Bầu cử tổng thống : Nước Mỹ trên thùng thuốc súng
Không có điều khoản nào trong Hiến pháp buộc tổng thống mãn nhiệm phải nhìn nhận thất bại. Theo giáo sư Rosa Brooks, "Joe Biden có thể tổ chức họp báo, còn tổng thống có khả năng huy động lực lượng lính nhảy dù". Và nếu Donald Trump một lần nữa chứng tỏ thăm dò lại sai lạc, ở lại Phòng Bầu Dục thêm bốn năm ? Khó thể hình dung Not Fucking Around Coalition buông súng.
Cảnh sát Mỹ can thiệp vào một vụ ẩu đả giữa người ủng hộ tổng thống Donald Trump và Black Lives Matter tại Oregon, ngày 07/09/2020. © Reuters/Carlos Barria
Chủ đề của L’Express tuần này là tỉ phú Bill Gates và vaccin chống virus corona, L’Obs đặt vấn đề "Các đại biểu đảng Xanh có đáng tin cậy ?", nhân 100 ngày sau chiến thắng trong cuộc bầu cử địa phương Pháp. Đặc biệt bầu cử tổng thống Mỹ là chủ đề chính mà các tuần báo Pháp đều quan tâm.
Trang bìa của Le Point đăng ảnh hai ứng cử viên với hàng tựa "Nước Mỹ trên ngọn núi lửa (và chúng ta cũng như họ)". Courrier International chạy tựa trang nhất "Hoa Kỳ : Cuộc bầu cử với mọi hiểm nguy" : đất nước chia rẽ hơn bao giờ hết.
Le Point nhận định, cuộc bầu cử tổng thống ngày 03/11 tới là quan trọng nhất kể từ Đệ nhị Thế chiến cho đến nay. Bài điều tra về "một nền dân chủ đang trong lúc khó khăn nhất" được minh họa bằng hai bức ảnh. Một bên là ông Joe Biden đeo khẩu trang, đang quỳ gối trước một cậu bé da đen, bên kia là ông Donald Trump không hề bịt mặt, trong một cuộc mít-tinh rầm rộ ở Bắc Carolina.
Các nhóm bán vũ trang cực tả và cực hữu
Thông tín viên của tờ báo trước hết nói về Not Fucking Around Coalition (NFAC, tạm dịch Liên minh chống càn quấy), nhóm dân quân gồm các cựu binh da đen. Họ tập hợp lại ở Louisville hôm 05/09 để "đòi công lý cho Breonna Taylor", một thanh niên da đen 26 tuổi bị bắn chết hồi tháng Ba. Hàng mấy trăm người mặc toàn màu đen, trang bị súng trường, diễu hành trong im lặng. Trưởng nhóm John Jay Fitzgerald nguyên là rapper, từng đe dọa trong một cuộc biểu tình hồi tháng Bảy : "Nếu không có được sự thật, chúng tôi sẽ đốt ra tro thành phố khốn kiếp này".
Cùng ngày, ở phía đối thủ, Dylan Stevens, biệt danh Le Viking, đội chiếc nón có đôi sừng, chỉ huy 200 dân quân cực hữu mặc đồ rằn ri, vũ trang tận răng. Họ giơ cao những lá cờ Mỹ và biểu ngữ ủng hộ tổng thống Trump, tự nhận cho mình trách nhiệm duy trì trật tự và bảo vệ thành phố khỏi tay NFAC.
Ngày hôm đó, hai nhóm đều giữ một khoảng cách, không có sự cố nào xảy ra. Một phép lạ, nếu tính đến mật độ các khẩu súng liên thanh AR-15 trên mỗi mét vuông. Hồi tháng Bảy, ba thành viên của NFAC đã phải nhập viện vì bị trúng đạn do sơ ý.
Những cuộc biểu dương lực lượng của các nhóm bán quân sự đã trở thành chuyện bình thường. Từ sau cái chết của George Floyd, một người da đen bị cảnh sát đè nghẹt thở khi bắt giữ, số lượng vũ khí bán ra tăng vọt, và các lực lượng dân quân với những cái tên Oath Keepers (Những người gìn giữ lời thề), Proud Boys (Những chàng trai kiêu hãnh), Boogaloo Boys (Những chàng trai Boogaloo)… chiếm lĩnh đường phố.
Bạo lực và vũ khí
Tại Portland (bang Oregon), một ủng hộ viên của Donald Trump đã bị một người cực tả antifa (antifasciste, chống phát-xít) bắn chết. Bốn ngày trước đó ở Kenosha (bang Wisconsin), một thiếu niên 17 tuổi hạ sát hai người biểu tình Black Lives Matter.
Courrier International dịch bài viết của New York Times, trong đó một chủ cửa hàng vũ khí ở Portland cho biết từ tháng Ba đến nay đã bán ra 4,5 triệu băng đạn, khách hàng mua tất cả những gì mua được trong tiệm.
Ông Brian Levin, giám đốc Trung tâm nghiên cứu về hận thù và cực đoan ở trường đại học California cho biết, các nhóm bán vũ trang thì trước đây vẫn có, nhưng ngày nay đông đảo hơn, bạo lực hơn và thu hút đủ loại người.
