Vụ rơi máy bay Ukraine : Giới cầm quyền Iran đối mặt 'khủng hoảng tín nhiệm' (BBC, 12/01/2020)
Các nhà cầm quyền Iran có nguy cơ sa vào một cuộc khủng hoảng về tính chính danh khi giận dữ bùng lên sau cách nhà nước xử lý vụ tai nạn máy bay chở khách của Ukraine.
Người dân Iran sốc sau vụ quân đội chính phủ bắn rơi máy bay chở khách của Ukraine
Quân đội nước này phải mất ba ngày để thừa nhận đã bắn nhầm.
Theo Reuters, khi sự giận dữ của công chúng và chỉ trích của quốc tế bùng lên, sự thừa nhận muộn màng của Vệ binh Cách mạng Iran khiến tình đoàn kết dân tộc được chứng kiến sau khi tướng Qassem Soleimani bị Mỹ tiêu diệt bằng không kích hôm 3/1, trở nên phí hoài.
Những dòng người khổng lồ đã đổ xuống đường ở khắp các thành phố của Iran để khóc thương cái chết của tướng Qasem Soleimani, hô vang "cái chết cho nước Mỹ".
Nhưng kể từ khi chiếc máy bay chở khách của Ukraine rơi hôm thứ Tư - một sự cố mà Canada và Hoa Kỳ sớm nhận định là do một tên lửa của Iran bắn nhầm - mạng xã hội đã dậy sóng với những chỉ trích. Tất cả 176 người trên máy bay, trên đường từ Tehran đến Kiev, đã thiệt mạng.
Sự giận dữ này báo hiệu điều không hay cho cuộc bầu cử quốc hội vào tháng Hai, khi nhà cầm quyền Iran đang tìm kiếm tỷ lệ ủng hộ cao để thể hiện tính chính danh của mình ngay cả khi kết quả bầu cử sẽ không thay đổi bất kỳ chính sách lớn nào.
Nhưng thay vào đó, họ đang nghe thấy nhiều tiếng ồn ào bất mãn, sau các cuộc biểu tình chống chính phủ vào tháng 11, trong đó hàng trăm người chết.
"Đây là thời điểm rất nhạy cảm đối với chế độ. Họ phải đối mặt với một vấn đề nghiêm trọng về tuy tín. Họ không chỉ che giấu sự thật, họ còn sai lầm trong xử lý tình huống", một cựu quan chức cấp cao nói với Reuters trong điều kiện giấu tên.
Kể từ cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979, các giáo sĩ người Iran đã gạt qua một bên những thách thức để nắm quyền lực. Nhưng kiểu không tin tưởng giữa những người cai trị và người dân từng nổ ra trong các cuộc biểu tình năm ngoái nay có thể đã sâu sắc hơn. Ông Daniel Byman, chuyên gia cao cấp về chính sách đối ngoại tại Hoa Kỳ, thuộc Trung tâm chính sách Trung Đông, Viện Brookings, bình luận.
'Cái chết cho kẻ độc tài'
Các video clip trên Twitter cho thấy người biểu tình ở Tehran hôm thứ Bảy đã hô vang "cái chết cho kẻ độc tài", ám chỉ Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei. Reuters không thể xác minh độc lập đoạn phim này.
Thông Tấn Xã Iran khẳng định các cuộc biểu tình đã nổ ra.
Đội Vệ binh đã đưa ra lời xin lỗi vì đã bắn hạ máy bay của Ukraine, nói rằng các tên lửa phòng không bị phóng nhầm trong tình trạng cảnh giác cao độ. Iran đã chuẩn bị cho sự trả thù của Hoa Kỳ sau khi họ trả đũa việc giết chết Soleimani bằng cách phóng tên lửa vào các căn cứ của Iraq, nơi quân đội Hoa Kỳ đóng quân.
Một quan chức nói rằng sai lầm không nên bị biến thành vũ khí chính trị chống lại chính phủ và lực lượng Vệ binh, một lực lượng song song với quân đội chính quy, nằm dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Lãnh tụ tối cao Khamenei và là lực lượng bảo vệ hệ thống thần quyền.
