Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Đã có rt nhiu nghiên cu chi tiết v quan h Vit Nam Hoa K, và trong mt bài báo nh này không th nêu hết được. Tuy nhiên, nhân dp các bên đang tho lun, và nay có tin tc 2 bên s có ký kết, v vic "nâng cp quan h", chúng ta có th đim qua mt s nét xác đnh "duyên" gia 2 quc gia.

vietmy1

Quc k kh rng ca M và Vit Nam trên hàng không mu hm USS Ronald Reagan khi tàu này đến thăm Đà Nng, 26/6/2023.

Nhng cơ hi b b l

Vào năm 1787, v tng thng ni tiếng th 3 ca Hoa K, khi đang làm đi s M ti Phápđã gp hoàng t Cnh ca Vit Nam. Ông đã ng ý ghé thăm đ xin ging lúa nước Vit Nam đưa v trng trang tri Bang Virginia. Tuy nhiên, do thi thế thay đi, Vua Nguyn Phúc Cnh mt sm nên vic gp g bang giao đã b b l.

Thương thuyn Frame ca Hoa K là con tàu đu tiên cp cng Đà Nng vào tháng 5/1803 đ ri sau đó có hàng lot chuyến thuyn khác đến tìm kiếm và trao đi hàng hóa nông sn vi Vit Nam. Tuy nhiên, n lc ký kết Hip đnh thương mi và bang giao gia hai nước vào năm 1832 đã không thành công vì chính sách "bế quan tỏa cng" ca Nhà Nguyn. Mt cơ hi quan trng na đã qua đi.

Vào năm 1945, nh vào s nhy cm chính tr đc bit ca mình,H Chí Minh đã trc tiếp sang tn Côn Minh (TQ) trao tr phi công William Shaw cho tướng Clare Chennault, qua đó thiết lp mi quan hê gia Vit Minh và OSS (tin thân là CIA). Toán đc nhim "Con Nai" thuc cơ quan tình báo chiến lược Hoa K đã ra đi, giúp đ Vit Minh rt nhiu, c vũ khí và thông tin, đc bit tình hình chiến tranh và vic Nht đu hàng M, qua đó khi nghĩa đ "cướp chính quyn".

Tiếc rng sau đó người M đã thy cht "cng sn" trong Vit Minh nên hàng lot thư và đin mà H Chí Minh gi cho tng thng M Harry Truman đã không được hi âm. Cơ hi làm bn đã không còn mà 2 bên tr thành k thù trong cuc chiến khc lit nht ca loài người na sau thế k 20.

Cp bc ngoi giao nào hướng ti ?

20 năm sau khi kết thúc chiến tranh,Vit Nam và Hoa Kỳ bình thường hóa quan h. Vào năm 2000, Tng thng Clinton ln đu tiên thăm Vit Nam t sau 1975 và 13 năm sau đó, Tng thng Barack Obama và ch tch nước Trương Tn Sang công b "Xác lp quan h Đi tác toàn din". Sau 10 năm là đi tác toàn din, gi đây các bên đang bàn v vic "nâng cp quan h" trong chuyến thăm sp ti ca tng thng Joe Biden.

Vy các cp bc quan h trong ngoi giao là như thế nào ?

Trên thế gii, đã có nhiu nghiên cu bàn v quan h ngoi giao gia các nước, nhưng cho đến nay vn chưa có s thng nht v các khái nim. Ti Vit Nam, sau gn 20 năm nghiên cu phát trin, vn chưa có mt đnh nghĩa rõ ràng vi các ni hàm c th v i tác chiến lược", i tác toàn din" và i tác chiến lược toàn din". Tt c các khái nim này là do 2 phía tho lun, đt ra và được hình thành qua s công b ca các lãnh đo mà không có mt quy chun hc thut ging nhau.

Theo tác gi Nguyn Th Thìn, Hc vin Ngoi giao, thì cho đến tháng 4 năm 2023, Vit Nam đã có quan h i tác chiến lược, đi tác chiến lược toàn din" vi 17 quc gia trên thế gii.

Trong đó : Đi tác chiến lược toàn din vi 4 nước là Trung Quc (2008), Nga (2012), Ân Đ (2016) và Hàn Quc (2022) ; quan h Đi tác Chiến lược vi 12 quc gia. Có quan h c bit" vi 3 nước là : Lào, Campuchia và Cuba. Các khái nim này là do các bên t xây dng ni hàm đ gii quyết trong quan h c th vi tng nước.

Đi vi Trung Quc là 16 ch vàng :"Láng ging hu ngh, Hp tác toàn din, n đnh lâu dài, Hướng ti tương lai" và 4 tt :"Láng ging tt, Bn bè tt, Đng chí tt, Đi tác tt". Đi vi Nga là  tin cy cao ; tiếp xúc cp cao thường xuyên, hp tác quc phòng, an ninh sâu sc, kinh tế thương mi năng đng, toàn din" ; Đi vi Hàn Quc thì :"Trao đi chính tr cp cao, thương mi c đt 100 t, Đu tư nhiu và ODA cao, giao lưu nhân dân sâu rng…"

Đi vi M có l là quc gia cu thù và có quan h "Hp tác toàn din" mun nht, nhưng Vit Nam thc s đã được hưởng li nhiu nht t mi quan h này. V chính tr thường xuyên có các cuc gp cp cao, thm chí tng thng Hoa K đã đón tiếp "tng bí thư" như mt nguyên th quc gia mà rõ ràng ch là đng trưởng ca mt đng phái chính tr.

V kinh tế, quc phòng và an ninh đu có nhng hp tác sâu đm. M là nước nhp khu nhiu nht hàng hóa ca Vit Nam, đng thi lên tiếng yêu cu Trung Quc tôn trng lut pháp quc tế chm dt các hành đng "gây hn đơn phương" khi tàu 981 xâm phm lãnh hi ca Vit Nam.

Tên gi là quan trng, ni hàm là rt quan trng nhưng hành đng thc cht mi cc k quan trng. Có nhiu tên gi khác nhau mà bn cht ging nhau, có nhiu vic tên gi ging nhau nhưng ni hàm khác nhau. Có vic c tên gi và ni hàm ging nhau nhưng thc cht hành x li khác nhau. Ví d trong v tàu 981, Trung Quc có tên gi quan h ngoi giao cao nht thì đi gây s, Nga thì im lng, trong khi Hoa K ch là i tác toàn din" thì lên tiếng.

Điu đáng lưu ý là đi tác chiến lược, mc dù được thiết lp song phương nhưng ni hàm luôn bao gm c nhng vn đ đa phương đ các bên th hin ra gia "bàn dân thiên h" là "tôi đi vi người này" nhm góp phn th hin uy tín và tham gia gii quyết các vn đ toàn cu.

Rõ ràng có được đi tác chiến lược toàn din vi M là mt điu tt đp cho c chính quyn và nhân dân Vit Nam.

Có s ng vc trong "nim tin chiến lược" ?

"Nim tin chiến lược Strategic Trust" được th tướng Nguyn Tn Dũng đ cp ti cuc đi thoi Shangri-la vào năm 2013. V mt ngôn ng lý thuyết bài phát biu được đánh giá cao trong đó khng đnh :"Lòng tin cn được nâng niu, vun đp không ngng bng nhng hành đng c th, nht quán, phù hp vi chun mc chung và vi thái đ chân thành". Tuy nhiên, s dng sáo ng cũng là mt vn đ ca lãnh đo Vit Nam trong sut nhiu năm. "Li" là vô cùng quan trng nhưng ưa ra" d hơn và sc nng cũng ít hơn hành đng rt rt nhiu.

Vit Nam và M đã thc s chân thành vi nhau chưa ?. Nói thng ra, v mt ch nghĩa lý thuyết thì hai bên hoàn toàn ngược nhau. M là nước tư bn còn Vit Nam là nước cng sn. M đa nguyên, Vit Nam mt đng. Đó là chưa nói đến hàng lot vn đ v t chc chính quyn, văn hóa và nhân chng khác nhau.

Đng thi, do nhng cơ hi b b l và nhng un khúc trong quá kh, như nhng vết thương chưa lành trong tâm trí ca nhiu người. Nhiu lãnh đo Vit Nam vn coi Hoa K là không đáng tin cy. Ngược li người M cũng rt thn trng vi mt quc gia "cng sn", và điu này là hp lý c v cm xúc và lý trí.

Nước M thường phn ng nhanh và mnh trong các chuyn đng chính tr thế gii nhưng h ít kiên nhn đ ch đi cho nhng mc tiêu m nht, thm chí c gng rút ra nhanh nht trong bt c s can thip nào nếu cm thy nó b sa ly. Vit Nam thì mm do và kiên nhn hơn trong rt nhiu vic, có nhiu lúc rt "c đm ăn xôi".

Có không vic "Bây gi hoc không bao gi" ?

Giáo sư Carl Thayer t Hc vin Quc phòng ca Úc, trong cuctr li phng vn vi RFA đã cho rng "vic nâng cp vi quan h vi Hoa K : "bây gi hoc không bao gi". Cho nên, nếu Vit Nam dám quyết đnh thì đây là thi đim tt nht đ ít nht có 3 mi quan h i tác chiến lược toàn din" vi c 3 thành viên thường trc ca Liên Hip Quc".

Vi v thế đó "cây tre" có ng nghiêng thì cũng không th mt k nào dám nh bt gc ; Vi v thế đó cô gái xinh đp có th "l lơi" nhưng cũng không chàng nào đưa ra các tiêu chun v lòng chung thu mà chia tay.

Phía M có v đã sn sàng. Vn đ là lãnh đo Vit Nam có đt quyn li dân tc lên trên thc h", trên "tình hu ngh vin vông" và trên quyn li ca Đng cng sn hay không ? Chúng ta hãy cùng ch xem.

Lê Quốc Quân

Nguồn : VOA, 20/08/2023

Additional Info

  • Author Lê Quốc Quân
Published in Diễn đàn
jeudi, 10 novembre 2022 17:56

Quan hệ Việt – Mỹ sẽ về đâu ?

Quan hệ Việt – Mỹ sẽ về đâu sau chuyến công du Đông Nam Á của Tổng thống Biden ?

Trong các chuyến công du của Tổng thống Joe Biden và Phó Tổng thống Kamala Harris từ 12 đến 19/11/2022 tại Đông Nam Á, không có hoạt động nào sẽ diễn ra ở Việt Nam như mong muốn của Hà Nội. Điều gì đã dẫn đến tình trạng này và tương lai quan hệ Việt – Mỹ rồi sẽ "trôi" về đâu ?

vietmy1

Tổng thống Mỹ Joe Biden dự Thượng đỉnh ASEAN trực tuyến từ Nhà trắng hôm 26/10/2021 - Reuters

___________________

Tổng thống Mỹ có mặt ở Campuchia từ thứ bảy đến chủ nhật tới (12 – 13/11) để tham dự Hội nghị Thượng đỉnh thường niên Hoa Kỳ – ASEAN và Thượng đỉnh Đông Á, nơi ông sẽ tập trung bàn về các vấn đề khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và khẳng định cam kết của Hoa Kỳ đối với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ ở Biển Đông. Từ chủ nhật (13/11) tới thứ tư tuần sau (16/11), ông Biden sẽ thăm Indonesia để dự Cuộc gặp Thượng đỉnh của các nhà lãnh đạo G20. Tại cuộc họp này, Tổng thống Biden sẽ lên tiếng bảo vệ Ukraine và lên án Nga xâm lược. Muộn hơn một chút, từ 18 đến 19/11 bà Phó Tổng thống Kamala Harris sẽ tới Bangkok của Thái Lan để dự cuộc họp với các lãnh đạo Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC). Sau đó bà Harris cũng sẽ bay tới Manila (Philippines) để gặp các lãnh đạo chính phủ và đại diện các tổ chức xã hội.

