Hội thảo tại Thượng viện Mỹ : Tìm công lý cho nạn nhân Formosa (RFA, 11/05/2017)
Hơn một năm sau sự cố Formosa gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng khu vực biển miền Trung, buổi hội thảo về pháp lý và ô nhiễm môi sinh đã diễn ra tại quốc hội Hoa Kỳ với sự tham dự của các chuyên gia luật và chuyên gia môi trường ở Hoa Kỳ và Canada.
Hội thảo về pháp lý và ô nhiễm môi sinh đã diễn ra tại quốc hội Hoa Kỳ hôm 10/5/2017. RFA photo
Gây ô nhiễm môi trường là phạm tội
Hôm thứ Tư 10 tháng Năm lần đầu tiên một buổi hội thảo về môi trường liên quan đến Việt Nam diễn ra tại tòa nhà Rusell của thượng viện Hoa Kỳ kể từ khi biển miền Trung Việt Nam bị ô nhiễm trầm trọng bởi chất thải độc hại từ công ty gang thép Formosa ở Hà Tĩnh hồi tháng Tư 2016 đến nay.
Cuộc hội thảo được coi như một hội nghị quốc tế vì có 7 diễn giả gồm các vị giáo sư luật và các chuyên môn về môi trường của Mỹ và Canada, chưa kể một số người Việt đến từ Canada, Australia và các tiểu bang khác của Hoa Kỳ.
Đứng ra kêu gọi buổi hội thảo là Việt Nam For Progress, tạm dịch là Việt Nam Vì Tiến Bộ, tổ chức NGO của người Việt ở Washington DC, Hoa Kỳ và Ontario Canada.
Bác sĩ Thể Bình, chủ tịch tổ chức Việt Nam Vì Tiến Bộ :
Chúng tôi rất mừng vì tổ chức mà qui tụ được những chuyên gia về các lãnh vực luật pháp cũng như môi trường. Sau phần phát biểu của họ thì chúng ta có lẽ học hỏi được rất là nhiều và từ đó chúng ta mong sẽ sử dụng những tin tức và kiến thức này để giúp đỡ cho những nạn nhân của Formosa cũng như giúp cho môi trường của đất nước Việt Nam.
Đến từ Toronto, Canada, luật sư Trịnh Quốc Toàn, thành viên của tổ chức Việt Nam Vì Tiến Bộ, nói rằng cuộc hội thảo này một lần nữa nhằm lôi kéo sự chú ý của thế giới :
Về thảm họa môi trường đang xảy ra tại Việt Nam và để giúp những người muốn đi tìm hiểu phương pháp hoặc biện pháp nào đó để khác phục hoàn cảnh. Hy vọng là trong khả năng chuyên môn thì chúng tôi có thể cung cấp cho cộng đồng những kiến thức đến từ những diễn giả chuyên gia về lãnh vực đó.
Đến từ Australia, ông Nguyễn Văn Bon, chủ tịch Cộng Đồng Người Việt Quốc Gia Úc Châu :
Hơn một năm qua nhà cầm quyền Việt Nam chả làm cái gì cả, tức là họ có cơ sở pháp lý để kiện Formosa ra tòa, câu hỏi đặt ra ở đây là tại sao họ không đóng cửa Formosa. Việt Nam có cơ hội cao nhất để làm điều đó nhưng họ chọn họ không làm.
Lên tiếng với đài Á Châu Tự Do trước buổi hôi thảo, cựu công tố viên Liên Hiệp Quốc, nguyên đại sứ lưu động Mỹ của Global Justice Công Lý Toàn Cầu thuộc chính phủ Hoa Kỳ, ông Steven Rapp, nói rằng các tác nhân gây ô nhiễm môi trường đều là tội phạm hình sự :
Tôi được mời đến đây để trình bày vấn đề mà các tổ chức dân sự và nạn nhân có thể làm được những gì cho dù đôi khi hoàn cảnh không có mấy hy vọng. Thông điệp của hội thảo này là nếu biết tham khảo, biết thu thập tài liệu cũng như lôi kéo sự chú ý của dư luận về những hệ lụy những tác hại vô cùng to lớn của ô nhiễm môi trường thì người ta có thể đòi tác nhân gây hại trả lại công lý cho mình, đặc biệt khi vụ việc ra trước tòa hình sự quốc tế.
