Việt Nam là thất bại của Mỹ nhưng Afghanistan là thảm bại của Joe Biden
Sự kiện hiếm hoi trong mùa nghỉ hè : các tuần báo kỳ này đều dành trang bìa và hồ sơ chính cho Afghanistan.
Một em bé được người thân không thể di tản giao phó cho lính Mỹ qua bức tường kẽm gai ở phi trường Kabul, Afghanistan ngày 19/08/2021. Ảnh cắt từ video trên mạng xã hội via Reuters – Omar Haidari
Ảnh bìa của L’Express là hình vẽ biểu trưng cho lá cờ Mỹ, phía trên là một khuôn mặt đàn ông râu xồm của phiến quân Taliban, chạy tựa "Afghanistan, thất bại của Mỹ". Tấm ảnh những người đàn ông đầu quấn khăn, cầm súng chiếm trọn trang nhất của L’Obs với dòng tít "Những chiến binh Taliban mới".
Có đến ba tuần báo chọn màu đen làm nền để nói về sự kiện chấn động đáng buồn này. Le Point với ảnh nhỏ một thủ lãnh Taliban, đặt câu hỏi "Ai sẽ chận được quân Hồi giáo ?", Courrier Internationalvới hình minh họa các phiến quân, nhận định "Afghanistan : Thời của Taliban". Cũng một màu đen tang tóc với dòng chữ trắng thật to "Thảm bại của Biden", trang bìa tuần báo Anh The Economist ghép bốn tấm ảnh những người Afghanistan đổ xô chạy theo chiếc phi cơ Mỹ trên phi đạo.
Afghanistan : Từ "giới hạn không thể chấp nhận" đến "lằn ranh đỏ"
L’Expressnhắc lại hình ảnh tòa tháp đôi World Trade Center, chỉ trong vài phút đã biến thành một đống sắt vụn và tro bụi, vẫn còn ám ảnh 20 năm sau các vụ khủng bố ngày 11 tháng Chín. Vài tháng trước đó là cảnh tượng Phật khổng lồ ở thung lũng Bamiyan bị Taliban phá hủy, những phụ nữ bị cấm đi học và làm việc theo một chủ thuyết cổ lỗ thời Trung Cổ.
Tổng thống Pháp thời đó là Jacques Chirac đã nhấn mạnh trong bài diễn văn đáng nhớ ở Washington hôm 19/09/2001 : "Trong xã hội khoan dung và cởi mở của chúng ta, với các quyền tự do đã giành được sau nhiều thế kỷ, cần phải kiên quyết vạch ra giới hạn giữa những gì có thể và không thể chấp nhận được". Phương Tây bừng tỉnh, chưa đầy ba tuần sau những kẻ chủ mưu bị truy lùng trên những vùng núi Afghanistan. Sau 5 năm ngự trị, chế độ Taliban sụp đổ ngày 13/11 khi lực lượng Liên minh phương Bắc tiến vào Kabul. Các nước dân chủ thở phào nhẹ nhõm, nhưng trước mặt là cả một đất nước phải tái thiết.
Hai mươi năm sau, Taliban quay lại Kabul đánh dấu thất bại của phương Tây. Không phải là do thiếu phương tiện, cả một núi đô la đã đổ vào cho một chính quyền lỏng lẻo và một quân đội tệ hại. Nhưng Afghanistan cách xa Washington đến 11.000 km, và Bin Laden đã đền tội. Giới hạn giữa những gì có thể chấp nhận và không thể chấp nhận bị co giãn, gợi nhớ đến "lằn ranh đỏ" mà Barack Obama đã dựng lên với Syria và quên đi vài tháng sau đó. Tổng thống hiện nay Joe Biden, người luôn hô rằng America is back (Nước Mỹ đã quay lại) sẽ mang một vết nhơ không thể xóa nhòa : trách nhiệm về việc triệt thoái khỏi Afghanistan.
