Thông Luận

Ai kế vị Đạt Lai Lạt Ma thứ 14chỉ là vấn đề thời gian, khi vị Đạt Lai Lạt Ma hiện tại sẽ 89 tuổi vào năm 2024. Với Phật giáo Tây Tạng, việc chọn Đạt Lai Lạt Ma là một tiến trình truyền thống mang đậm màu sắc tôn giáo huyền bí ; trong khi với Trung Quốc, Đạt Lai Lạt Ma thứ 15 phải là nhân vật do Bắc Kinh sắp đặt. 

Đạt Lai Lạt Ma tại Radio City Music Hall, New York City, ngày 20/5/2010 (ảnh : Mario Tama/Getty Images)

Một Đạt Lai Lạt Ma được chọn như thế nào ?

"Sự tái sinh của Đức Đạt Lai Lạt Ma, tương lai của Đạt Lai Lạt Ma, nằm trong tay của chính tôi. Trước khi qua đời, tôi sẽ để lại di chúc… Từ năm 1969, tôi đã nói rõ [rằng] thể chế Đạt Lai Lạt Ma có nên tiếp tục hay không [là] tùy thuộc vào người Tây Tạng. Luân hồi không quan trọng. Điều quan trọng là giáo lý Đức Phật được duy trì", Đức Đạt Lai Lạt Ma nói vào năm 2019 tại tư dinh ở Dharamshala, Ấn Độ. Đạt Lai Lạt Ma cũng nhấn mạnh ông có thể chỉ định người kế nhiệm trước khi qua đời hoặc tổ chức trưng cầu dân ý. Trước đó, năm 2007, ông thậm chí nói vị Đạt Lai Lạt Ma kế tiếp cũng có thể là phụ nữ. 

Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, Tenzin Gyatso, khoảng năm 1955 (ảnh : FPG/Archive Photos/Getty Images)

Theo truyền thống, một vị Đạt Lai Lạt Ma được "tìm thấy" hoặc "được phát hiện" khi các nhà sư Phật giáo Tây Tạng tìm kiếm hóa thân của vị Đạt Lai Lạt Ma trước đó. Đức Đạt Lai Lạt Ma hiện tại – tức Tenzin Gyatso, còn có tên Lhamo Thondup – được tìm thấy khi mới hai tuổi, trong một gia đình nông dân ở làng Taktser thuộc tỉnh Amdo, Tây Tạng. Sau cái chết của Đạt Lai Lạt Ma thứ 13, một nhóm nhà sư bắt đầu tìm người kế vị, dựa vào một số dấu hiệu. Trang web Đạt Lai Lạt Ma liệt kê hai dấu hiệu :

Thứ nhất, đầu của thi thể ướp xác của Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 13, qua đời năm 1933, bỗng quay từ Nam sang Đông Bắc, cho thấy đó là hướng cần đến để tìm vị Đạt Lai Lạt Ma tương lai. 

Thứ hai, vị nhiếp chính của Đạt Lai Lạt Ma thứ 13 linh kiến thấy có những dấu hiệu bất thường ở hồ thiêng Lhamoi Lhatso, với các ký tự Tây Tạng "Ah", "Ka" và "Ma" nổi trên mặt nước ; cùng hình ảnh một tu viện ba tầng với mái ngọc lam và vàng ; và con đường chạy từ đó đến một ngọn đồi. 

Ông cũng thấy một ngôi nhà nhỏ có cái máng xối hình thù kỳ lạ. Vị nhiếp chính tin rằng ký tự "Ah" ám chỉ Amdo, tỉnh phía Đông Bắc. Thế là nhóm tìm kiếm, với sự dẫn đầu của nhà sư Kewtsang Rinpoche, được cử đi. Sau nhiều ngày vất vả, họ tìm thấy tu viện Kumbum, đúng là có ba tầng. Sau khi đi khắp những làng lân cận, họ cuối cùng tìm được ngôi nhà giống với miêu tả trong linh kiến của vị nhiếp chính. 

Cải trang thành thường dân và xin ngủ nhờ qua đêm, họ chú tâm để ý đứa con út trong nhà. Gần như ngay lập tức, họ tin rằng đây đích thị là Đạt Lai Lạt Ma tương lai, khi cậu bé luôn miệng nói "Sera lama, Sera lama". Sera là tu viện của Kewtsang Rinpoche, vị sư dẫn đầu nhóm tìm kiếm. Vài ngày sau, họ trở lại. Lần này, họ mang theo một số vật thuộc sở hữu Đạt Lai Lạt Ma thứ 13 và một số vật phẩm tương tự nhưng không phải của vị Đạt Lai Lạt Ma quá cố. 

Thử bao nhiêu lần, cậu bé vẫn nhận biết chính xác những món thuộc về Đạt Lai Lạt Ma thứ 13 và nói "Nó là của tôi. Nó là của tôi". Đến lúc đó, nhóm Kewtsang Rinpoche tin rằng họ đã tìm được hóa thân mới của Đạt Lai Lạt Ma. Họ đưa cậu bé về thủ đô Lhasa. Năm 1940, Tenzin Gyatso chính thức đảm nhận vai trò Đạt Lai Lạt Ma thứ 14. Theo truyền thống Phật giáo Tây Tạng, quá trình tương tự cũng phải được thực hiện trong việc tìm ra Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 15…

Đạt Lai Lạt Ma và lãnh đạo phe thiểu số Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi trong cuộc gặp vào Tháng Sáu 2016 tại Washington DC (ảnh : Chip Somodevilla/Getty Images)

Đạt Lai Lạt Ma và Tổng thống Bill Clinton, Washington DC, Tháng Mười Một 1998 (ảnh : White House)

Đạt Lai Lạt Ma và Tổng thống George W. Bush, Washington DC, Tháng Mười 2007 (Chip Somodevilla / Getty Images)

Đạt Lai Lạt Ma và Thái tử Anh Charles (ảnh : Tim Graham Photo Library via Getty Images)

Tây Tạng trong địa chính trị thế kỷ 21

Cộng đồng lưu vong Tây Tạng với khoảng 150,000 người sống rải rác thế giới ngày càng đối mặt nguy cơ đánh mất bản sắc khi một thế hệ trẻ không còn hoặc giữ lại rất ít ký ức về quê hương cội nguồn. Trong hơn sáu thập niên kể từ khi vượt Hi Mã Lạp Sơn để thoát cuộc xâm lược Trung Quốc vào năm 1959, Đạt Lai Lạt Ma luôn nỗ lực duy trì và thống nhất người dân của ông, đưa cuộc đấu tranh của dân tộc họ thành vấn đề chính trị quốc tế gây chú ý toàn cầu. 

Trong vai trò lãnh tụ tinh thần, Đạt Lai Lạt Ma làm tốt việc lôi kéo và đánh động sự quan tâm thế giới về số phận dân tộc mình cũng như về tình cảnh bi thảm của Phật giáo Tây Tạng dưới sự áp bức Trung Quốc. Người Tây Tạng – cũng như thế giới – không thể tưởng tượng một Tây Tạng không có Ngài.

Đức Đạt Lai Lạt Ma hiện tại là hóa thân thứ 14 của vị Đạt Lai Lạt Ma đầu tiên (sinh năm 1391) ; và cũng được coi là hóa thân của Quán Thế Âm (Avalokitesvara). Ông là lãnh tụ tinh thần của người Tây Tạng qua 15 đời tổng thống Mỹ và suốt 74 năm của chế độ cộng sản Trung Quốc. Ông kết nối người Tây Tạng với nền tảng lịch sử của họ. Điều gì xảy ra một khi Đạt Lai Lạt Ma rời khỏi thế giới ? 

Đạt Lai Lạt Ma không thể cãi lại qui luật tự nhiên. Rồi ông sẽ mất, ở thời điểm mà Trung Quốc dường như chưa bao giờ mạnh hơn và Tây Tạng chưa bao giờ dễ bị tổn thương hơn bằng lúc này. 6-7 triệu người bên trong Tây Tạng đang sống dưới ách áp chế hà khắc của Trung Quốc. Hàng tỷ đôla Trung Quốc đổ vào Tây Tạng không chỉ đầu tư mà còn để đồng hóa và xóa sổ văn hóa Tây Tạng. Khoảng một triệu học sinh Tây Tạng bây giờ buộc phải theo học các trường nội trú dạy tiếng Trung – dấu hiệu cho thấy ngôn ngữ Tây Tạng sẽ sớm biến mất. 

