Tin mới thấy : ông Nguyễn Thành Dũng, 39 tuổi, bị bắt giữ vì "tàng trữ ma túy" (khoảng một gram Ketamin). Vụ bắt giữ xảy ra khi công an kiểm tra một nhà nghỉ tọa lạc ở thành phố Pleiku hôm 12/1/2024. Ông Dũng không phải thường dân mà là một trong những người "cầm cân, nảy mực" ở huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai.

Ông Nguyễn Thành Dũng từng là thẩm phán tại Tòa án nhân dân huyện Chư Prông

Tuy nhiên theo Chánh án Tòa án huyện Chư Prông, việc ông Dũng bị bắt không liên quan gì đến cơ quan của ông lẫn Tòa án tỉnh Gia Lai vì trước khi bị bắt ba ngày (hôm 8/1/2024), Thẩm phán Nguyễn Thành Dũng đã nộp đơn xin nghỉ việc và ngay trong ngày hôm sau, ngành Tòa án đã... giải quyết xong hồ sơ xin nghỉ việc của ông Dũng (1) ?

Cũng trong tuần này, Viện Kiểm sát Tối cao công bố cáo trạng truy tố ông Võ Đình Sớm, 56 tuổi, cựu Thẩm phán, Chánh Tòa Kinh tế của Tòa án tỉnh Gia Lai vì "nhận hối lộ". Ông Sớm là người thụ lý vụ tranh chấp 11.897 mét vuông đất giữa ông Phan Anh Tuấn (cư ngụ tại thành phố Pleiku) và Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Biển Hồ (2).

Tháng 5/2023, ông Sớm chủ động gặp gỡ ông Tuấn, bảo ông Tuấn, có thể xử cho ông quyền sử dụng 3.600/11.867 mét vuông có tranh chấp nhưng muốn được như thế thì phải hối lộ. Vì không có tiền, ông Tuấn đề nghị, nếu cho ông thắng kiện, ông sẽ cho ông Sớm 10 mét đất tính theo chiều rộng mặt đường của thửa đất đang tranh chấp. Ông Sớm từ chối lấy đất và xác định khoản ông Tuấn phải chung nếu muốn thắng kiện là hai tỉ đồng. Do ông Tuấn than nghèo, ông Sớm đồng ý bớt 500 triệu, buộc phải sớm chung 1,5 tỉ vì còn phải chia cho một số nơi như Kiểm sát (không phản đối việc Tòa án chấp nhận đơn, không kháng nghị sau khi tuyên án), Sở Tài nguyên Môi trường (không kháng cáo bản án)...

Để ông Tuấn có tiền chung cho mình, ông Sớm giới thiệu ông Tuấn chỗ cho vay. Lẽ ra vụ kiện được đưa ra xét xử vào ngày 11/7/2023 nhưng vì ông Tuấn chưa kiếm được tiền để chung nên phiên xử bị tạm hoãn. Ông Sớm tiếp tục đốc thúc ông Tuấn chung tiền. Cuối cùng, khi ông Tuấn đem thế chấp giấy tờ nhà đất nhưng chỉ vay được 500 triệu, ông Sớm miễn cưỡng "tạm chấp nhận" 16 "cục tiền" (mười cục loại 200.000 và sáu cục loại 500.000) và khuyên ông Tuấn đừng lo vì ông là người xét xử... Chuyện vỡ lở hồi đầu tháng 8/2023 vì ngoài việc tố cáo, ông Tuấn còn nộp tám file ghi âm các cuộc trò chuyện giữa ông và ông Sớm (3)...

Bị can Võ Đình Sớm khi bị bắt.

Tháng sau (9/2023), Tòa án tỉnh Gia Lai đưa vụ tranh chấp đất giữa ông Tuấn và Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Biển hồ ra xét xử và bác yêu cầu được nhận quyền sử dụng thửa đất mà gia đình ông Tuấn vừa khai phá, vừa nhận chuyển nhượng từ người khác – có xác nhận của chính quyền địa phương (4). May cho ông Tuấn là ông được miễn trách nhiệm hình sự về hành vi "đưa hối lộ" do bị cưỡng ép và "chủ động trình báo, phối hợp với Cơ quan điều tra làm rõ".

***

Thẩm phán là loại việc vốn chỉ dành cho những người đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về tri thức, kinh nghiệm, đạo đức bởi họ nhân danh công lý để "cầm cân, nảy mực", phân định đúng – sai và đưa ra những quyết định khiến thiên hạ tin đó là công bằng.

Tuy nhiên cách tổ chức, vận hành bộ máy công quyền tại Việt Nam đã tạo ra vô số thẩm phán biến công lý trở thành trò hề, khiến công chúng chán ngán, phẫn nộ. Giống như viên chức của tất cả các lĩnh vực khác, giới thẩm phán ở Việt Nam cũng nổi tiếng vì bầy hầy cả trong sinh hoạt cá nhân lẫn trong công việc : vòi vĩnh thân nhân bị cáo, nguyên đơn, bị đơn để được bao ăn nhậu (4) ; cờ bạc (5) ; nghiện ma túy như ông Dũng ; quấy rối tình dục (6) ; ngoại tình (7) ; đòi hối lộ cả tiền lẫn tình (8). Việt Nam có lẽ là quốc gia duy nhất nhiều lần thản nhiên thừa nhận "một số thẩm phán còn hạn chế về trình độ chuyên môn" (9)... Song, chưa bị bắt quả tang thì vẫn còn quyền xét xử !