"Nên tránh việc trở nên quá khắc nghiệt. Đây là một thời gian nhạy cảm và mọi người đều lo lắng. Bạn không thể bỏ qua những gì Vệ binh đã làm để bảo vệ quốc gia và đất nước này kể từ cuộc cách mạng", một quan chức an ninh nói với Reuters.
Nhưng Lãnh tụ Tối cao Khamenei, người luôn trích dẫn số lượng người đi bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử là một dấu hiệu cho tính chính danh của hệ thống cai trị, giờ đây có thể thấy người Iran không muốn thể hiện sự ủng hộ của họ.
"Tại sao tôi nên bỏ phiếu cho chế độ này. Tôi không tin tưởng họ chút nào. Họ nói dối chúng tôi về vụ tai nạn máy bay. Tại sao tôi nên tin tưởng họ khi họ không tin tưởng mọi người đủ để nói sự thật ?". Hesham Ghanbari, 27 tuổi, một sinh viên đại học ở Tehran, nói với Reuters.
Chính phủ đã phải vật lộn để giữ cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ dưới các lệnh trừng phạt ngày càng cứng rắn của Hoa Kỳ sau khi Tehran rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2018. Xuất khẩu mặt hàng mang tính sống còn là dầu mỏ đã bị cắt giảm.
Nền tảng ủng hộ
Sanam Vakil, Nghiên cứu viên cao cấp tại Chương trình Trung Đông và Bắc Phi, Chatham House cho biết, thảm kịch này sẽ không bị lãng quên và cũng không dễ khắc phục đối với người dân.
Ông Vakil nói rằng sự cố này là một lời nhắc nhở nghiêm túc về sự thiếu hụt quản trị.
Hệ thống cai trị thần quyền ở Iran đã sống sót qua những thách thức khắc nghiệt hơn trong quá khứ, bao gồm cuộc chiến kéo dài tám năm với Iraq vào những năm 1980.
Nhưng nền tảng để hỗ trợ nó, tầng lớp trung lưu nghèo, những người được hưởng lợi nhiều nhất trước đây, là một trong những người đầu tiên xuống đường vào tháng 11 để biểu tình phản đối giá giá xăng dầu tăng cao - một vấn đề đặc biệt nhạy cảm ở nơi mà nhiều người sống dựa vào nhiên liệu giá rẻ.
Đòi hỏi của người biểu tình nhanh chóng chuyển sang chính trị nhiều hơn. Họ kêu gọi nhà cầm quyền từ chức, trước khi bị chính quyền đàn áp.
Cú sốc đối với người Iran
Biết rằng quân đội Iran đã bắn hạ máy bay chở khách của Ukraine, dù vô tình hay có ý, là một cú đánh mạnh hơn vào người Iran. Nhiều hành khách trên máy bay có quốc tịch kép, bao gồm quốc tịch Iran.
Mạng xã hội tràn ngập những bình luận giận dữ từ người Iran, nhiều người phàn nàn rằng chính quyền đã dành nhiều thời gian để phủ nhận rằng họ phải chịu trách nhiệm vụ tai nạn máy bay hơn là thông cảm với các gia đình nạn nhân.
"Việc này khiến công chúng bị sốc. Một lần nữa, chế độ này lại vô tình giết chết chính người dân của mình", ông Ray Takeyh, thành viên cao cấp về nghiên cứu Trung Đông tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại, nói với Reuters.
Bên cạnh cuộc bỏ phiếu của quốc hội, cuộc bầu cử vào ngày 21/2 cũng sẽ chọn các thành viên của Hội đồng chuyên gia - nơi sẽ chịu trách nhiệm chọn người kế nhiệm ông Khamenei 80 tuổi.
Lãnh tụ Tối cao Iran, ông Khamenei, người không có giới hạn nhiệm kỳ, đã nắm quyền kể từ sau cái chết của người sáng lập Cộng hòa Hồi giáo, Ayatollah Ruhollah Khomeini, năm 1989.