Hiệu ứng của "đòn củi chỏ"…

Vậy là giữa hàng loạt các tiếp xúc ngoại giao tấp nập của Mỹ với các đồng minh và các đối tác của Mỹ ở Đông Nam Á như trên, một chuyến thăm chóng vánh tại Hà Nội từng được cả hai phía, cả Mỹ lẫn Việt Nam, lobby từ đầu năm nay, sẽ thật sự không xảy ra (1 ). Việc đình hoãn, thậm chí là bãi bỏ chuyến thăm của một Nguyên thủ quốc gia, trong trường hợp ở đây là của Tổng thống Mỹ Biden đến Việt Nam, một đối tác mới nổi trong cộng đồng Indo-Pacific của "Bộ Tứ", là câu chuyện không bình thường chút nào. Thậm chí có thể nói không quá, đấy là một thất bại lớn đối với nền ngoại giao "cây tre" của Việt Nam. Đối với những người ngoài cuộc có thể tự an ủi, Tổng thống Mỹ không thăm được Hà Nội thời điểm hiện nay thì hai Bộ Ngoại giao Mỹ, Việt sẽ thu xếp vào một thời gian thích hợp sau này. Tuy nhiên, đối với người trong cuộc, việc "tiêu hóa" được thất bại này hoàn toàn không đơn giản như thế.

Nói không đơn giản là vì, từ cả hai phía, cả Hà Nội lẫn Whashington, biết rất rõ rằng, sẽ thật khó mà thu xếp được một không – thời gian thích hợp hơn để Tổng thống Biden thăm Việt Nam như dịp trung tuần tháng 11 này. "Noel một năm chỉ đến có một lần…". Thậm chí giới phân tích chính trị quốc tế cho đến trước khi chuyên cơ của Tổng thống Biden cất cánh, vẫn dành 5% để đánh cược rằng, Tổng thống Biden vẫn có thể ghé qua Hà Nội dịp này. Tại sao giới quan sát cả quốc tế lẫn quốc nội cứ "đoán già đoàn non" về chuyến ghé thăm Hà Nội được mong đợi ? Câu trả lời ở đây khá đơn giản : Vì quan hệ Việt – Mỹ vừa qua bị giáng một "đòn củi chỏ" không phải từ "Muay Thái", mà là từ món "chưởng Tàu – Bắc Kinh". Chuyến "triều cống" của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng từ 30/10 đến 1/11 tại Trung Quốc đã ngay lập tức để lại hiệu ứng to lớn có thể đo đếm được cả về lượng lẫn phẩm trong mối quan hệ tay ba phức tạp Việt – Trung – Mỹ từ trước tới nay.

Các chuyên gia quốc tế sẽ tiếp tục giải mã 13 nội dung trong "Tuyên bố chung" Trung Quốc – Việt Nam. Chỉ cần thoạt nhìn vào một số điểm nhấn giữa 13 thỏa thuận lớn Trung – Việt cũng dễ dàng nhận ra ngay những hàm ý thâm sâu trong các thỏa thuận song phương, nhưng lại có tác động mạnh mẽ đến mạng lưới đa phương trong khu vực. Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định, Việt Nam nhất trí và tích cực thúc đẩy kết nối chiến lược phát triển của Bắc Kinh, đẩy nhanh trao đổi để đi đến ký kết hợp tác giữa hai chính phủ về việc xúc tiến Khuôn khổ "Hai hành lang, một vành đai" của Việt Nam với "Sáng kiến Vành đai và Con đường"(Belt and Road Initiative – BRI) của Trung Quốc. Không dừng lại ở BRI, ông Trọng còn cam kết tiếp, Việt Nam ủng hộ và sẵn sàng tham gia "Sáng kiến Phát triển toàn cầu" (Global Development Initiative - GDI) và sẽ đánh giá tích cực đối với "Sáng kiến An ninh toàn cầu" (Global Network initative - GNI) (2 ). Hai sáng kiến này được nhấn mạnh rất nhiều tại Đại hội XX Đảng cộng sản Trung Quốc. Cả "Bộ ba" chiến lược cốt lõi – BRI, GDI, GNI – do ông Tập Cận Bình đích thân phát động có ý nghĩa như thế nào đối với nước Mỹ và thế giới phương Tây ?

Ý nghĩa bao trùm nhất ở đây là, "Tập Hoàng đế" không còn che giấu tham vọng Trung Quốc sẽ làm bá chủ thiên hạ một ngày không xa. Đó là khi "Trật tự cũ" do Mỹ và các nước dân chủ thiết lập và xây dựng nên từ sau Thế chiến thứ Hai đến nay sẽ được thay thế bởi "Trật tự Pax Sinica" do Trung Quốc nắm thế chủ đạo. Cam kết cả với BRI lẫn GDI và GNI, ông Trọng không hề che giấu tâm trạng hân hoan và phấn khích khi ông Tập Cận Bình cam kết "sẽ bảo đảm an ninh cho Việt Nam". Có điều là cái cam kết "chết người" này của ông Tập chỉ được tìm thấy trên truyền thông Trung Quốc mà không hề có một câu chữ nào trên các báo chí Việt Nam cả. Phải giấu người dân trong nước, phải chăng, vì cam kết của Tập Cận Bình chỉ liên quan đến "an ninh cầm quyền của Đảng cộng sản Việt Nam" như những thề thốt giữa hai Đảng cộng sản từ trước đến nay (3 ).

vietmy2

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhận Huân chương Hữu nghị từ Tổng bí thư Tập Cận Bình ở Bắc Kinh hôm 31/10/2022. Hình : Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tối Cao

Mỹ sẽ sắp xếp lại các ưu tiên ?

Một tản văn của Blogger Phùng Khoan trên RFA từng cảm thán : "Tập Hoàng đế" là của người Tàu, của nước Trung Hoa. Thiên triều là của Trung Quốc. Ấy vậy mà Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng lại vội vã đi ủng hộ, đánh giá tích cực, cam kết "chia sẻ" và "tham gia" vào quá trình xác lập "Trật tự Trung Hoa" – "Pax Sinica". Nếu trót lọt, Việt Nam cũng chỉ là chư hầu, là biên viễn. Đại quốc có thể dốc toàn bộ sức người sức của cho quyền lực của Hoàng đế. Lân bang như Việt Nam mà dồn quốc lực vào đấy thì để thu lại được cái gì ? Chưa nói, người dân Việt có hứng thú, có cộng hưởng với các giá trị của cái Trật tự chỉ phục vụ cho lợi ích của Thiên triều hay không (4 ) ? Ở đây, đâu chỉ có chuyện "dồn quốc lực". Theo quỹ đạo của Trung Nam Hải, định hướng chiến lược "đa dạng hóa, đa phương hóa" của Việt Nam từng phát huy hiệu quả hàng thập kỷ qua giờ đây đang thực sự bị đe dọa. Họa phúc phải đâu một buổi ! Từ chuyến thăm Hà Nội của Phó tổng thống Mỹ Harris đến các trao đổi quan chức cấp cao giữa hai nước nửa năm trở lại đây (Bộ trưởng Quốc phòng, Thứ trưởng Ngoại giao, Đặc sứ của Tổng thống…) và gần đây nhất là bỏ hàng loạt các chuyến thăm đã lên kế hoạch, cho thấy Mỹ tiến dần đến "điểm tới hạn" trong chiến lược đối tác với Việt Nam.

Một nội dung cốt lõi trong "Chiến lược An ninh Quốc gia" của Washington là vấn đề an ninh và an toàn, cũng như FONOP trên Biển Đông. Mỹ từng ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài PCA trong vụ Philippines kiện Trung Quốc năm nào. Trong khi ngư dân Việt Nam cũng từng là nạn nhân lâu nay của lực lượng Hải cảnh Trung Quốc ngay trong thềm lục địa của mình thì "Tuyên bố chung" chỉ đề cập đến nội dung này một cách mờ nhạt. Liên quan đến Trường Sa và Hoàng Sa, phía Việt Nam, qua Tuyên bố chung với Trung Quốc, không nhấn mạnh chủ trương đòi chủ quyền bằng Luật pháp quốc tế, mà chỉ muốn duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông trong khuôn khổ song phương. Trên cơ sở nhất trí xử lý ổn thỏa vấn đề trên biển, bằng cách nhấn mạnh sử dụng "cơ chế đàm phán biên giới" cấp chính phủ Việt Nam – Trung Quốc. Và còn bày tỏ hy vọng, thúc đẩy bàn bạc về hợp tác cùng phát triển trên biển và bàn bạc về phân định vùng biển ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ (5 ).

Nhưng có lẽ nhậy cảm nhất đối với Mỹ là cam kết giữa hai nước và hai Đảng cộng sản Trung Quốc và Việt Nam "không bao giờ để bất kỳ ai can thiệp vào tiến trình của đôi bên". Thông điệp nhấn mạnh việc chống lại sự can thiệp từ bên ngoài được ông Tập đưa ra đưa ra trong bối cảnh quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc với phương Tây, đặc biệt là với Hoa Kỳ về vấn đề Đài Loan, xung đột Ukraine, thương mại và nhiều vấn đề khác. Phát biểu tại lễ tiếp đón Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, Tổng bí thư Tập còn nhấn mạnh : "Sự phát triển của sự nghiệp tiến bộ nhân loại là quá trình dài và quanh co… Hai Đảng cộng sản Trung Quốc và Việt Nam cần kiên định hành động vì hạnh phúc của nhân dân và sự tiến bộ của nhân loại, đẩy mạnh hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa bằng tất cả nguồn lực của mình, và không bao giờ để bất kỳ ai can thiệp vào bước tiến của chúng ta hoặc để bất kỳ thế lực nào làm lung lay nền tảng thể chế trong sự phát triển của chúng ta". Tuyên bố này được trích từ Đài truyền hình Trung Quốc, nội dung này không tìm thấy trên các tin tức của TTXVN.

Những cam kết của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Bắc Kinh dường như đã gây ra một dòng nước ngược so với trào lưu chung. Phải chăng đó là hệ quả trực tiếp của việc ông Trọng đề cao "Sáng kiến An ninh/ Phát triển toàn cầu" của Trung Quốc, thay vì những giá trị phổ quát do LHQ, ASEAN và EU khuyến khích ? Chuyến thăm Trung Quốc của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng liệu có triệt tiêu mất cơ hội để "nâng cấp" quan hệ Việt – Mỹ ? Trong trường hợp bị "lật kèo", Mỹ có xếp lại vị trí các quân cờ, dành sự ưu tiên hơn cho Indonesia, Thái Lan, thậm chí Campuchia ? Nếu Tổng thống Joe Biden sẽ không đến thăm Việt Nam hay Tổng bí thư Trọng cũng không thăm Mỹ từ nay đến hết sang năm, nhiều khả năng quan hệ Việt – Mỹ sẽ đi vào giai đoạn "ngủ đông" một thời gian. Sau chuyến thăm Bắc Kinh vừa qua, nếu Hà Nội không thúc đẩy tiếp quan hệ Việt – Mỹ để tạo cơ hội lên "đối tác chiến lược" như dư luận hai nước mong đợi, thì chứng tỏ Việt Nam buộc phải theo quỹ đạo Trung Quốc. 