Cũng vậy, nói đến sự kiện cá chết hàng loạt bên Việt Nam, ngư dân mất việc vì không thể đánh bắt cá, giá cả thủy sản xuống dốc vì nguồn nước bị ô nhiễm..... thì tôi cũng sẽ trình bày luôn thể về nhũng hành động gọi là vô ý thức của tác nhân gây hại, làm sao buộc họ chịu trách nhiệm đã làm môi sinh bị ô nhiễm.
"Cần phải kiện Formosa"
Luật sư Warren Perrin tại buổi hội thảo. RFA photo
Đối với luật sư Warren Perrin, chuyên về các vụ án dân sự ở New Orleans, Hoa Kỳ, với kinh nghiệm phụ trách những hồ sơ pháp lý về môi trường thí dụ như sự cố tràn dầu ở Louisiana do công ty BP gây ra trước kia, đến với cuộc hội thảo hôm nay điều ông muốn trình bày là :
Những việc như thế có những sắc thái và những vấn đề khác nhau trong việc gặt hái kết quả thông qua hệ thống tố tụng dân sự. Dựa vào kinh nghiệm đã qua tôi muốn mọi người làm thế nào có thể vận dụng mọi chứng cứ mọi dữ kiện cụ thể về những tác hại lâu dài hầu đưa vào hồ sơ tố tụng.
Trong vụ Formosa thì yêu cầu của tôi là phải bàn bạc phải bằng mọi cách chứng minh là nạn nhân phải được bồi thường một cách xứng đáng, có nghĩa là đồng tiền bồi thường phải hợp lý phải ngang bằng với những hệ quả mà họ gánh chịu. Không chỉ tập trung vào việc bồi thường thỏa đáng cho nạn nhân, tôi còn muốn nói đến việc làm sao giảm thiểu càng nhiều càng tốt mức độ độc hại mà ô nhiễm môi trường gây ra cho nạn nhân, bởi vì được bảo vệ và được phòng tránh khỏi ô nhiễm môi sinh là quyền của con người.
Tác hại của ô nhiễm môi trường biển không chỉ là cá chết hay nguồn nước bị nhiễm độc mà còn là vấn đề lây lan thực phẩm độc hại, ảnh hưởng vô cùng đến sức khỏe các cộng đồng dân cư quanh đó về lâu về dài, là những lời mở đầu bài phát biểu của bà Malaika Bacon Dussault, giáo sư luật đại học Morton ở Canada. Nói với đài Á Châu Tự Do, bà khẳng định :
Tôi sẽ dựa trên luật quốc tế về môi trường để nhấn mạnh đến phương cách tiến hành một vụ kiện tội phạm gây ô nhiễm môi trường ra tòa án quốc tế. Trong tư cách một luật sư hôm nay tôi sẽ phân tích về những phương thức tiến hành hồ sơ tố tụng để có cái nhìn bao quát hơn và để xét xem có thể áp dụng vào trường hợp ô nhiễm môi trường từ chất thải hóa học ở Việt Nam như thế nào.
Từ Viện Hóa Học ở Toronto, Canada, sang Washington tham dự hội nghị quốc tế về tác hại Formosa hôm thứ Tư, chuyên gia John Purdy cho biết vì đã làm việc nhiều năm trong lãnh vực môi trường nên ông có mối quan tâm sâu sắc đến vấn đề Formosa Việt Nam :
Tôi nghĩ đây không còn là vấn đề của riêng Việt Nam của riêng một nước mà đây là vấn đề chung của thế giới. Tôi cho rằng Việt Nam cần được sự hợp tác và trơ giúp quốc tế để khắc phục thảm họa ô nhiễm này. Ngoài trợ giúp quốc tế, Việt Nam cũng cần đặt mình dưới áp lực quốc tế hầu bảo đảm họ đã hành động đúng trước vấn đề. Với tôi 500 triệu Đô La tiền bồi thường từ Formosa thực sự không thấm vào đâu so với tác hại khôn lường từ chất thải hóa học mà họ xả thẳng ra biền Việt Nam như vậy.