Một nhà sư Tây Tạng bị đánh tàn bạo trong một cuộc biểu tình trước trụ sở Liên Hiệp Quốc ở Kathmandu, Nepal, ngày 17 Tháng Ba 2008 (ảnh : Brian Sokol / Getty Images)

Với địa chính trị thế kỷ 21, tái sinh – đặc biệt trường hợp Phật giáo Tây Tạng – không chỉ là chuyện tôn giáo thần bí. Nó còn là vấn đề chính trị, thậm chí dính dáng bang giao quốc tế. Cuối năm 1989, chỉ bốn tháng sau vụ thảm sát Thiên An Môn và bảy tháng sau khi quân đội Trung Quốc đàn áp các cuộc biểu tình ở Lhasa, Đạt Lai Lạt Ma được trao Nobel Hòa bình. Bắc Kinh càng cố bôi nhọ Đạt Lai Lạt Ma, ông càng nổi tiếng và phương Tây càng bị mê hoặc bởi Tây Tạng huyền bí. 

Năm 1997, Hollywood tung ra "Seven Years in Tibet", với tài tử Brad Pitt trong vai chính. Đạt Lai Lạt Ma trở thành tâm điểm của diễn đàn quốc tế. Ông xuất hiện chung với những nhân vật văn hóa lớn của thế giới phương Tây, từ Richard Gere đến Bono. Ông nhận lời mời từ hàng loạt tổng thống và đại học danh tiếng. Bất luận việc báo chí Trung Quốc gọi ông "kẻ lừa đảo", "kẻ phản bội", "kẻ báng bổ", "nguồn gốc của mọi bất ổn trong xã hội Tây Tạng" ; rằng ông là "chó rừng đội lốt tu sĩ", kẻ có "khuôn mặt người nhưng trái tim dã thú", Đạt Lai Lạt Ma vẫn nhoẻn miệng pha trò và nói về một thế giới cần thiết phải sống trong hoan lạc an nhiên. 

Con trăn khổng lồ siết nghẹt thở con mồi

Tuy nhiên, khi thế giới bước sâu vào thế kỷ 21, nhiều biến động xảy ra. Sức mạnh kinh tế Trung Quốc càng lớn thì ảnh hưởng chính trị của Đạt Lai Lạt Ma càng giảm. Các bữa tiệc chiêu đãi cấp nhà nước dành cho Đức Đạt Lai Lạt Ma giảm dần. Rất ít chính phủ muốn hủy hoại mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc chỉ vì cuộc gặp một nhà sư không quốc tịch.

Không thủ tướng Anh nào gặp Đức Đạt Lai Lạt Ma kể từ năm 2012 và không tổng thống Mỹ nào kể từ năm 2016. Đạt Lai Lạt Ma cũng dần từ bỏ vai trò lãnh đạo chính phủ lưu vong. Năm 2011, ông chính thức rời bỏ quyền lực chính trị. Đây không phải là sự thoái lui. Khi kêu gọi tổ chức bầu cử dân chủ để chọn người kế vị chức lãnh đạo chính quyền Tây Tạng lưu vong, ông đồng thời khước từ bất kỳ yêu sách chính trị nào của một Đạt Lai Lạt Ma Trung Quốc trong tương lai. 

Năm 2007, Cơ quan Quản lý Nhà nước về Tôn giáo Trung Quốc ("Quốc gia Tôn giáo Sự vụ cục") ban hành quy định "Những biện pháp quản lý sự tái sinh của các vị Phật sống" ("Tạng Truyện Phật giáo Hoạt Phật chuyển thế quản lý biện pháp"). Dựa trên một phần sắc lệnh từ triều đại nhà Thanh năm 1793, quy định đưa ra 14 quy tắc kiểm soát tất cả trường hợp hiện thân tái sinh, tất nhiên trong đó có việc tìm kiếm và chọn vị tân Đạt Lai Lạt Ma.

Sắc lệnh số Năm (國家宗教事務局令第5號 – Quốc gia Tôn giáo sự vụ cục linh đệ 5 hiệu) khẳng định chỉ chính phủ Trung Quốc mới có thể trao quyền tìm kiếm và công nhận các Lạt Ma tái sinh, được gọi là "tulku", tức "Phật sống". Và chỉ khi tất cả điều kiện của Điều lệnh số Năm được đáp ứng thì Bắc Kinh mới ban hành con dấu chấp thuận, xác nhận "cấp phép" cho Phật sống.

Không đầy một thập niên sau khi Sắc lệnh số Năm được ban hành, danh sách tulku được Bắc Kinh phê duyệt đã tăng lên hơn 1.300 ! Những Lạt Ma giả hiệu len lỏi trà trộn vào khắp các tu viện, nơi bây giờ được yêu cầu trưng bày ảnh Tập Cận Bình, treo cờ Trung Quốc và các sư phải học Tư tưởng Tập Cận Bình. 

Kịch bản thay thế Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 đang tăng tốc. Robert Barnett, một học giả về Tây Tạng, cho biết, Tháng Giêng 2023, một nhóm quan chức Trung Quốc đã bí mật gặp nhau để bàn việc chọn người thay Đạt Lai Lạt Ma. Vài năm gần đây, các phương tiện truyền thông Trung Quốc bắt đầu dựng lại những câu chuyện huyền bí quanh chiếc Bình Vàng (金瓶 – Kim Bình), được xem là di vật từ thế kỷ 18 của triều đại nhà Thanh mà Trung Quốc nói rằng nó được sử dụng để chọn các Lạt Ma. 

Kim Bình bắt nguồn từ một sắc lệnh do Hoàng đế Càn Long ban hành vào năm 1792, sau chiến thắng của nhà Thanh với Nepal, với nội dung cho phép các hoàng đế nhà Thanh kiểm soát quá trình tuyển chọn Lạt Ma. 

Có hai Kim Bình thời Càn Long : Một chiếc được cất trong chùa Jokhang (Đại Chiêu Tự) ở Lhasa và được sử dụng để chọn những nhân vật tái sinh Đạt Lai Lạt Ma và Ban Thiền Lạt Ma ; cái còn lại được giữ tại chùa Yonghe (Ung Hòa Cung) ở Bắc Kinh để chọn Lạt Ma Mông Cổ. Nghi thức chọn Lạt Ma thông qua Kim Bình được tin là do Đạt Lai Lạt Ma thứ 8, Jamphel Gyatso viết : Tên và ngày sinh của mỗi ứng cử viên được viết bằng tiếng Mãn Châu, tiếng Hán và tiếng Tây Tạng trên các mảnh kim loại hoặc ngà voi rồi đặt trong bình vàng. Sau khi cầu nguyện trước tượng Jowo trong Đại Chiêu Tự ở Lhasa, một tấm phiếu sẽ được rút ra và đó là người được chọn.

Một cuộc biểu tình ủng hộ người Tây Tạng trước Tòa đại sứ Trung Quốc ở London vào tháng 10/2021 (ảnh : Belinda Jiao/SOPA Images/LightRocket via Getty Images)

Tây Tạng trong thế giằng co Bắc Kinh-Washington

Không chỉ Bắc Kinh soạn kịch bản cho người thay thế Đạt Lai Lạt Ma. Tháng 12/2020, Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Đạo luật Hỗ trợ và Chính sách Tây Tạng (Tibet Policy and Support Act), nhấn mạnh việc kế vị Đạt Lai Lạt Ma phải được giao cho các Phật tử Tây Tạng mà không có sự can thiệp của Bắc Kinh.

Đây là luật đầu tiên của Hoa Kỳ liên quan vấn đề văn hóa tái sinh của Phật giáo Tây Tạng. Tính đến giữa năm 2023, Uzra Zeya, điều phối viên đặc biệt của Hoa Kỳ về các vấn đề Tây Tạng, vẫn nỗ lực lôi kéo các quốc gia và tổ chức có cùng chí hướng để chống lại kế hoạch thao túng của Trung Quốc. Cho đến nay, các quốc gia lên tiếng ủng hộ chỉ mới có Canada, Anh, Cộng hòa Czech và Litva, bên cạnh loạt tổ chức phi chính phủ. Tháng 12/2022, Washington thậm chí áp đặt luật trừng phạt nhằm vào hai quan chức Trung Quốc liên quan vi phạm nhân quyền Tây Tạng.