Những hình ảnh khác lại hiện ra : những chiếc trực thăng vần vũ trên nóc tòa đại sứ Mỹ như ở Sài Gòn năm 1975, hàng ngàn người Afghanistan tràn vào phi trường Kabul, người phương Tây vội vã di tản, quân Taliban chễm chệ tại Dinh tổng thống. Ông Joe Biden thì đang chuẩn bị hội nghị thượng đỉnh các quốc gia dân chủ vào tháng 12 tới. Nhưng để làm gì ?
Hỗn loạn di tản : Sự kiện đáng buồn nhân 20 năm vụ khủng bố 11 tháng Chín
L’Express cũng cho rằng thất bại của Joe Biden càng cay đắng, vào lúc gần đến ngày kỷ niệm các vụ khủng bố 11 tháng Chín. Khi ấn định ngày rút quân là 11/09 rồi sau đó nhích lên 30/08, Biden muốn gởi đi một thông điệp mạnh mẽ : Hoa Kỳ lật sang trang mới sau cuộc chiến dài nhất trong lịch sử, được tung ra sau vụ tấn công của Al Qaeda năm 2001. Nhưng sự sụp đổ nhanh chóng của Afghanistan là một đòn hết sức nặng nề, thất bại này có nguy cơ làm hoen ố cả nhiệm kỳ Biden. Các đối thủ của Mỹ như Trung Quốc, Nga nhân đó có thể mở rộng ảnh hưởng, như đã làm tại những nơi bị phương Tây bỏ rơi. Rõ ràng dịp kỷ niệm 20 năm ngày 11 tháng Chín là quá đáng buồn !
Courrier International trích dịch bài viết của CNN, kênh truyền hình vốn luôn bênh vực ứng viên đảng Dân Chủ và đả kích Donald Trump kịch liệt trong cuộc bầu cử tổng thống 2020, nhưng lần này nói thẳng "Biden phải chịu trách nhiệm cho thất bại".
Bài viết nhắc lại một hình ảnh khác : quân Hồi giáo cầm lái những chiếc xe Mỹ, ca khúc khải hoàn trước một quân đội được Hoa Kỳ huấn luyện nhưng đã buông súng đầu hàng. Đó là những gì đã diễn ra ở Iraq sau khi quân Mỹ rút đi vào cuối năm 2011. Ba năm sau, tổ chức Nhà nước Hồi giáo (Daesh, IS) đã ở cửa ngõ Baghdad và kiểm soát nhiều thành phố lớn Iraq. Chính Joe Biden, lúc đó là phó của Obama, đã thương lượng về việc rút quân.
Năm 2021 Biden với tư cách tổng thống, là người duy nhất phải chịu trách nhiệm trong việc triệt thoái khỏi Afghanistan. Đại sứ Zalmay Khalilzad, người phụ trách đàm phán với Taliban còn gây áp lực để chính phủ Afghanistan phải thả 5.000 tù nhân của phe Hồi giáo và những người được phóng thích lập tức lại tham gia phong trào. Đối với thánh chiến quốc tế, chiến thắng của Taliban cũng quan trọng như của IS tại Iraq và Syria. Nhiều ngàn quân thánh chiến có thể sẽ đổ vào Afghanistan để được huấn luyện quân sự, hợp với 10.000 phiến quân đã có mặt tại Afghanistan thuộc 20 nhóm thánh chiến nước ngoài, trong đó có Al Qaeda và IS.
Mỹ có cần phải triệt thoái hoàn toàn khỏi Afghanistan ?
Có cần thiết phải triệt thoái toàn bộ khỏi Afghanistan hay không ? CNN nhấn mạnh, chắc chắn là không ! Tại Iraq vẫn còn 2.500 lính Mỹ, tương đương với quân số ở Afghanistan vào đầu năm nay. Hồi tháng Bảy, Joe Biden đã thỏa thuận được với chính quyền Iraq để lại số quân nhân này với tư cách "nhân viên không tác chiến". Lẽ ra ông có thể áp dụng tương tự với Afghanistan, nhưng Biden đã không làm. Bài báo được đăng hai ngày trước khi Taliban chiếm Kabul, đã dự báo điều này, và quy hẳn trách nhiệm cho Biden.