Anh lên án Iran bắt giữ đại sứ
Bộ trưởng Ngoại giao Anh Dominic Raab đã đưa ra một tuyên bố đầy giận dữ sau khi Đại sứ Anh tại Iran Rob Macaire bị bắt mà "không có căn cứ hoặc giải thích" trong một sự "vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế".
Ông Macaire đã bị bắt giữ sau khi tham gia vào một buổi lễ tưởng niệm những người thiệt mạng trong vụ rơi máy bay chở khách của Ukraine.
Ông rời lễ tưởng niệm khi nó biến thành một cuộc biểu tình, sau đó ông bị bắt và bị cáo buộc giúp tổ chức biểu tình.
Ông Macaire phủ nhận việc này trong một tweet hôm Chủ Nhật. Ông nói tham gia vào buổi tưởng niệm vì có một số nạn nhân là người Anh.
Ông Macaire thêm rằng : "Bắt giữ các chính khách là vi phạm pháp luật, ở mọi quốc gia".
Ông Macaire bị bắt và bị giam giữ trong ba giờ khi ông dừng chân ở một hiệu cắt tóc trên đường trở về Đại sứ quán Anh.
Theo Công ước Vienna, các nhà ngoại giao không thể bị giam giữ. Bộ Ngoại giao Anh đã yêu cầu Iran phải có một lời giải thích đầy đủ.
Tờ Iranian Etemad đã chia sẻ một bức ảnh của vị đại sứ trên Twitter sau khi hãng tin TASnim đưa tin về vụ bắt giữ ông.
Truyền thông Iran đưa tin ông Macaire bị cáo buộc kích động các cuộc biểu tình chống chính phủ tại Iran.
*****************
Hàng không thế giới phản ứng sau vụ máy bay Ukraine rơi ở Iran (BBC, 12/01/2020)
Các cơ quan quản lý hàng không Mỹ và Châu Âu khuyến cáo các hãng hàng không lớn của Mỹ và Châu Âu tránh toàn bộ không phận Iran sau khi xảy ra vụ máy bay Ukraine rơi ở Iran.
Đây không phải là lần đầu các hãng hàng không điều chỉnh đường bay tránh xa các khu vực chiến sự. Vào năm ngoái, Vietnam Airlines đã tránh xa Biển Đen, nơi có khả năng chịu ảnh hưởng từ chiến sự tại Syria
Hôm 11/1, Cơ quan An toàn Hàng không Liên minh Châu Âu (EASA) thông báo các hãng hàng không Châu Âu cần tránh toàn bộ không phận Iran "cho tới khi có thông báo tiếp theo".
Từ thứ Ba 7/1, Cơ quan Quản lý Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) đã ra lệnh hạn chế các chuyến bay dân dụng của Mỹ "hoạt động trong không phận của Iraq, Iran, và trên các vùng biển ở Vịnh Ba Tư và Vịnh Oman".
Iran thừa nhận đã "vô tình" bắn rơi máy bay chở khách của hãng Hàng không Quốc tế Ukraine số hiệu PS752, khiến toàn bộ 176 người trên khoang tử nạn.
Giới chức Iran, lúc đầu phủ nhận việc một trong những tên lửa của họ đã bắn vào chiếc máy bay chở khách nói trên, sau đã nhận họ làm vậy do "lỗi của con người" khi máy bay này bay đến gần một địa điểm nhạy cảm thuộc Vệ binh Cách mạng Iran.
Hành lang bay qua Trung Đông là lựa chọn tối ưu, thậm chí là bắt buộc, của rất nhiều chuyến bay từ Châu Âu tới Châu Á, nhất là các chuyến bay nối London, Amsterdam và Frankfurt với một số địa điểm Châu Á như Bangkok và Singapore.
Với việc thay đổi này, các hãng sẽ phải đi đường vòng xa hơn, tốn thời gian và tiền bạc nhiều hơn.
Các hãng nào thay đổi đường bay ?