Ngọc Vân

Nguồn : RFA, 10/11/2022

Tham khảo :

1. https://tuoitre.vn/viet-nam-thuc-day-chuyen-tham-cua-tong-thong-biden-trong-nam-nay-20220614104524106.htm

2. https://baotintuc.vn/chinh-tri/toan-van-tuyen-bo-chung-viet-nam-trung-quoc-20221101181006404.htm

3. https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cw0qeg8g421o

4. https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/decipher-nguyen-phut-trong-recent-visit-to-china-11042022122337.html

5. https://www.bbc.com/vietnamese/forum-63564782

6. https://nghiencuuquocte.org/2022/10/31/tuong-lai-quan-he-viet-trung-va-viet-my/

Additional Info

  • Author Ngọc Vân
Published in Diễn đàn

Vit Nam cn t thái đ "rõ ràng, sòng phngs gì !" vi Trung Quc. Câu nói này nguyên là ca Th tướng Phm Minh Chính "but ming" trước phòng làm vic ca Ngoi trưởng Blinken, nay đang tr thành...

vietmy1

Liu quan h Vit - M đang "tình trong như đã / Mt ngoài còn e" ?

Mùa hè oi đang trôi qua, quan h Vit M tng dy lên nim hy vng vào chuyến thăm Hà Ni cui năm nay ca Tng thng Biden nhưng ri mi chuyn li im ng tr li. Đc s John Kerry cho biết là chuyến thăm chưa din ra theo kế hoch, nhưng ông nói, Tng thng Biden s thu xếp thăm Vit Nam trước khi kết thúc nhim k.

Đc phái viên ca Tng thng M v biến đi khí hu (Đc s) John Kerry cho biết, Tng thng Joe Biden đang rt mun thăm Vit Nam, nhưng còn vướng mt s vn đ quc tế nên chưa thu xếp được. Sáng 5/9/2022, trong cuc phng vn hp vi báo chí Vit Nam, Đc s John Kerry, cu Ngoi trưởng M, cho biết Tng thng Biden hin đang khá bn vi các vn đ nóng như xung đt Ukraine và căng thng vi Trung Quc nên chưa th sp xếp sang Vit Nam. Đc phái viên ca Tng thng M nói : "Tôi có th xác nhn Tng thng Biden đang rt mun thăm Vit Nam nhưng vn chưa có ngày c th được lên lch Ông y phi rt tp trung cho nhng vn đ này (tc là vn đ Ukraine và Trung Quc),nhưng tôi biết Tng thng rt mun sang thăm Vit Nam". Thế là đã rõ, trong hai ngày Hà Ni t 4 6/9, Đc s John Kerry đã hoàn thành s mnh ngoi giao tế nh. Lùi chuyến thăm ca Tng thng sao cho Vit Nam đng pht lòng ! T đu mùa hè, Vit Nam và M đã phi hp thúc đy chuyến thăm ca Tng thng Biden trong năm 2022, nhưng như vy là chuyến thăm được mong đi s không din ra.

Tăng cường song phương ln đa phương

Điu gì đã xy ra trong quan h song phương Vit M my tháng gn đây ? Nhìn qua thì không có lý do chính tr nào nghiêm trng đ Hoa K phi lùi chuyến thăm ca Tng thng Biden. Chiu 30/8, Tr lý Ngoi trưởng Hoa K đc trách các vn đ Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Kritenbrink trong bui tiếp Th trưởng Thường trc B Ngoi giao Nguyn Minh Vũ đã khng đnh"tm quan trng ca vic tiếp tc trao đi cp cao gia Hoa K và Vit Nam và ch đón k nim 10 năm quan h ‘đi tác toàn din Hoa Kỳ – Vit Nam vào năm 2023". Nếu quan sát t b ngoài dường như không thy gì đc bit. Th trưởng Nguyn Minh Vũ vn đến Washington d Đi thoi Hoa K Vit Nam v Châu Á Thái Bình Dương ln th 9. Theo Phát ngôn viên ca B Ngoi giao Hoa K, hai quan chc "đã trao đi v các vn đ liên quan đến mi quan tâm chung ca hai nước trong vic thúc đy hòa bình, n đnh và thnh vượng trong khu vc Hai bên nht trí tái tham gia cuc Đi thoi v Châu Á Thái Bình Dương ti Vit Nam vào năm ti". Trang Twitter ca Cc các Vn đ Đông Á và Thái Bình Dương đăng mt bc nh chp các thành viên hai đoàn tham gia cuc đi thoi, đng thi dn li Tr lý Ngoi trưởng Kritenbrink nói rng"Vit Nam là mt đi tác mnh m ca Hoa K và chúng tôi k vng m rng quan h hơn na".

Như VOA tiếng Vit đã đưa tin, trước khi cuc đi thoi din ra, Th trưởng Ngoi giao Hoa K Wendy Sherman hôm 29/8 đã có cuc gp riêng vi Th trưởng Thường trc B Ngoi giao Nguyn Minh Vũ, theo đó hai bên bày t mong mun làm sâu sc hơn na mi quan h song phương. Thông cáo ca Phó phát ngôn viên B Ngoi giao Hoa K Vedant Patel v cuc gp này cho biết rng"Th trưởng Ngoi giao Sherman và Th trưởng Ngoi giao Minh Vũ nhn mnh tm quan trng ca vic làm sâu sc hơn mi quan h Vit M và tm nhìn chung ca hai nước trong vic thúc đy mt Khu vc n Đ Dương Thái Bình Dương (IP) n đnh và thnh vượng".Vào các ln đi thoi trước đây, trên tinh thn hu ngh, thng thn, hai bên đã tho lun các vn đ song phương, khu vc và quc tế cùng quan tâm.

Trong mt din biến khác liên quan đến hp tác M Vit trong khu vc IP, thông báo t Người phát ngôn ca B Quc phòng M cho biết, Tiến Sĩ Ely Ratner, Ph tá B trưởng Quc phòng M đc trách an ninh khu vc IP, s đến Vit Nam trong nhng ngày ti. TS. Ratner s đến n Đ và Vit Nam đu tháng này đ "gia tăng hp tác gia Hòa K vi hai đi tác quan trng này trong vùng n Đ Dương Thái Bình Dương." Ti New Delhi, ông Ratner s đng ch trì cuc đi thoi "US-India 2+2 Intersessional Dialogue" ln th 6, cũng như tho lun v an ninh hàng hi cùng vi ông Donald Lu, Ph tá Ngoi trưởng M đc trách khu vc Nam và Trung Á. Sau đó, ông Ratner s đến Hà Ni, đng ch trì cuc đi thoi v chính sách quc phòng hai nước, gi là "US Vietnam Defense Policy Dialogue,nhm thc hin nhng bước m rng và gia tăng quan h toàn din vi Vit Nam.

Chuyến đi ca Ph tá B trưởng Quc phòng Ratner tái xác nhn s cam kết ca M làm vic vi các quc gia đi tác đ chia s quan đim v mt không gian n Đ Dương Thái Bình Dương t do và rng m (FOIP). Ngoài ra, hôm Ch nht 4/9, B Ngoi giao Hoa K cũng va thông báo bà Bonnie Jenkins, Tr lý Ngoi trưởng M đc trách kim soát võ khí và an ninh quc tế, s đến Hà Ni vào gia tun này, trong chuyến đi ba nước Philippines, Vit Nam và Singapore t ngày 5 14/9. Vy là cùng vi ông Ratner, bà Jenkins và trước đó là ông John Kerry, trong na thi gian đu tháng 9 này,Hoa kỳ liên tc đã/s có ti 3 đoàn cao cp thăm và làm vic Vit Nam. Tuy nhiên, các chuyến thăm ca hai ph tá, mt ca B trưởng Quc phòng và mt ca B trưởng Ngoi giao, k c chuyến thăm ca Đc s Tng thng John Kerry v môi trường tt c đu nhn mnh đến hp tác đa phương, bên cnh các mi liên h song phương M Vit dường như đang b chng li.

"Rõ ràng, sòng phng… s gì !"

Vn theo trang mng Chính ph, liên quan đến chuyến thăm ca Đc s Tng thng John Kerry, ngày 4/9 hai bên cùng nht trí phát trin quan h i tác toàn din" Vit Nam Hoa K ngày càng thc cht, đi vào chiu sâu, n đnh… cùng n lc hướng ti tm mc quan h mi khi điu kin thun li. Th tướng Phm Minh Chính hoan nghênh Hoa K tăng cường hp tác vi các nước, qua đó đóng góp tích cc hơn cho hòa bình, n đnh, hp tác, phát trin ti khu vc. Vit Nam mong Hoa K s tiếp tc th hin cam kết mnh m đi vi vic ng h vai trò trung tâm ca ASEAN, quan h i tác chiến lược ASEAN Hoa Kỳ" và quan h i tác Mekong Hoa Kỳ". Đc phái viên John Kerry bày t vui mng được gp Th tướng Phm Minh Chính và cm ơn Chính ph Vit Nam v s đón tiếp trng th mi ln ông thăm Vit Nam. Đc phái viên Kerry tái khng đnh, Hoa K nht quán coi trng quan h i tác toàn din" vi Vit Nam,ng h Vit Nam đóng vai trò ch đng, thc cht ti khu vc và trong ng phó vi các vn đ quc tế, trong đó có biến đi khí hu.

Nhưng dư lun li rt quan tâm ti nhng d kin nào đ hai nước"hướng ti tm mc quan h mi khi thun li". Nhng điu được cho là thun li y c th s là gì ? C ch ln khách không bên nào đ cp chi tiết. Tuy nhiên, gii quan sát đu ch ra được "bí mt công khai" đó là, t chuyến thăm ca Phó Tng thng Kamala, phía M đã nhiu ln, qua nhiu kênh, c chính thc ln bán chính thc, kiến ngh vi Chính ph Vit Nam, gi là lúc hai nước nên nâng cp quan h i tác toàn din" hin nay lên "tm mc mi" đó là quan h i tác chiến lược", hoc cao hơn na là i tác chiến lược toàn din", nhưng Hà Ni vn chưa đáp ng. Trước khi Phó Tng thng Harris đến Hà Ni cui mùa hè năm ngoái, cu Th trưởng Ngoi giao và tng là Đi s Vit Nam ti Hoa K Phm Quang Vinh đã c võ cho vic nâng cp quan h Vit M."Quan h Vit M chc chn đã tm đi tá c chiến lược", ông Phm Quang Vinh nói vi báo mng "Zing" trong nước."Ch còn là vic đnh danh, đt tên sao cho đúng, cho tương xng vi tm quan h". Nói vy nhưng không phi vy ! Vit Nam vn né tránh, k c cp cao.

Né tránh nâng cp ‘đi tác chiến lược nhưng Vit Nam vn hy vng đón Tng thng Biden.Trong khi Tng thng Hoa K đang có hàng lot ưu tiên đi vi các đi tác và đng minh, mt chuyến thăm như vy, theo đánh giá t phía M, có th là chưa thích hp.