Buổi hội thảo quốc tế về ô nhiễm môi trường do Formosa gây ra ở Việt Nam hôm thứ Tư cũng là ngày mà Hội Đồng giám sát liên ngành của Việt Nam cho phép Formosa vận hành thử nghiệm lò cao số 1, xưởng luyện thép và các công trình phụ trợ trong thời hạn 6 tháng.
Báo chí trong nước loan tin đây là quyết định của Việt Nam sau khi xem xét, đánh giá quá trình khắc phục sự cố môi trường của Formosa và cho là công ty gang thép này đã kiểm soát được tình hình.
Thanh Trúc, phóng viên RFA
********************
Kiện Formosa trước tòa trọng tài quốc tế ? (VOA, 12/05/2017)
Người dân biểu tình ở Hà Nội sau khi công ty thép Formosa của Đài Loan xả thải làm cá chết hàng loạt ở 4 tỉnh miền Trung Việt Nam. Một hội nghị quốc tế vừa được tổ chức ở Washington để bàn thảo những khía cạnh pháp lý nhằm đưa vụ việc này ra công lý.
Làm thế nào đưa thảm họa môi trường biển liên quan tới công ty thép Formosa của Đài Loan, ra trước tòa án trọng tài quốc tế để mang lại công lý cho người dân 4 tỉnh miền Trung Việt Nam ? Đó là nội dung được các diễn giả quốc tế mổ xẻ tại một hội nghị tổ chức tại trụ sở Thượng viện Hoa Kỳ hôm 10/5.
Hội nghị quốc tế đầu tiên để bàn thảo các khía cạnh pháp lý của thảm họa cá chết hàng loạt diễn ra hơn 1 năm sau khi hàng trăm tấn cá chết, trôi dạt trên biển miền Trung, tác động nặng nề tới các cộng đồng ngư dân địa phương. Múc đích của hội nghị là tìm phương thức tốt nhất để đưa một trong những thảm họa môi trường tồi tệ nhất từng xảy ra ở Việt Nam, ra giải quyết trên bình diện quốc tế.
Bác sĩ Nguyễn Thể Bình, một trong những diễn giả có mặt trong ban tổ chức, nói bà hy vọng hội nghị sẽ "trang bị kiến thức cho những người Việt ở nước ngoài và cả trong nước để đi những bước kế tiếp, để giúp những nạn nhân của Formosa cũng như giúp nền kinh tế và môi trường Việt Nam phục hồi lại sau thảm họa này, và để tránh, không để xảy ra tác hại đối với môi trường vì những vụ xả chất thải độc hại như vậy nữa".
Hình ảnh nhà máy thép Formosa ở Hà Tĩnh. Công ty này đã thừa nhận xả thải độc ra biển và đồng ý đền bù 500 triệu đô la cho nạn nhân của thảm họa môi trường biển này.
"Đây là một trong những bước đầu tiên để chính phủ Việt Nam có thể tham luận với các chuyên gia ở trong nước cũng như ở hải ngoại. Họ cũng có thể mời chuyên gia, luật gia của quốc tế tới để tham khảo những trường hợp, những khía cạnh nào có thể tố tụng được về công ty Formosa. Những công ty đã xả thải độc tố sẽ là những người mang trách nhiệm nặng nề nhất và sau đó những phần tử đồng lõa cũng sẽ bị kết tội liên đới", theo bà Bình.