Từ hôm thứ Tư 8/1, nhiều hãng hàng không lớn, trong đó có Vietnam Airlines, cũng đã thay đổi đường bay để tránh đi qua không phận Iraq và Iran.
Lufthansa của Đức nói sẽ tránh bay qua Iran và Iraq, nhưng sẽ mở lại các chuyến bay thẳng tới Tehran vào thứ Năm 16/1.
Hãng Emirates của Các Tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất hủy các chuyến bay giữa Dubai và Baghdad, nơi tướng Soleimani của Iran bị Mỹ giết chết.
Cathay Pacific Airways nói các chuyến bay của họ từ hơn một năm nay đã không bay qua không phận Iran và Iraq.
Hãng LOT Polish Airlines của Ba Lan bắt đầu đổi đường bay từ ngày 4/1.
"Tất cả các chuyến bay từ Ba Lan đi Delhi, Colombo và Singapore, cũng như các chuyến bay thuê do LOT vận hành tới Bangkok, Thành phố Hồ Chí Minh, Goa, và Phuket đều sử dụng các tuyến bay khác", hãng này thông báo.
Tuy nhiên, có một số hãng nói họ vẫn duy trì hoạt động bình thường, trong đó có hãng Turkish Airlines của Thổ Nhĩ Kỳ.
Dưới đây là danh sách các hãng hàng không đổi hướng chuyến bay cho tới ngày 11/1 :
- Hãng KLM Air France của Pháp tạm ngưng các chuyến bay qua không phận Iraq và Iran.
- Hãng Air Shuttle của Na Uy nói đang tính hướng bay khác cho các chuyến đi Dubai khởi hành từ Scandinavia vào cuối ngày thứ Tư.
- Hãng hàng không Việt Nam chuyển hướng bay của các chuyến giữa Việt Nam và Châu Âu để tránh bay khu vực Trung Đông.
- Hãng hàng không lớn nhất Đài Loan, China Airlines, sẽ không bay qua cả Iraq lẫn Iran.
- Malaysia Airlines không bay qua không phận Iraq và nói sẽ tránh cả không phận Iran.
- Singapore Airlines nói các chuyến bay của hãng sẽ tránh không phận Iran và nói thêm đường bay mới sẽ không ảnh hưởng nhiều đến thời gian của các chuyến bay.
- Qantas Airways của Úc điều chỉnh đường bay để tránh không phận của cả hai nước, khiến hành trình từ Perth tới London tăng thêm 50 phút. Chuyến bay sẽ phải giảm bớt hành khách để dành trọng lượng cho việc tăng nhiên liệu.
- Cơ quan quản lý hàng không Nga yêu cầu các hãng hàng không nước này tránh bay qua không phận Iraq, Iran, vùng Vịnh và Vịnh Oman.
- Cơ quan quản lý giao thông Canada nói hãng Air Canada đang điều chỉnh đường bay của mình.
Iran bắn nhầm máy bay 'vì hệ thống liên lạc hỏng' ?
Ông Amir Ali Hajizadeh, Chỉ huy Lực lượng Không quân Vệ binh Hồi giáo Iran (IRGC), nói hôm thứ Bảy 11/1 ông ước gì mình chết cho rồi sau khi nghe tin lực lượng của ông đã bắn nhầm chuyến bay dân dụng của Ukraine, tờ Tehran Times đưa tin.
Tướng Hajizadeh nói ông chịu hoàn toàn trách nhiệm về vụ bắn nhầm máy bay.
Ông nói hệ thống phòng không của Iran lúc đó đang ở "mức sẵn sàng cao nhất" và được báo có thể sắp có một cuộc tấn công tên lửa.
Ông nói thêm rằng người điều hành hệ thống phòng không đã nhiều lần kêu gọi ngưng các chuyến bay trong khu vực đêm đó.
Người này nhận thấy hệ thống phòng không phát hiện cái mà hệ thống cho là một tên lửa cách đó 19km đang bay tới.
Theo quy định của quân đội, nhân viên này đã triển khai xin mệnh lệnh để xử lý với mối đe dọa đó, nhưng không liên lạc được với cấp trên vì hệ thống liên lạc hỏng.