Trả lời phỏng vấn củaL’Express, triết gia Pháp nổi tiếng Bernard-Henri Lévy nhấn mạnh, tại Hàn Quốc đang có 30.000 lính Mỹ trú đóng, ở Nhật Bản là 55.000 và ở Đức cũng tương đương. Thế nên đừng nói rằng "dư luận đã chán nản" và sự hiện diện của 2.500 quân nhân Mỹ ở Afghanistan là gánh nặng không thể chịu đựng được ! Và đáng buồn nhất là phương Tây thực ra không thất bại ở Afghanistan, đất nước này đã bắt đầu thay đổi theo hướng dân chủ, hình thành xã hội dân sự.
Về chi phí của cuộc chiến Afghanistan, L’Expresscho biết Mỹ đã chi đến 2.261 tỉ đô la, nhưng nếu tính cả lãi phải trả cho nhiều năm sau và những chi phí khác, số tiền lên đến mức khổng lồ 6.500 tỉ đô la ! Trong khi Việt Nam Cộng Hòa dũng cảm chiến đấu nhưng bị Quốc hội Mỹ từ chối quân viện năm 1975.
Trong bài "Biden phải trả giá", L’Obs dẫn lời cựu cố vấn an ninh quốc gia Anthony Cordesman cho rằng khởi đầu là từ Donald Trump, và cả Trump lẫn Biden đều sẵn sàng chấp nhận cái giá khi rút quân. Tuy nhiên, Mỹ và đồng minh đã đánh giá thấp Taliban, nên đây là thất bại của các nhà ngoại giao, chuyên gia quân sự, chuyên gia tình báo. Nhưng Eliot Cohen, cựu cố vấn của bà Condoleezza Rice gay gắt hơn với nhận xét, Biden luôn cay cú vì tự cho rằng có năng lực quản lý hơn Barack Obama, nên muốn chứng tỏ với Obama thế nào là một tổng tham mưu trưởng quân đội tài giỏi.
Afghanistan : Món quà của Biden cho Bắc Kinh
Le Pointnhận định đây là "Món quà của Biden cho Bắc Kinh" : thất bại Afghanistan cũng là chiến thắng của Trung Quốc độc tài trước các chế độ dân chủ tự do.
Mười bốn năm sau khi Sài Gòn rơi vào tay quân cộng sản Bắc Việt, bức tường Berlin sụp đổ và Hoa Kỳ ra khỏi chiến tranh lạnh trong vinh quang. Thế nên theo tờ báo, cần phải thận trọng về các bài học Afghanistan về lâu về dài. Nhưng trước mắt, phải nhìn nhận rằng Joe Biden đã dâng lên trên một chiếc mâm bạc món quà chiến lược cho Bắc Kinh, với quyết định quan trọng đầu tiên trong chính sách quốc tế. Đối với một tổng thống coi sự đối địch với Trung Quốc là nền tảng cho chính sách đối ngoại, hệ quả hết sức thảm hại.
Gần đến kỷ niệm 20 năm các vụ khủng bố ngày 11 tháng Chín, sự quay lại của Taliban là sự trả thù của Osama Bin Laden. Thủ lãnh Al Qaeda có mục tiêu "phá hủy huyền thoại bất khả chiến bại của Mỹ" - theo thủ bút của ông ta mà đội biệt kích tiêu diệt Ben Laden năm 2011 đã tịch thu, và điều này đã đạt được.
Khi rút khỏi Afghanistan một cách hỗn loạn như thế, Washington để lại đất diễn cho Pakistan - đồng minh lâu đời của Taliban ; cho Iran, vốn coi chống Mỹ là mục đích hàng đầu ; cho Nga có thể đóng vai trọng tài ở Trung Á. Và nhất là Trung Quốc, đã trải thảm đỏ đón Taliban, coi đây là cơ hội cho việc mở rộng hành lang kinh tế nối Tân Cương với cảng Gwadar của Pakistan trên biển Ả Rập, trái tim của Con đường tơ lụa mới. Khi ánh sáng tự do đã tắt tại Afghanistan, đó là cả một dự án nắm lại vị trí lãnh đạo các quốc gia dân chủ trước Trung Quốc đang bị lung lay.