Cách nay ba tháng, thêm một lần nữa, ông Nguyễn Hòa Bình – Thẩm phán giữ vai trò Chánh án Tòa án Tối cao – thản nhiên báo cáo về chuyện : Trong năm 2023, có 46 công chức tòa án bị xử lý kỷ luật, trong đó có 32 bị khiển trách, tám bị cảnh cáo, bốn bị buộc thôi việc, hai bị miễn nhiệm khỏi chức vụ lãnh đạo và năm bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Bất kể dân chúng nghĩ gì, nói gì về đội ngũ thẩm phán, Quốc hội Việt Nam vẫn vô tư tán thành bản báo công của ông Bình (10), cho dù có vô số bằng chứng cho thấy đội ngũ "cầm cân, nảy mực" không chỉ cân điêu mà còn dùng nước mắt, máu của nhiều người để nảy mực. Khi nào và làm sao để "công lý" hết nhơ nhuốc và tàn tệ như vậy ?

Đồng Phụng Việt

Nguồn : RFA, 31/01/2024

Tham khảo

(1) https://nld.com.vn/vua-nghi-viec-tham-phan-tand-bi-bat-vi-tang-tru-ma-tuy-196240128101514024.htm

(2) https://kiemsat.vn/vksnd-toi-cao-ban-hanh-cao-trang-truy-to-doi-voi-cuu-tham-phan-tand-tinh-gia-lai-67581.html

(3) https://nld.com.vn/noi-dung-8-file-ghi-am-to-giac-tham-phan-nhan-hoi-lo-15-ti-dong-196240102162724388.htm

(4) https://danviet.vn/tham-phan-an-nhau-roi-goi-bi-don-den-tra-tien-7777571790.htm

(5) https://www.vietnamplus.vn/binh-phuoc-yeu-cau-mot-tham-phan-giai-trinh-ve-clip-to-danh-bac-post599000.vnp

(6) https://tuoitre.vn/nu-sinh-thuc-tap-gui-chung-cu-to-tham-phan-quay-roi-1147891.htm

(7) https://thanhnien.vn/tham-phan-bi-phat-hien-o-chung-phong-nghi-voi-duong-su-nu-185454328.htm

(8) https://kinhtedothi.vn/tong-tien-tinh-nguyen-pho-chanh-an-tand-tinh-bac-lieu-bi-truy-to.html

(9) https://thanhnien.vn/mot-so-tham-phan-con-han-che-ve-trinh-do-chuyen-mon-185253633.htm

(10) https://plo.vn/5-cong-chuc-toa-an-bi-khoi-to-hinh-su-46-nguoi-bi-xu-ly-ky-luat-post756709.html

Người đứng đầu ngành tòa án Việt Nam -Chánh án Nguyễn Hòa Bình hôm trung tuần tháng 9/2023 nói rằng nghị quyết của Quốc hội cho phép 1,5% của 600.000 vụ án, tức là khoảng 9.000 vụ án, được phép sai do lỗi chủ quan. Ông này đưa ra biện minh rằng, vì nếu cứ sai là bị kỷ luật hết thì không lấy đâu ra người làm việc !

Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình báo cáo về công tác của các Tòa án trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV, vào ngày 12/1/2021.

Oan sai ở Việt Nam do lỗi "định mức" !

Câu nói của ông Bình gây bất bình trên mạng xã hội khi nhiều người lập luận rằng : những người cầm cân nảy mực mà được phép sai sót thì người dân biết đòi công lý ở đâu ?

Cựu Trung tá Quân đội Vũ Minh Trí nhận định với RFA với tư cách một người dân, về vấn đề trên :

"Về mặt lý luận hay về mặt nguyên tắc thì phát biểu như vậy là hoàn toàn sai. Bởi đã xử án thì phải bảo đảm đến mức tuyệt đối chính xác không có oan sai. Đằng này, họ đặt ra định mức cho phép như thế, có nghĩa án oan sai dưới định mức coi như hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Tôi thấy điều này hoàn toàn sai trái. Với những người ở những nước dân chủ tự do và có tam quyền phân lập thì họ sẽ không bao giờ chấp nhận. Cái phát biểu như vậy và con số đó nó phản ánh đúng một thực tế ở Việt Nam. Tức là án oan sai do lỗi chủ quan nó vượt quá con số 1,5%. Sai bao nhiêu thì mình chưa biết, nhưng có rất nhiều vụ án tử hình đang kêu oan nổi cộm như Hồ Duy Hải, Lê Văn Mạnh, Nguyễn Văn Chưởng… Chính vì vậy, để giảm sự oan sai thì người ta bắt buộc phải đặt ra định mức để kéo nó xuống.

Nhưng theo tôi, để giảm oan sai thì không phải đưa ra một chỉ tiêu mà phải xem xét lại toàn bộ quy trình từ truy tố, điều tra, xét xử… Nguyên nhân của mọi nguyên nhân là ở Việt Nam thật sự chưa có tam quyền phân lập. Riêng lỗi chủ quan đã được 1,5% thì lỗi khách quan là bao nhiêu nữa ? Giữa lỗi chủ quan và khách quan rất dễ chối".