*****************
Vụ phi cơ Ukraine trúng tên lửa Iran : Biểu tình phản đối chế độ tại Tehran (RFI, 12/01/2020)
Việc chính quyền Tehran chậm trễ thừa nhận tên lửa Iran bắn hạ một phi cơ dân dụng Ukraine bị lên án mạnh mẽ trong nước. Hàng nghìn người tập hợp tại thủ đô Tehran tối hôm qua, 11/01/2020, để bày tỏ bất bình.
Sinh viên biểu tình ngày 11/01/2020 tại Tehran (Iran) lên án chính phủ trong vụ bắn nhầm máy bay của hàng không Ukraine. Atta KENARE / AFP
Người biểu tình kêu gọi truy tố các thủ phạm của thảm kịch này. Nhiều người thậm chí hô vang các khẩu hiệu đả đảo giáo chủ Khamenei, lãnh tụ tối cao Iran. Trong lúc biểu tình diễn ra, tổng thống Mỹ đưa ra lời cảnh cáo chế độ Hồi giáo là không được phép để diễn ra một cuộc thảm sát những người biểu tình ôn hòa, không được ngăn chặn internet. Ông Donald Trump gửi lên Twitter thông điệp bằng tiếng Anh và tiếng Ba Tư : "Chúng tôi theo dõi sát các cuộc biểu tình của các bạn, sự dũng cảm của các bạn là nguồn cảm hứng của chúng tôi".
Từ Tehran, thông tín viên Siavosh Ghazi cho biết thêm chi tiết :
'Nhiều nhóm thanh niên xuống đường tối hôm qua, thứ Bảy, tại nhiều khu phố ở trung tâm thủ đô Tehran, đặc biệt trước cửa trường Đại học Sharif và Amir-Kabir, để bày tỏ nỗi bất bình.
Trong số 145 người Iran bị chết trong tai nạn, có khoảng 15 sinh viên của hai trường đại học, nằm trong số các đại học nổi tiếng nhất Iran. Rất nhanh chóng các cuộc tập hợp này đã chuyển sang mục tiêu chính trị, với các khẩu hiệu chống chính quyền. Tuy nhiên, cảnh sát chống bạo động cũng đã nhanh chóng can thiệp, giải tán người biểu tình.
Trong số những người bị câu lưu có đại sứ Anh, có mặt tại chỗ. Đại sứ Anh sẽ phải bị Bộ Ngoại giao Iran triệu mời để trao công hàm phản đối.
Nhiều người Iran chỉ trích chính quyền đã không đóng không lưu, sau các cuộc tấn công bằng hỏa tiễn nhắm vào căn cứ Mỹ ở Iraq. Quyết định như vậy lẽ ra đã có thể ngăn được sai lầm chết người này. Dân chúng cũng nổi giận trước việc chính quyền đã khăng khăng phủ nhận, trong vòng 72 giờ, trách nhiệm của Iran, với việc tung ra thông báo đây chỉ là một tai nạn máy bay thông thường.
Cuối cùng thì mọi người không ai hiểu tại sao, ngoài tướng Hadjizadeh, lãnh đạo lực lượng Không quân của Vệ Binh Cách Mạng, đã nhận toàn bộ trách nhiệm về sai lầm này, không có một giới chức nào giải thích về vụ việc trước công chúng, đặc biệt là trên truyền hình Nhà nước, và chính quyền đã không thông báo quốc tang'.
Có 57 công dân Canada bị thiệt mạng trong chuyến bay bất hạnh nói trên của hãng hàng không Ukraine. Hôm qua, thủ tướng Canada đã đòi hỏi chính quyền Tehran phải làm sáng tỏ hoàn toàn về tấn thảm kịch này, và Iran phải chịu hoàn toàn trách nhiệm, kể cả về đền bù tài chính. Thủ tướng Justin Trudeau cho biết trong cuộc điện đàm hôm qua với tổng thống Iran, ông một lần nữa nhắc lại yêu cầu của chính quyền Canada.