Giáo sư Malaika Bacon-Dusseault thuộc khoa luật, Đại học Moncton của Canada, trình bày khả năng khởi kiện vụ Formosa về khía cạnh liên quan tới tội ác chống nhân loại. Bà nói "vấn nạn xả chất thải độc hại ra môi trường vẫn tiếp diễn" và nếu chứng minh được là hoạt động này tác động trực tiếp đến sức khỏe và cuộc sống của con người, thì đây có thể được coi như một "tội ác đối với nhân loại".
Tuy nhiên, giáo sư Dusseault nói muốn khởi kiện thì cần thu thập bằng chứng rõ ràng và "thuyết phục chính phủ Việt Nam công nhận quyền tài phán của tòa".
Việc thu thập bằng chứng là một thách thức đối với giới hoạt động vì môi trường ở Việt Nam bị đàn áp và giam cầm. Nhà báo công dân Nguyễn Văn Hóa là trường hợp gần đây nhất bị khởi tố về tội danh "lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước" sau khi ghi nhận và đăng tải thông tin và hình ảnh về thảm họa môi trường Formosa.
Ông Stephen Rapp, quan chức đặc trách các vấn đề tội phạm chiến tranh của bộ Ngoại giao Mỹ, nói "bằng chứng phải là những tài liệu với các con số cụ thể chứ không đơn giản là những bức ảnh".
Theo bà Malaika, Việt Nam không phải là một thành viên ký kết công ước tội phạm quốc tế (ICC hay Rome Statute), Hoa Kỳ cũng không ký kết Rome Statute cho nên cộng đồng người Việt ở Mỹ muốn khởi kiện cũng không thể làm được.
Giáo sư Luke Wilson thuộc khoa luật trường Đại học George Washington đề xuất một giải pháp gọi là "cơ chế bêu xấu" (shaming mechanism), một cách để nêu tên và bêu xấu trước cộng đồng quốc tế "những hành vi đáng xấu hổ" của một chính quyền nào đó, với mục đích đảm bảo sự công bằng trong xã hội. Giáo sư Wilson nói xã hội dân sự có thể giúp trong việc này.
Người dân biểu tình tại Đài Loan yêu cầu chính phủ nước này điều tra tập toàn công nghiệp lớn nhất của họ, Formosa Plastics Group, vì những cáo buộc liên quan tới ô nhiễm môi trường. Giáo sư Luke Wilson của đại học George Washington nói hợp tác với chính phủ Đài Loan là phương thức tốt nhất để giải quyết vấn nạn này.
"Xã hội dân sự ở Việt Nam đương nhiên đóng 1 vai trò trong việc giao tiếp với chính quyền bằng tiếng nói của những công dân và cho họ "biết đây là điều mà chúng tôi muốn". Tất nhiên là không dễ để có được tiếng nói nhưng có thể làm bằng cách gắn kết xã hội dân sự bên ngoài Việt Nam, từ khắp nơi trên thế giới để mở rộng thêm thông điệp đó. Do đó ở Việt Nam, điều mà họ cần làm là trở thành một công dân tốt hơn để có thể sử dụng hiệu quả một trong những cơ chế đó (shaming machanism) nhằm yêu cầu chính phủ phải hành động và mặt khác, cần tham gia vào những việc lớn hơn trên toàn cầu để thực hiện được mục tiêu".
Tuy nhiên, giáo sư Wilson khuyến cáo "đây là một trường hợp khó đưa ra tòa. Chúng ta cần có nhà nước hành động và chúng ta cần có ý chí của tất cả mọi người để mang vụ này ra công lý".
Ông gợi ý về một giải pháp hợp tác quốc tế. "Tôi nghĩ là có khả năng để tiếp cận và hợp tác với Đài Loan một cách có ý nghĩa. Vì Formosa là công ty Đài Loan nên chính quyền Đài Loan có thể điều tra để đưa ra nhiều thông tin hơn, cho nên Đài Loan có lẽ là một lựa chọn tốt hơn để đi đến một giải pháp vững chắc cho những nạn nhân đang chịu đựng thảm họa".