Nghch lý nói trên xut phát t s bt nht gn đây ca Ngoi giao Vit Nam. Trên đt M, Th tướng Vit Nam tuyên b không chn bên, mà chn chính nghĩa. Tuy nhiên, theo Đi s Vinh, "Vit Nam không chn bên là đúng nhưng chưa đ"."Chúng ta không ch không chn bên mà còn phi chơi được vi tt c các nước ln và các đi tác khác. Quan h gia Vit Nam vi M cn phi đt trong bi cnh đó", ông Vinh nói vi báo trong nước. Gii quan sát chú ý đến quan đim này ca ông Vinh. Nếu quan h Vit M "b" đt trong bi cnh y, nghĩa là nó phi chu s chi phi ca hai mi quan h ưu tiên cao hơn, là bang giao Vit Trung và quan h Vit Nga ! Vi đà y, quan h Vit M có nguy cơ tr thành "con tin ca ý thc h" (hostage of ideology),cho dù ch nghĩa cng sn ngày nay không còn là cht keo kết dính ba đi tác này vi nhau.

Trong ý nghĩa này, các chuyến thăm đã và s din ra ca Đc s Kerry, ca các ông bà Ph tá Ratner và Jenkins trong thi gian đu tháng 9 có th coi là các chuyến viếng thăm rt quan trng đ chn đà tt dc ca quan h Vit M.

Không đánh giá thp nguy cơ tt dc ca bang giao Vit M, YouTube Nhân Vit va có mt bình lun nóng đáng tham kho :"John Kerry thanh minh thanh nga ! L lý do tht ti sao Tng thng Biden không đến Vit Nam !YouTuber này phê phán b phn các nhà hoch đnh chính sách Vit Namnhân nhượng quá mc trước lp trường "thc gy bánh xe" ca Bc Kinh mi khi Hà Ni có đng thái xích li gn Washington. Xu hướng này có nguy cơ làm hng bang giao Vit M. Vit Nam cn t thái đ "rõ ràng, sòng phng…s gì !" vi Trung Quc. Câu nói này nguyên là ca Th tướng Phm Minh Chính "but ming" trước phòng làm vic ca Ngoi trưởng Blinken, nay đang tr thành "câu ca ming" Vit Nam mi khi ai đó mun t rõ bn lĩnh kiên quyết trước mt hành đng mà mình cho là đúng đn và cn phi làm ngay.

Hoàng Trường

Nguồn : VOA, 08/09/2022

Additional Info

  • Author Hoàng Trường
Published in Diễn đàn

Thủ tướng Phạm Minh Chính bắt đầu chuyến công du Hoa Kỳ 7 ngày (từ 11 – 17/5/2022) bằng buổi nói chuyện tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS). Thủ tướng đã trình bày viễn kiến về một Việt Nam như quốc gia tầm trung trong vòng 10 – 20 năm tới, và một thế giới tốt đẹp hơn được xây dựng trên nền tảng của "sự chân thành, lòng tin và trách nhiệm". Mặc dầu thuật ngữ này được ông Chính nhắc lại 18 lần trong bài nói chuyện, nhưng người Mỹ sẽ "soi’ những việc làm trên thực tế, cả trong đối nội lẫn đối ngoại, để xem xét sự tương thích giữa lời nói và việc làm của Hà nội đến đâu… (1).

chinh0

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu về chính sách của Việt Nam tại Viện Nghiên cứu Chiến lược quốc tế Hoa Kỳ (CSIS). (Ảnh : Dương Giang/TTXVN)

Tương đối ấn tượng khi Thủ tướng Phạm Minh Chính mở đầu bài diễn văn chiều 11/5 bằng việc nhắc lại sự tương đồng giữa hai bản Tuyên ngôn Độc lập nổi tiếng của Hoa Kỳ và của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sự tương đồng ấy, theo ông Chính, thể hiện khát vọng chia sẻ những giá trị chung, mang tính phổ quát, không chỉ của hai quốc gia Mỹ – Việt, mà còn của toàn nhân loại. Phát biểu của Thủ tướng lấp lánh một số tia hy vọng toát ra từ mối bang giao đầy duyên nợ. Ông Chính cũng hàm ý, hai nước đang chuẩn bị cho một cuộc hành trình "vươn ra biển lớn" giữa mùa giông bão, khi ông thừa nhận thập niên thứ ba của thế kỷ 21 đang đứng trước thời điểm khó khăn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Thật vậy, xung đột ngay giữa lòng châu Âu, theo ông Chính, đã gây ra những hệ lụy to lớn đối với tình hình an ninh, chính trị, kinh tế, xã hội toàn cầu (2).

Từ "những kỷ niệm của tương lai…"

Khi tiếp Thủ tướng Phạm Minh Chính vào tối 12/5/2022 tại Nhà Trắng, Tổng thống Joe Biden đã bày tỏ tình cảm đặc biệt ông dành cho đất nước và con người Việt Nam. Dịp này, hai nhà lãnh đạo bày tỏ sự đồng tình về việc tôn trọng độc lập và chủ quyền của các quốc gia. Thủ tướng Chính gặp Tổng thống Biden trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ – ASEAN diễn ra tại Thủ đô Washington từ ngày 12 – 13/5. Ông Biden nhắc lại, ông luôn dành nhiều tình cảm cho Việt Nam, bằng chứng là trong thời gian làm Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ, ông và người đồng nghiệp quá cố John McCain đã vận động để tăng cường mối quan hệ của Hoa Kỳ với Việt Nam. Tổng thống Joe Biden nhất trí với Thủ tướng Phạm Minh Chính về việc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thể chế chính trị giữa các quốc gia, không sử dụng vũ lực, giải quyết hòa bình các tranh chấp, xung đột, trên cơ sở luật pháp quốc tế. Ông Chính đã chuyển lời mời thăm Việt Nam từ Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, ông Biden cám ơn, và hứa sẽ thu xếp thăm Việt Nam vào thời gian phù hợp (3).

Trong bài nói chuyện tại CSIS, Thủ tướng Việt Nam nhiều lần nhấn mạnh đến cơ sở nền tảng của quan hệ "đối tác toàn diện" giữa hai nước. Ông Chính nhắc đến thư thư Tổng thống Joe Biden gửi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng năm 2021, tái khẳng định "quan hệ đối tác toàn diện mạnh mẽ, đầy sức sống mà hai nước đã và đang cùng nhau xây dựng là dựa trên nền tảng tôn trọng lẫn nhau, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ". Đặc biệt, ông Chính viện dẫn bức thư ngày 16/2/1946 của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Harry Truman, trong đó nhấn mạnh mục tiêu của Việt Nam "là độc lập hoàn toàn và hợp tác toàn diện với Hoa Kỳ". Bài nói chuyện khẳng định tiếp, Việt Nam và Hoa Kỳ giờ đây "đang đứng trước những cơ hội mới để đưa quan hệ đối tác toàn diện phát triển ổn định, lâu dài, thực chất, hiệu quả, đi vào chiều sâu". Ông Chính bày tỏ "sự chân thành, lòng tin và trách nhiệm là chìa khóa để các quốc gia giải quyết các vấn đề còn bất đồng, khác biệt trong một thế giới đầy biến động như hiện nay" và đấy cũng là những nhân tố "thúc đẩy quan hệ đối tác tác toàn diện Việt Nam-Hoa Kỳ lên tầm cao mới, thực chất, hiệu quả hơn trong những năm tới" (4).

Dư luận quan tâm, tại sao suốt cả bài phát biểu, Thủ tướng Chính không đề cập cụ thể về khả năng nâng cấp mối bang giao Việt – Mỹ lên tầm "đối tác chiến lược" như sự đón đợi của phía Hoa Kỳ? Thật ra vấn đề "chiến lược" hay "không chiến luợc" đã được dư luận từ cả hai phía nêu ra suốt hàng chục năm có lẻ, và giờ đây, ngay trong từng nội dung cốt lõi của bài phát biểu tại CSIS, Thủ tướng đều nhấn mạnh tính tất yếu của tiến trình "xây dựng bệ phóng để góp phần đưa quan hệ hai nước lên tầm cao mới". Thiết tưởng nên nhắc lại ở đây ý kiến của Giám đốc Brian Eyler, từ Chương trình Đông Nam Á (Trung tâm Stimson), dóng lên cũng đúng vào ngày 11/5, phân tích những bước tiến thần kỳ trong quan hệ Hà Nội – Washington ngay trước thềm chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng. Theo Giáo sư Eyler, phát triển được quan hệ với Việt Nam như ngày nay đã là một chiến thắng thầm lặng của Hoa Kỳ. Việc vội vàng cố nâng quan hệ Việt – Mỹ lên tầm "đối tác chiến lược" ngay trong cuộc gặp lần này giữa Tổng thống Joe Biden với Thủ tướng Phạm Minh Chính có thể phản tác dụng và chỉ khiêu khích chọc giận Trung Quốc (5).

Nhưng theo giới phân tích, quan hệ Việt – Mỹ ngay giờ đây, thực chất đã ở mức "đối tác chiến lược", không kém quan hệ của Việt Nam với Nga, Trung Quốc hay Ấn Độ, nếu không nói là sâu sắc hơn trên nhiều phương diện, từ kinh tế, văn hóa giáo dục đến an ninh quốc phòng. Bang giao Việt – Mỹ rồi sẽ đạt đến điều mà Trợ lý Ngoại trưởng Daniel Kritenbrink dự phóng khi chia tay những người bạn Việt Nam lúc kết thúc nhiệm kỳ ở Hà Nội : "Chỉ có bầu trời là giới hạn cho mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ" (6). Cho đến khi đó, và chỉ khi đó mà thôi, lịch sử sẽ có dịp nhắc lại các bài phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại các diễn đàn: từ CSIS đến Đại học Havard, từ Asia Society đến Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ – ASEAN… và một số nơi khác nữa trên đất Mỹ. Chưa hết, các chính khách tương lai của cả hai nước (giờ này họ đang miệt mài học tập và nghiên cứu tại các đại học Mỹ) sẽ ôn lại các buổi thảo luận của Thủ tướng Chính với các quan chức Hoa Kỳ về "Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương" (IPEF) của Tổng thống Joe Biden. Tất cả các kỷ niệm từ tương lai hứa hẹn ấy sẽ dồn về trong khoảnh khắc để hoài niệm về sự hợp tác tuyệt vời giữa hai khối quyết tâm chính trị đã thúc đẩy các mục tiêu của khuôn khổ kinh tế làm nền tảng cho không gian "Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở" (FOIP) (7).