Với cái nhìn ở khía cạnh luật pháp, Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng, nếu cho tỷ lệ sai sót chỉ là 0,01% thì cũng phải nghĩ đến sinh mạng của người bị oan sai và thân nhân của họ nữa, huống chi tỷ lệ đến 1,5%. Ông nói tiếp :

"Điều này chỉ nghe nói đến đã thấy không bình thường và không có tính công bằng. Điều đó không có nghĩa không có những sai phạm của ngành tư pháp. Vấn đề đầu tiên là bên cơ quan điều tra và bên công tố. Thứ hai là bên cơ quan xét xử. Lỗi phần nhiều là bên cơ quan điều tra và công tố.

Nên, việc đầu tiên là phải thay đổi bên điều tra và bên công tố. Nhưng ngay cả khi hồ sơ ở hai cơ quan đã hoàn thiện thì vẫn có những trường hợp sai sót và đưa qua tới bên cơ quan xét xử, tức là thẩm phán và tòa án. Do đó, thẩm phán và tòa án phải hoàn toàn độc lập với Viện kiểm sát, là bên công tố và bên điều tra. Thẩm phán phải độc lập và có năng lực để ra quyết định riêng của mình. Nhưng tất cả do con người thực hiện nên cũng có thể có sai sót, nhưng nếu lấy tiêu chí là thẩm phán phải độc lập với các bên khác thì điều đó đã hạn chế sai sót.

Bước sau cùng là tòa án. Giả sử tòa án có sai, số lượng sai không biết là bao nhiêu nhưng để cho phép ở mức 1,5% thì không thể chấp nhận được. Quá nhiều.

Tuy nhiên, với sự hội nhập của Việt Nam với thế giới và sự lớn mạnh của xã hội dân sự, vai trò của luật sư sẽ được nâng cao. Các luật sư nên được mới với tư cách các chuyên gia hoàn toàn độc lập cùng với những thẩm phán được chọn, vào một ủy ban để xét lại những vụ án oan sai của người dân".

Án oan, sai gây ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khỏe của người bị oan rất lâu dài. Nếu là án tử hình thì không gì có thể bù đắp được. Điều này từng được Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng nêu rõ trong buổi làm việc với lãnh đạo Tòa án nhân dân tối cao ở Hà Nội cách đây sáu tháng rằng, mỗi phán quyết, quyết định của tòa án liên quan đến sinh mạng chính trị và thậm chí là sinh mạng con người, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân, vì thế không được để xảy ra oan, giảm tối đa tình trạng sai hoặc với yêu cầu cao là không được để xảy ra sai.

Gây mất lòng tin vào hệ thống tư pháp

Trao đổi với RFA, một số chuyên gia trong ngành tư pháp cho rằng, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các vụ án oan, sai ở Việt Nam mấy chục năm qua là do yếu tố con người. Các bị cáo bị oan nhưng vẫn nhận tội vì không chịu nổi bức cung, nhục hình. Hơn nữa, các cơ quan tố tụng không đảm bảo được nguyên tắc suy đoán vô tội cho bị can, bị cáo dù tinh thần của nguyên tắc suy đoán vô tội đã được hiến định tại khoản 1, điều 31 Hiến pháp 2013.

Cụ thể : Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

Trở lại câu chuyện Quốc hội cho phép 1,5% của 600.000 vụ án, tức là khoảng 9.000 vụ án, được phép sai do lỗi chủ quan, Luật sư Đặng Đình Mạnh nói với RFA quan điểm của ông :

"Tiết lộ của ông Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình rằng, ‘bây giờ cứ sai là bị kỷ luật hết thì lấy đâu ra người làm việc’ đã cho thấy một bức tranh quá u ám về nền tư pháp xã hội chủ nghĩa do Đảng cộng sản lãnh đạo.

Trước nay, tuy công chúng đã hoàn toàn mất lòng tin vào hệ thống tư pháp, thế nhưng, sự tiết lộ mang tính cách công khai, chính thức của người đứng đầu ngành tư pháp vẫn khiến công chúng choáng váng. Hậu quả sẽ rất tai hại. Vì lẽ, từ nay trở đi, mọi phán quyết của tòa án trong bất kỳ vụ án nào cũng sẽ đều bị công chúng nghi ngờ về khả năng nằm trong 9000 vụ án oan sai (!?).

Hệ thống tư pháp sẽ không còn được công chúng trông cậy để ban phát công lý, công bằng nữa. Mà họ sẽ tự mình hoặc thuê các thế lực khác giúp họ. Xã hội rối loạn... Điều đó chính là hệ quả tất yếu của hệ thống đào tạo luật gia trong nước đã không đáp ứng được và cũng không có khả năng ban phát công lý, công bằng cho người dân. Bên cạnh đó, là sự xuống cấp đạo đức xã hội của đội ngũ cán bộ, nhân viên ngành tư pháp ở mức độ trầm trọng".

Luật sư Mạnh cho biết, tất cả đã khiến ông hoàn toàn bi quan về mọi hoạt động của ngành tư pháp hiện nay, đến mức ông nghĩ, "xóa bàn làm lại" là giải pháp duy nhất cho ngành tư pháp nói riêng và tất cả các ngành khác trong hệ thống công quyền nói chung.