Biden "không hối tiếc", nhưng các đối tác của Mỹ thì tiếc nuối
"Tôi không hối tiếc về quyết định của mình" - Joe Biden khẳng định hôm 10/08. Nhưng những ai trông cậy vào sức mạnh Mỹ để tự vệ trước Trung Quốc hoặc Nga, thì tất nhiên phải tiếc nuối : Đài Loan, Hồng Kông, Nhật Bản, Ukraine, Ba Lan, các nước vùng Baltic…
Trong bài "Rút chạy và ô danh", tác giả Sara Daniel trên L’Obsmỉa mai, vâng, Biden không hề hối tiếc, dù Lịch sử sẽ lưu lại rằng đúng 20 năm sau các vụ khủng bố ngày 11/09, Taliban đắc thắng quay lại Kabul. Không hối tiếc gì khi 100.000 người Afghanistan đã chết, 6.000 quân nhân phương Tây đã ngã xuống mảnh đất ấy, cả ngàn tỉ đô la đã đổ ra, đồng minh bị bỏ rơi…
"Người Afghanistan phải chiến đấu cho đất nước họ" - Joe Biden nói. Xu hướng thu mình lại đã có từ khi Barack Obama nuốt lời với Pháp, không can thiệp vào Syria, nhưng người ta không hình dung được mức độ hiện nay : mạnh ai nấy tự lo thân. Biden từ chối so sánh, nhưng rõ ràng là những gì diễn ra ở Kabul cũng giống như ở Sài Gòn - những chiếc trực thăng quá tải di tản những người Mỹ cuối cùng, bỏ lại phía sau hàng rào hàng ngàn người Việt đã tin vào họ. Không, Biden không hối tiếc gì cả !
Tổng thống Mỹ có vô sự sau thất bại ở Afghanistan ?
"Liệu Biden có thể bình an vô sự ra khỏi cuộc khủng hoảng Afghanistan hay không ?" - L’Express đặt câu hỏi. Sau bảy tháng cầm quyền, Joe Biden có thể tự khoe rằng đã chấm dứt những lộn xộn của người tiền nhiệm, tiêm chủng được trên 70% dân số, kinh tế khởi sắc, kế hoạch to lớn về hiện đại hóa cơ sở hạ tầng có cơ hội được thông qua… Nhưng sự tháo chạy thảm hại khỏi Kabul là một đòn nặng nề cho hình ảnh của tổng thống. Như New York Times, tờ báo luôn bênh vực đảng Dân Chủ, đã tóm tắt : "Ông Biden sẽ được lưu lại trong lịch sử, dù đúng dù sai, như người đã lãnh đạo một giai đoạn cuối nhục nhã ở Afghanistan".
Phe Cộng hòa không bỏ lỡ cơ hội đả kích sự bất tài của tổng thống Biden : "Một thảm họa lịch sử", "Bàn tay ông ta đã nhuốm máu"… Và những con diều hâu Cộng Hòa kêu gọi Hoa Kỳ tiếp tục cuộc chiến. Nhiều chính khách Dân chủ cũng tố cáo việc di tản quá muộn màng các cộng sự Afghanistan, trong khi có hẳn nhiều tháng để cấp visa cho họ. Ryan Crocker, đại sứ Mỹ tại Afghanistan dưới thời Obama cho đây là "vết nhơ không thể xóa được trong nhiệm kỳ Biden".
Hiện hãy còn quá sớm để biết công luận sẽ đánh giá như thế nào. Hồi cuối tháng Bảy, một thăm dò cho biết 55% ủng hộ việc rút quân. Nhưng những hình ảnh đau lòng ở Kabul, và bạo lực có thể tăng lên trong những ngày tới, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến tỉ lệ tín nhiệm của ông Biden.