Trọng Thành
*****************
Iran thừa nhận đã bắn nhầm máy bay của hàng không Ukraine (RFI, 11/01/2020)
Sau ba ngày che giấu sự thật, cuối cùng hôm nay 11/01/2020, quân đội Iran chính thức thừa nhận đã bắn rơi chiếc máy bay Boeing 737-800 của hãng hàng không Ukraine International Airlines, khiến 176 người thiệt mạng. Thông cáo của bộ tham mưu Vệ binh Cách mạng Iran khẳng định đây là sai sót không chủ ý của con người. Tổng thống Rohani gửi lời xin lỗi đến gia đình các nạn nhân và hứa sẽ trừng phạt những người chịu trách nhiệm trong thảm họa này.
Những mảnh vỡ của chiếc máy bay Boeing 737-800 của hãng hàng không Ukraine, tại Tehran, ngày 08/01/2020. Social media video via Reuters
Từ Tehran, thông tín viên RFI Shiavos Ghazi cho biết thêm chi tiết :
"Sáng nay, bộ Tham mưu quân đội Iran ra thông cáo thừa nhận đã bắn nhầm vào chiếc máy bay của hàng không Ukraine. Thông cáo của bộ Tham mưu quân đội cho biết : "Sau khi cất cánh khỏi sân bay, khi chuyển hướng, chiếc máy bay đã tiếp cận một khu vực nhạy cảm của Vệ binh Cách mạng và bị nhầm là một mục tiêu đe dọa. Chiếc máy bay đã bị trúng đạn vì sai sót của con người, không và không có chủ ý". Thông cáo cũng gửi lời chia buồn tới gia đình các nạn nhân, đồng thời khẳng định những người chịu trách nhiệm sẽ bị trừng phạt.
Trước đó, Iran vẫn khăng khăng bác bỏ giả thuyết cho rằng máy bay bị trúng tên lửa, kể cả do bắn nhầm, và cho rằng đó chỉ là màn tuyên truyền mà Hoa Kỳ và các đồng minh dựng lên.
Việc Iran quay ngoắt như vậy chắc chắn là do sức ép của quốc tế và các kết quả điều tra sơ khởi kể từ hôm thứ Năm, với sự tham gia của các nhà điều tra Ukraine và sắp tới sẽ còn có cả các chuyên gia Canada và nhiều nước khác tới.
Vụ việc này đã gây xúc động rất mạnh trong dân chúng Iran. Tổng thống Iran Hassan Rohani đã ra thông cáo, đánh giá "việc bắn nhầm tên lửa của đơn vị phòng không Vệ binh Cách mạng là một thảm kịch lớn không thể tha thứ …". Ông nhấn mạnh là nước Cộng hòa Hồi giáo vô cùng hối tiếc để xảy ra thảm họa này và xin chia buồn với gia đình các nạn nhân.
Lãnh đạo Tư pháp Iran đã ra lệnh điều tra kỹ lưỡng để đưa những người chịu trách nhiệm ra trừng phạt.
Nhiều người bắt đầu đặt câu hỏi tại sao sự thật lại bị giấu trong suốt 72 giờ. Các dân biểu và thông tấn xã Fars, vốn thân cận với Vệ binh Cộng hòa, yêu cầu phải xác định và trừng phạt cả những người che giấu sự thật. Dư luận không hiểu tại sao Iran không cho đóng không phận đối với các máy bay dân dụng trong đêm tấn công căn cứ Mỹ tại Iraq để có thể tránh được thảm họa như vậy".
Về phần Ukraine, hôm nay tổng thống Volodymyr Zelensky yêu cầu Iran phải trừng phạt các thủ phạm và bồi thường thiệt hại trong thảm họa này. Hôm qua, Kiev cho biết các chuyên gia điều tra của họ có mặt tại Iran đã tiếp cận được các hộp đen và mảnh vỡ máy bay tại hiện trường và họ đã được nghe các cuộc nói chuyện giữa các phi công và đài kiểm soát không lưu Iran.