Formosa đã đồng ý đền bù 500 triệu đô la cho nạn nhân thảm họa môi trường ở 4 tỉnh miền Trung nhưng theo một nhà hoạt động nhân quyền trong cuộc trao đổi với VOA, người dân không hài lòng với mức đền bù này và vẫn tiếp tục đòi chính phủ đóng cửa nhà máy Formosa- Hà Tĩnh.
Đại diện cho Vietnam For Progess, bác sĩ Nguyễn Thể Bình nói hội nghị này được tổ chức ở Hoa Kỳ để những người Mỹ gốc Việt có thể làm gì để thay đổi bằng cách đưa vấn đề này lên tới tầm ảnh hưởng của quốc tế. Bà hy vọng hội nghị ở Washington, có thể được xem như một cái nôi chính trị của thế giới, sẽ thúc đẩy những nỗ lực tương tự để tổ chức các hội nghị ở Canada, Úc hay Châu Âu.
https://av.voanews.com/Videoroot/Pangeavideo/2017/05/7/77/77023e88-3a5f-49c0-b18f-d8480da3edb0.mp4
*******************
Hải sản Việt Nam xuất sang Mỹ có thể nhiễm độc sau thảm họa Formosa ? (VOA, 13/05/2017)
Cá chết ở một cơ sở đông lạnh ở Hà Tĩnh vào tháng 4/2016. Một chuyên gia luật của Mỹ vừa cảnh báo hải sản nhập từ Việt Nam có thể nhiễm độc sau thảm họa môi trường biển do Formosa gây ra.
Một chuyên gia luật của Mỹ vừa cảnh báo về nguy cơ hải sản Việt Nam xuất sang Mỹ có thể bị nhiễm độc sau thảm họa môi trường biển do Formosa gây ra, và kêu gọi thắt chặt việc kiểm tra hải sản nhập vào Mỹ.
Giáo sư Lisa Heinzerling thuộc khoa luật, trường Đại học Georgetown ở Washington, nêu lên lo ngại này tại một hội nghị ở Thượng viện Mỹ hôm 10/5, thảo luận những khía cạnh pháp lý và môi trường về việc xả thải độc ra biển.
"Ở Mỹ, chúng tôi nhập khẩu đến 80% lượng hải sản mà chúng tôi tiêu thụ. Điều ngạc nhiên là Mỹ vẫn chưa điều tra về chất lượng môi trường ở Việt Nam. Môi trường ở Việt Nam đang bị ô nhiễm. Như vậy thực phẩm mà chúng ta nhập từ Việt Nam có thể bị nhiễm độc", theo bà Heinzerling.
Cá bày bán ở Nha Trang. Mỹ là thị trường nhập khẩu hải sản lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn 20% tổng sản lượng của ngành công nghiệp xuất khẩu hải sản trị giá 7 tỷ đô la hàng năm.
Hoa Kỳ là thị trường nhập khẩu hải sản hàng đầu của Việt Nam, chiếm hơn 20% tổng sản lượng hải sản Việt Nam xuất khẩu ra thế giới. Hải sản của Việt Nam được xuất tới hơn 140 nước và vùng lãnh thổ trên toàn cầu. Ngành công nghiệp này đạt mức thu 7 tỷ đô la mỗi năm. Hoa Kỳ, cùng với Liên minh Châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc chiếm 70% tổng mức xuất khẩu hải sản của Việt Nam.
Bà Heinzerling, một trong những diễn giả tại buổi hội thảo, nói : "nếu con người theo cách nào đó đóng góp làm nhiễm độc thực phẩm mà không qua việc tiêm thuốc, trong trường hợp xả thải độc ra biển Đông, đó là một cách tiêm thuốc không trực tiếp vào hải sản".
