấp tổng cộng 9 tỷ đôla, cộng thêm 15 tỷ đôla trị giá đầu tư trực tiếp từ các công ty Trung Quốc vào các dự án đường sắt, hải cảng, năng lượng và khai thác mỏ. Nhưng Bắc Kinh lúc đó không nói rõ thời hạn thực hiện các hợp đồng này.

Cho đến nay, Philippines chỉ mới hoàn tất một hiệp định về khoản vay 73 triệu đôla của Trung Quốc cho một dự án thủy lợi ở một vùng phía bắc thủ đô Manila, theo lời bộ trưởng Kế hoạch hóa kinh tế Ernesto Pernia. Hai cây cầu ở Manila được xây với nguồn tài trợ 75 triệu đôla của Trung Quốc thì mới vừa được khánh thành vào tuần trước.

Nhưng nhiều hợp đồng lớn rốt cuộc chẳng được thực hiện. Vào tháng 10/2016, công ty Greenergy Developpment của Philippines đã ký với công ty Power China một hiệp định về dự án nhà máy thủy điện 300 megawatt với kinh phí 1 tỷ đôla. Sau nhiều lần Power China xin lùi lại thời hạn xây nhà máy thủy điện mà vẫn không thấy khởi công, công ty Philippines đã buộc phải chấm dứt hiệp định và nay đang nhờ một công ty Hồng Kông giúp hoàn tất dự án này.

Ngay cả dự án tại Davao, quê hương của tổng thống Duterte, dự án 780 triệu đôla xây 3 đảo nhân tạo, cũng đã bị đình chỉ vào năm ngoái, sau khi thị trưởng thành phố này và cũng là con gái tổng thống Philippines, Sara Duterte-Carpio, tuyên bố là sau khi xem xét lại, họ mới thấy là dự án này không có lợi.

Trong một cuộc họp báo gần đây, bộ trưởng Pernia cho biết là tiến trình tiếp nhận vốn vay của Trung Quốc “ có vẻ như chậm hơn” so với việc tiếp nhận tài trợ từ các nước khác như Nhật Bản. Nhưng bộ Ngoại giao Trung Quốc đã bác bỏ cáo buộc là nước này đã không thực hiện đúng các cam kết về đầu tư vào Philippines, khẳng định rằng quan hệ giữa hai nước “ đang tiếp tục được tăng cường”.

Hãng tin Bloomberg nhắc lại tổng thống Duterte vẫn luôn nói rằng trợ giúp tài chính của Trung Quốc là lý do chính khiến Manila “xoay trục” sang Bắc Kinh, không còn dựa vào đồng minh Hoa Kỳ nữa. Chuyến đi thăm Bắc Kinh của ông Duterte năm 2016 đã là một bước ngoặt quan trọng, khẳng định xu hướng “chia tay” với Mỹ và quay sang Trung Quốc.

Những người chỉ trích tổng thống Philippines cáo buộc ông là đã không có hành động đáp trả kiên quyết sau khi Bắc Kinh cho oanh tạc cơ đáp xuống đảo Phú Lâm (Hoàng Sa) và tăng cường sự hiện diện trên đảo Cây (Trường Sa), một đảo mà Manila cũng khẳng định chủ quyền.

Uy tín của Trung Quốc đối với công luận Philippines đã sụt giảm mạnh, rơi xuống mức thấp nhất kể từ tháng 04/2016, tức là thời điểm trước khi ông Duterte đắc cử tổng thống, theo kết quả một cuộc thăm dò được thực hiện vào cuối tháng 6. Gần 9/10 số người được hỏi muốn là, đối với Trung Quốc, Philippines phải có hành động xác quyết những đòi hỏi chủ quyền của nước này ở Biển Đông.

Thanh Phương