Anh Vũ
****************
Iran thừa nhận đã "vô tình" bắn rơi máy bay chở khách của Ukraine (BBC, 11/01/2020)
Truyền hình nhà nước Iran đưa tin, Quân đội Iran nói rằng họ đã "vô tình" đã bắn hạ một máy bay chở khách của Ukraine.
Tưởng niệm các nạn nhân trên chuyến bay PS752, tại quảng trường Mel Lastman ở Toronto, Ontario, Canada.
Tuyên cáo viết rằng, họ làm vậy do "lỗi của con người" khi máy bay này bay đến gần một địa điểm nhạy cảm thuộc Vệ binh Cách mạng Iran.
Thông cáo khẳng định, tất cả những ai liên đới sẽ phải chịu trách nhiệm.
Trước đó, Iran phủ nhận việc một trong những tên lửa của họ đã bắn vào chiếc máy bay chở khách nói trên, khiến máy bay rơi ở gần thủ đô Tehran vào thứ Tư.
Nhưng áp lực dâng cao sau Mỹ và Canada trích dẫn thông tin tình báo nói rằng, họ tin rằng, tên lửa của Iran đã bắn rơi chiếc máy bay này, có thể là nhầm lẫn.
Vụ tai nạn với chuyến bay PS752 của Hãng hàng không Ukraine International Airlines khiến 176 đi trên máy bay thiệt mạng.
Vụ việc xảy ra chỉ vài giờ sau khi Iran thực hiện các cuộc tấn công bằng tên lửa vào hai căn cứ không quân của lực lượng Mỹ đóng ở Iraq.
Chuyến bay nói trên đang trên đường từ thủ đô Kyiv của Ukraine đến thành phố Toronto của Canada.
Truyền thông Mỹ đã suy đoán rằng, chiếc máy bay này có thể bị nhầm với một chiếc máy bay chiến đấu, trong khi Iran dfdang chuẩn bị cho sự trả đũa với việc Mỹ dùng máy bay không người lái bắn chết tướng của Iran.
Trong một tweet vào ngày 11/1, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Mohammad Javad Zarif viết rằng việc đó xảy ra "vào thời điểm cuộc khủng hoảng do chủ nghĩa phiêu lưu của Mỹ" gây ra.
Trước đó, khi xuất hiện các bằng chứng cho thấy, chiếc máy bay này bị bắn bởi một tên lửa, Iran đã hứa điều tra.
Tuy nhiên, hình ảnh xuất hiện trên truyền hình hôm thứ Năm cho thấy, một máy đào đang dọn sạch các mảnh vỡ, đã làm dấy lên những lo ngại rằng, các bằng chứng các quan trọng có thể bị xóa.
Hôm 10/1, Bộ trưởng Ngoại giao Canada Francois-Philippe Champagne đã cảnh báo Iran rằng, "thế giới đang theo dõi [hành động của họ]", và nhấn mạnh rằng, gia đình của các nạn nhân "muốn biết sự thật".
Trước đó, Iran từng phủ nhận việc máy bay của Ukraine bị tên lửa Iran bắn rơi
Cảnh báo này được ông Champagne đưa ra một ngày sau khi Thủ tướng Canada Justin Trudeau tuyên bố rằng, ông đã nhận được thông tin tình báo từ nhiều nguồn cho thấy, máy bay đã bị bắn bởi một tên lửa đất đối không của Iran.
Đoạn video do tờ New York Times thu được cho thấy, một vệt tên lửa bay ngang bầu trời đêm Tehran và sau đó phát nổ khi đụng vào máy bay. Khoảng 10 giây sau, một tiếng nổ lớn phát ra, máy bay bị bốc cháy.
**************
Iran thừa nhận quân đội bắn rơi máy bay Ukraine trong ‘sai lầm thảm họa’ (VOA, 11/01/2020)
Iran ngày thứ Bảy thừa nhận quân đội của họ đã bắn rơi nhầm một máy bay của Ukraine giết chết tất cả 176 người trên khoang.