Phần mình, Đạt Lai Lạt Ma nói rằng khi ông khoảng 90 tuổi, ông sẽ viết ra những chi tiết về sự tái sinh, tức tiến trình tìm người hóa thân thay thế ông. Tuy nhiên, không có thông tin nào cho biết chính xác quy trình diễn ra như thế nào hoặc thời gian chờ kéo dài bao lâu. Đạt Lai Lạt Ma nói ông có một giấc mơ tiên đoán ông sống đến năm 113 tuổi. Trong huyền sử Phật giáo Tây Tạng, (những) Lạt Ma tái sinh được tin là người được sinh ra vào năm mà vị Lạt Ma trước họ qua đời, và họ được nhận biết khi họ còn là những đứa trẻ chập chững biết đi. 

Trong thực tế, cách đây 28 năm, một vị Ban Thiền Lạt Ma (Panchen Lama) – nhân vật quan trọng thứ hai trong hệ thống lãnh đạo Phật giáo Tây Tạng – đã bị Trung Quốc bắt cóc. Ban Thiền Lạt Ma (班禅喇嘛) được xem là hóa thân của A Di Đà, Đức Phật Vô Lượng Quang ; trong khi Đạt Lai Lạt Ma là hóa thân của Quán Thế Âm ("Chenrezig" trong tiếng Tây Tạng). Theo truyền thống, người này đóng vai trò là người cố vấn cho người kia và đóng vai trò chính trong việc xác định sự tái sinh của người kia. 

Vị Ban Thiền Lạt Ma bị bắt cóc năm 1995 có tên là Gedhun Choekyi Nyima. Chỉ vài ngày sau khi được công bố là Ban Thiền Lạt Ma thứ 11, Nyima bỗng mất tích. Đến nay, chẳng ai biết Nyima sống chết ra sao. Năm 2022, nhân sinh nhật thứ 33 của Nyima, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ ra tuyên bố với nội dung "Số phận vị Ban Thiền Lạt Ma thứ 11 cho đến nay vẫn không được biết ra sao, kể từ khi chính quyền Cộng hòa nhân dân Trung Hoa bắt cóc vào ngày 17/5/1995 khi Nyima còn là cậu bé 6 tuổi". Bắc Kinh đã thay Nyima bằng người của họ ; và nhân vật này, Gyaincain Norbu, hiện 33 tuổi, chắc chắn đóng vai trò trung tâm trong việc "tìm kiếm" vị Đạt Lai Lạt Ma kế tiếp, dĩ nhiên cũng là người được Bắc Kinh chọn. 

***          

Một ngôi chùa Tây Tạng (ảnh : tim-cheung-unsplash)

Mỗi năm, ngày 10/3, người Tây Tạng lưu vong tổ chức biểu tình ở New York cũng như nhiều nơi khác, kỷ niệm sự kiện nổi dậy chống Trung Quốc năm 1959. Trong cuộc biểu tình năm 2023, khoảng 1.000 người tập trung ở trung tâm Manhattan. Họ cầm cờ Tây Tạng, mang biểu ngữ chống cộng sản Trung Quốc và giương ảnh Đạt Lai Lạt Ma. Thế hệ thứ hai những người lưu vong từng được CIA đào tạo vào thập niên 1960, nay tóc hoa râm, được thấy đứng cùng với những gương mặt trẻ. 

Khi tiến về phía Lãnh sự quán Trung Quốc, một số người lùi lại. Họ không muốn camera ghi hình. Điều đó có thể ảnh hưởng việc xin thị thực vào Tây Tạng ; và người thân của họ ở Tây Tạng bị an ninh Trung Quốc quấy nhiễu. Bất kỳ hình thức giao tiếp nào với Tây Tạng đều cực kỳ khó khăn. Những người lưu vong chỉ có thể gọi vài cuộc hoặc nhắn vài tin mỗi năm và phải sử dụng ngôn ngữ mã hóa. "Gần đây trời có bão" có thể có nghĩa "cảnh sát đã quấy rối chúng tôi". "Aku Pema" (Chú Pema) là mật mã ám chỉ Đức Đạt Lai Lạt Ma, có nguồn gốc từ một bài hát nổi tiếng về một người thân yêu vắng nhà… 

Thành viên tổ chức Nghị viện Thanh niên Tây Tạng biểu tình chống Trung Quốc tại hội nghị thượng đỉnh G20 ở New Delhi, Ấn Độ, ngày 8/9/2023 (ảnh : Amarjeet Kumar Singh/Anadolu Agency via Getty Images)     

"Người thân yêu" đã vắng nhà suốt nhiều thập niên. Ngày nào đó, ông sẽ từ biệt vĩnh viễn thế gian. Thật khó có thể hình dung diện mạo địa chính trị Tây Tạng và vấn đề Tây Tạng trong bang giao quốc tế như thế nào một khi vắng bóng Đạt Lai Lạt Ma. Những ngày hoặc thậm chí những năm đầu tiên sau khi Đạt Lai Lạt Ma viên tịch, thế giới chắc chắn rơi vào tình trạng khủng hoảng trong mối bang giao với Bắc Kinh – giữa việc ủng hộ hay chống đối vị tân Đạt Lai Lạt Ma, cho dù nhân vật này được chọn bởi Bắc Kinh hay là người được dân Tây Tạng tìm kiếm. 

Có một điều có thể chắc chắn rằng, người thay thế Đạt Lai Lạt Ma hiện tại – bất luận được chọn theo truyền thống Phật giáo Tây Tạng hay được chỉ định bởi Bắc Kinh – không bao giờ có thể có sức ảnh hưởng nhiều bằng ông, không bao giờ có thể tạo được sức mạnh tinh thần dân tộc cho cộng đồng Tây Tạng nhiều bằng ông ; và không bao giờ có thể khiến Bắc Kinh sợ hãi nhiều bằng ông.

Mỹ Anh

Nguồn : SaigonnhoNews, 26/12/2023

Để kiểm soát Tây Tạng, Đảng cộng sản Trung Quốc đã tiến vào cõi tâm linh.

Các tu sĩ Phật giáo Tây Tạng kỷ niệm ngày sinh của Đức Đạt Lai Lạt Ma, Kathmandu, Nepal, tháng 7/2023 - Navesh Chitrakar / Reuters

Năm 1954, Mao Trạch Đông, nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc, đã gặp Tenzin Gyatso, khi đó mới 19 tuổi và đang là Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, nhà lãnh đạo tinh thần và thế tục của Tây Tạng. "Tôn giáo là thuốc độc", Mao nói với Đức Đạt Lai Lạt Ma trẻ tuổi một cách gay gắt. Năm năm sau, quân Trung Quốc tràn vào Tây Tạng và chiếm đóng nước này, đẩy Đức Đạt Lai Lạt Ma và nhiều người dân Tây Tạng khác vào cảnh lưu vong. Phe cộng sản, những người tán dương chủ nghĩa vô thần và thường chế nhạo các tôn giáo, đã tìm cách trói buộc Tây Tạng vào Trung Quốc bằng cách đàn áp văn hóa địa phương và các truyền thống lịch sử ; phá hủy các tu viện, ni viện, cùng nhiều hiện vật văn hóa Phật giáo Tây Tạng ; đồng thời ngăn cấm việc thực hành tín ngưỡng Phật giáo Tây Tạng.

Tuy nhiên, gần đây, Bắc Kinh dần trở nên đặc biệt quan tâm đến những chi tiết sâu hơn của Phật giáo Tây Tạng. Trong hai năm qua, tờ Thời báo Hoàn cầu, cơ quan ngôn luận của nhà nước Trung Quốc, đã xuất bản một loạt bài viết khẳng định quyền kiểm soát của nhà nước Trung Quốc không chỉ đối với lãnh thổ mà còn đối với tinh thần. Các bài viết cho rằng Đảng cộng sản Trung Quốc mới là người có tiếng nói cuối cùng đối với các truyền thống đằng sau niềm tin của người Tây Tạng vào sự tái sinh – đặc biệt là sự tái sinh của Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo.

Khi Đức Đạt Lai Lạt Ma già đi, Trung Quốc ngày càng quan tâm nhiều hơn đến vấn đề người kế vị ngài. Thông thường, khi một Lạt Ma cấp cao qua đời, chức vụ của vị này sẽ được đảm nhiệm bởi một người được xác định là tái sinh của Lạt Ma đó. Truyền thống này đã ăn sâu vào tinh thần và văn hóa của Phật giáo Tây Tạng. Nhưng giờ đây, Trung Quốc Cộng sản, ngay từ thời Mao đã có định hướng vô thần mạnh mẽ và kiên quyết, đang tìm cách kiểm soát quá trình xác định hiện thân tái sinh của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Động thái táo bạo này cho thấy nỗ lực của Trung Quốc nhằm củng cố quyền kiểm soát Tây Tạng, một chiến lược không chỉ tìm cách làm suy yếu quyền thế của Đức Đạt Lai Lạt Ma, mà còn xâm phạm đến người dân Tây Tạng, nền văn hóa phong phú và nền văn minh của họ.