Diễm Thi

Nguồn : RFA, 21/09/2023

Một giáo viên tốt và là một đảng viên đã dũng cảm để đứng lên tố cáo những sai phạm giờ bị kết án nặng nề chính là vết nứt của một chính quyền cơ sở. Nó đang lan ra cùng với sự xôn xao của dư luận.

Toàn cảnh phiên tòa xét xử cô giáo Lê Thị Dung. (Ảnh : Tòa án nhân dân tỉnh Nghệ An)

Vụ việc cô giáo Lê Thị Dung, ở Trung tâm giáo dục thường xuyên huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An đang gây ồn ào trong dư luận. Mạng xã hội xôn xao, các chuyên gia pháp lý cũng đăng đàn phát biểu và bàn tán riêng tư khá nhiều.

Ban Tuyên giáo Nghệ An cho biết đã có 26 tờ báo đưa tin về vụ việc này, Ban này cũng đã phải họp để chấn chỉnh báo chí,yêu cầu tránh "giật tít, câu view".

Ngày 8/5/2023 thường trực tỉnh ủy đã yêu cầu các ngành, đơn vị liên quan báo cáo toàn bộ nội dung sự việc. Dư luận đang ngóng chờ phiên phúc thẩm dự kiến sẽ sớm diễn ra.

Tại sao vụ việc được quan tâm ?

Vụ việc được quan tâm vì phiên tòa sơ thẩm cấp huyện này chia ra thành ba đợt trong vòng 14 ngày (từ 7/4/2023 đến 24/4/2023, hai luật sư bị đuổi ra khỏi tòa, cô giáo Dung bị truy tố theo Điểm B, khoản 2, Điều 356 Bộ luật hình sự và bị tuyên phạt đến 5 năm tù do hành vi thanh toán sai quy định,hưởng lợi chỉ 44,7 triệu đồng trong hơn 6 năm. Ngay từ đầu bà Dung đã chống lại vụ án và sau phiên sơ thẩm bà kháng cáo yêu cầu tòa cấp trên hủy bỏ bản án sơ thẩm số 17/2003/HS-ST.

Phiên tòa này gây bão bất bình vì có vẻ như nó minh chứng, thay vì bảo vệ và thực thi công lý, hệ thống tư pháp lại dung nạp hai khuynh hướng mâu thuẫn với nhau : hoặc bao che hoặc trả thù. Phiên tòa diễn ra trong lúc cảm thức chung của nhân dân là những người dân thấp cổ bé miệng có thể chịu những bản án nặng nề trong khi các quan chức làm thất thoát hàng triệu đô la chịu những bản án nhẹ nhàng.

Bản án gây bất bình còn vì truy cứu trách nhiệm hình sự một cá nhân nhưng bỏ qua tập thể có liên quan. Việc kết án đề cập đến "Quy chế chi tiêu nội bộ" vốn là sản phẩm tập thể, đã được tập thể thông qua nhưng chỉ có bà Dung phải chịu trách nhiệm và gây xôn xao vì hiện có hàng chục ngàn đơn vị "sự nghiệp có thu" trên đất nước Việt Nam đang sống không chỉ bằng tiền lương mà bằng chính "quy chế ăn chia" ngoài lương y hệt như vậy.

Có ý kiến cho rằng "nếu áp dụng đúng như trường hợp của Dung thì có thể bắt tất cả các hiệu trưởng từ trường tiểu học đến đại học và các giám đốc của bất cứ đơn vị sự nghiệp có thu nào trên đất nước Việt Nam" vì hầu hết đều có "Quy chế chi tiêu nội bộ" thể hiện qua thỏa thuận miệng hoặc chữ viết, có và không chính thức được công bố, phê chuẩn.

Bản án cũng đi ngược lại với cách thức xử lý sai phạm phổ biến hiện nay : Đó là "cha chung không ai khóc" và "tập thể ăn chung, chịu chung trách nhiệm". Trong bối cảnh pháp lý và xã hội Việt Nam hiện tại, hầu hết những tội phạm cỡ bự đều đã dễ dàng chui qua cửa "tập thể" để rũ bỏ trách nhiệm cá nhân. Dường như chỉ có lần này bà Dung bị "sập" bẫy. Chính sự khác biệt này khiến công chúng thắc mắc.

Căn cứ pháp lý và bản chất

Thẩm phán cho rằng bà Lê Thị Dung đã chủ trì xây dựng "Quy chế chi tiêu nội bộ" để rồi căn cứ vào đó chi sai cho chính mình và hưởng lợi với "hai lần trở lên", nên áp dụng khoản 2, Điều 356 để xét xử bị cáo với mức năm năm tù, đây là mức thấp nhất của khung quy định ở Khoản 2, vốn từ 5 năm đến 10 năm tù giam.

Nhưng điều đó là trái với tinh thần của Khoản 2, Điều 8, Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòaán Tối cao khi giải thích luật. Theo Nghị quyết đó thì phải thỏa mãn cả hai tình tiết định khung : "Mỗi lần đều đủ yếu tố cấu thành tội phạm và tổng giá trị tài sản chiếm đoạt phải thuộc khung hình phạt tăng nặng" (số tiền gây thiệt hại lẽ ra phải từ 200 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng trong khi "thiệt hại" của vụ án này chỉ là 44,7 triệu).