Stewart Rhodes, thủ lãnh nhóm Oath Keepers viết trên Twitter : "Bây giờ đã là nội chiến. Chúng tôi cho Trump một cơ hội cuối cùng : tuyên bố đó là nổi dậy mác-xít và ông có bổn phận phải đè bẹp, nếu không chúng tôi sẽ làm nhiệm vụ đó". Tuy nhiên điều mới mẻ là nay các nhóm cực tả như NFAC cũng vũ trang không kém.
Cộng hòa và Dân chủ khó thể dung hòa
Nước Mỹ đã từng có những thời kỳ bạo lực, nhưng nền dân chủ vẫn đứng vững cho đến nay. Cánh tả đổ lỗi cho ông Donald Trump, tuy nhiên theo Le Point, đương kim tổng thống Mỹ chỉ là hậu quả chứ không phải nguyên nhân cuộc khủng hoảng.
Steven Levitsky, giáo sư Havard đồng tác giả cuốn "Cái chết của các nền dân chủ" nhấn mạnh, sự suy sụp của chế độ dân chủ đã bắt đầu từ lâu, trước khi Donald Trump bước vào Nhà Trắng năm 2016. "Từ thập niên 80, đã có sự phân cực mạnh mẽ về chính trị và chủng tộc, giống như ở Tây Ban Nha hay Đức trong thập niên 30".
Nay thì Cộng hòa và Dân chủ không chỉ là hai đảng đối thủ, mà còn là kẻ thù bất cộng đới thiên của nhau. Cử tri hoàn toàn khác biệt, từ màu da, tuổi tác, tôn giáo cho đến địa lý. Cộng hòa trở thành đảng của những người da trắng lớn tuổi, theo Công giáo và sống ở miền quê ; trong khi Dân chủ đa số da màu, trẻ hơn, là người thành thị. Thế nên quan điểm của đôi bên không thể dung hòa, từ bảo hiểm y tế, môi trường, phá thai cho đến việc đeo khẩu trang.
Căng thẳng càng tăng lên khi người Mỹ sống trong hai thế giới truyền thông khác biệt. Tùy theo bạn coi Fox News hay CNN, mà Donald Trump đã xử lý tốt cuộc khủng hoảng dịch tễ (hoặc không), Joe Biden là một ông già lú lẫn (hoặc không).
Hiến pháp khó sửa đổi nhất thế giới
Bối cảnh này khuyến khích các khuôn mặt dân cử địa phương không còn tôn trọng phương thức dân chủ. Lấy lý do chống gian lận, bang Georgia xóa 560.000 tên trong danh sách cử tri. Tại Florida, hơn 1 triệu tù nhân buộc phải đóng đủ số tiền phạt quy định trong bản án mới được bỏ phiếu.
Đặc biệt bưu điện nay thu hút mọi sự chú ý : do dịch corona, cử tri sẽ bầu ồ ạt bằng thư tín, nhưng ông Trump tố cáo cách bầu này dễ bị lợi dụng. Thế nên không có gì ngạc nhiên khi viện thăm dò Gallup cho biết 59% người Mỹ không tin vào thể thức bầu cử.
Theo nguyên tắc bất thành văn xưa nay, người ta nhìn nhận tính chính danh của đảng đối thủ, và các nhà lãnh đạo biết kềm chế. Nhưng nước Mỹ năm 2020 chừng như khác xa.
Bản Hiến pháp lập ra cách đây 230 năm liệu có thích hợp với thực tế ? Tại Thượng Viện, mỗi bang có 2 đại diện, và California với 40 triệu dân cũng chỉ có 2 thượng nghị sĩ như Wyoming có dân số ít hơn 66 lần, như vậy những vùng thưa dân vẫn có quyền chận lại các cải cách. Trong khi đó đến năm 2040, có 70% dân Mỹ sống tập trung trong 15 bang.
Nhưng theo tác giả Sanford Levinson, thì Hiến pháp Hoa Kỳ khó sửa đổi nhất thế giới vì mỗi tu chính án phải được 3/4 tổng số các bang đồng ý.
Các kịch bản bầu cử tổng thống Mỹ
Toàn cầu hồi hộp theo dõi cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, các mạng xã hội tràn ngập những thông điệp nảy lửa, video cắt ghép, tin vịt… Hồi năm 2016, Nga bị điểm mặt chỉ tên về fake news, nay có thêm Trung Quốc, Iran…tham gia. Thậm chí có dân biểu cũng tin vào thuyết âm mưu.
Hồi năm 2000 do rắc rối khi kiểm phiếu ở Florida, phải chờ đến một tháng sau Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ mới tuyên bố George W.Bush là người chiến thắng. Điều gì sẽ diễn ra vào khuya 03/11/2020 nếu kết quả sơ khởi cho thấy tổng thống đương nhiệm dẫn đầu vì cử tri của ông Trump đích thân đến phòng phiếu, nhưng rốt cuộc Joe Biden thắng cử sau nhiều tuần lễ kiểm số phiếu qua thư ? Ông Donald Trump rất có thể sẽ tuyên bố chiến thắng mà không chờ kết quả chung cuộc.