Ngoài sự gia tăng đáng kể gần đây trong hoạt động tuyên truyền của Trung Quốc về chủ đề này, Bắc Kinh đã triệu tập một ủy ban bao gồm các tăng sĩ Tây Tạng do chính phủ lựa chọn và các quan chức chủ chốt của Đảng cộng sản, để chủ trì quá trình lựa chọn Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo. Nhà chức trách đã tổ chức nhiều triển lãm bảo tàng về sự tái sinh của các Đạt Lai Lạt Ma ở cả Bắc Kinh và Lhasa, thủ phủ Tây Tạng, nêu bật những tuyên bố của chính phủ Trung Quốc về tính chính danh của họ khi giám sát việc tuyển chọn Đạt Lai Lạt Ma mới. Động thái đó vi phạm trắng trợn truyền thống Tây Tạng và gây lo ngại lớn cho người dân Tây Tạng.

Các quy tắc về luân hồi trong Phật giáo Tây Tạng và lập trường của Đức Đạt Lai Lạt Ma về sự tái sinh của chính ngài phải là yếu tố dẫn dắt quá trình xác định người kế vị trong tương lai. Theo truyền thống đó, những chỉ dẫn mà Đức Đạt Lai Lạt Ma để lại trước khi qua đời phải là cơ sở cho bất kỳ cuộc tìm kiếm nào nhằm xác định người kế nhiệm ngài. Tuy nhiên, Bắc Kinh muốn chiếm đoạt cả quyền lực thế tục lẫn quyền lực tinh thần ở Tây Tạng. Chính phủ Trung Quốc đã có vô số hành động xâm phạm, từ việc can thiệp vào pháp luật, chủ nghĩa xét lại lịch sử, đến việc phủ nhận hoàn toàn quyền cơ bản của Đức Đạt Lai Lạt Ma trong việc hướng dẫn lựa chọn người kế nhiệm mình. Cùng với những nỗ lực rộng lớn hơn của chính phủ nhằm đàn áp văn hóa Tây Tạng, các hành động của Trung Quốc cấu thành sự vi phạm nghiêm trọng các quyền con người cơ bản của nhân dân Tây Tạng.

Nguồn gốc cũ của khởi đầu mới

Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 của Tây Tạng là một nhà lãnh đạo tinh thần đáng kính, người đã tiếp tục thu hút được một lượng lớn tín đồ trên toàn thế giới. Những lời dạy của ngài, nhấn mạnh đến hòa bình và lòng từ bi, đã gây được tiếng vang khắp các nền văn hóa và tôn giáo, đồng thời đã nâng cao ảnh hưởng của ngài trong những thập niên qua. Nhằm ghi nhận những đóng góp của ngài cho hòa bình và bất bạo động toàn cầu, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã nhận được nhiều sự công nhận quốc tế, bao gồm Giải Nobel Hòa bình và Huy chương Vàng của Quốc hội Mỹ.

Sự tôn trọng mà Đức Đạt Lai Lạt Ma nhận được trên khắp thế giới hoàn toàn trái ngược với sự chỉ trích mà chính phủ Trung Quốc dành cho ngài. Các quan chức Trung Quốc đã liên tục phỉ báng ngài, gọi ngài là "kẻ chia rẽ" và "con sói đội lốt thầy tu", đồng thời chế nhạo những tín đồ đi theo ngài là "Bè lũ Đạt Lai Lạt Ma". Bắc Kinh coi Đạt Lai Lạt Ma là một mối đe dọa, dù ngài đã sống lưu vong ở Ấn Độ từ năm 1959. Tất nhiên, mối đe dọa đó đã bị thổi phồng quá mức. Đức Đạt Lai Lạt Ma đã không kêu gọi một nền độc lập cho Tây Tạng kể từ những năm 1970 ; thay vào đó, ngài yêu cầu quyền tự trị thực sự cho Tây Tạng trong khuôn khổ hiến pháp Trung Quốc. Kể từ năm 2011, ngài đã chuyển giao mọi trách nhiệm chính trị và hành chính của mình cho một chính quyền Tây Tạng được bầu cử dân chủ. Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc vẫn tiếp tục cáo buộc ngài kích động bất ổn chính trị chống lại nhà nước.

Tháng 7 vừa qua, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã bước sang tuổi 88, và đến một lúc nào đó, câu hỏi về người kế nhiệm sẽ nảy sinh. Trung Quốc muốn xác định ai sẽ là Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo, và các quan chức Trung Quốc rất quan tâm đến truyền thống tái sinh thiêng liêng của người Tây Tạng, được gọi là tulku. Truyền thống ấy quy định rằng một Lạt Ma trẻ tuổi của Phật giáo Tây Tạng sẽ kế thừa các trách nhiệm tôn giáo, kinh tế, và chính trị của người tiền nhiệm sau khi vị này qua đời. Quá trình xác định vị Lạt Ma tái sinh sẽ tuân theo những hướng dẫn do vị Lạt Ma tiền nhiệm để lại, và được thực hiện bởi các học giả Phật giáo được đào tạo bài bản, thường cũng do đích thân vị Lạt Ma tiền nhiệm lựa chọn. Trong trường hợp của các Đức Đạt Lai Lạt Ma, quá trình này thường được giám sát bởi một vị nhiếp chính do Đức Đạt Lai Lạt Ma bổ nhiệm hoặc bởi chính phủ Tây Tạng. Trong tám thế kỷ qua, nhiều Lạt Ma tái sinh đã được tìm thấy trên khắp cao nguyên Tây Tạng, cũng như ở những nơi khác trong thế giới Phật giáo Tây Tạng, như vùng Himalaya của Bhutan, Ấn Độ, và Nepal, thậm chí ở những khu vực như Mông Cổ và các vùng khác của Nga, nơi có nhiều hành giả Phật giáo Tây Tạng, cụ thể là ở các nước cộng hòa Buryatia, Kalmykia và Tuva thuộc Nga.

Cuộc đối đầu giữa Lạt Ma và chính phủ

Năm 2007, chính phủ Trung Quốc đã chính thức khẳng định quyền của mình đối với các vấn đề tâm linh, và tuyên bố rằng hệ thống tulku chỉ có thể hoạt động khi có sự chấp thuận của nhà nước. Các tiền lệ truyền thống là không đủ cho quá trình lựa chọn các Lạt Ma tái sinh, và giờ đây, mọi việc phải tuân theo luật pháp Trung Quốc. Giới lãnh đạo đã ban hành một nghị định cấp quốc gia thông qua Cục Sự vụ Tôn giáo, theo đó chính thức hóa một bộ quy tắc về tái sinh mà trước đó từng được Khu tự trị Tây Tạng do Trung Quốc kiểm soát công bố vào năm 1995.

Dù bề ngoài là một quốc gia vô thần, nhưng thông qua những đạo luật kiểu này, chính phủ Trung Quốc đã tiếp tục can thiệp vào đời sống tôn giáo của người dân. Nhưng quá trình Trung Quốc can thiệp vào việc lựa chọn các Lạt Ma tái sinh của Tây Tạng phần lớn không thành công, thường dẫn đến sự lo lắng và bối rối lan rộng trong người dân Tây Tạng. Một ví dụ đáng lo ngại là trường hợp của Ban Thiền Lạt Ma thứ 11, vị Lạt Ma nổi tiếng thứ hai trong Phật giáo Tây Tạng, người vào năm 1995, khi mới 5 tuổi, đã được Đức Đạt Lai Lạt Ma xác nhận là hóa thân của Ban Thiền Lạt Ma thứ 10. Cùng năm đó, chính phủ Trung Quốc đã trục xuất cậu bé này khỏi quê hương Tây Tạng, sau đó họ đã đưa một cậu bé khác, vốn là sự lựa chọn của riêng họ, lên làm Ban Thiền Lạt Ma thứ 11. Cậu bé bị trục xuất đến nay đã mất tích 29 năm, cũng như cha mẹ cậu và các thành viên chính trong ủy ban đã chọn cậu.