Thêm nữa, một căn cứ quan trọng của cấu thành tội phạm hình sự là phải có lỗi. Trong trường hợp này phải là lỗi cố ý. Bà Dung cương quyết không nhận tội vì theo bà, quy chế đã được công khai, được thông qua tại đại hội công chức, viên chức và đã được nộp lên Phòng Tài chính và Kho bạc Huyện Hưng Nguyên xem xét, giám sát. Quy chế này cũng đã được thực hiện hơn sáu năm mà không hề có cơ quan nào thanh tra, kiểm tra, chỉ ra sai sót hoặc xác định đó là vi phạm pháp luật.

Để hiểu bản chất của vụ án này cần phải mổ xẻ hai văn bản pháp luật quan trọng là Quyết định số 169/QĐ-TW của Ban Bí thư BCH TƯ đảng ban hành ngày 24/6/2008 về Chế độ phụ cấp trách nhiệm đối với cấp uỷ viên các cấp và Thông tư số 28/2009/TT-BGDDT của Bộ Giáo dục ban hành ngày 21/10/2009 quy định về Chế độ làm việc đối với giáo viên phổ thông. Cơ quan thanh tra giáo dục và cả Ban Bí thư cần minh định những văn bản vừa dẫn có giá trị hay không. Nếu có, tại sao hành vi của bà Dung (làm theo hai văn bản ấy) lại là có tội ?

Mặt khác, trong phiên tòa này, thẩm phán không tôn trọng quyền có người bào chữa của bị cáo và bắt bị cáo phải tự bào chữa. Thẩm phán còn cho cảnh sát tư pháp áp giải luật sư ra khỏi tòa. Đây là hành vi xâm phạm thô bạo luật tố tụng hình sự.

Điều bất nhân của hệ thống tư pháp còn thể hiện ở chỗ tạm giam bà Dung cả năm trước khi đưa ra xét xử. Bà Dung bị "khởi tố và bắt giam vào tháng 3/2022" và cả năm sau mới đem ra xét xử, là trái với Khoản 1, Khoản 2 Điều 173 Bộ Luật tố tụng Hình sự 2015.

Trong suốt quá trình xét xử, bà Dung tố cáo bà bị bức cung, ép cung ở giai đoạn tạm giam nhưng đại diện Viện Kiểm sát lại cho rằng đó là biểu hiện "ngoan cố" của bà Dung.

Lập luận nguy hiểm của Tòaán Huyện Hưng Nguyên

Một trong những lý do tòaán đưa ra là "Bà Dung đã không nhận tội và không khắc phục hậu quả nên tòaán đã tuyên mức án như trên". Lập luận này là hết sức sai lầm và nguy hiểm. Một bị cáo kêu oan với tòa, nghĩa là họ tin rằng có sự sai lầm trong điều tra, truy tố, và xét xử. Điều bà tha thiết cầu mong là công lý. Thành khẩn không phải là thừa nhận mình sai và xin khoan hồng dù mình tin mình không sai.

Trong rất nhiều vụ án, "nước mắt, sự ăn năn và sự cầu xin" đã giúp hàng loạt tội phạm giảm được hàng chục năm tù, trong khi việc "ngẩng cao đầu, tự tin vào công lý và hành vi của mình" đã đưa nhiều người vận động cho tự do, dân chủ ở Việt Nam bị phạt kịch khung.

Với niềm tin vào công lý và sự đúng đắn trong hành vi của mình thì sự thành khẩn nhất của bị cáo chính là kêu oan. Suy đoán vô tội và tin vào sự "oan ức" của bị cáo phải là ưu tư cao nhất của các thẩm phán khi đưa ra phán quyết chứ không phải là nỗ lực "khuất phục" đương sự bằng một bản án thật nặng, kiểu "cứng đầu thì phạt cho bõ ghét".

Các nhà làm luật luôn tạo ra một khoảng trong mức phạt - khung hình phạt, đó chính là cơ sở cho thẩm phán có không gian lượng hình khi xem xét các tình tiết cụ thể, nhưng thẩm phán của Tòa Hưng Nguyên đã bỏ qua tất cả những yếu tố đó và tuyên một bản án nặng nề với bà Dung.

Công lý, đốt lò, hay trả thù nhau ?

Khoản 1, Điều 2 Luật tổ chức Toà án Nhân dân minh định rằng Toà án "có nhiệm vụ bảo vệ công lý". Người dân tin vào toà án chỉ khi phán quyết thể hiện cả sự công minh lẫn nhân bản, tiệm cận với công lý phổ quát.

Bản án luôn là kết quả của tiến trình tìm kiếm sự thật trên tất cả các phương diện, kể cả việc xem xét cách diễn giải các tình tiết của hai bên buộc tội và gỡ tội. Bản án cũng chính là ví dụ sống động về cách thể hiện quyền lực nhà nước trong việc bảo vệ và thực thi pháp luật.

Nhìn vào bản án năm năm tù dành cho một cô giáo bị cho là đã làm thất thoát 44,7 triệu, dân chúng chỉ cảm thấy sự bất công, hệ thống tư pháp bị dùng để báo thù riêng và sự tùy tiện của một nền tư pháp, nhìn thấy tư lý chứ không phải công lý. Càng đau đớn hơn khi người dân so sánh với những con sâu mọt đang đục ruỗng ngân sách bằng những khoản tiền khổng lồ vẫn mặc sơ mi và quần tây ra toà rồi ung dung quay về nhà khi phiên toà khép lại.