Trở về chuyến công du hiện tại

Từ cái lõi kinh tế của cấu trúc an ninh liên vùng ấy, ông Chính hẳn ý thức được những "chuyển dịch địa tầng" trong nền chính trị và kinh tế toàn cầu vào những thập kỷ tới. Do đó, việc ông bày tỏ sự quan tâm và sẵn sàng hợp tác với Hoa Kỳ để thực thi bốn trụ cột : ổn định chuỗi cung ứng, nền kinh tế kỹ thuật số, chống biến đổi khí hậu và vấn đề liên quan đến lao động – thuế – chống tham nhũng, có ý nghĩa vô cùng lớn lao. Ông Chính nhấn mạnh, những trụ cột này rất quan trọng đối với Hoa Kỳ, đối với Việt Nam và các quốc gia khác. Nếu tham vọng của ông Chính trong chuyến công du này chỉ đơn thuần là quyền lực kinh tế, thì ông sẽ thi triển năng lực trên cương vị Thủ tướng thời hội nhập sâu rộng. Mà đã là kinh tế tức là thị trường, không còn mấy làn ranh tư bản hay cộng sản, dù chỉ là trên danh nghĩa. Nhưng nếu ông Chính chọn vị thế Thủ tướng như một giai đoạn chuyển tiếp để đạt được tham vọng cao hơn về quyền lực chính trị, thì đương nhiên ông sẽ hướng tới các mối quan tâm trải dài trên tất cả các lĩnh vực (8). Không gian tư duy và hành động lúc này không chỉ là vấn đề thị trường, ở đây sự lựa chọn không còn là theo Mỹ hay Trung Quốc, mà như ông Chính đã nhấn mạnh: "Việt Nam không chọn bên, mà chọn chính nghĩa, sự công bằng, công lý và lẽ phải trên cơ sở các nguyên tắc của luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên Hiệp Quốc; bình đẳng, tất cả cùng có lợi, cùng thắng" (9).

Nhưng tuyên bố nói trên cũng lại là "gánh nặng" cho Thủ tướng khi ông sẽ đến Trụ sở Liên Hiệp Quốc những ngày tới để trang trải với thế giới ba lá phiếu "bất thường" của Việt Nam từ khi có cuộc xâm lăng của Nga trên đất Ukraine. Ông Chính nên cám ơn bà Phó Đại sứ Ukraine từ Hà Nội đã "chia lửa" với ông, cũng đúng vào ngày 11/5, khi ông phát biểu tại CSIS. Bà Nataliya Zhynkina cho rằng, việc Việt Nam bỏ phiếu trắng tại Liên Hiệp Quốc tránh lên án hành động Nga xâm lược Ukraine, chưa được hiểu đúng ở nhiều nơi, lẫn trong lòng Việt Nam. Bà nói, mọi tuyên bố của Việt Nam tại Liên Hiệp Quốc đều mạnh mẽ và rõ ràng: Việt Nam không tán thành việc vi phạm luật pháp quốc tế, sử dụng vũ lực và đe dọa tấn công vũ lực, sát hại dân thường và phá hủy cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, bà Phó Đại sứ cũng bình luận thêm : "Vì lợi ích ngắn hạn, có thể một vài nước vẫn bị cám dỗ tiếp tục việc giao thương với Nga như bình thường. Đồng thời, với chính sách trừng phạt quy mô lớn của các quốc gia hàng đầu thế giới nhằm vào Nga, về lâu dài những nỗ lực đó sẽ gây ra những hậu quả theo hệ thống một cách sâu sắc cho nền kinh tế của những nước vẫn dựa vào hợp tác với Nga và cho sự ổn định toàn cầu nói chung…" (10).

Vì lẽ trên, Hoa Kỳ đang áp dụng phương cách đối xử với Hà Nội khá tế nhị. Ở mặt công khai, Hoa Kỳ đẩy mạnh quan hệ với Việt Nam trên mọi lĩnh vực, cử các quan chức cao cấp nhất tới Hà Nội, tặng tàu tuần tra giúp Việt Nam bảo vệ vùng biển, tặng vaccine và thiết bị y tế giúp chống dịch Covid-19. Nhưng trong những phòng họp khép kín, Washington vẫn tiếp tục thảo luận với Hà Nội về những vấn đề khúc mắc trong bang giao giữa hai nước như quan hệ với Nga, vấn đề dân chủ, nhân quyền, tự do tôn giáo, chênh lệch cán cân thương mại, thao túng tỷ giá tiền tệ… Chính quyền Biden đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước thao túng tỷ giá tiền tệ để giành lợi thế về thương mại, nhưng trong các cuộc gặp giữa ông Chính với bà Janet Yellen, bộ trưởng Tài Chính và bà Gina Raimondo, bộ trưởng Thương Mại, hôm 12/5/2022, những vấn đề này chắc chắn vẫn được đề cập dù cho đến nay, phía Mỹ vẫn thận trọng không tiết lộ nội dung của các cuộc làm việc (11).

Theo Daniel Kritenbrink khi làm Đại sứ Hoa Kỳ tại Hà Nội, 96% người Việt Nam thích làm ăn với Mỹ. Hiện có hơn 30 ngàn sinh viên Việt Nam theo học ở Mỹ. Năm 2022, thặng dư thương mại của Mỹ với Việt Nam suýt soát 100 tỷ USD (12). Sau chuyến công du Mỹ của ông Chính, dư luận có quyền quan tâm, liệu khi nào Việt Nam sẽ có những quyết sách mạnh mẽ hơn, tránh để Hoa Kỳ cho rằng, Việt Nam "lập lờ chiến lược" quá lâu? Hy vọng, sau 7 ngày được tiếp xúc với người thật việc thật, Thủ tướng Phạm Minh Chính hiểu rõ được đâu là giới hạn của "sự kiên nhẫn chiến lược" từ Hoa Kỳ. Nghĩa là nước Mỹ chưa từ bỏ sứ mệnh giành dật lại trái tim của người dân Việt Nam. Tuy nhiên, sứ mệnh này chủ yếu hướng tới lớp trẻ, trí thức và các doanh nghiệp. Bởi vì họ chính là nhân dân! Nhân dân đón đợi điều mà ông Chính đã nhấn mạnh trong bài phát biểu sẽ còn được nhắc đến nhiều dịp khác nữa. "Trong 27 năm kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ, đã có 4 vị Tổng thống Hoa Kỳ liên tiếp đến thăm Việt Nam và để lại những ấn tượng tốt đẹp trong lòng nhân dân hai nước… Mối quan hệ đó đã ‘đơm hoa kết trái’ với nỗ lực của hai bên bằng sự chân thành, lòng tin và trách nhiệm, bằng sự cảm thông, chia sẻ và sự tôn trọng lẫn nhau để đạt được mục tiêu hai nước mong muốn hướng tới, đáp ứng nguyên vọng của nhân hai nước".

Đinh Hoàng Thắng

(17/05/2022)

(1) Hiếu Chân, "Về bài diễn văn ở Mỹ của Phạm Minh Chính", Người Việt, 13/05/2022

(2)  TTXVN, "Toàn văn bài phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại CSIS Hoa Kỳ", Vietnam+, 12/05/2022

(3) Nintendo Switch, "Animal Crossing", New Horizons Direct, 15/10/2021

(4) TTXVN, Toàn văn bài phát biểu..., op.cit.

(5) Brian Eyler, "Vietnam Relations Are a Quiet U.S. Victory Already", Foreign Policy, 09/05/2022

(6) Đinh Hoàng Thắng, "Đại sứ Mỹ Daniel Kritenbrink : Quan hệ Việt - Mỹ 'chỉ có bầu trời là giới hạn'", BBC News tiếng Việt, 16/04/2021.

(7) "Vietnam leader interested in Biden economic framework, but needs to study details", Reuters, 11/05/2022

(8) Trần Khải Minh, "Những cao vọng từ một tân Thủ tướng đa mưu", RFA tiếng Việt, 4/4/2021 

(9) "Phát biểu tại Mỹ : TTg Chính khẳng định VN ‘không chọn bên,’ lạc quan về quan hệ Việt-Mỹ", VOA tiếng Việt, 12/05/2022

(10) Bùi Thư, "Ukraine ‘biết ơn chính phủ, nhân dân Việt Nam giúp đỡ’", BBC News tiếng Việt, 11/05/2021

(11) Hiếu Chân, "Về bài diễn văn...", op.cit

(12) Đại sứ Kritenbrink : '96% dân Việt Nam thích Mỹ…', YouTube, Nửa Vòng Trái Đất, 19/02/2020

Additional Info

  • Author Đinh Hoàng Thắng
Published in Diễn đàn

Quả bóng "đột phá" phải chăng hiện đang ở trên sân Việt Nam và các nước "nòng cốt" của ASEAN. Hãy chờ xem, phản ứng của sáu nước "nòng cốt" trong tháng hai tới đây, dưới "ngọn cờ Băng-đung" mới do Indonesia dẫn dắt, sẽ phản ứng tích cực đến mức nào Báo cáo mới đây của Mỹ về tình hình khu vực và Biển Đông. Trong bối cảnh ấy, bước đi của Việt Nam sẽ được Mỹ soi rất kỹ.

vietmy1

Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tại Hà Nội hôm 25/8/2021 - AFP

Ngày 20/01, bài phóng sự từ đặc phái viên La Croix (Pháp) – "Ngày kỷ niệm đầu tiên ảm đạm của Biden" – cho thấy, sau khi bước vào phòng Bầu dục một năm, Tổng thống Biden đang ở trong hoàn cảnh khó khăn. Đại dịch và giá cả sinh hoạt tăng đang tác động đến tinh thần người Mỹ và ông Joe Biden dường như bất lực. Uy tín của Tổng thống xuống thấp, trong lúc năm nay là năm quan trọng, vì tháng 11/2022 sẽ diễn ra cuộc bầu cử giữa kỳ hai viện Quốc hội. Nếu tình hình tiếp tục xấu như hiện nay, cán cân quyền lực của Biden có thể bị đe dọa. Cũng có hy vọng ông Biden thường có những cú đột phá ngoạn mục vào phút chót. Năm 2020, ai ngờ từ vị trí ban đầu đứng cuối nhóm đua tranh trong đảng Dân Chủ, Biden đắc cử Tổng thống. Nhưng để có được đột phá trong năm 2022 này, ông Biden phải tìm được bàn đạp. Liệu quan hệ Mỹ – Việt có thể là một bàn đạp như thế ? [1].

Biden với Việt Nam : Mềm dẻo và linh hoạt hơn

Qua chuyến thăm của bà Phó Tổng thống Kamala Harris năm ngoái tại Việt Nam, Hoa Kỳ đã mang đến hai thông điệp rất rõ ràng. Thứ nhất, muốn thúc giục Việt Nam, cùng với Mỹ năng cấp quan hệ "đối tác toàn diện" giữa hai nước lên quan hệ "đối tác chiến lược". Thứ hai, công bố Kế hoạch hành động (một dạng Lộ trình chi tiết) để thúc đẩy tiến trình này. Sự cộng hưởng chiến lược giữa Mỹ và Việt Nam có thời gian tính. Bà Harris nói với báo giới : "Tôi tin rằng chuyến đi này báo hiệu sự khởi đầu của chương tiếp theo trong mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam". Vì vậy, thời gian để đẩy mạnh "chương tiếp theo", thực hiện "Kế hoạch hành động" nói trên không phải là kéo dài vô hạn. Vì vậy, cả Việt Nam và Mỹ phải hết sức tranh thủ thời cơ có một không hai. Việt Nam phải tận dụng tốt hơn nữa các cư hội do tập hợp lực lượng mới trong không gian Indo-Pacific tạo ra để có thể đáp ứng những thách thức hiện tại và tương lai, trên mọi lĩnh vực. [2].