Sự can thiệp của Trung Quốc vào hệ thống luân hồi cũng đã mở đường cho nhiều tập tục xấu. Theo luật pháp Trung Quốc, tất cả các Lạt Ma tái sinh đều phải đăng ký với chính phủ, dẫn đến việc biến một hoạt động tôn giáo thiêng liêng thành một quy trình quan liêu, dễ bị lạm dụng. Năm 2016, Jampel Gyatso, một học giả Tây Tạng nổi tiếng và là thành viên cấp cao của Đảng cộng sản Trung Quốc, đã lên tiếng cáo buộc rằng hối lộ và tham nhũng đang lan tràn trong nhóm quan chức Trung Quốc tham gia vào quá trình công nhận các Lạt Ma tái sinh. Từ năm 2007 đến 2017, dưới vỏ bọc tôn giáo và truyền thống, số lượng Lạt Ma được đăng ký đã tăng gấp bốn lần, từ khoảng 300 lên hơn 1.300, một diễn biến liên quan nhiều đến tham nhũng chính trị hơn là nhu cầu tâm linh. Quyết định can thiệp chính trị của Trung Quốc đã phủ bóng đen đầy bất ổn và ngờ vực lên truyền thống lâu đời của Tây Tạng.

Cùng với việc "quan liêu hóa" hoạt động văn hóa và tâm linh của người Tây Tạng, Trung Quốc còn dựa vào việc bóp méo lịch sử để khẳng định tính chính danh của mình khi can thiệp vào các vấn đề tôn giáo của người Tây Tạng. Năm 2021, một bài viết của Thời báo Hoàn cầu đã tuyên bố sai sự thật rằng tất cả các Đạt Lai Lạt Ma trước đây đều sinh ra ở Trung Quốc. Ngay cả với giả định rằng Tây Tạng luôn là một phần của Trung Quốc, thì không phải tất cả các Đạt Lai Lạt Ma đều sinh ra ở nơi được công nhận là Tây Tạng. Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ tư, Yonten Gyatso, là một người dân tộc Mông Cổ sinh ra ở Mông Cổ, trong khi Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ sáu, Tsangyang Gyatso, là một người dân tộc Monpa đến từ vùng Arunachal Pradesh thuộc Ấn Độ ngày nay. Thêm nữa, chính phủ Trung Quốc còn khẳng định một cách không chính xác rằng vào năm 1653, thời nhà Thanh, Hoàng đế Thuận Trị đã phong tước hiệu "Đạt Lai Lạt Ma" cho các nhà lãnh đạo tôn giáo ở Tây Tạng. Trên thực tế, danh hiệu "Đạt Lai" là một từ tiếng Mông Cổ có nghĩa là "Đại dương", và đã được lãnh đạo người Mông Cổ Altan Khan ban tặng vào năm 1578. "Đạt Lai Lạt Ma" được dịch là "Đại dương Trí tuệ" và không hề có liên hệ nào với ngôn ngữ Trung Quốc hay lịch sử các triều đại Trung Quốc.

Sắc lệnh bị thất lạc

Lịch sử, hoặc ít nhất là một khía cạnh cụ thể của nó, là nền tảng cho sự can thiệp của Trung Quốc vào hệ thống luân hồi. Chính phủ Trung Quốc đã đặt quyền bổ nhiệm và công nhận các Lạt Ma tái sinh, đặc biệt là các Đạt Lai Lạt Ma, dựa trên một sắc lệnh quản lý Tây Tạng được cho là có từ thời nhà Thanh vào cuối thế kỷ 18.

Tuy nhiên, cho đến nay, các học giả vẫn không thể tìm ra bản gốc hay bản sao của sắc lệnh này. Nó chắc chắn không có trong các kho lưu trữ thời nhà Thanh, và cũng không có phiên bản tiếng Trung hay tiếng Tây Tạng nào được tìm thấy. Chính quyền Trung Quốc viện dẫn một tài liệu bằng tiếng Tây Tạng mà họ tuyên bố là có chứa các ghi chú được biên soạn bởi một amban, đại sứ nhà Thanh, ở Tây Tạng. Việc thiếu vắng sắc lệnh vốn được cho là nền tảng của đạo luật quản lý toàn bộ Tây Tạng không chỉ gây tò mò, mà còn gây nghi ngờ. Sự thiếu vắng này thậm chí còn đáng ngạc nhiên hơn nếu chúng ta xét đến danh tiếng của các nhà lưu trữ văn khố thời phong kiến Trung Quốc, đặc biệt là thời nhà Thanh, về việc lưu giữ lượng hồ sơ khổng lồ một cách tỉ mỉ. Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc hiện đại lại khẳng định quyền bổ nhiệm Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo dựa trên cơ sở một sắc lệnh không tồn tại.

Camera giám sát gần một ngôi chùa Phật giáo ở Lhasa, Khu tự trị Tây Tạng, Trung Quốc, tháng 6/2021. © Martin Pollard / Reuters

Cũng thật mỉa mai khi Đảng cộng sản Trung Quốc tìm cách viện dẫn quá khứ thời nhà Thanh để biện minh cho việc kiểm soát cuộc sống của người Tây Tạng. Một thế kỷ trước, cả phe Cộng sản lẫn phe Quốc Dân Đảng đều lên án nhà Thanh – những người cai trị đến từ Mãn Châu – là "ngoại bang", "gây chia rẽ", và "áp bức". Đảng cộng sản Trung Quốc được thành lập để "đánh đổ ba ngọn núi" là "chủ nghĩa đế quốc" (sự can thiệp của phương Tây vào Trung Quốc), "chế độ phong kiến" (sự thống trị của nhà Thanh), và "chủ nghĩa tư bản quan liêu" (sự cai trị của Quốc Dân Đảng ở Trung Quốc). Ngày nay, không một đạo luật hay sắc lệnh nào từ thời nhà Thanh vẫn còn hiệu lực trong luật công ở Trung Quốc. Thế nhưng, bằng cách nào đó, Bắc Kinh nghĩ rằng họ có thể viện dẫn một sắc lệnh của nhà Thanh từ thế kỷ 18 để khẳng định quyền kiểm soát vấn đề tái sinh của các Lạt Ma Tây Tạng.

Mối hoài nghi đó càng trở nên lớn hơn khi chúng ta xem xét lý do tại sao, và quan trọng nhất là từ khi nào, Bắc Kinh lại bắt đầu quan tâm đến vấn đề tái sinh của các Lạt Ma. Từ năm 1959 đến năm 1990, chính quyền Trung Quốc đơn giản là không cho phép người Tây Tạng lựa chọn các Lạt Ma mới trong hầu hết các dòng luân hồi của Phật giáo Tây Tạng. Chỉ đến năm 1990, sau khi Đức Đạt Lai Lạt Ma được trao giải Nobel Hòa bình năm 1989, chính phủ Trung Quốc mới tìm cách khôi phục các thể chế tôn giáo ở Tây Tạng, chẳng hạn như truyền thống tulku, nhằm cân bằng với sự nổi tiếng ngày càng tăng của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Việc giới thiệu các quy định về tái sinh vào năm 1995 đã được tính toán để cho phép chính phủ can thiệp vào việc lựa chọn Ban Thiền Lạt Ma thứ 11. Và những nỗ lực gần đây hơn của Trung Quốc : viện đến sự kế thừa các quy định thời nhà Thanh và nhấn mạnh vào tính liên tục của lịch sử – dù các quy định thời kỳ nhà Thanh rõ ràng không được áp dụng trong bất kỳ lĩnh vực nào khác của luật pháp Trung Quốc – dường như là vì một lý do : để kiểm soát việc bổ nhiệm Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo.

Hướng dẫn cho kiếp sau

Theo truyền thống Tây Tạng, những cuộc thảo luận về kiếp sau của một tăng sĩ không được khuyến khích khi cá nhân đó vẫn còn sống. Việc làm này bị xem là thiếu tế nhị và thiếu tôn trọng, như thể cộng đồng đang háo hức chờ đợi cái chết của vị Lạt Ma. Vậy mà chính phủ Trung Quốc lại thể hiện sự quan tâm sâu sắc tới hiện thân tương lai của Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, trong khi chính Đức Đạt Lai Lạt Ma lại tiếp cận những suy đoán này một cách rất nhẹ nhàng. Chẳng hạn, vào năm 2019, khi được hỏi về kiếp sau của mình, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã hài hước trả lời "Sao tôi phải vội tái sinh ? Tôi có thể đã 84 tuổi nhưng sức khỏe của tôi vẫn tốt mà".