"Mỹ có một cơ chế pháp lý và luật lệ lý tưởng và đầy quyền năng", theo giáo sư Heinzerling của trường Đại học Georgetown. "Về luật mà nói, chúng tôi có những điều lệ chặt chẽ để kiểm duyệt hải sản nhập vào Mỹ. Chúng tôi muốn đảm bảo các công ty nhập khẩu hải sản phải có sẵn kế hoạch để giải quyết bất cứ mối nguy nào liên quan đến tính an toàn của hải sản đề có thể giải quyết sớm bất kỳ sự nguy hại nào do hải sản nhiễm độc nhập vào thị trường Mỹ".
Nhưng bà Heinzerling cho rằng cơ chế này trong thực tiễn không có tác dụng nhiều và bà kêu gọi "hãy thu hẹp khoảng cách giữa luật trên mặt lý thuyết, và luật trong thực tiễn".
"Tôi lấy làm ngạc nhiên là hải quan Mỹ phần lớn bỏ việc thực thi luật an toàn thực phẩm tại cửa khẩu. Chỉ có 1% hải sản nhập khẩu vào Mỹ là qua kiểm tra, phần còn lại là được đưa vào Mỹ mà không có sự kiểm duyệt".
Ngay sau khi vấn nạn môi trường Formosa xảy ra hồi năm ngoái, một nhóm nhà hoạt động Mỹ gốc Việt đã gửi thỉnh nguyện thư tới Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược Phẩm Hoa Kỳ (FDA) để thúc giục cơ quan này xét nghiệm và điều tra toàn bộ các sản phẩm hải sản nhập từ Việt Nam. Hồi năm ngoái, Mỹ đã từng ngưng nhập khẩu cá từ Việt Nam vì nghi ngờ có hóa chất độc hại.
Chủ tịch Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam Ngô Văn Ích được seafoodsource.com trích lời nói rằng một số công ty xuất khẩu hải sản Việt Nam, sẽ tiếp tục đối mặt với các loại thuế chống bán phá giá mà Mỹ và các thị trường khác áp đặt lên sản phẩm của Việt Nam. Cũng theo trang web này, trong những năm gần đây các công ty xuất khẩu Việt Nam đã chuyển hướng bỏ qua những thị trường khó tính để xuất khẩu hải sản sang Trung Quốc – nước đang tiêu thụ khoảng 9% tổng sản lượng hải sản Việt Nam xuất khẩu.
Các nhà hoạt động Việt Nam biểu tình ở Đài Bắc đòi công ty thép Formosa của Đài Loan ở Hà Tĩnh chịu trách nhiệm làm sạch những chất thải độc hại đổ ra biển miền Trung.
Ngay sau khi hàng trăm tấn cá chết trôi dạt trên 200km bờ biển 4 tỉnh miền Trung vào tháng 4 năm ngoái, hải sản từ khu vực này đã không được tiêu thụ, đẩy cộng đồng ngư dân địa phương vào cảnh khốn khó. Tuy nhiên sau hơn 1 năm, khách du lịch đã trở lại tắm biển và ăn hải sản ở đây, theo truyền thông trong nước đưa tin.
Formosa đã nhận trách nhiệm và đền bù cho các nạn nhân 500 triệu đô la nhưng dân chúng ở Việt Nam vẫn tiếp tục biểu tình yêu cầu chính phủ đóng cửa nhà máy Formosa. Tuy vậy, tập đoàn Nhựa Formosa đầu tháng này ra thông báo đầu tư thêm 1 tỷ đô la vào liên doanh thép của họ ở Việt Nam. Hoạt động của nhà máy Formosa ở Hà Tĩnh liên tục bị trì hoãn vì các cuộc biểu tình phản đối, tuy nhiên dự kiến sẽ bắt đầu vào cuối nửa đầu năm nay.
Mặc dù Bộ Tài nguyên Môi trường đưa ra một kết luận tương đối lạc quan về nỗ lực khắc phục lỗi và bảo vệ môi trường của nhà máy này, nhưng nhiều nhà hoạt động môi trường Việt Nam vẫn lo ngại về nguy cơ ô nhiễm sau thảm họa Formosa trong những năm tới.