Mới đây nhất, ngày 25/01/2022, Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Wendy Sherman vừa có cuộc gặp trực tuyến với Đại sứ Việt Nam tại Washington sắp mãn nhiệm là ông Hà Kim Ngọc. Thông cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, bà Thứ trưởng Sherman đã chúc mừng ông Hà Kim Ngọc kết thúc thành công nhiệm kỳ và những đóng góp của ông trong việc thúc đẩy quan hệ "đối tác toàn diện" Việt Nam – Hoa Kỳ. Hai bên cũng đã thảo luận về những nỗ lực chung nhằm khôi phục trở lại tốt hơn từ đại dịch Covid-19, những diễn biến ở Biển Đông và tiểu vùng sông Mekong và tầm quan trọng của nhân quyền. Trước đó, vào ngày 20/1, Cố vấn Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ Derek Chollet cũng đã có cuộc điện đàm với Đại sứ Hà Kim Ngọc nhằm tái khẳng định tầm quan trọng của quan hệ "đối tác toàn diện" Mỹ – Việt đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và Mekong [3].

Hồ sơ đối ngoại của Biden đối với Châu Á nói chung còn "khiêm tốn" trong năm đầu tiên. Câu hỏi đặt ra cho năm thứ hai này của Tổng thống Biden đó là "cạnh tranh song song với các hàng rào bảo vệ" có ý nghĩa như thế nào với Trung Quốc, những cam kết với đồng minh và đối tác mới nổi, trong đó có Việt Nam, có thể mang lại gì ? Nhất là khi đối mặt với các nguy cơ tiềm ẩn đáng báo động từ Trung Quốc liên quan đến Đài Loan và những xáo trộn trên Biển Đông. Mỹ và Việt Nam tiếp tục tăng cường quan hệ mang tính chiến lược, đặc biệt là an ninh biển. Mỹ đã tiếp tục hỗ trợ Việt Nam tăng cường năng lực an ninh hàng hải. Tháng sáu năm ngoái, Mỹ đã chuyển cho Việt Nam tàu cảnh sát biển 8021, đây là tàu tuần duyên lớn thứ hai mà Mỹ chuyển giao cho Việt Nam. Điều này là một ví dụ mới cho thấy tầm quan trọng của hợp tác an ninh biển trong quan hệ song phương trong bối cảnh hai bên có chung các mối lo ngại về an ninh trên biển, đặc biệt là ở Biển Đông [4].

Từ giữa năm ngoái, Bộ Tài chính Mỹ đã thông báo kết luận là Việt Nam không thao túng tiền tệ và như vậy, Mỹ đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các quốc gia mà chính quyền Donald Trump cho là đã thao túng tỷ giá hối đoái để làm lợi cho các hoạt động thương mại. Điều này cũng cho thấy là dưới thời Tổng thống Biden, Mỹ áp dụng một cách tiếp cận linh hoạt, mềm dẻo hơn với các đối tác, trong đó có Việt Nam, so với chính quyền Trump. Một điểm son trong bang giao song phương để thấy sự quan tâm của Mỹ đối với Việt Nam, đó là việc Mỹ viện trợ vắc-xin ngừa Covid-19 quy mô lớn cho Việt Nam. Cho tới nay, Mỹ là nước viện trợ vắc-xin nhiều nhất cho Việt Nam, với hơn 20 triệu liều. Đó là sự hỗ trợ rất kịp thời, giúp Việt Nam có được tốc độ phủ vắc-xin nhanh hơn, đối phó tốt hơn với đại dịch này. Có lẽ nhờ sự điều chỉnh như vậy và nhờ áp lực trong quan hệ song phương không còn lớn như trước, Việt Nam hiện nay tiếp tục có mức xuất siêu lớn sang Mỹ. Mỹ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch ước tính là 95,6 tỷ đôla. Quan hệ kinh tế, thương mại, tiếp tục có những bước phát triển vững chắc. Cuộc hội thảo trực tuyến gần đây nhất xoay quanh tiến trình khắc phục hậu quả chất da cam dioxin cho thấy, Việt Nam và Mỹ đang triển khai những hướng đi chung nhằm thực hiện chương trình trong năm 2022 này [5].

Năm nay Mỹ – Việt đều có tân Đại sứ

Việc thay đổi Trưởng Cơ quan đại diện (Đại sứ) chỉ là một thủ tục "đến hẹn lại lên", ít khi là dấu mốc của thay đổi chính sách. Tuy nhiên, việc nay mai hai ông, Marc Knapper sẽ sang Việt Nam và Nguyễn Quốc Dũng sẽ sang Hoa Kỳ để bắt đầu nhiệm kỳ của mình, dấy lên một số hy vọng. Hôm 21/01 vừa qua, Đại sứ Knapper đã đưa ra lời chúc Tết trong một buổi gặp trực tuyến do đương kim Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Hà Kim Ngọc tổ chức quy tụ nhiều người Việt tại Mỹ và những người bạn Mỹ của Việt Nam. Hôm 13/7 năm ngoái, trong phiền điều trần trước Uỷ ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ khi được bổ nhiệm làm Đại sứ tại Việt Nam, Marc Knapper hứa sẽ thúc đẩy vấn đề nhân quyền cho Việt Nam. Đại sứ Knapper đã từng là Tham tán Chính trị tại Đại sứ quán Mỹ ở Việt Nam từ năm 2004 đến năm 2007 [6].

Đại sứ Nguyễn Quốc Dũng, từng là Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Quan chức cao cấp (SOM ASEAN) của Việt Nam, đã nhận Quyết định bổ nhiệm làm Đại sứ tại Mỹ từ Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc hôm 20/01/2022. Mới đây, ông Dũng làm trưởng đoàn công tác của Bộ Ngoại giao làm việc tại Nghệ An và các tỉnh. Trong buổi làm việc, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Ngọc Hoa đã chúc mừng ông Nguyễn Quốc Dũng được bổ nhiệm làm Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ, nhiệm kỳ 2022 – 2024. Theo đó, Phó Chủ tịch UBND tỉnh bày tỏ mong muốn Thứ trưởng Bộ Ngoại giao trên cương vị mới, với trọng trách mới sẽ quan tâm kết nối để Nghệ An có cuộc làm việc chính thức với Hiệp hội thương mại Mỹ tại Việt Nam, qua đó xúc tiến thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp Mỹ vào Nghệ An [7].

Tại phiên điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ năm ngoái, ông Knapper nhấn mạnh mục tiêu hàng đầu của mình khi được phê chuẩn làm Đại sứ tại Việt Nam là thúc đẩy quan hệ Việt – Mỹ, trong đó cam kết hàng đầu là hợp tác an ninh song phương. Ông đánh giá cao quan hệ hai nước chuyển biến sâu sắc, từ quá khứ xung đột sang bình thường hóa ngoại giao và trở thành đối tác toàn diện như hiện nay. Tuy nhiên, Knapper tin rằng quan hệ Mỹ – Việt có thể tiến xa hơn nữa. Ông bày tỏ niềm tin vào những lợi ích lẫn quan ngại mà Mỹ và Việt Nam cùng chia sẻ trong các vấn đề khu vực, trong đó có tình hình Biển Đông, khẳng định Việt Nam là một trong những "đối tác mạnh mẽ" của Mỹ trong khu vực. Bên cạnh an ninh, Knapper muốn nỗ lực đóng góp cho ba lĩnh vực khác trong quan hệ hai nước gồm thương mại đầu tư, giải quyết di sản chiến tranh và ngoại giao nhân dân [8].

vietmy2

Tân Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Marc Knapper tuyên thệ nhậm chức ở Bộ Ngoại giao Mỹ hôm 4/1/2022. Hình : Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội

Sức ép từ sân khấu chính trị khu vực

Các Đại sứ là những "cần ăng-ten" của các lãnh đạo từ mỗi nước, hẳn nhiên có vị trí đặc biệt. Để quan hệ Việt – Mỹ có được đột phá trong năm nay, Hoa Kỳ chắc chắn đã nghiên cứu kỹ các động hướng chiến lược của lãnh đạo Việt Nam từ sau Đại hội 13 của Đảng cộng sản Việt Nam. Cho đến nay, Việt Nam chưa cử bất cứ đoàn cấp cao nào, từ Đảng và Nhà nước, sang Trung Quốc để "báo cáo" về kết quả Đại hội là một chỉ dấu quan trọng phản ánh đường lối phần nào còn giữ được tính độc lập, tự chủ trong bang giao với Trung Quốc. Hẳn nhiên, bí mật công khai là, trong bất cứ tình huống nào, sức ép mọi mặt của Bắc Kinh đối với Hà Nội không bao giờ thuyên giảm. Đặc biệt, gần đây nhất, Trung Quốc kêu gọi Việt Nam sớm nâng cấp quan hệ "đối tác hợp tác chiến lược toàn diện" lên quan hệ "đối tác cùng chung vận mệnh Việt – Trung" để bảo vệ chủ nghĩa xã hội thế giới (?!). Mặc dầu vậy, trong lần tiếp xúc giữa hai ngoại trưởng Trung – Việt gần đây nhất, phía Việt Nam vẫn "phớt lờ" đề nghị này của Trung Quốc [9].

Những ngày này, Trung Quốc không ngừng gia tăng các hoạt động "dằn mặt" Việt Nam ở đất liền và trên cả biển đảo [10]. Trong bối cảnh ấy, phát biểu ngày 24/01/2022 của Phó Trợ lý Ngoại trưởng Constance Arvis, đã giải thích cơ sở để các bên phản đối yêu sách của Trung Quốc có ý nghĩa thời sự. Nghiên cứu vừa công bố của Mỹ là nền tảng quan trọng cho bạn bè và đồng minh có thể rút ra để phản đối các yêu sách của Trung Quốc. Mỹ hy vọng rằng, đây là một phần trong nỗ lực không ngừng của các quốc gia theo thông lệ quốc tế nhằm đẩy lùi các tuyên bố chủ quyền bất hợp pháp của chính phủ Trung Quốc. Bà Arvis cũng hấn mạnh, ngoài 10 thành viên ASEAN, báo cáo cũng giúp các nước khác có thể công khai chỉ trích Bắc Kinh vì không tuân theo phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài [11].

Nước Mỹ không chỉ tuyên bố, nước Mỹ còn hành động trên thực địa. Hôm 25/01/2022, Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết, các nhóm tác chiến tàu sân bay của nước này đã tiến vào khu vực Biển Đông để tập trận. Các tàu Hải quân Mỹ thường xuyên đi gần các đảo do Trung Quốc chiếm đóng ở Biển Đông để thách thức các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, cũng như đi qua eo biển Đài Loan, trước sự giận dữ của Bắc Kinh. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cho biết hai Nhóm tấn công tàu sân bay của Hải quân Hoa Kỳ, dẫn đầu là các tàu sân bay USS Carl Vinson và USS Abraham Lincoln, đã bắt đầu hoạt động ở Biển Đông vào chủ nhật. Các nhóm tác chiến tàu sân bay sẽ thực hiện các cuộc tập trận bao gồm hoạt động tác chiến chống tàu ngầm, tác chiến trên không và hoạt động ngăn chặn hàng hải để tăng cường khả năng sẵn sàng chiến đấu, tuyên bố ghi [12].

Quả bóng "đột phá" phải chăng hiện đang ở trên sân Việt Nam và các nước "nòng cốt" của ASEAN. Hãy chờ xem, phản ứng của sáu nước "nòng cốt" trong tháng hai tới đây, dưới "ngọn cờ Băng-đung" mới do Indonesia dẫn dắt, sẽ phản ứng tích cực đến mức nào Báo cáo mới đây của Mỹ về tình hình khu vực và Biển Đông. Trong bối cảnh ấy, bước đi của Việt Nam sẽ được Mỹ đánh giá rất kỹ.