Chắc chắn, Đức Đạt Lai Lạt Ma và cộng đồng Tây Tạng không hề thờ ơ trước tác động sâu sắc của cái chết và sự tái sinh của ngài đối với tương lai của Tây Tạng và của thế giới Phật giáo rộng lớn hơn. Sự vô lý của một nhà nước cộng sản vô thần, liên tục phỉ báng Đức Đạt Lai Lạt Ma và cấm trưng bày chân dung của ngài, nhưng lại cố gắng chỉ huy quá trình tái sinh của ngài đã không lọt khỏi mắt các nhà quan sát. Từ năm 2009 đến năm 2022, 157 người đã tự thiêu ở Tây Tạng để kêu gọi sự trở lại của Đức Đạt Lai Lạt Ma và tự do cho người Tây Tạng. Mâu thuẫn ngày càng tăng bởi thực tế là Đảng cộng sản Trung Quốc, sau khi xâm lược Tây Tạng vào những năm 1950, đã ra lệnh phá hủy gần như toàn bộ 6.000 tu viện và ni viện Tây Tạng, tước bỏ y phục của hầu hết các tăng ni ở Tây Tạng. Vài nghìn tấn hiện vật văn hóa cổ của Tây Tạng, chiếm tới 3/4 tổng số hiện vật được lưu giữ tại các địa điểm trên khắp đất nước, đã bị phá hủy, cướp bóc, hoặc đem làm nguyên liệu tái chế. Vì vậy, việc Đảng cộng sản Trung Quốc tuyên bố rằng họ có quyền lựa chọn các lãnh đạo Phật giáo, bao gồm cả Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo, đơn giản là không thành thật.

Năm 2011, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã đưa ra tuyên bố rõ ràng nhất về sự tái sinh của mình, dứt khoát bác bỏ sự can thiệp của Trung Quốc. Ngài tuyên bố rằng mình sẽ để lại những hướng dẫn rõ ràng bằng văn bản, sẽ được thực hiện bởi văn phòng riêng của Đức Đạt Lai Lạt Ma, sau khi tham khảo ý kiến từ các Lạt Ma cấp cao của dòng truyền thừa Phật giáo Tây Tạng và nhiều nhân vật theo Phật giáo Tây Tạng khác. Ngài cũng nói rõ rằng chỉ cá nhân chuẩn bị tái sinh mới có thẩm quyền xác định địa điểm và cách thức tái sinh của mình, cũng như cách thức để việc tái sinh đó có thể được công nhận. Đức Đạt Lai Lạt Ma tuyên bố rõ ràng rằng nếu ngài qua đời trong cảnh lưu vong, thì hiện thân tái sinh của ngài sẽ được sinh ra bên ngoài Trung Quốc. Đây rõ ràng là lời lên án những nỗ lực của chính phủ Trung Quốc nhằm can thiệp vào hệ thống luân hồi, một quan điểm đã được chia sẻ tại hội nghị năm 2019 giữa các nhà lãnh đạo tinh thần của Phật giáo Tây Tạng và Đạo Bon (truyền thống tôn giáo Tây Tạng có trước Phật giáo), tất cả những vị này đều sống lưu vong. Trong tuyên bố từ năm 2011, Đức Đạt Lai Lạt Ma nêu rõ rằng ngài sẽ làm rõ các hướng dẫn về việc kế vị khi ngài được 90 tuổi (năm 2025).

Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc có thể sẽ bác bỏ bất kỳ lựa chọn kế vị nào mà Phật tử Tây Tạng và văn phòng của Đức Đạt Lai Lạt Ma đặt ra. Do đó, chính phủ của các quốc gia ủng hộ quyền tự do biểu đạt tôn giáo như một quyền cơ bản của con người cần phải ủng hộ và nhấn mạnh rằng quá trình lựa chọn Đức Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo cần diễn ra mà không có sự can thiệp chính trị của Trung Quốc.

Im lặng là đồng lõa

Suốt nhiều thế kỷ, người Tây Tạng đã duy trì một truyền thống huyền bí và phức tạp để quản lý sự kế vị của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Truyền thống này đã đảm bảo sự chuyển giao quyền lực gần như suôn sẻ và giản đơn, chỉ với một vài ngoại lệ. Chúng ta không thể chấp nhận việc Trung Quốc cố gắng chiếm đoạt quyền cơ bản của Đức Đạt Lai Lạt Ma trong quá trình chọn ra người kế nhiệm ngài, vốn là một truyền thống đã được tuân thủ trong 5 thế kỷ.

Trung Quốc không có thẩm quyền đạo đức hay pháp lý nào để can thiệp vào việc kế vị, và việc họ làm vậy là một tình huống đáng báo động đòi hỏi phải có phản ứng toàn cầu để bảo vệ tự do tôn giáo và đảm bảo tình hình ổn định. Mỹ đã có một bước đi quan trọng khi ban hành Đạo luật Chính sách và Hỗ trợ Tây Tạng vào năm 2020, trong đó tuyên bố "bảo vệ quyền tự do tôn giáo và tín ngưỡng được quốc tế công nhận, bao gồm đảm bảo rằng việc xác định và bổ nhiệm các nhà lãnh đạo tôn giáo Phật giáo Tây Tạng, bao gồm cả Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 15 trong tương lai, là vấn đề được quyết định duy nhất bởi cộng đồng tín ngưỡng Phật giáo Tây Tạng, dựa trên chỉ dẫn của Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, mà không có sự can thiệp của Chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa". Bất kỳ quan chức Trung Quốc nào can thiệp vào quá trình này sẽ phải đối mặt với các lệnh trừng phạt.

Dù lập trường của Mỹ có ích, nhưng chính sách này sẽ không thành công nếu không có sự hỗ trợ cụ thể từ các nước và khối chủ chốt khác. Nhóm này bao gồm Châu Âu và Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), các quốc gia như Ấn Độ và Mông Cổ với các cộng đồng lớn theo Phật giáo Tây Tạng, và các quốc gia như Canada, Nhật Bản và Hàn Quốc vốn có mối quan hệ đặc biệt với Đức Đạt Lai Lạt Ma.

Nghị viện Châu Âu nên đồng ý thông qua một đạo luật tương tự như đạo luật được thông qua ở Mỹ, trong đó nêu rõ EU (nơi Phật giáo là tôn giáo lớn thứ ba hoặc thứ tư ở nhiều nước Châu Âu) công nhận Đức Đạt Lai Lạt Ma là người duy nhất có quyền quyết định quá trình tái sinh của ngài. Ấn Độ cũng có trách nhiệm đặc biệt trong việc công khai thể hiện quan điểm. Đức Đạt Lai Lạt Ma đã sống ở Ấn Độ như một vị khách quý trong hơn sáu thập niên qua, và ngài tự gọi mình là người con của Ấn Độ vì Phật giáo có nguồn gốc từ đất nước này từ hơn 2.000 năm trước. Mông Cổ, với phần lớn dân số theo đạo Phật, hầu hết đều là tín đồ của Đức Đạt Lai Lạt Ma, cũng nên tuyên bố rõ ràng rằng việc tái sinh là tùy thuộc vào ý định của Đức Đạt Lai Lạt Ma.

Nhật Bản, nước thường xuyên đón tiếp Đức Đạt Lai Lạt Ma và là quê hương của nhiều tín đồ của ngài, cũng nên đưa ra những tuyên bố tương tự. Và Đức Đạt Lai Lạt Ma là công dân danh dự của Canada, do đó chính phủ Canada có trách nhiệm bảo vệ quyền tự do tôn giáo của ngài. Điều quan trọng đối với các quốc gia Phật giáo như Hàn Quốc và một số thành viên của ASEAN là bảo vệ truyền thống và phong tục của Phật giáo. Nếu chính phủ Trung Quốc có thể chọn Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 15 mà không vấp phải sự phản đối, điều đó sẽ tạo tiền lệ để Đảng cộng sản Trung Quốc đưa các ứng viên của họ trở thành người đứng đầu tăng đoàn, hay các tu viện, ở các quốc gia Phật giáo khác.

Người ta thường nói "Im lặng là đồng lõa". Điều này đúng với trường hợp tái sinh của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Những thất bại trong việc bảo vệ công lý và tự do tôn giáo sẽ không chỉ khuyến khích một chế độ bành trướng, mà còn có nguy cơ gây ra bất ổn ở Châu Á và các quốc gia Phật giáo, với hàm ý cho cả phương bắc và phương nam toàn cầu. Thay vào đó, các chính phủ trên khắp thế giới nên có lập trường về vấn đề nguyên tắc này. Các Phật tử Tây Tạng có quyền lựa chọn người lãnh đạo tinh thần của mình và việc phát huy quyền đó là điều cần thiết để bảo vệ nhân quyền cho tất cả mọi người.