Theo một số diễn đàn trên mạng và theo suy luận logic thông thường thì bản chất của vụ việc là âm mưu trả thù dai dẳng của một số quan chức địa phương đối với một cô giáo "cứng đầu ngoại tỉnh". Chính họ đã phối hợp với khối tư pháp để hãm hại bà Dung.

Quả thật, trước đây bà Lê Thị Dung từng bị Giám đốc Sở Giáo dục tỉnh Nghệ An Lê Văn Ngọ ép nhận một giáo viên môn ngữ văn nhưng bà đã từ chối vì "vươt chỉ tiêu và trái với cơ cấu bộ môn". UBND huyện Hưng Nguyên đã kỷ luật bà, bà đã khiếu nại và UBND tỉnh Nghệ An đã thừa nhận bà đúng nhưng án kỷ luật vẫn không bị thu hồi, bà tiếp tục khiếu nạivà sau đó là bị bắt đi tù. Ngoài ra, trên mạng xã hội còn cho rằng vụ án này còn liên quan đến chuyện các quan chức địa phương đang muốn chiếm đoạt đất đai của trung tâm.

Rất nhiều bạn bè và cá nhân tôi đã là nạn nhân của nền tư pháp Việt Nam nhưng chúng tôi chấp nhận vì đối lập với nó về tư tưởng nhưng bà Lê Thi Dung, là người trong hệ thống, là "đảng viên" nhưng có lẽ vì bà là "đảng viên mà tốt" cho nên bà bị cỗ máy "tập thể" đó trả thù ?.

Việc kết án như vậy làm nhiều người nghi ngờ về chủ trương đốt lò, cho rằng thực chất đó chỉ là công cụ để thanh toán các đối thủ, thậm chí để loại bỏ những người tốt một cách có hệ thống.

Một giáo viên tốt và là một đảng viên đã dũng cảm để đứng lên tố cáo những sai phạm giờ bị kết án nặng nề chính là vết nứt của một chính quyền cơ sở. Nó đang lan ra cùng với sự xôn xao của dư luận.

Liệu vết nứt "tư lý" này có được nhận diện và sửa sai bằng "công lý" hay không ? Nhân dân đang hy vọng và chờ đợi ở phiên phúc thẩm sắp tới.

Lê Quốc Quân

Nguồn : VOA, 16/05/2023

Để nói lên sức mạnh và văn minh của một quốc gia, đặc biệt là thể chế dân chủ, nó không chỉ dựa vào ngành hành pháp có thi hành đúng luật hay không, mà còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác.

Trang Kiểm Sát Online của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao hôm 05/05/2020 đăng hình bà Nguyễn Thị Loan, mẹ của tử tù Hồ Duy Hải liên tục kêu oan cho con. Photo Kiem Sat online.

Trước hết, chúng ta cần nhìn xem phía đối lập có đủ sức mạnh để kiểm soát và cân bằng quyền lực, cũng như làm cho phía cầm quyền phải có trách nhiệm giải trình. Một chính quyền quá mạnh trong khi bên đối lập quá yếu thì thế cân bằng này là nguy hiểm.

Ngành lập pháp cũng phải đủ mạnh để luôn điều chỉnh và đồng thời đề ra các luật mới thích nghi với những thay đổi của xã hội và của thế giới chung quanh, cũng như kiềm chế quyền lực của ngành hành pháp.

Truyền thông cần có sự độc lập, đa dạng và liêm chính để đưa thông tin trung thực và đa chiều đến người dân. Vì thể chế dân chủ luôn cần người dân có khả năng và kiến thức để làm chủ, chứ không thể làm chủ bởi chính sách ngu dân.

Các tổ chức xã hội dân sự cũng phải luôn mạnh mẽ, độc lập và có nguồn lực thích hợp để hoạt động, thay vì phụ thuộc vào tài trợ của chính quyền.

Trên hết, và có lẽ quan trọng nhất, một nền dân chủ vững ổn bắt buộc phải đề cao và phục vụ cho công lý. Không nơi nào đại diện công lý rõ ràng hơn ngành luật và ngàn tư pháp. Cả hai phải hoàn toàn có tính độc lập và vững mạnh. Như vậy thì công lý xã hội mới được bảo đảm một cách tối đa có thể.

Vụ án Hồ Duy Hải

Tại Việt Nam, các chánh án không những không đại diện cho công lý, mà còn ngồi chổm trên hiến pháp và pháp luật. Họ không tuân thủ hiến pháp, pháp luật, quy trình hay bất cứ chuẩn mực nào. Chúng ta có thể thấy rõ qua vụ án Hồ Duy Hải đang gây xôn xao trong dư luận gần đây [1].