Taliban nuốt lời, nhưng Biden vẫn thực hiện thỏa thuận rút quân
The Economist không ngần ngại gọi thẳng đây là "Thảm bại của Biden". Nếu những tay tuyên truyền của Taliban phải viết kịch bản về sự sụp đổ của Hoa Kỳ sau 20 năm đưa quân vào Afghanistan, họ không thể đưa ra những hình ảnh nào bi thảm hơn thế. Những người Afghanistan tuyệt vọng chạy theo chiếc phi cơ vận tải Mỹ trên đường băng, leo lên thiết bị hạ cánh của máy bay và tất nhiên là rơi xuống tử vong.
Hoa Kỳ đã chi ra hơn 2.000 tỉ đô la, trên 2.400 quân nhân Mỹ tử trận chưa kể người Afghanistan, và dù đời sống khá hơn so với thời Mỹ mới đổ quân, Afghanistan nay phải làm lại từ đầu. Taliban thừa hưởng nhiều loại vũ khí mà Mỹ đã hào phóng viện trợ cho quân đội Afghanistan, Biden đã giúp Taliban điều mà phiến quân chỉ có được trong mơ : sở hữu được không lực. Đành rằng Afghanistan khó thể trở thành một Thụy Sĩ, và mục đích ban đầu xóa căn cứ địa Al Qaida đã đạt được, nhưng Mỹ vẫn có thể rút lui trong trật tự.
Những người bênh vực Biden cho rằng trách nhiệm thuộc về người tiền nhiệm Donald Trump đã ký thỏa thuận rút quân mà không buộc Taliban phải chấp nhận ngưng bắn. Tuy nhiên, theo The Economist, ông Biden không việc gì phải làm theo thỏa thuận này, nhất là khi phía Taliban không tuân thủ những gì đã ký kết. Nhưng ông nhất định muốn triệt thoái trước ngày 11/09 mang tính biểu tượng, bất chấp những nguy cơ đã thấy trước.
Từ Sài Gòn tới Kabul, Biden đều muốn nhanh chóng rút lui
Trong bài "Từ Sài Gòn tới Kabul : Thất bại của Mỹ ở Afghanistan có ý nghĩa gì với thế giới", The Economist coi đây là một bước ngoặt.
Việc người Mỹ chạy khỏi Kabul cũng như ra khỏi Sài Gòn năm 1975 là thời điểm quan trọng về địa chính trị : siêu cường hùng mạnh nhất thế giới bị kẻ thù yếu hơn đánh bại. Trong cả hai trường hợp, với Việt Nam Joe Biden còn là thượng nghị sĩ, còn với Afghanistan đã trở thành tổng thống, Biden đều muốn rút đi nhanh chóng, thậm chí còn không muốn giúp di tản người Việt. Một nghiên cứu về Việt Nam của Rand Corporation công bố năm 1978 nhận định "Mỹ rút, mất đi sức mạnh Không quân, cắt giảm viện trợ... không tai hại bằng tác động tâm lý của việc không còn được người Mỹ coi là xứng đáng để cứu vãn".
Phương Tây đứng trước lựa chọn khó khăn : tiếp tục viện trợ, nhìn nhận chế độ Taliban hay không, chưa kể làn sóng di dân sẽ phải đối phó. Hoàn cầu Thời báo đắc chí đe dọa "điềm báo cho tương lai Đài Loan". Tuy nhiên Đài Loan, Úc, Nhật Bản đều cho rằng Afghanistan là Afghanistan, còn đối với nước mình thì khác.
Nhìn chung trước mắt, niềm tin vào Mỹ có lung lay và các địch thủ của Washington vỗ tay hoan nghênh. Nhưng về lâu về dài, tuần báo Anh tỏ ra lạc quan. Chưa đầy 15 năm sau thất bại của cuộc chiến Việt Nam nhằm ngăn chận làn sóng cộng sản, Hoa Kỳ thắng được chiến tranh lạnh, trở nên không đối thủ. Và bốn thập niên sau, cựu thù Việt Nam trở thành đối tác thân thiết của siêu cường mà họ đã chiến thắng, đây có thể là điều an ủi cho Mỹ.
Thụy My