Hoàng Trường Sa

Nguồn : RFA, 27/01/2022

Tham khảo :

1. Một năm lãnh đạo Hoa Kỳ, Biden sa lầy, dân Mỹ thất vọng

2. Quyền, tiền và ngoại giao "củ chuối"

3. Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ chúc mừng Đại sứ sắp mãn nhiệm Hà Kim Ngọc

4. Chính sách của Biden đối với Việt Nam : mềm dẻo, linh hoạt hơn

5. Chuyên gia Việt Nam : Mỹ có thể tăng tiền hỗ trợ y tế cho nạn nhân chất độc da cam ?

6. Tân Đại sứ Mỹ tại Việt Nam chúc Tết người Việt

7. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng thăm và làm việc tại Nghệ An

8. Tân đại sứ Mỹ dày dạn kinh nghiệm với Việt Nam

9. Thúc đẩy quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc

10. "Dây thòng lọng" nguy hơn xe ứ đọng ở biên giới

11. Mỹ giải thích lý do công bố báo cáo m giớới nhất về Biển Đông

12. Tàu sân bay Mỹ ở Biển Đông, Đài Loan báo cáo sự xâm nhập mới của Trung Quốc 

Additional Info

  • Author Hoàng Trường Sa
Published in Diễn đàn

Lời cảnh báo không dễ bỏ qua !

Lê Thế Hùng, RFA, 05/02/2021

Ưu tiên địa-chính trị và chiến lược

Vậy là Đại hội XIII Đảng cộng sản Việt Nam chỉ là một cột mốc mang tính ước lệ. Dư luận trong và ngoài Việt Nam hầu như không ai chờ đợi đột phá nào theo hướng tiến bộ từ đường lối đối nội lẫn đối ngoại. Tuy nhiên, trước, trong và sau thời gian Đại hội đã lần lượt bùng nổ hàng loạt các biến cố quốc tế mà theo giới phân tích sẽ có ảnh hưởng đến tầm nhìn của dàn lãnh đạo mới đối với cục diện khu vực và thế giới. Thay đổi chính quyền ở Mỹ, làn sóng biểu tình chống Putin, ủng hộ nhà đối lập Navalny ở nước Nga, đảo chính quân sự tại Myanmar và lập trường ngược nhau của các nước lớn đối với cuộc đảo chính ấy. Việt Nam vừa tăng cường đàn áp các nhà bất đồng chính kiến, vừa theo dõi chặt chẽ các sự kiện liên quan.

canhbao1

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại phiên bế mạc (trên màn hình) Đại hội 13 Đảng cộng sản Việt Nam ở Hà Nội hôm 1/2/2021 - Reuters

Không phải ngẫu nhiên, đúng vào ngày 3/2/2021, Đài phát thanh VOA (Hoa Kỳ) có bài phân tích "Vì sao chính quyền Trump không lên án hay trừng phạt Việt Nam ?". Trong khi giữa nhiệm kỳ của mình, Tổng thống Trump đã từng lên tiếng chỉ trích Việt Nam một cách công khai rằng nước này "lợi dụng Mỹ còn tệ hại hơn cả Trung Quốc". Vào cuối nhiệm kỳ, chính quyền của ông sau nhiều lần hăm dọa cuối cùng cũng đã liệt Hà Nội vào danh sách "thao túng tiền tệ". Tuy nhiên, chỉ mới dán mác thao túng thôi, chứ trên thực tế chưa tiến hành áp đặt bất kỳ một biện pháp trừng phạt nào.

Theo các chuyên gia, đằng sau lời cáo buộc để lại cho tân Nội các Biden xử lý tiếp, đã diễn ra hàng loạt các cuộc gặp gỡ và điện đàm giữa giới lãnh đạo Hà Nội với các nhân vật chủ chốt trong chính quyền Trump, với mục đích là nhằm chuyển tải thông điệp hai bên cố gắng "duy trì đối tác toàn diện", trong đó phía Hà Nội thì nỗ lực "biện hộ", "xoa dịu", còn Washington thì vừa "dọa", vừa "ve vãn". Có hai nguyên nhân quen thuộc xưa nay được VOA tái khẳng định nhân dịp này để đưa ra lời giải đáp cho câu hỏi nói trên.

Nguyên nhân thứ nhất, qua 25 năm bình thường hóa quan hệ, chính phủ Mỹ coi nhẹ yếu tố ý thức hệ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa của Việt Nam. Trong cái nhìn thuộc về bản chất, Mỹ nhận ra Việt Nam không còn là một thể chế cộng sản nữa, cho nên người Mỹ có cách ứng xử khá thực tế ! Nguyên nhân thứ hai, về mặt địa-chính trị và chiến lược, Hoa Kỳ và các đồng minh cần tranh thủ Việt Nam, vì Việt Nam có vị thế địa-chính trị và tầm quan trọng chiến lược ở Đông Nam Á, để từ đó Mỹ có thể mở rộng phạm vi ảnh hưởng trật tự thế giới dựa trên nguyên tắc luật lệ.

canhbao2

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng bí thư kiêm Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng ở Hà Nội hôm 27/2/2019. Reuters

Trump lên án chủ nghĩa cộng sản Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc, chỉ trích các mô hình chính trị ở Venezuela, Cuba là do lợi ích chiến lược của Mỹ đối với các nước này không song trùng. Mỹ phê phán các mô hình chính trị và nêu đích danh các nhà cầm quyền của mấy nước ấy là để gây sức ép, phục vụ cho ý đồ của Mỹ. Trường hợp Việt Nam, tuy Việt – Mỹ có hệ thống chính trị và ý thức hệ khác nhau, nhưng về ý đồ chiến lược, giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có nhiều quyền lợi song trùng, đặc biệt trong việc đối phó với Trung Quốc. Vì vậy, cho đến nay, Mỹ không đề cập nhiều về mặt ý thức hệ trong bang giao với Việt Nam.

Tuy nhiên, trong quá trình chuẩn bị cho Đại hội XIII, Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng vẫn yêu cầu xử lý vấn để biển, đảo ngang với đối phó các thế lực thù địch chống phá Đảng và Nhà nước (tức nguy cơ từ Tàu và Mỹ là ngang nhau). Tại Đại hội XIII, Đại tướng – Bộ trưởng Công an Tô Lâm cũng nhấn mạnh ba thách thức đe dọa đến sinh mệnh của đảng cộng sản và sự tồn vong chế độ cộng sản. Qua đó có thể thấy, dàn lãnh đạo mới hậu đại hội nhiều khả năng sẽ đặt nguy cơ chuyển hóa, tự chuyển hóa về chính trị nội bộ và nhiệm vụ đàn áp xã hội dân sự cao hơn nguy cơ đánh mất chủ quyền biển đảo vào tay Trung Quốc.

Đặc biệt năm 2021 này, có thể chính phủ Biden sẽ triệu tập "Hội nghị thượng đỉnh các nền dân chủ" nhằm mục đích khẳng định tinh thần và quyết tâm chung của các quốc gia trong thế giới tự do đối với tiến trình dân chủ hóa trên toàn cầu. Với tư cách là một chế độ độc tài và độc tôn, Hà Nội nhiều khả năng sẽ không được mời tham dự sự kiện nhân văn như vậy. Mà có được mời Việt Nam chưa chắc đã dám tham gia. Như giới phân tích cảnh báo, bản thân sự kiện không phải là vấn đề, mà vấn đề là ở chỗ, nó báo hiệu một điều gì đó mới mẻ về thế giới quan của tân Tổng thống Biden. Thông điệp có thể là, Hoa Kỳ sẽ hợp tác ít hơn với các quốc gia độc tài, toàn trị ; nhiều hơn với các đối tác dân chủ.

Liệu quan hệ có bị trật đường ray ?

Trong khi đó, việc không tìm ra người kế vị chức Tổng bí thư, cho thấy sự mất phương hướng và chia rẽ nghiêm trọng trong nội bộ Đảng cộng sản Việt Nam. Điều này là kết quả tất yếu của quá trình đổi mới tư duy kinh tế suốt mấy chục năm qua nhưng về chính trị thì càng ngày càng phản tiến bộ và đi vào ngõ cụt. Sau hàng trăm cuộc hội thảo, cho đến nay Đảng cộng sản Việt Nam vẫn chưa đưa ra được một định nghĩa rạch ròi, tường minh, kinh tế thị trường định hướng XHCN là cái gì. Tầng lớp kỹ trị gia tăng trong hàng ngũ lãnh đạo đã khiến cho nhóm giáo điều cảm thấy bất an. Dư luận quốc tế đánh giá việc ông Trọng bám giữ quyền lực đến cùng, bằng mọi thủ đoạn, cho thấy hệ thống chính trị Việt Nam đang bị "xơ cứng động mạch", hệ thống ấy đang ngăn dòng máu mới dẫn tới não bộ (có thể gây ra chứng bại não).

canhbao4

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc (hàng dưới bên trái) và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (hàng dưới bên phải) tại Đại hội 13 ở Hà Nội hôm 1/2/2021. Hai người đều được bầu lại vào Bộ Chính trị khóa 13 dù đã quá tuổi quy định.

Tiếp tục nhìn vào cơ cấu nhân sự sau Đại hội lần này, thấy khá rõ sự hội tụ của nhiều nhân tố bất bình thường có thể dẫn tới thời mạt của một triều đại sau 55 năm. Đặc biệt, sự nổi lên của các nhóm quyền lực địa phương trong cơ cấu nhân sự hậu đại hội sẽ là mầm móng cho những trận thư hùng đoạt vị tiếp theo, trong đó nhóm Nghệ Tĩnh đứng đầu các nhóm địa phương với 24 ủy viên trung ương chiếm 13%, 5 ủy viên Bộ chính trị chiếm 28%. Nhóm miền Bắc tính từ Thanh Hóa trở ra, đứng đầu các nhóm vùng miền với 91 ủy viên trung ương chiếm 51% và 9 ủy viên Bộ Chính trị chiếm 50%. Nếu bộ gen "trí-phú-địa-hào đào tận gốc trốc tận rễ", "công bằng không bằng công nông" nổi trội, thì dưới tác động của nhóm Nghệ Tĩnh, chưa biết ban lãnh đạo mới có cứng lên trong quan hệ với Mỹ hay không.

Tuy nhiên, có lập luận lạc quan hơn, tuy cũng chưa hoàn toàn chắc chắn. "Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời". Câu ngạn ngữ này thuần Việt, không có trong tiếng Tàu. Theo triết lý ấy, đừng nghĩ là phe Nghệ Tĩnh vẫn nghèo mạt rệp như xưa và sẽ "cứng" đến cùng, không thỏa hiệp với "đế quốc Mỹ". Võ Kim Cự trước đây chả là gốc Hà Tĩnh đó sao. Nhưng y đã ôm cả va li tiền (tính chuồn ra nước ngoài) nhờ đưa được Fomosa vào Vũng Áng mà hệ luỵ và vết nhục của sự cố "rước voi về giày mả tổ" ấy thì đến "ba đời" Đảng cộng sản Việt Nam vẫn không thể gột rửa nổi. Nhưng dưới thể chế "kim tiền" hiện nay, cả trong đảng lẫn ngoài xã hội, chưa ai đoán trước được tới đây, Trung Quốc hay Mỹ sẽ chiếm thế thượng phong trong cuộc "đu dây" của Hà Nội.