Đây là một vụ án nghiêm trọng nhưng tiến trình và cung cách xử lý thì đầy vấn đề và lỗ hỏng. Thứ nhất, vụ án tuy đã kéo dài 12 năm nhưng luật sư bào chữa chỉ có cơ hộitrình bày 20 phút. Thứ hai, hai phiên tòa xử trước đây (sơ thẩm và phúc thẩm), chủ yếu là dựa trên hồ sơ vụ án và các bằng chứng thu thập được ; chỉ có lần sau cùng, phiên giám đốc thẩm diễn ra ngày 6 đến 8 tháng Năm 2020, thì luật sư Trần Hồng Phong, người bào chữa chính cho Hồ Duy Hải, mới được mời tham dự. Thứ ba, gia đình Hồ Duy Hải, kể cả người mẹ,không được dự phiên xử này. Thứ tư, những người đứng đầu ngành tư pháp lại vi phạm luật một cách trắng trợn. Trả lời phỏng vấn trên BBC, luật sư Ngô Anh Tuấn cho biết :

Cần phải nói rõ ràng rằng, hành động hội đồng giám đốc thẩm hôm 6/5 'mời khéo' luật sư Trần Hồng Phong ra khỏi tòa chỉ sau 20 phút trình bày, và không cho tham dự các ngày tiếp theo, là vi phạm pháp luật.

Theo khoản 2, điều 386 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, trường hợp người bị kết án, người bào chữa, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến kháng nghị có mặt tại phiên tòa thì những người này được trình bày ý kiến về những vấn đề mà Hội đồng giám đốc thẩm yêu cầu.

Luật cũng ghi rõ, rằng chủ tọa phiên tòa phải tạo điều kiện cho người tham gia tố tụng "trình bày hết ý kiến, tranh luận dân chủ, bình đẳng trước tòa án".

Nghĩa là luật thì có, nhưng những người đứng đầu ngành tư pháp Việt Nam không xem nó ra gì cả.

Dù sao, đối với luật sư Ngô Anh Tuấn, việc cho phép luật sư Trần Hồng Phong tham dự phiên tòa giám đốc thẩm là rất quý hiếm trong phiên tòa mang tính quyết định như thế.

Nghĩa là đã có tiến bộ lắm rồi. Còn bình thường thì không biết rừng rú đến cỡ nào.

Còn luật sư Trần Hồng Phong thì khẳng định đã có sự "vi phạm" và "sai phạm" một cách cố ý của các cơ quan tiến hành tố tụng trong tất cả các giai đoạn của quá trình giải quyết vụ án.

Phần lớn những người hiểu biết và theo dõi sát vụ án này cho rằng, Hội đồng Giám đốc thẩmcho thấy họ đã sai từ bản chất, nguyên tắc, thủ tục cho đến từng chi tiết pháp lý.

Nền công lý Việt Nam qua vụ án Hồ Duy Hải kết thúc một cách bi đát. Biện pháp cuối cùng để cứu Hồ Duy Hải là bảnkiến nghị thư gửi đến Chủ tịch Nước Nguyễn Phú Trọng với quyền sinh sát trong tay.

Nhu cầu hoàn toàn độc lập của ngành luật và ngành tư pháp

Hoàn toàn độc lập không có nghĩa tuyệt đối độc lập. Mà có gì tuyệt đối trong đời này !

Sự bổ nhiệm vào vai trò chánh án của tòa án tối cao tại Mỹ, chẳng hạn, luôn luôn là một quyết định chính trị. Đảng Cộng hòa thì phần lớn chủ trương bổ nhiệm những chánh án bảo thủ, trong khi Đảng Dân chủ thì phần lớn bổ nhiệm người cấp tiến. Nhưng vẫn có nhiều lần trong lịch sử, các tổng thống Hoa Kỳ chọn những người xứng đáng nhất thay vì dựa vào xu hướng cấp tiến hay bảo thủ.

Tuy nhiên, một khi đã nắm vai trò và trách nhiệm này, các chánh án của tòa án tối cao Hoa Kỳ phục vụ cho đến khi không thể nữa, và họ hoàn toàn độc lập trong các phán quyết của mình.

Tại Úc, tiến trình chọn lọc và đề cử chánh án có sự cân nhắc và tính toán sâu sắc để bảo đảm được tính độc lập của những vai trò này [2]. Kể từ ngày thành lập liên bang Úc, đúng hơn là trước khi thành lập, đã có sự nghiên cứu và thảo luận triệt để về tiến trình tuyển chọn chánh án. Điều 72 trong Hiến pháp Úc ghi rằng các Chánh án Tòa án Tối cao được Tổng Toàn quyền Úc, với sự tham khảo của Hội đồng Hành pháp Liên Bang (Federal Executive Council), bổ nhiệm ; không thể bị cách chức trừ khi Tổng Toàn Quyền, với sự tham khảo của Hội đồng Hành pháp Liên Bang trình bày trước cả hai viện cùng lúc, quyết định dựa trên hai nguyên do là hành vi bất xứng hay không đủ năng lực ; lương bổng của họ phải do Lập pháp quyết định và không thể bị giảm đi khi còn tại chức ; phải về hưu khi đến tuổi 70 [3].

Tính minh bạch trong tiến trình thôi cũng chưa đủ. Cần có nhiều yếu tố khác để bảo đảm tính độc lập của ngành tư pháp.