Lobsang Sangay

Nguyên tác : "The Battle for the Soul of the Dalai Lama", Foreign Affairs, 6/11/2023

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 04/12/2023

Lobsang Sangay là Giảng viên tại Trường Luật Harvard. Ông là Sikyong, hay Thủ tướng Chính phủ lưu vong Tây Tạng, từ năm 2011 đến năm 2021.

Tòa án Công lý Quốc tế ban hành lệnh tạm thời yêu cầu Myanmar ngăn chặn diệt chủng người Rohingya (RFA, 30/01/2020)

Hôm 23/1/2020, Tòa án Công lý Quốc tế đã ban hành một Lệnh tạm thời , đưa ra các biện pháp khẩn cấp theo đề nghị của nhà nước Gambia, yêu cầu nhà nước Myanmar phải thực hiện các hành động ngăn chặn hành vi diệt chủng đối với người sắc tộc thiểu số Rohingya.

Lệnh này đã yêu cầu nhà nước Myanmar "thực hiện mọi biện pháp trong quyền hạn của mình" để ngăn chặn mọi hành vi vi phạm Công ước về Ngăn chặn và Trừng phạt Tội ác Diệt chủng.

Ngày 23/1/2020, Tòa án Công lý Quốc tế đã yêu cầu nhà nước Myanmar phải ngăn chặn hành vi diệt chủng đối với người sắc tộc thiểu số Rohingya.

Các biện pháp khẩn cấp tạm thời mà nhà nước Myanmar phải thực hiện bao gồm : ngăn chặn giết người, tấn công nghiêm trọng lên thể xác và tinh thần, căn trở sinh đẻ, và cưỡng ép di cư đối với người Rohingya.

Lệnh này cũng yêu cầu nhà nước Myanmar đảm bảo rằng quân đội cũng như bất kỳ đơn vị vũ trang nào của quốc gia này không được thực hiện bất kỳ hành vi nào liên quan tới tội ác diệt chủng hoặc âm mưu thực hiện tội ác diệt chủng. Đồng thời yêu cầu nhà nước Myanmar ngăn chặn việc tiêu hủy chứng cứ, và đảm bảo việc lưu giữ các bằng chứng liên quan đến cáo buộc diệt chủng.

Tòa án cũng yêu cầu Myanmar đệ trình báo cáo lên Tòa án về tất cả các biện pháp được thực hiện theo Lệnh này trong vòng bốn tháng, và sau đó cứ sáu tháng một lần, cho đến khi có quyết định cuối cùng được đưa ra bởi Tòa án.

Một ngày sau khi lệnh tạm thời được ban hành, hôm 24/1, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã hoan nghênh Lệnh của Tòa án Công lý Quốc tế, và kêu gọi Myanmar thực hiện ngay lập tức, vô điều kiện, đầy đủ và nhất quán với các nghĩa vụ của mình theo Hiến chương LHQ và theo Điều lệ của Tòa án. 

Trước đó, hôm 11/11/2019, nhà nước Gambia đã nộp đơn khởi kiện nhà nước Myanmar lên Tòa án Công lý Quốc tế, cáo buộc Myanmar đã vi phạm Công ước về Ngăn chặn và Trừng phạt Tội ác Diệt chủng, khi chính quyền và quân đội nước này thực hiện các hành vi diệt chủng người sắc tộc thiểu số Hồi giáo Rohingya.

Phiên tòa điều trần được mở từ ngày 10 đến ngày 12/12 năm 2019. Bà Aung San Suu Kyi, một "biểu tượng dân chủ", cố vấn nhà nước, đại diện cho Myanmar tham gia phiên tòa chống lại các cáo buộc đến từ Gambia.

Tòa án Công lý Quốc tế là cơ quan tư pháp chính của Liên Hợp Quốc, được thành lập theo Hiến Chương Liên Hợp Quốc, bắt đầu hoạt động vào năm 1946, có trụ sở đóng tại The Hague (Hà Lan). Tòa án gồm 15 thẩm phán được bầu bởi nhiệm kỳ 9 năm. Tòa án có vai trò giải quyết tranh chấp pháp lý được đệ trình giữa các quốc gia. Phán quyết của tòa có hiệu lực ràng buộc và không có kháng cáo cho các bên liên quan.

Minh Luật

******************

Tây Tạng : Hạ Viện Mỹ thông qua dự luật bảo vệ Đạt Lai Lạt Ma (RFI, 29/01/2020)

Hạ Viện Hoa Kỳ hôm 28/01/2020 đã thông qua dự luật trừng phạt những quan chức Trung Quốc can thiệp vào việc chọn lựa người thay thế Đạt Lai Lạt Ma, nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng 85 tuổi được cho là sẽ luân hồi sang kiếp khác.

Lãnh đạo tinh thần Tây Tạng Đạt Lai Lạt Ma (G) trong một buổi thuyết giảng ở Bodhgaya, Ấn Độ, ngày 04/01/2020 STR / AFP

Chính quyền Mỹ có thể phong tỏa tài sản và cấm nhập cảnh tất cả các quan chức Trung Quốc nào tìm cách nhận diện và đưa lên ngôi một Đạt Lai Lạt Ma mới do chính quyền Bắc Kinh duyệt xét, sau khi thủ lãnh tinh thần Tây Tạng qua đời.

Dự luật này còn phải được Thượng Viện chấp thuận, và thượng nghị sĩ Cộng hòa Marco Rubio - vốn nhiều ảnh hưởng ở Thượng Viện, đã từng vận động thành công luật nhân quyền Hồng Kông - hứa sẽ ủng hộ. Sau đó sẽ được trình lên tổng thống Donald Trump để phê chuẩn.

Dự luật cũng cấm Trung Quốc mở thêm lãnh sự quán mới, một khi Hoa Kỳ chưa được mở phái bộ ngoại giao ở Lhassa, thủ phủ Tây Tạng.

Theo truyền thống, người Phật giáo Tây Tạng chọn Đạt Lai Lạt Ma theo nghi thức riêng, có thể kéo dài nhiều năm, thông qua một ủy ban có nhiệm vụ tìm kiếm một trẻ em có các dấu hiệu là Đạt Lai Lạt Ma đầu thai.

Tenzin Gyatso, tức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 hiện nay, đã giảm hẳn các cuộc di chuyển và phải vào bệnh viện hồi tháng 4/2019 vì viêm phổi, nhưng ngài cho rằng sức khỏe vẫn tốt. Giải Nobel Hòa Bình 1989 sống lưu vong ở Ấn Độ sau cuộc nổi dậy bị đàn áp năm 1959, đã quyết định không theo tập tục truyền thống để ngăn trở bàn tay của Trung Quốc : ngài có thể tự chọn người kế nhiệm.

Các nhà đấu tranh Tây Tạng và Bắc Kinh đều biết rằng một khi Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, vị sư nổi tiếng nhất thế giới qua đời, niềm hy vọng Tây Tạng được tự trị cũng có thể mất theo. Chính quyền Trung Quốc có thể chỉ định một người chấp nhận tuân phục Bắc Kinh lên kế vị. Hồi năm 1995, Trung Quốc đã chọn một cậu bé 6 tuổi làm Ban Thiền Lạt Ma, và các tổ chức nhân quyền coi đây là tù nhân chính trị trẻ tuổi nhất hành tinh.

Thụy My

Trung Quốc lên án Ấn Độ đón tiếp Đức Đạt Lai Lạt Ma (RFA, 05/04/2017)

Trung Quốc lên án việc Ấn Độ quyết định để nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng đức Đạt Lai Lạt Ma đến thăm một vùng đất có tranh chấp biên giới giữa hai phía.

Các tín đồ Phật giáo Ấn Độ tặng quà cho Đức Đạt Lai Lạt Ma sau khi ông giảng dạy về tôn giáo tại sân vận động ở Bomdila thuộc bang Arunachal Pradesh, miền đông bắc Ấn Độ vào ngày 5 tháng 4 năm 2017. AFP photo

Hãng thông tấn Reuters loan tin vào ngày 5 tháng 4, dẫn lời phát ngôn nhân bộ ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh rằng Trung Quốc cương quyết phản đối quyết định của New Dehli như vừa nêu và sẽ nghiêm khắc nêu vụ việc ra với phía Ấn Độ.

Tuy nhiên phía Ấn Độ khẳng định rằng chuyến thăm của đức Đạt Lai Lạt Ma hoàn toàn vì mục đích tôn giáo, nhấn mạnh thêm rằng Ấn Độ không chung biên giới với Trung Quốc và chỉ chung với Tây Tạng.