Nhà nghiên cứu Derek J. Grossman được biết đến là chuyên gia cao cấp từ Trung tâm chính sách Châu Á – Thái Bình Dương thuộc RAND (một tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ), trong bài viết mới đây đăng trên Tạp chí "The Diplomat" ngày 1/2/2021 có nêu ra một số tình huống đáng để suy nghẫm. Cùng với các kịch bản của Grossman, có thể bổ sung thêm một số tình huống khác khiến bang giao Mỹ – Việt tới đây quả là có nguy cơ "trật đường ray" thật.

Thứ nhất, tình hình nhân quyền ở Việt Nam ngày càng tồi tệ. Đảng, Nhà nước tiếp tục chiến dịch "khủng bố trắng hậu Đại hội" đối với xã hội dân sự dưới mọi hình thức. Thứ hai, triển khai "Báo cáo Quốc gia về Thực trạng Nhân quyền" hàng năm của Bộ Ngoại giao Mỹ, khiến Việt Nam từ bất chấp đến có phản ứng tiêu cực hơn, vì tự tin vào vị thế địa-chính trị và nghĩ rằng Mỹ phải "xuống nước" với mình. Thứ ba, thái độ ngược nhau giữa Mỹ và Tàu trong phản ứng trước xu hướng thụt lùi dân chủ ở Myanmar, gây hoang mang cho Hà Nội. Thứ tư, Hoa Kỳ có đường lối cứng rắn hơn đối với những đồng minh "ruột" của Việt Nam là Trung Quốc và Nga trong các vấn đề dân chủ nhân quyền.

Tình huống thứ năm, xẩy ra điều Mỹ đã cảnh báo : Các chính sách và thực tiễn không lành mạnh góp phần vào việc định giá thấp tiền tệ gây hại cho người lao động và doanh nghiệp Hoa Kỳ cần phải được chấm dứt. Nếu Washington quyết định trừng phạt Hà Nội vì lý do này thì thật rắc rối, nhất là trong mùa đại dịch Covid-19. Khi bị đánh vào cái "dạ dày" và cái "túi tiền" của Đảng và chính phủ mới thì Đảng và Nội các của chính phủ mới sẽ phải cầu viện phương Bắc. Nếu điều này xẩy ra, Việt Nam buộc phải thỏa hiệp và nhượng bổ nhiều hơn với Trung Quốc trong vấn đề biển đảo. Giá trị địa-chính trị của Việt Nam trong quan hệ với Mỹ hiển nhiên sẽ bị giảm đi đáng kể.

Một cách không may mắn – nếu nhìn từ tương lai của người dân trong nước – khi tất cả năm kịch bản nói trên xẩy ra cùng một lúc hoặc các kịch bản đan xen, tương tác với nhau, hệ luỵ thật khôn lường. Lúc ấy, không chỉ bang giao với Mỹ, mà ngay cả định hướng đối ngoại nói chung có thể biến dạng. Chưa biết được "nhà buôn" Trần Tuấn Anh sẽ chèo lái con thuyền ngoại giao Việt Nam theo hướng nào (Nếu tin đồn ông Tuấn Anh sẽ ngồi vào ghế của Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh là đúng).

Lê Thế Hùng

Nguồn : RFA, 05/02/2021

**********************

Những vấn đề nào có thể làm quan hệ Việt – Mỹ chệch đường ray ?

Derek Grossman, Nghiên cứu quốc tế, 03/02/2021

Giờ đây, khi Hoa Kỳ và Việt Nam đã có dàn lãnh đạo mới, hai nước cần phải xem xét các bước tiếp theo trong quan hệ song phương. Trong bốn năm qua, chính quyền Trump đã tận dụng động lực được vun đắp bởi các chính quyền trước để làm sâu sắc hơn "quan hệ đối tác toàn diện" giữa Washington với Hà Nội, bao gồm cả trong lĩnh vực an ninh. Sự hung hăng ngày càng tăng của Trung Quốc trong những năm gần đây trên Biển Đông, nơi Việt Nam có tranh chấp chủ quyền chồng chéo với Trung Quốc, càng giúp củng cố hơn nữa quan hệ đối tác Việt – Mỹ, biến mối quan hệ này thành một trong những điểm sáng tiêu biểu nhất trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump.

trat1

Tổng thống Trump và Thủ tướng Phúc vẫy chào các em thiếu nhi tại Phủ Chủ tịch. (Nguồn : Nhà Trắng)

Nếu chính quyền Biden chỉ đơn giản giữ nguyên cách tiếp cận như vậy thì động lực của quan hệ song phương hầu như sẽ được bảo toàn. Những dấu hiệu ban đầu đầy hứa hẹn. Ví dụ, nhóm Biden đã liên tục nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường các liên minh và quan hệ đối tác của Hoa Kỳ, bao gồm cả với Việt Nam. Chính quyền Biden tiếp tục có quan điểm cứng rắn hơn với Trung Quốc, coi nước này là "đối thủ cạnh tranh chiến lược" và chỉ trích áp lực quân sự của Trung Quốc lên Đài Loan.

Tuy nhiên, Tổng thống Biden cũng đã cam kết triệu tập "Hội nghị thượng đỉnh các nền dân chủ" vào năm 2021 để "làm mới tinh thần và mục đích chung của các quốc gia trong Thế giới Tự do". Với tư cách là một chế độ độc đảng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam có lẽ sẽ không được mời tham dự một sự kiện như vậy. Nhưng bản thân sự kiện không phải là vấn đề, mà nó có thể báo hiệu về thế giới quan của Biden : rằng Hoa Kỳ nên tìm kiếm ít hợp tác hơn với các đối tác chuyên chế và hợp tác nhiều hơn với các đối tác dân chủ so với trước đây để chống lại các chế độ chuyên chế. Theo đó, Biden đã bổ nhiệm một vị trí giám đốc cấp cao mới trong Hội đồng An ninh Quốc gia phụ trách vấn đề dân chủ và nhân quyền, một lần nữa báo hiệu rằng một sự thay đổi sắp xảy ra.

Việt Nam có lẽ lo ngại rằng hồ sơ nhân quyền kém cỏi sẽ khiến nước này trở thành mục tiêu phù hợp cho những lời chỉ trích mạnh mẽ hơn từ phía Hoa Kỳ so với thời chính quyền Trump, hoặc thậm chí thời Obama. Hà Nội sẽ đặc biệt chú ý đến việc xuất bản "Báo cáo Quốc gia về Thực tiễn Nhân quyền" hàng năm của Bộ Ngoại giao để xem chính quyền Biden đánh giá Việt Nam như thế nào, không chỉ trong báo cáo mà quan trọng hơn là trong các nhận xét công khai nếu có. Dưới thời chính quyền Trump, các tuyên bố báo chí riêng biệt không được đưa ra tại thời điểm xuất bản báo cáo. Sự chỉ trích công khai cũng thỉnh thoảng xảy ra, đặc biệt là khi các nhà hoạt động hoặc nhà báo thuộc tổ chức xã hội dân sự bị bắt giữ, nhưng sự chỉ trích này thường được giữ ở mức tối thiểu.

Ngoài ra, Hà Nội sẽ đề phòng bất kỳ sự chỉ trích nào của Mỹ đối với hệ thống chính trị của họ xuất phát từ việc Hoa Kỳ muốn tái nhấn mạnh việc bảo tồn (và thúc đẩy ?) dân chủ. Về vấn đề này, Hà Nội đang theo dõi sát sao việc Nhà Trắng chỉ trích mạnh mẽ các tiễn tiến chính trị hiện nay ở Myanmar và hàm ý đối với Việt Nam. Nền tảng quan hệ Việt – Mỹ giúp mở đường cho chuyến thăm đầu tiên trong lịch sử của một tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam đến Nhà Trắng hồi tháng 1 năm 2015 là sự tôn trọng hệ thống chính trị của nhau. Bất kỳ sự thay đổi nào của Hoa Kỳ trong quan điểm này có thể khuyến khích những người theo đường lối bảo thủ cứng rắn ở Việt Nam, những người tìm cách tránh sự can thiệp của Hoa Kỳ vào chính trị nội bộ của đất nước.

Một nguyên nhân khác gây lo ngại là trong lĩnh vực thương mại song phương. Hồi tháng 12, chính quyền Trump đã xác định Việt Nam là quốc gia thao túng tiền tệ. Theo Đại diện Thương mại Hoa Kỳ trong những ngày cuối của chính quyền Trump, "các hành vi, chính sách và thực tiễn không công bằng góp phần vào việc định giá thấp tiền tệ gây hại cho người lao động và doanh nghiệp Hoa Kỳ, và cần phải được giải quyết". Nhưng cuối cùng, chính quyền Trump đã không có bất kỳ hành động nào vào phút chót đối với Việt Nam. Chưa biết liệu chính quyền Biden có tiến hành xem xét lại vụ việc này và có hành động chống lại Việt Nam hay không, nhưng nếu xảy ra, điều đó chắc chắn sẽ gây căng thẳng cho quan hệ song phương.

Cuối cùng, chính quyền Biden sẽ sẵn sàng có một đường lối cứng rắn hơn đối với quốc gia bạn bè truyền thống của Việt Nam là Nga. Trong cuộc điện đàm đầu tiên với Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 26 tháng 1, Tổng thống Biden đã gây sức ép với Putin trên một loạt các mối quan tâm của Hoa Kỳ, bao gồm cả việc Moskva bị cáo buộc tham gia vào một chiến dịch gián điệp mạng lớn cũng như vụ bắt giữ nhà lãnh đạo đối lập Alexei Navalny. Cách tiếp cận cứng rắn hơn của Biden cũng có thể bao gồm việc tăng cường thực thi Đạo luật chống các đối thủ của Mỹ thông qua đe dọa trừng phạt (CAATSA) đối với các đồng minh và đối tác. Đạo luật CAATSA cho phép Mỹ áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với các quốc gia mua thiết bị quân sự của Nga. Do khoảng 80% hệ thống vũ khí của Việt Nam là do Liên Xô hoặc Nga chế tạo, CAATSA có thể có tác động lớn đến an ninh của Việt Nam. Chính quyền Biden vẫn chưa bình luận gì về CAATSA và chưa rõ liệu họ có sẵn sàng miễn trừ áp dụng đạo luật cho một số quốc gia nhất định, bao gồm Việt Nam, hay không. Nếu không có sự miễn trừ như vậy, Washington có thể có biện pháp trừng phạt Hà Nội trong tương lai.

Mặc dù có những lý do xác đáng để đặt câu hỏi về quỹ đạo của quan hệ Việt – Mỹ trong những năm tới, nhưng động lực chính vẫn mang tính tích cực và có khả năng sẽ tiếp tục như vậy. Cả hai nước đều tôn trọng lẫn nhau và có lợi ích chung trong việc đối phó với sức mạnh kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc. Mọi xích mích nảy sinh có thể sẽ được xử lý qua đường ngoại giao để tránh gây thiệt hại lớn hơn cho quan hệ song phương. Nhưng tất nhiên, không có gì là chắc chắn.

Derek Grossman

Nguồn : "How US-Vietnam Ties Might Go Off the Rails", The Diplomat, 01/02/2021.

Trần Hùng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 03/02/2021

Derek Grossman là nhà phân tích quốc phòng cấp cao tại RAND Corporation, và là giáo sư trợ giảng tại Đại học Nam California.

Additional Info

  • Author Derek Grossman, Trần Hùng
Published in Diễn đàn