Khoảng 100 chính khách, nhà báo, luật gia của hai đảng đã tham gia sáng kiến của giáo sư luật Rosa Brooks, đại học Georgetown, thử hình dung nhiều kịch bản khác nhau. Nói tóm tắt là tình hình sẽ hỗn loạn, trừ phi Biden thắng lớn.
Không có điều khoản nào trong Hiến pháp buộc tổng thống mãn nhiệm phải nhìn nhận thất bại. Giáo sư Brooks cho rằng nếu ê-kíp của ông Trump nhất quyết vẫn giữ quyền hành, thì khó biết ai có thể ngăn cản được. Bà nói : "Joe Biden có thể tổ chức họp báo, còn tổng thống có khả năng huy động lực lượng lính nhảy dù".
Còn nếu Donald Trump một lần nữa chứng tỏ thăm dò lại sai lạc, ở lại Phòng Bầu Dục thêm bốn năm ? Khó thể hình dung Not Fucking Around Coalition buông súng.
"Sủa nhiều nhưng cắn chẳng bao nhiêu"
Tuy nhiên nhà chính trị học Yascha Mounk khi trả lời phỏng vấn của Le Point có cái nhìn lạc quan hơn đôi chút.
Ông tin chắc rằng Donald Trump sẽ bác bỏ kết quả nếu thất bại. Ngay hồi năm 2016 khi đã đắc cử nhờ số đại cử tri, Trump vẫn không chấp nhận thực tế là bà Clinton được nhiều phiếu phổ thông hơn. Nhưng theo Yascha Mounk, Trump hơi giống như một chú chó con, sủa nhặng xị nhưng cắn chẳng bao nhiêu. Trump sẽ lên Twitter nói rằng ông đã thắng, rằng cuộc bầu cử đã bị gian lận, nhưng nếu tư pháp công nhận kết quả thì ông Trump không có cách nào khác.
Trả lời câu hỏi phải chăng dù là Trump hay Biden, tổng thống tương lai sẽ phải lãnh đạo một Mỹ quốc chia rẽ hơn bao giờ hết, nhà chính trị học cho rằng "Có một cuộc nội chiến về văn hóa trong giới tinh hoa nước Mỹ". Các chính khách tả cũng như hữu có quan điểm đối kháng trên tất cả mọi lãnh vực, họ đang đùa với lửa.
Liệu nước Mỹ có thể trở thành một nền dân chủ không tự do như Hungary ? Theo Yascha Mounk, Hoa Kỳ là một Nhà nước liên bang, Donald Trump không thể tung hoành như Viktor Orban - đã làm suy yếu toàn bộ hệ thống.
Ông dẫn ra học thuyết của Francis Fukuyama, trong đó khẳng định hai điều. Trước tiên, không có gì thay thế được dân chủ tự do. Thế kỷ 20 cho thấy cả chế độ phát-xít lẫn cộng sản hay độc tài thần quyền kiểu Iran, độc tài quân sự đều không thể sánh được với chế độ tự do dân chủ. Thứ hai, đây là thể chế tốt nhất để giải quyết các vấn đề nội bộ và được người dân ủng hộ. Ông Mounk không đồng ý với giáo sư Fukuyama ở điểm này, vì ngay cả một nền dân chủ lớn như Mỹ cũng không thật vững chải như người ta tưởng.
Thế giới thời "Trump đệ nhị"
Nhà báo Pierre Haski trên L’Obs hình dung ra "Thế giới dưới chế độ Trump đệ nhị". Nếu ngày 20/01/2021, chính là Donald John Trump chứ không phải Joseph Robinette Biden Jr. tuyên thệ nhậm chức, thì thế giới sẽ ra sao bốn năm sau đó ? Cần phải chuẩn bị tinh thần ngay từ bây giờ.
Đã hẳn năm 2017 Donald Trump không gây ra thảm họa như nhiều người dự báo, nhưng đã làm xáo động trật tự quốc tế : rút khỏi hiệp định khí hậu Paris, hiệp ước Vienna về nguyên tử Iran, Tổ chức Y tế Thế giới… Đành rằng Trump không phải là người chịu trách nhiệm duy nhất về tình trạng xói mòn chủ nghĩa đa phương, nhưng sức nặng của Hoa Kỳ là quan trọng.
Khó có việc thái độ của "Trump đệ nhị" đổi khác nhiều so với "Trump đệ nhất", và một trong những mục tiêu mới có thể là NATO. Nếu Mỹ rút khỏi NATO, có thể tạo ra cú sốc cho Châu Âu vốn không sẵn sàng đóng vai trò đại cường quân sự.
Điều duy nhất có thể chắc chắn trong nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump, là Hoa Kỳ từ "sen đầm quốc tế" sẽ chuyển thành siêu cường ích kỷ. Mặt tốt là không còn chiến tranh liên miên, nhưng thế giới có nguy cơ trở thành rừng hoang phi luật lệ. Tuần báo cánh tả kết luận, nếu ông Trump tái đắc cử, cần phải "siết chặt thắt lưng an toàn, sẽ rung chuyển nhiều đấy !".
Thụy My