Đức Đạt Lai Lạt Ma đến thăm Ấn theo lời mời của người dân bang Arunachal Pradesh và được họ chào đón nồng nhiệt. Nhà lãnh đạo tinh thần của người dân Tây Tạng cũng cho biết chuyến thăm này hoàn toàn vì mục đích tôn giáo và văn hóa chứ không dính líu đến các yếu tố chính trị.

Tháng trước Trung Quốc đã cảnh báo rằng chuyến thăm của nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng có thể gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho mối quan hệ giữa Bắc Kinh và New Delhi và gây mất ổn định khu vực.

*********************

Đạt Lai Lạt Ma thăm vùng biên giới Ấn–Trung (RFI, 04/04/2017)

Lãnh tụ tinh thần của Phật Giáo Tây Tạng bắt đầu chuyến thăm bang Arunachal Pradesh, giáp Trung Quốc, chuyến đi bị Bắc Kinh nhiều lần gây áp lực buộc New Delhi hủy bỏ. Bộ trưởng Nội Vụ Ấn Độ ngày 04/04/2017, kêu gọi Trung Quốc "không can thiệp vào vấn đề nội bộ của Ấn Độ".

Trung Quốc luôn xem đức Đạt Lai Lạt Ma là một mối đe dọa. Ảnh : Reuters

Bộ trưởng Nội Vụ Ấn Độ Kiren Rijiju khẳng định : "Hoàn toàn không có vấn đề chính trị đằng sau chuyến đi của đức Đạt Lai Lạt Ma đến bang Arunachal Pradesh. Đây là chuyến đi hoàn toàn mang tính tôn giáo".

Liên quan đến vấn đề lãnh thổ, bộ trưởng Nội Vụ Ấn Độ nhắc lại : "Arunachal Pradesh là một phần lãnh thổ không thể phân ly của Ấn Độ và Trung Quốc không nên phản đối chuyến đi của đức Đạt Lai Lạt Ma và không nên can thiệp vào công việc nội bộ của Ấn Độ", "chúng tôi tôn trọng chính sách ‘‘Một nước Trung Hoa’’ và cũng chờ đợi phản ứng tương tự của Trung Quốc".

Trong chuyến viếng thăm 9 ngày của đức Đạt Lai Lạt Ma tại bang Arunachal Pradesh, lãnh tụ Phật Giáo có kế hoạch giảng về đạo Phật tại tu viện lịch sử Tawang, được xây dựng từ thế kỷ XVII, và một số nơi khác.

Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cảnh báo, chuyến đi này sẽ làm "tổn hại nặng nề" quan hệ song phương. Bắc Kinh gọi Đạt Lai Lạt Ma là phần tử chủ trương ly khai, và coi bang đông bắc Ấn Độ này là một phần lãnh thổ của Trung Quốc, vùng đất mà Bắc Kinh gọi là "Nam Tây Tạng".

Theo báo Ấn Độ Hindustan Times, chuyên gia tại một số viện nghiên cứu của Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh thậm chí có thể có những phản ứng rất mạnh, kể cả về quân sự. Cụ thể là không loại trừ việc đưa quân tràn qua Đường Kiểm Soát Thực Tế ("Line of Actual Control"), tức đường phân định biên giới tạm thời tại các khu vực tranh chấp Ấn Độ và Trung Quốc. Bắc Kinh cũng có thể gia tăng hợp tác với láng giềng Pakistan, đối thủ của New Delhi.

Lãnh tụ Phật Giáo Tây Tạng Đạt Lai Lạt Ma đã nhiều lần trở lại Arunachal Pradesh, kể từ khi ông rời khỏi Tây Tạng vào năm 1959, sau khi Trung Quốc tiến chiếm khu vực này. Lần gần nhất là vào năm 2009. Lần này, đức Đạt Lai Lạt Ma lần đầu tiên gặp lại một người lính biên phòng từng đón ông tại biên giới cách nay gần 60 năm.

Trọng Thành

************************

Đức Đạt Lai Lạt Ma tái ngộ với người lính biên phòng Ấn (VOA, 04/04/2017)

Gần 60 năm sau khi rời bỏ quê hương, nhà lãnh đạo tinh thần của nhân dân Tây Tạng, Đức Đạt Lai Lạt Ma, cuối cùng đã gặp lại người lính biên phòng đã hộ tống Ngài vào lãnh thổ Ấn Độ thời ngài còn là một thanh niên 23 tuổi. Vào năm 1959, sau một cuộc nổi dậy bất thành chống lại chế độ cai trị của Trung Quốc ở Tây Tạng, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã cải trang thành một người lính, đi bộ trong hai tuần liên tiếp, vượt dãy Hy Mã Lạp Sơn để tìm đường sang tị nạn ở Ấn Độ. Thông tín viên Anjana Pasricha của VOA gửi về bài tường trình chi tiết về cuộc hội ngộ vô cùng cảm động này như sau.

Đức Đạt Lai Lạt Ma bắt tay với cựu lính biên phòng Ấn Naren Chandra Das, được biết là người hộ tống duy nhất còn sống.

Năm nay 81 tuổi, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã gặp lại người lính canh biên phòng ngày nào, ông Naren Chandra Das, 79 tuổi, ở thành phố Guwahati, thủ phủ bang Assam, ở đông bắc Ấn Độ, trong một buổi lễ do chính quyền bang Assam tổ chức.

Ôm lấy ông Das, người đã hộ tống Ngài một phần trong cuộc hành trình ở Ấn Độ, nhà lãnh đạo tinh thần của nhân dân Tây Tạng nói ngài rất vui mừng được gặp ông Das :

Đức Đạt Lai Lạt Ma đùa rằng : "Nhìn gường mặt của anh, tôi nhận ra rằng tôi cũng đã già lắm rồi".

Đó là lời trao đổi đầu tiên giữa hai người. Ông Das hồi tưởng rằng ông và một số lính canh khác hộ tống Đức Đạt Lai Lạt Ma đã được lệnh không được phép nói chuyện với lãnh tụ tinh thần của nhân dân Tây Tạng khi Ngài vượt biên giới vào Ấn Độ. Từ đó, họ chưa gặp lại nhau cho đến mãi bây giờ.

Sau cuộc hội kiến, ông Das nói với các nhà báo rằng ông không sao diễn tả được hết nỗi hân hoan về tình cảm ấm áp mà Đức Đạt Lai Lạt Ma dành cho ông trong cuộc gặp gỡ.

Đức Đạt Lai Lạt Ma ghé qua thành phố Guwahati trên đường đến thiền viện Tawang nổi tiếng của Phật giáo ở bang Arunachal Pradesh. Ngài nói ngài cảm thấy gắn bó với vùng đất đã làm hồi sinh những ký ức về cuộc đào thoát của ngài khỏi Tây Tạng.

Đức Đạt Lai Lạt Ma kể lại rằng khi đoàn Tây Tạng cử người đến biên giới Ấn Độ, phía Ấn Độ đã đồng ý ngay cho nhóm người tị nạn nhập cảnh.

Hãng tin Press Trust của Ấn Độ trích lời Đức Đạt Lai Lạt Ma kể lại câu chuyện về cuộc hành trình của Ngài như sau :

"Những ngày trước khi đặt chân tới Ấn Độ là khoảng thời gian đầy căng thẳng, mối quan tâm duy nhất là vấn đề an toàn, nhưng tôi đã trải nghiệm thế nào là tự do khi được người dân và các quan chức địa phương đón tiếp nồng hậu, và cuộc đời tôi bắt đầu một chương mới".

Chuyến đi thăm của Đức Đạt Lai Lạt ma đến bang Arunachal Pradesh đã khiến Bắc Kinh giận dữ. Trung Quốc vẫn coi Đức Đạt Lai Lạt Ma là một nhân vật đòi ly khai nguy hiểm, nước này đã mạnh mẽ phản đối kế hoạch của chính phủ Ấn Độ đón tiếp Đức Đạt Lai Lạt ma ở bang Arunachal Pradesh, một bang ven biên giới nhạy cảm đang nằm dưới quyền kiểm soát của New Delhi, nhưng Bắc Kinh cũng tuyên bố chủ quyền.

Đáp lại, chính phủ Ấn Độ nói đây là một cuộc viếng thăm có mục đích tôn giáo, và không có tính cách chính trị. Đức Đạt Lai Lạt Ma miêu tả sự chống đối của Trung Quốc là chuyện "bình thường".