Hoa và nến đặt trước di ảnh của các thành viên phi hành đoàn chuyến bay 737-800 của Ukraine rơi bên ngoài thủ đô Tehran của Iran, ngày 11/01/2020.
Sau vụ rơi máy bay hôm thứ Tư, Iran mấy ngày qua đã phủ nhận họ đã bắn hạ chiếc máy bay, dù một chỉ huy của lực lượng Vệ binh Cách mạng ngày thứ Bảy nói rằng ông đã thông báo cho nhà chức trách về vụ phi đạn vô tình bắn nhầm cùng ngày vụ việc xảy ra.
Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei, người cho đến ngày thứ Bảy vẫn giữ im lặng về vụ tai nạn, nói thông tin nên được công khai, trong khi các quan chức hàng đầu và quân đội đã đưa ra lời xin lỗi.
Nhưng truyền hình nhà nước nói rằng tiết lộ sự thật về những gì đã xảy ra có thể bị lợi dụng bởi "những kẻ thù của Iran", thường ám chỉ Mỹ và Israel.
Vụ tai nạn đã gia tăng áp lực quốc tế lên Iran sau nhiều tháng xích mích với Mỹ và có những vụ tấn công tấn công ăn miếng trả miếng. Một vụ tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ giết chết một chỉ huy quân sự hàng đầu của Iran ở Iraq vào ngày 3 tháng 1, khiến Tehran trả đũa bằng cách bắn phi đạn vào các mục tiêu của Mỹ vào thứ Tư.
Canada, nước có 57 công dân trên máy bay, và Mỹ đều nói họ tin rằng một phi đạn của Iran đã bắn rơi chiếc máy bay, dù hai nước nói đó có lẽ là nhầm lẫn.
"Nước Cộng hòa Hồi giáo Iran vô cùng hối tiếc về sai lầm thảm họa này", Tổng thống Iran Hassan Rouhani viết trên Twitter, hứa rằng những người đứng sau vụ việc sẽ bị truy tố. "Tôi xin dành những suy tư và lời cầu nguyện cho tất cả các gia đình chịu tang".
Các chuyên gia nhận định trong bất kì cuộc điều tra nào Iran sẽ không thể nào che dấu được những dấu hiệu của một vụ tấn công phi đạn dưới sự săm soi của quốc tế, và Iran có thể cảm thấy rằng thừa nhận sai lầm sẽ tốt hơn là chống chọi những chỉ trích đang gia tăng ở nước ngoài trong khi sự đau buồn và giận dữ lớn dần ở trong nước, vì nhiều nạn nhân là người Iran có quốc tịch kép.
Vệ binh Cách mạng Iran, trong một phát biểu thừa nhận sai lầm hiếm hoi, xin lỗi quốc gia và nhận chịu trách nhiệm hoàn toàn.
Chỉ huy Vệ binh Cao cấp Amirali Hajizadeh nói ông đã báo cho nhà chức trách Iran vào ngày thứ Tư về vụ tấn công không có chủ ý. Phát biểu của ông khơi lên nghi vấn về lí do tại sao các quan chức phủ nhận công khai lâu như vậy.
Phát biểu trên truyền hình nhà nước, ông nói ông ước gì ông "có thể chết" khi hay tin về vụ việc.
Phản hồi loan báo của Iran vào ngày thứ Bảy, Ukraine đòi một lời xin lỗi chính thức và bồi thường. Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã kêu gọi "một cuộc điều tra đầy đủ và kĩ lưỡng" với sự hợp tác với Iran.
Một thông cáo của quân đội cho biết chiếc máy bay đã bay gần khu vực nhạy cảm của Vệ binh Cách mạng vào lúc đang có cảnh giác cao độ, dù Ukraine nói chiếc máy bay đang trong hành lang bay bình thường.
Hãng Hàng không Quốc tế Ukraine nói Iran lẽ ra nên đóng cửa sân bay. Phó chủ tịch của hãng nói họ không nhận được chỉ dấu nào cho thấy họ đối mặt với một mối đe dọa và đã được chấp thuận cho cất cánh.