Điều 14.1 của Công ước Quốc tế về Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR) có đoạn như sau :

Tất cả mọi người sẽ bình đẳng trước tòa án và hội đồng xét xử. Khi xác định bất kỳ cáo buộc hình sự nào chống lại một người, hoặc các quyền và nghĩa vụ của người đó trước một vụ kiện pháp luật, mọi người sẽ được quyền xét xử công bằng và công khai bởi một tòa án có thẩm quyền, độc lập và khách quan được thành lập theo luật định. [4]

ICCPR và các công ước khác liên quan đến nhân quyền, như quyền trẻ em, người tàn tật v.v…, phần lớn xuất phát từ Tuyên ngôn Quốc tế Nhân Quyền (UDHR), và điều 14.1 được khai triển từ điều 10 của UDHR [5].

Cựu Chánh án Michael Kirby, một trong những đại diện cho trí tuệ và công lý của Úc và thế giới, đã biện luận sâu sắc về nhu cầu độc lập của ngành tư pháp trong bài "Độc lập Tư pháp – Nguyên tắc Cơ bản, Thử thách mới" [6]. Một số luận điểm chính của ông Kirby về đề tài này như sau :

- Không thể bảo đảm nền pháp quyền (rule of law), mà qua đó quyền con người phụ thuộc vào, nếu không có các tòa án và hội đồng xét xử để giải quyết các tranh chấp mang tính cách dân sự và chính trị, một cách thẩm quyền, độc lập và khách quan.

- Một phương thức khác là cai trị bằng quyền lực (rule of power) mà tiêu biểu là tùy tiện, lợi ích cá nhân chịu những ảnh hưởng có thể không liên quan đến luật hiện hành hoặc giá trị đích thực của tranh chấp.

- Nếu không có nền pháp quyền và sự bảo đảm đến từ những người ra quyết định độc lập, thì hiển nhiên sự bình đẳng trước pháp luật sẽ không tồn tại. Sự đồng nhất, nhất quán và chắc chắn trong các quyết định, sẽ là tình cờ.

- Hoàn toàn độc lập là điều bất khả trong thế giới hiện thực. Tại nhiều quốc gia, Hành pháp bổ nhiệm chánh án, Lập pháp cung cấp lương bổng và trợ cấp, và tài trợ cho các hoạt động của tòa án.

- Bất cứ một người nào, ở trong mọi địa vị xã hội, khi đối diện với một phiên tòa có quyền xét xử mình, thì cũng chỉ mong muốn rằng người quyết định trường hợp mình có thẩm quyền, độc lập và khách quan, không bị bao nhiêu các yếu tố xã hội hay áp lực chính trị, chẳng hạn, ảnh hưởng. Một thẩm phán mà không có tính độc lập là một trò hề được bao bọc bởi một tình huống khôi hài của sự áp bức.

- v.v…

Ông Kirby kết luận rằng, Điều 14.1 của ICCPR có giá trị đối với tất cả các nhà nước và cá nhân ở khắp mọi nơi ; nó không chỉ đề xuất một nguyện vọng mà còn là một nguyên tắc của luật nhân quyền quốc tế.

Sự độc lập của ngành tư pháp là tối quan trọng, nhưng ngành luật cũng thế.

Theo Tổng Chánh án (Chief Justice) của Tòa án Tối cao Úc, bà Susan Kiefel, thì tính độc lập của ngành luật là khả năng để hành động và phán quyết mà không bị áp lực từ bên ngoài (the ability to act and to exercise judgement free from external pressure) [7]. Bổn phận của luật sư là thẳng thắn và thành thật trước tòa án trong mọi vấn đề, không chỉ để bảo vệ cho quyền lợi của thân chủ mình, mà còn là sự thi hành công lý một cách nhanh chóng và hiệu quả. Để cổ võ cho tính độc lập của luật sư, tiêu chuẩn đòi hỏi ở đây là ngành luật và các cơ quan nhà nước phải có trách nhiệm giáo dục người dân về tầm quan trọng của tính độc lập đối với luật sư và ngành tư pháp. Không có tiêu chuẩn này, sẽ thật khó để duy trì sự tin tưởng của công dân vào các tòa án cũng như tin tưởng rằng, họ sẽ được xét xử một cách công bằng.

Trích từ bài tham khảo của cựu Chánh án Michael Kirby, Tổng Chánh án Kiefel đồng ý rằng, chỉ khi ngành luật mang tính độc lập thực sự thì nó mới có thể phục vụ như là "thành trì của một xã hội tự do và dân chủ" [8]. Có đôi khi luật sư đòi hỏi phải quyết định đại diện cho thân chủ trong những vụ liên quan đến sự tranh chấp hay thách thức với chính quyền, hoặc không được giới truyền thông hay công chúng ưa chuộng. Có những vấn đề mà đa số cộng đồng sẽ chống đối, nhất là trong thời điểm chiến tranh, khủng bố hay khẩn cấp v.v... Nhưng để cho luật sư thi hành đúng phận sự của mình mà hoàn toàn không bị sợ hãi vì lợi ích của thân chủ thì điều cần thiết là họ không bị bất cứ áp lực nào từ phía nhà nước hay các cơ quan của nó.

Ngoài ra, một trong những mục tiêu chính của sự độc lập của luật sư là "sự bảo đảm cần thiết để cổ võ và bảo vệ nhân quyền". Quan niệm này đã được xác định từ rất lâu, điển hình là ông John Latham, Tổng Chánh án Tòa Tối cao Úc, năm 1933 cho biết, "Tính độc lập của ngành luật là một trong những sự bảo an mạnh nhất mà bất cứ cộng động nào có".